\^ j^n^/,a.73?5^ LI3RARY ' iiY Digitized by the Internet Archive in 2011 with funding from University of Toronto http://www.archive.org/details/ottonisepiscopif45otto i h SCRIPTORES RERUM GERMANICARUM m USUM SGHOLARUM EX MONUMENTIS GERMANIAE HISTORICIS SEPARATIM EDITI. OTTONIS EPISCOPI PRISINGENSIS CHRONICA SIVE HISTORIA DE DUABUS CIVITATIBUS. EDITIO ALTERA. HANNOVEEAE ET LIPSIAE IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI. 1912. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA SIVE HISTORIA DE DUABUS CIYITATIBUS. I N EDITIO ALTERA. RECOGNOYIT ADOLFUS HOFMEISTER. HANNOVEEAE ET LIPSIAE IMPENSIS BIBLIOPOLII HAHNIANI 1912. HANNOVERAE. TYPIS CULEMANNORUM. HOC TOMO CONTINENTUR: Pag. Praefatio VII—CXIV § 1. De scriptis Ottonis VII— X § 2. De titulo Chronicae X — XII § 3. De diversis Chronicae editionibus ab aiictore factis XII— XVI § 4. De dirersis textus forniis in codicibiis exstan' tibus XVI— XXIII § 5. De codicibus Chronicae XXIII— LXXXVIII § 6. De editionibus Chronicae impressis et ver- sione Germanica LXXXVIII — XCI § 7. De fontibus Chronicae XCI—XCVIII § 8. De expilatoribus Chronicae XCVIII — CII § 9. Qui de Ottonis Chronica egerint .... CII — CIV § 10. De ratione nostrae editiojiis CIV — CXIV Ottonis episcopi Frisingensis Chronica sive Historia de duabus civitatibus 1 — 457 Appendices : I. Continuatio Cuspiniani 458 — 460 //. Continuatio S. Stephani Frisingensis 460 — 463 III. Auctarium Admuntense 463 — 469 IV. Auctarium Neuburgense 470 — 479 V. Auctarium Altahense 479 — 485 VI. Notae S. Lamberti in Karintia 485 — 487 VII. Notae Runenses 487—488 VIII. Versus codicis lenensis 488 — 492 Addenda et emeyidanda 493 — 496 Index nominum 497 — 561 Index rerum et verbo7-um 562 — 577 ,ft^''>B^'~£^'^ ■• ■^ ' .)■ :"\ \/ PRAEFA TIO. De Ottonis Frisingensis episcopi, quem liistoriae con- scrihendae arteni currente medio aevo ad summum forsitan fastigium provexisse recte h. m. B. Wilmans iudicavit, vita 6 ^i studiis, de rationihus, quihus in Chronica conscrihenda g,iihusque auctorihus usiis sit, deque necessitudine, quae inter vnrias textus Chronicae formas nohis servatas intercedat, qfaeve in rehus pid)licis et ecclesiasticis senserit vel gesserit, cim in annalihus nostris 'Neues Archiv' quaedam iam ex- 10 poiuerim t. XXXVII, p. 99 — 161, p?^«ra 7nox dicturus sim, qw^ms etiam ea, quae de vita eius in praefatione Gestorum Fnierici I. imperatoris post h. m. B. Wilmans a h. m. G. Vaitz exposita sunt, et emendentur et augeantur, hoc loco non lisi de Jihris eius et maxime de Chronicae recensionihus 15 hrevier et de codicihus plurihus agemus. § 1, De seriptis Ottonis. ^cripta Ottonis haec sunt: '.. Historia de dnahus civitatihus, quam C h r 0 1 ica m appellare consuevimus. 20 2 Gesta Friderici I. imperatoris, quorum lihros j. et II. res inde ah Heinrico IV. rege excommuni- cato usme ad litem Welforum et Bahenhergensium de diicatu Baioariie in curia Batisponensi a. 1156. terminatam et Fridericimll. archiepiscopum Coloniensem deregalihus investi- 25 tum gestis continentes ipse annis 1157. et 1158. imperatoris iussu copa litterarum adiutus ahsolvit, lihros III. et IV. rerum gestarum seriem usque ad annum 1160. prosequentes Balie- tvinus ca]eUanus eius adiecit ^ In codicihus plerumque liber titulum Cironica ^jr«e se fert; is, qui nohis tritus est, Gestorum 30 Friderici. in codice Voroiviensi saec. XII. ex. (B 3: Gesta Friderici mperatoris etc.) et ah Ottone deS. Blasio^iam usurpa- tus, tum h editione principe Cuspiniani divulgatus^, ex iis ortus 1) Elldit G. Waitz, SS. reriim Germanicarmn, Hannoverae 1884. Quam editioiem retractat B. de Slmson. 2) C. 13 : sicut in Gestis 85 Friderici iiiDeratoris ab Ottone Frisingensi episcopo plenarie describitur. 3) Ottonis .'lirisingen. episcopi de gestis Friderici primi Aenobarbi Caes. Augusi libri duo. — Cf. eiiam cod. Guelf. Helmst. 205; saec. XV. (A* 2), ubi epistolae imperatoris ad Ottonem adscriptum est: Gesta Friderici inDcratoris (ed. IVaitz p. 1, n. i ; ed. de Simson p. 1, n. k^. Vni PRAEFATIO. esse videtur, quae Otto ipse scrixmt, in epistoJa ad impera- torem, infra p. 3, Z. 6 : si vestrae placuerit maiestati gestorum vestrorum nobilissimam in posterorum memo- riam stilo commendare seriem ; Gesta Frid. I, prol., p. 9 (ed. de Simson p. 12, /. 4 — b) : antequam tuorum gestorum 5 seriem attingam; ih. I, lOfin.: quia . . . ad tua principa- liter gesta venimus ; ih. II, prol. : dum gestorum tuorum magnificentiam prosequi conor; Ralieiv. ih. IV, SQfin.: de latissimis gestorum tuorum pratis. Ijyse aiictor de Uhro tamquam de 'historia' sua Joquitur, ex. gr. I, loroJ. p. 9 (ecl lo de Simson p. 12, l. 2): Hanc ergo tuae nobilitati offeio hystoriam; il). fin.: Ac propositae hystoriae . . tale si- matur exordium. 3. EpistoJa ad Wihaldum ahhatem Corheien^m a. 1152. 2^ost Mart. 9/10. data, qua, quomodo ad asoen- i5 sionem Domini referri valeat, quod in psalmo legitur: 'Tollite portas, principes, vestras, et elevamini portae eternales', et: 'Quis est iste rex gloriae?' (Ps. 23. 7. S), WihaJdo quaerente hreviter tractatur, servata inter epiitoJas WihaJdi^ias, postremum edita a Ph. Jaffe, BiUiotheca jerum 20 Germanicarum I, nr. 387, p. 519 sg. De opere eo, quod Otto a. 1146/47. fi.nita Mstoria de duahus civitatihus, dum spiritus peregrini Dei id su- menda contra gentes quae orientem inhabitant arma totam pene Hesperiam afflasset, pro pacis iocuiditate 25 ^stiJo versd coeperat, sed coeptum proiecerat (Gesta Frid. I, proJ., p. 7 sq. ; ed. cle Simson p. 9 sq.), diffiniri nihil potest. Fragmentum de HiJdehrando papa, qiod Pott- hast, BibJ. hist. medii aevi II ~, p. 886, enumerat, nhiJ nisi excerpta ex Gestis Friderici J. I. (c. 1) et Chroniai J. VI. 30 (c. 3b) esse iam Huher, 'Otto von Freising' p. l^sq.pfspexif^. Historiam Austriacam , quam tesie llrstisio^ olim Wolphgangum Lazium habuisse ferunt, a Barnaha de MontaJho aJiisque Jcmdari Fahricius ^ dicit, ah Gtone ipso indicatam pidavit h. m. WiJma72s (SS. XX, p. J2^. Sed 35 rerha in Gestis Frid. I, 10. de matrimonio paremmi auc- 1) Gesta Frid. I, 1. (ei 2) prhnus Benonis cardiwlis contra Hildebrandum scriptis siihiiinxit Orihvinus Gratius in Fasfculo rerum expetendaruni ac fugiendarum (1535) fol. 44; Chron. Vllsb. addidit M. Goldast, Apologia pro iinp. Henrico IV, Hanoviae 1611 (unde 40 'Ilanovre en 1561' in 'Hist. litter. de la France' XIII,lp. 284. cor- rupitim esse videtur), p. 19; uhi p. 18. titulum hahes: . . . Ottonis epi- scopi Frisingensis . . . Fragmentum de Hildebrando ab inperatore ab- iecto et Guiberto in locum eius surrogato. 2) Gcrm. hisi. ilusir, I, p. 4. 8) Bibl. lai. med. et infimae aeiatis, ed. Mansi V (Patarii J754^, p. 187. 45 PRAEFATIO. IX toris: qriod alias a nobis plenius dictum est, cnm ad Chron. VII, 9^ infra p. 321, l. 12 — 14, iure retnlerit G. Waitz'^, non est, cur tale Ottonis opns extitisse piitemus. ^ln dialectica qtioque ac philosophia opuscida nonmdla edidW Otto teste Aenea Sijlvio in Historia Fride- rici III. imp. -. Qnihus, quamquani a liaheivino (G. Fr. IV, 14, 2^' ^^^J ^^^^ magnis laudihus, eo quod phjlosopbicorum et Aristotelicorum librorum subtilitatem in topicis, anale- ticis atque elencis fere primus nostris finibus apporta- 10 verit, effertur et integra organi Aristotelici versione sua aetate confecta usus esse ex Chron. II, 8. prohatur, lihellos a Chronica et Gestis diversos extitisse ct ah Aenea Sylvio visos esse evinci non pro cerio cum h. m. B. Wilmans statuerim. Immo de digressionihus philosophicis, quae in Gestis Fride- 15 rici non semel occurrunt, cogitari posse^ negari 7ion poterit. Deperditum Ottonis lihellum de natura et mira- culis in Chron. VIII, 11 fin. Schmidlin^ sihi invenisse perperam visus est, cf p. 407, n. 3; 'N. Archiv' XXXVII, p. IdS sqq. Nec minus Vlast. Kyhal^ erravit Odonis ahhatis ^o Morimundensis (a. IIGO — f 1161. Maii 2)^' hinarium (nr. 496^ et sermones 56 (nr. 245 y fortasse Ottonis Frisin- gensis episcopi opera esse arhitratns. Carmen Teutonicum 'Eraclius', ah 'Otte' quodam viro docto conscriptum et ah H. F. Massmann, ^Fraclius', 25 Quedlinhurg et Leipzig 1842 CBihl. der ges. detitschen National - Literatur' VI), p. 528. 534 ^gg. Ottoni Frisin- gensi addictum ah eo p>rorsus aJienum eiusque aetate p^oste- rius esse iam viri docti consentiunt '. Neque magis ad Ottonem Frisingensem referri possunt^ versus 37 Ottonis 30 1) Gesta Frid. p. XII, n. 1. 2) J. Sehilter, Script. reriim German., Argentor. 1702, p. 10 ; A. F. Kollar, Analecta monumentorum oninis aevi Vifidobonensia II (1762), col. 29 sq. 3) Ita ex. gr. 'Hist. litter. de la France' XIII, p. 269; Huher, 'Otto von Freising' p. 75; 0. Holder- Egger loco infra j). CIII. citato. 4) Similiter iam Gaisser, 35 'Charakter/stik des Bischofs Ofto von Freisingen' p. 20, n. 1, sed pau- lulum dubitanter. 5) Ainid J. TruJildr, Catalogus codicum nianu- scriptoruni Laiin., qui in bibl. publ. atque 'universitatis Pragensis asser- vantur (I. II. 1905/06^ in Indice. (j) Cf. Fabricius, Bibl. Lat. med. et inf. aet., ed. Mansi V (1754), p. 159. Odonis Morimundensis ser- 40 mones in Baioaria saepe inveniuntur, ex. gr. cod. Lat. Monac. nr. 2687. 2689. 2699. 4596. 7955. 9580. 13080 eic. Cf. Migne, Patrol Lat. CLXXXVIII, col. 1645 — 1658. 7) Cf. 'Eraclius, herausg. von H. Grdf, Strassburg 1883; Edw. Schroder in 'Gotting. gelehrte An- zeigen' 1881, p. oQS sqq. ; F. Vogt in 'Paids Grundriss der germani- 45 schen Philologie' II, p. 276. 8) Quod periyeram ex. gr. Massmann, 'Eraclius' p. 534. fecit. Cf. 'Hist. litter. de la France' XIII, p. 2Q9 sq. ; Wiedemann, 'Otto von Fregsingen' p. 155. X PRAEFATIO. cuiusdam, quos ex Alano collegit Casp. Bartli in Adversa- riorum commentariorum lihr. XXXI, col. 1440—42 (Francof, 1624^, repetiit sub titulo 'Ottonis Fragmenta Ethica' Th. J. al) Almeloveen, Epigrammata et Poemata vetera, Amstelod. 1694, p. 46 — 52. 5 § 2, De titiilo Chronicae. Porro de Historia de duahus civitatihus sive Chronica succincte dicendum est. Ipse auctor lihrum in- scripsit: 'Historia de duahus civitatihus\' VIII, prol. in.: Hoc opus nostrum, quod de duabus civitatibus intitula- k vimus ; cf. III, prol. in. : de duabus civitatibus usque ad Octaviani Cesaris tempora qualicumque deductam hysto- riam eloquio; I, proL, p. 9, Z. 21: de utraque (sc. civitate) dicere proposuimus ; cf. etiam V, prol., p. 228 : de duabus civitatibus . . . supra sat dictum puto ... At deinceps u . . . videor mihi non de duabus civitatibus, sed pene de una tantum . . . hystoriam texuisse ^, et VII, proL, p. 309 : , non iam de duabus civitatibus, immo de una pene ... sed permixta historiam texuisse. Ita etiam codex B 1 Jiahet: Ottonis episcopi historia de duabus civitatibus 2( (p. 6, L 8/9). Ceteri codices veteres, non ex alio superstite profecti, mdlam inscriptionem prae se ferunf^, excepto A 3 (saec. XII. post.), qui tamen fortasse ex A 1 descriptus est, uhi Chronica domni Ottonis Frisingensis episcopi hahes (p. 1, n. 2i), unde idem ad A 3* (cronice) eiusque numerosam 2. 2)ro2xiginem devenit ". Cronica hahent etiam C 1 (saec. XII), CS (saec. XIII) \ C 4: (a. 1482^^. Hoc vocahido nohis usi- fato, qui tamen verus titulus pidandus non est, ipse Ofto in Gestis Frid. /, 31 : ut in prioribus cronicis dictum est, et iintea iam Fridericus I. imperator in epistola ad Ottonem 3 (.:. 1157. tisi sunt, Gesta Frid. p. 1 : Cronica, quae tua sapientia digessit vel desuetudine inumbrata in luculentam erexit consonantiam, a dilectione tua nobis transmissa cum in- genti gaudio suscepimus ^. In diplomate vero eiusdem 1) Et paulo post: de civitate Christi . . . ceptam hystoriam prose- 3 quamur. 2) In B 2 manu sacc. XV. (lohannis Jlenesfarffer) addltum cst: Liber de duabus eivitatibus, p. 6, n. d (et ita B2a). Ita etiaiii C o (saec. XIII), p. 390, n. b; de duabus civitatibus liber unus alia manu A Ib. , 3) Crouica etiam A 1/5', A 2a (=06; cf. p. 390, n. h), manu recentiore A 4. Liber cronicarum A aV/'' (saec. XV). 4) P. 11, n.h. Etiam C2 (saec. XV), 1 sed alia manu, p. G, n. d ; cf. ctiam Uermannus Altahensis (B 4^, p. 309, n. k, et infra p. LXXXI sq. de codicibus deperditis. 5) Cf. etiam PRAEFATIO. XI imperatoris a. 1167. Aug. 6.^ dato annales praedecessorura nostrorum, catbolicorum imperatorum laiidanticr'^. fyse Otto ad opus suum etiam saepius sub nuda voce 'liistoriae* respexit; Epist. ad imp. p. 3, l. 20 sq.: R., qui hanc histo- riam ex ore nostro subnotavit, cf. p. 2, /.31: nos banc historiam . . . scripsiss.e; ad cancell. p. 5, l. 12: in hi- storia nostra, l. 17: haec historia; I, jjrol. p. 8, l. 21 sq.: necessarium ratus sum ad petitionem tuam . . . histo- riam texere, per quam etc. ; II, prol. p. 68, l. 24: sqq.: Hjstoriam enim, in qua civium Babyloniae vicissitudines ac labores civiumque Christi inter eos progressus et profectus texantur, non disputantis more, sed disserentis ordine prosequi intendimus^; VI, prol. p. 261, l. 28: in huius historiae serie ^ ; Gesta Frid. I, prol., p. 7 (ed. de Sim- son p. 9y .• dum ante aliquot annos priorem h jstoriam ter- minassem; Gesta Frid. 1,11 in.: quia in priori dicta sunt historia; Gesta Frid. I, 21 in. et 23 fin.: in priore historia dictum ; Gesta Frid. J, 61 fin.\ Quod in priori nostra . . . historia plenius dictum est ; his suh hoc nomine lihros I. — VII. lihro VIII. opposuit, p. 34, /. 12 : terminus hysto- riae, et VIII, 20, p. 420, /.17: ut in historia diximus (cf VIII, prol., p. 392^. Alihi gestarum rerum ab Adam protoplasto usque ad tempus nostrum seriem se execu- turum esse (I, 1 in.) ^, non semel ad ostendendas mutabilium rerum miserias (II, 43 fin.)^, mutationes rerum (V, 36 fin.), ob ostendendam rerum mutationem (Fpist. ad canc. p. 5, l. 28 sq.) vel de mutatione refum se scripsisse dicit: Fpist. ad imp. p. 1, /. 6 sq. : liber, qui ante aliquot annos de mutatione rerum a nobis . . . conscriptus est ; II, prol. in. p. 67 : promisisse me recolo de rerum mutatione ac mi- seriis scripturum ' ; cf etiam VII, 34, p. 369, l. Ssqq.: mutabilium rerum ab Adam usque ad presentem annum . . . seriem qualitercumque percensui multiplicesque mor- talium miserias involvi. Nec tamen 'De mutatione rerum^ ■ versus Scheftlar. v.W, infra p. XXXV; Chron. Ursperg., SS. XXIII, p. 345 : Ottonem, qui fuit episcopus Frisingeusis, qui et chronicam j conscripsit et usque ad tempora huius Friderici perfecit. 1 1) Stiimpf nr. 4088; cf. infra p. 288, n. a. 2) Ipse Oito librion suum cum annalibus libri Esther (Q, 1, cf. 2, 23^ comparavlt, ■; infra p. l, l. 17. 8) Cf. ib. p. 67, l. 20 sq., infra n. 7. 4) Cf. etiam 1 /, 5, p. 43, l. 20 : humanae miseriae hystoriam a Nino incipiamus, [i 5) Cf epist. ad imp. p. \, l. 12 sc[. : antiqua regura seu imperatorum gesta ' vos velle cognoscere. 6) Cf II, 32 fin. 7) Pergit: Quam quidem hystoriam ctc. Cf etiam II, 30, p. 101, l. 17 sq. ; IV, Blfin. XII PRAEFATIO. ciim Wihnans ^, Mone -, Biidinger ^, Hasliagen \ Schmidlin ^ aliis pro vero tihdo ah auctore ij^so Uhro imposito hahen- dum est, qua^nvis alia mann in A Ih (saec XV.) additnm sit: Otto Frisingeusis de mutatione rerum libriVII^. § 3. De diversis Chronicae editionibus ah auctore factis. Historiam de duaJjiis civitatihus Otto hortafu fratris Isingrimi' composuit intra a. 1143. et 1146, a Bageivino capellano suo ex ore suo suhnotatam^. A. 1143. m prologo lihri II. occupatus^ VI, 21, antequam Heinricus II. a. 1146. Mart. 12. inter sanctos referretur, lihri VII. c. 13. Con- rado I. archieinscopo Sahhurgensi superstite (f 8./9. April. 1147^10^ c. 29. — 33.^05^ iter Italicum autumno a. 1145. (c. Nov. IS)^^ susceptum, c. 34. ante diem 11. Sep>t. 1146^-, in ipso quadragesimali et penitentiali tempore ^^, ut vide- tur, mense Martio mediante'^^, lihri VIII. c. 7. et S. resur- rectionis tempore, id est paschali (^1146. Mart. 31^^^ scrip- sit, toto lihro, anteqiiam exeunte a. 1146. et ineunte a. 1147. in itinere crucis et mentes et 7nanus occuparentur, ahsoluto ^^. Isingrimum monachum quendam S. Stephani Frisingen- sis ^^ fuisse B. Wilmans putavit ^% rectius Georgium H Pert^^^ 1) 'Archiv' X, p. 183, n. 1. 2) F. J. Mone, ^Quellensanimlung zur Badischen Landesgeschichte' I (1848), ^Einleitung' p. 10 — 12. 3) Qui id secundae editioni tribuit; 'Entstehung des 8. Buches', in ^SB. der Wiener Akad. der Wissensch., phil.-hist. Cl! XCVIII, p.^'dt2sq., ^ Universalhistorie IF, in 'Denkschriften der Wiener Akad. der Wissensch., phil.-hist. Cl.' XLVI, p. 39. 4) 'Otto von Freising' p. 34. 5) 'Die geschichtsphilos. und kirchenpolit. Weltanschaimng Ottos von Freising* p. 38. 6) Similiter etiam catalogus lib7'oriim SS. Udcdrici et Afrae August. saec. XVIIjXVIII. in cod. Lat. Monac. nr. 4414: Historia de mutatione rerum ; cf. p>. XXX. 7) I, prol., p. 8, l. 28; cf. III, prol. ' p. 129, /. 23. 8) P. 3, /. 20 sq. 9) P. 68, l. 11 sqq.; cf. VII, 26, p. 352. 10) P. 324, l. 25 sq. 11) VII, 32, p. 362 ; cf VII, 29 fn. 12) P. 368, n. 4. 13) Cf p. 368, l. 10. 14) Cf p. 369, l. Qsq. et n. 3. 15) P. 400, l. 28. et n. 4. 16) Gesta Frid. I, prol., p. 7 sq. (ed. de Simson p. 9 sq.): Fateor, dum ante aliquot annos priorem hystoriam terminassera, spiritusque peregrini Dei ad sumenda contra gentes, quae orientem inhabitant, arma totam pene Hesperiam afflasset, pro pacis iocundi- tate, quae orbi momentanee tunc arriserat, stilum vertere cogitaram, iamque scribere coeperam, sed, quo instinctu nescio, . . . coeptum proieci opus. 17) Cf. Monumenta Boica IX, p. 432; H. Gentner, 'Ge- schichte des Benedictinerklosters Weihenstephan' in '•Beytrdge zur Ge- schichte, Topographie imd Statistik des Erzbisthums Miinchen und Freysing, heransg. von M. v. Dcuiinger' , VI (1854), p. 235, nr. 47. p. 236, nr. 68. 18) ^S^S. XX, p. 91, n. 11. 19) SS. XVII, p. 312. { PRAEFATIO. XIII de Isingrimo ahhate Ottenhurano cogitasse F. L. Baumamiy ^N.Archiv' VI, p. 600 — 602, evicit. Isingrimiis iste, per omnia inutilissimus Frisinginsium famulus, ut ipse scrihit, de fa- milia nohili vel illustri Frisingensi ortiis esse videtur; monaclms SS. Udalrici et Afrae Augustensis a. 1145. Buperto ahhate die 15. Aug. mortuo in ahhatem Ottenhuranum eleclus et exeunte anno regi Counrado Aquisgrani presentatus non sine omni curiali exactione regalibus investitus est^ ; a. 1178. mente alienatus a. 1180. Dec. 12. ohiit. Scripsit anncdes maiores a. 1121 — 1168. et notitias hreves a. 1145 — 1157. amplectentes ; necrologium etiam Ottenhuranum, cui ■ ad d. 22. Sept. Otto episcopus inscriptus est, componendum curavit^ ; multa hona monasterio in vario ecclesiae ornatu, etiam in libris fecit^. Haec prima Clironicae, ut ita dicam, editio a. 1143 — 1146. ahsoluta aetatem non ttdit. Fortasse praeter ipsius auctoris atque Isingrimi exemjolar mdlum umquam exstahat; Isingrimi codicem si qtiis a. 1152, cum ahhas cum Conrado episcopo Augustensi ad sedem apostolicam profectus esset, cum ipso monasterio Ottenhurano^ igne consumptum esse i contenderit, prorsus non reicimus. I Secimdam editionem a. 1157. (post Mart.) ^ Friderico I. imperatori, fratris uterini filio, petenti per Bahotonem ah- hatem S. Stepliani Frisingensis et Bageivinum capellanum suum Otto transmisit, in universum, auctore ipso testante, non midatam neque idtra terminum ante 11 annos lihro in mi- seria impositum, excepto pontificum et imperatorum catalogo, productam, epistolis tantum dedicatoriis ad imperatorem et ad Beinaldum canceUarium, quihus rationem operis et inten- tionem scrihendi patefaceret et, caneellario td henevolo inter- prete uteretur, peteret, additis. Sed mediis annis opus suum auctor non prorsus intactum reliquerat, additis hic illic maxime iis, quae in itinere crucis a. 1147 — 48. vel i;pse II viderat vel ah aliis facta audierat: I, 26, p. 59, I. 13. de TJIixihona Sarracenis ahlata (a. 1147. Oct. 24^; V, 18, p. 247 sq. de Theodosia virgine Constantinopoli passa; veri- similiter etiam IV, 18 fin., p. 207. de cultu s. Amhrosii Thessalonicensi ; quihus nescio an addendum sit I, 12 fin., 1) Atin. Isingr. min., SS. XVII, ^.315; Chron. Ottenbtir., SS. 0 XXIII, p. 618. 2) MG. Necrol. I, p. 99. 113. 3) Chron. Ottenbur., • SS. XXIII, p. 619, l. 12 sq. 4) Ann. Isingr. mai., SS. XVII, p. 313; a. 1153. Ann. min., ib. ^?. 315; septimo anno prelationis sue Chron. 1 Ottenbur., SS. XXIII, p. 618 sq. 5) P. 3, n. 7. XIV PRAEFATIO. p. bO, l. 2 sq. de Coloso Bhodi civitate, et VIII, 18, p. 417, l. 5 — 8 (^IO^. de valle losaphat ^ Alia mim post a. 1 147. addita sint, in duhio relinqimmis oportet: VII, 23, p. 347, l. 1 sqq. de Rogerio Siciliae rege^, qnae Otto etiam a. 1145. in Italia sibi relata ponere potuit; III, 43, p. 176, l. 20 sq. de 9 The- & haeis Bunnae martyrio coronatis : III, 14, p. 152, l. 9 — 13. de virga S. Petri Treveris et Coloniae monstrata^. Faidido fidentius I, 25, p. 57, l. 8 (vel Q) — 13. de urhe Xantensi (cf. I, 26, p. 59, /. 14; III, 43, p. 177, /. 2—^)^ad iter a. 1151. retiderim, quo Otto tina. cum Conrado III. rege inferiores :o Hheni partes usque ad Noviomagum adiit ^. Ac fieri quidem potuit, ut etiam pauca rationem operis clarius ostensura a. 1157. imperatoris causa adicerentur , neque vero certi quicquam de iis diffiniri potest. At si recte V. Cl. E. Bern- heim, ^Mitteil. d. Inst. f. Oesterr. Geschichtsforsch.' VI, 15 p. 34: sq. finem prologi lihri VII. p. 309, L 18 — p. 310, l. 5. jpostea insertum statuerit, de fine prologi lihri II, p. 68, l. 23 sqq., idem coniciendum est. Quae tamen intacta mitta- mus necesse est. Certe non est, cur VII, 16, p. 331, /. 14 sqq. de pacto Wormatiensi cum eodem viro clarissimo^ postea z^ additum putemus ". Editionem secundam, id ifa dicam, id est eam Chro- nicae formam, qua Otto lihrum suum imp>eratori a. 1157. ohttdit, in codicihus classis B et maxime in B 1 exstare V. Cl. H. Bloch optime statuit^. Nam et Gotifredus Viter- :>-> 1) Nihil constat deVII, 7 fin., quod huc retidit Wllmans, ^Archiv^ X, p. 143, n. 2 ; neque de VII, 3 (et VIII, 20, p. 420, l. 19.) certum iudicium ferrilicet, cf.j). 312, n. 6; nec minus incertum I, 6, 2^- 45, l. 16 — 17, vel VII, bin., p. 314, l. 31. Cf. infra p. XCVII. 2) Verba Bevjihardi Clare- vallensisx). 347, n. 1. allata ad a. 1150. periinent. 3) Cf. III, 43, ^j. 176 s^. cO de saticto Gereone martyre; IV, 28, p. 221, l. 2 — 3. de 11000 virginum Coloniae martyrizatis ; VII, 12, p. 323, l. 19 — 22. de magnitudine ac decore Coloniae. 4) Cf. A. Hofmeister in 'Historische Aufsatse, Festgabe filr Karl Zeumer', Weimar 1910, p. 93. et n. 2. 5) Gesta Frid. I, QS] Schrors et Clemen in 'Annalen d. hist. Ver. f d. Niederrhein' LXXXI, 35 p. 71 sqq.; Stwnpf nr. 3581 (cf nr. 3579;. 6) E. Bernheim, 'Zur Ge- schichie des Wormser Concordates' , Gottingen 1878, p. QO sq., n. 81 ; cf. G. Wolfram, 'Friedrich I. und das Wormser Konhordat \ Marburg 1883, p. 124. 172 sqq. 7) Hofmeister in 'ZeitscJtrift f. KircJiengeschichie' XXIX, 2). 71 sqq. ; cf. etiam D. Schdfer, 'Zur Beurieilung des Wormser Konhor- 40 dats' , ' Abhandlungen der Konigl. Preuss. Ahad. d. Wissensch.' , Berlin 1905, _?). 80 — 83; //. Bresslau, 'Anfgaben mittelalterlicher QueUenforschung, Behtoratsrede', Sirassburg 1904,^9. 22. 29. 8) 'Die elsdssischen Annalen der Stauferzeit' in ^Regesten der Bischofe ron Strassburg' I, 1 (1908), p. 191. Ea, quae W. Gundlach, 'Heldenlieder der deutschen Kaiserzeit' III, p. 272 sq., n. 1, de libro VII. in editione secunda toto fere omisso profert, longius a recto tramite aberrasse vel obiter inquh^enti patct. PRAEFATIO. XV hiensis, cum imperatoribus Friderico I. ct Heinrico VI. artissime coniunctus, Ottonis lihri textu B 1 simili usus est, qui et alihi Alsatiae, uhi in castro Hagenau cojnosa impera- torum opera collecta hihliotheca a Gotifredo laudatur^, et 6 Loiliaringiae tritus erat^; et ea, quae in B non leguntur, ah auctore ex consilio a. 1157. deleta esse pntanda sunt: VI, 20, p. 283, /.1 — p. 284, /. 11. invectio in gentem Wittelshachicam ; VII, 20, p. 340, /. 2 — 4. de titulo sepnJ- crali Lotharii imperatoris^. Invectio num ah Ottone ipso 10 scripta esset, vix iure 7ionmdli homines docti Baivari duhi- taverunt^, quos refidaverunt prae aliis Wilmans, 'Archiv^ XI, p. 50 sqq., S. Rieder in 'Jenaer Literaturzeitung^ 1877, p. 703 sq. ^. Nam et invectionem ipsius Ottonis temp>ore scrip- tam esse patet neque aeque acerhissimae inimicitiae cum pala- 15 tinis Wittelshachicis episcopis Frisingensihus , qui Ottoni succes- serunt, fuisse traduntur^. Invectio non post a. 115Q, quippe quo Otto palatinus comes senior, qui vivus hic memoratur, diem ohiret, scripta est omniaque, quae de malitia et tyran- nide eius in ecclesiam dicuntur, optime in contentiones gra- 20 vissimas, quas inter Ottones episcopum et xmlatinum, advo- catum Frisingensem, de iure ministerialium et aliis de rehus fuisse novimus ^, quadrant, quippe quae usque eo processerinf , ut Otto filius Ottonis palatini comitis episcopum a. 1150, dum missarum sollemnia celebraret, gravibus contume- 25 liis afficeret et reverentia Dei postposita inhoneste trac- taret^. Quapropter a Conrado rege proscriptus^ castro 1) Cf. infra j). 471. 2) Cf. de Albrico p. C; de Neuburgensibus qui videntur 2>. 470. 3) Casui fortasse tribui possiint II, 28, p. 100, l. 18 sq.: si venisset in ^B 1. 2 omissum, et II, 34, p. 108, l. 21 : iterum in 30 A. C omissum, qiiae ve7'ba in archetypo fortasse supra lineain vel in mar- gine suppleta erant. 4) Ex. gr. H. Scholliner, 'VoUstclndige Eeihe der Voreltern Otto des Grossen', in ^Neue historische Abhaiidlungen der churf. Baierischen Akademie der Wissenschafien' III, Miinchen 1791; p. 207, n. e; K. II. von Lang in 'Aufsess, Anzeiger fiir Kunde des 35 deutschen Mittelalters' 1832, p. 75; P. Wittmann, 'Die Pfalzgrafen von Bayern', Milnchen 1877, p. 237 — 244. 5) Cf. etiam W. Wattenbach, 'Deidschlands Geschichtsquellen' II^, p. 272. 6) Cf. C. Th. Heigel et ■ S. Riezler, ^Das Herzogthum Bayern zur Zeit Heinrichs des Loiven u. Ottos 1. von Vr^ittelsbach' , Milnchen 1867, p. 256, tibi tamen, quod 40 ad Ottonem nostrum 2)crttnet, perperam ad Albertum episcopum r^fertur. 7) Cf. F. H. Graf Hundt, 'Bayrische Urkunden aus dem 11. und 12. Jahrh., Die Schirmvogte Freisings' , in 'Abhandl. der histor. Cl. der konigl. bayr. Akad. der Wissensch.' XIV, 2 (1878), maxime p.4:0sq.; M. Fastlinger, 'Die Ahnherrn der Wittelsbacher als Vogte des Frei- 45 singer Hochstifts', in 'Beitrdge zur Gcschichte, Topographie und Sta- tistik des Erzbistums Miinchen und Freising' X, p>- 140 — 160. 8) Eugenii papae III. epistolae ad Eberhardum archiepiscopum Salz' XVI PRAEFATIO. suo Kelheim obsidione clauso ad deditionem a. 1151. coactus est^. Quae cum ita sint, valde ut Wilmansio, qui invec- tionem ah auctore liac re graviter laeso tunc demum lihro insertam esse putavit (SS. XX, p. IIO^ assentiar, moveor, ita tamen, ut eam a. 1151. additam a. 1157. in lihro im- 5 peratori mittendo deletam putemus, quoniam Ottone seniore imlatino mortuo Otto fdius eius inter primos imperatoris familiares primus fere esset ^, qui etiam a Raheivino Frisin- (jensi laude celehratur. § 4, I>e diversis textus forinis in codicibus lo exstantibus, Ponamus igitur B 1, suhlatis mendis peculiarihus suppletoque lihro octavo, eam lihri formam, qua a. 1157. imperatori missus est. Quacum in maiorihus nonnullis, quae diximus (p. XV), B 2 convenit, ceterum non semel recedens i5 potiusque cum codicihus A faciens, ita ut ahsque ullo duhio (ippareat B 2 et A ex eodem archetypo X^ profectos esse '^, qui ea, quae editioni anni 1157. peculiaria sunt, non praeheret. Statuamus igitur oportet archetypum X^ ^, postquam ex eo recensio A et deinde, adiectis additamento in I, 1. et notitia 20 de schismate anni 1159. in ftne catalogi (p. 387, /. b), BS descripti sunt, ex textu B 1 simili miitatum esse, queni (vcl ipsum B 2) seciUus aliquis etiam in B 3 invectionejn in gentem Wittelshachicam VI, 20. et fortasse VII, 20 fin. (cf p. 340, n. *^ erasit. 20 lam, quid iudicii de codicihus A ferendum sit, inqui- . ramus. Ac primum quidem, quomodo inter se cohaereant, dicendum est. burgensem a. 1150. ^ov. 21. et ad Conradum III. regem, Jaff^-Loewen- feld, Reg. i^ont. nr. 9412. 9412«, P. F. Kehr, Reg. pont., Germania 30 pontif. auct. A. Brackmann I (^1911^, ]). 364, nr. 4. p. 334; nr. 14, Pez Thesaurus anecdot. noviss. VI, 1, col. 393, 2Ieichelbeck, Historia Frisin- yensis I, 1, p. 370 ; cf. Wattenbach, ^Archiv filr Kunde osterreich. Ge- t^chichtsqiiellen' XIV, p. b'^ sq. 182, 195. 9) Haud dubie etiam ab Eberhardo Salzburgensl archiepiscopo excommunicatus • cf. Jaffe-Loetven- 35 feld, Reg. pont. nr. 9412. j 1) Gesta Frid. I, 69. Causa proscriptionis non dubia, etsi his verbis: ob filiorum suorum excessus latentcr tantum indicata est. De coniura- tione quadam palatinorum cmn Welfis i)iita, de qua cogitaverunt Bern- hardi, 'Konrad III.' jt). 8S4, et S. Riezler, 'Geschichte Baierns' I (1878), 40 p. 651, nusquam traditur. Cf. etiam C. Th. Heigel et S. Riezler, 'Das Herzogthum Ba//crn zur Zeit Ileinrichs des Lowen und Ottos I. ron Wiitclsbach' p. 11. 2) Cf Bloch l. c. p. 191. 3) Infra p. LXI. 4) vel alium ex eo descriptum X^, si medium inter B 2 et X^ inter- ponere malueris. 45 PKAEFATIO. XVn Sunt quae, ut codices A2, A ^, A^* (II, 15 — IV, IdJ, A 4: ex A 1 descriptos putemus, vel maxime nos inducant. Neque enini paucis locis in A 1 genuina verha primo recte posita postea ita midata, ut in A2 — 4 legun- 5 tur, aut perperam scripta postea recte correcta sunt, cum A2 — 4 vel aliqui eoruin easdem vel similes mendas prae- beant, aut ea quidem A 1 hahet, ex quihus lectio codicum A 2 — 4 facile oriri potuerit^. Quae omnia casui trihui nullo modo possunt neque 10 his omnihus locis communem archetypum ad litteram in A 1 exscriptum esse facile mihi persuadeo, quamquam aliis locis, non quidem numero, sed gravitate carentihus, mendae codicis A 1 in A2 — 4 vel aliquihus eorum, repetitae non sunt ^. JEt aliud restat gravissimum, rationem dico, qua cata- 15 logus pontificum et imperatorum ordinatus sit. Qua codices A 4: et multo magis etiam A S ex archetypo ad unguem cum A 1 conveniente descripti esse prohantur. Catalogus in A 1 ut in archetypo X^ tres paginas amplectitur, in qua- ternis columnis scriptus, prima et tertia pontificum, .secunda 20 et quarta imperatorum. Sed in A 1, cum formae archetypo minoris esset, nomina 8 pontificum Eugenii I. — lohannis V. 1) Ex. gr. p. 1, w. c ; 59, n. x ; 88, n. s ; 107, n. s ; 166, n. p 199, n. i; 205, n. i; 312, n. a; 1, n. d; 2, n. b. d; 18, «. e; 29, n. b 39, n. 1; 41, n. i; 45, n. k; 64, n. c; QQ, n. a; 73, n. r; 81, n. e; 83 26 n. o; 87, n. f; 92, n. i; 93, n. c; 96, n. n; 99, n. u; 102, n. g; 110 n. 1; 114, n. b; 115, n. a; 117, n. m; 118, n. a, l. 45; 121, n. o; 123, n. i 133, n. g; 140; n. m; 146, n. a; 148, n. u; 150, n. c; 153, n. w; 159 n. n; 161, n. t; 164, n. d; 166, n. i. k; 179, n. a; 182, n. k; 195, n. v 197, n. i ; 206, n. w ; 215, n. h ; 223, n. b ; 226, n. b ; 229, n. 1 ; 232 30 n. t ; 235, n. x ; 241, n. o ; 252, n. a ; 267, n. t ; 269, n. g ; 274, n. h 278, n. k; 281, n. c; 291, n. i; 293, n. c; 298, n. h; 320, n. b. o. p 322, n. p ; 323, n. s ; 339, n. a ; 342, n. r ; 367, n. k ; 395, n. c ; 397 n. i; 399, n. q; 401, n. f; 414, n. k; 416, n. z; 420, n. p. q; 421, n. i 423, n. n ; 438, n. n ; 449, n. a. c. g. h. i. k ; 453, n. k ; 455, n. d ,35 2) Ex. gr. p.b, n. b; 25, n. o; 32, n. k; 39, n. f; 40, n. q 41, n. d ; 46, n. b ; 54, n. o ; 57, n. g ; 61, n. e ; 63, n. e ; 78, n. g 108, n. f; 117, n. d; 119, n. k; 133, n. e; 154, n. r; 155, n. d; 164 n. i; 169, n. v; 178, n. f; 192, n. p; 209, n. o; 210, n. e; 211, n. a 218, n. u; 230, n. k; 232, n. a. q ; 235, n. h; 239, n. w; 244, n. p .40 250, n. f; 256, n. v; 259, n. g; 266, n. f; 270, n. q; 275, n. n; 277 w. h ; 278, n. g ; 289, n. k ; 291, n. c ; 302, n. b. k. m ; 303, n. d. f. 1 305, n. a; 308, n. b; 311, n. n. s; 317, n. a* (^orientalis ?n J. 1 in margim inferiore f. 99 ^" . suppletum, sed hihliopegi culpa ahscisum esse putaverim) ■ 322, n. q; 323, n. b. r; 327, n. r; 328, n. b ; 342, n. o; 346, n. f; 354 i« n. g; 369, n. d. e; 370, n. a; 371, n. m; 381, n. f; 392, n. f. m. o 393, n. c ; 394, n. m ; 395, n. g ; 396, n. c ; 398, n. k ; 400, n. b ; 410 n.^', 421, n. h; 428, n. d; 429, n. f. m; 430, n. m; 436, n. b; 438 n. c; 440, n. d. g; 441, n. b; 443, n. 1; 450, n. b. k; 453, n. g; 454, n. n Ottonis Frisingensis Chronica. XI XVIII PRAEFATIO. et Constantini (Pogonati) imperatoris, quorum prima et se- cunda secundae paginae (f, 114'*'^ columnae non, ut in archetypo, capaces eranf, neglegenter praetermissa ^ et simi- liter in prima et secunda tertiae paginae (f. Wh^) columnis nomina 17 pontificum lohannis XVI. — Nicolai II. et trium 5 imperatorum Heinrici I. (II), Conradi I. (II-), Hein- rici II. (III.) prius omissa in margine suppleta sunt'^. Quocum, ut de A 2, qui catalogum in universum mutatum et ampliatum exhihet, taceam, A S et A 4: ita conveniunt, ut uterque priore loco eosdem pontifices et imperatores omittaf, 10 postea tamen in A 4: aliunde pontificihus suppletis, secundo loco in A 4 omnes et pofitifices et imperafores recto ordine in textu collocati, in A 3 vero pontificihus suo loco textui insertis imperatores omissi sint. Itaqiie omnes classis A codices ad unum A 1 redire valde verisimile mihi quidem 16 videtur, ita ut ea, quae A 2 — 4 rectius quam A 1 hahent, vix aliter ac hene coniciendo restituta esse putanda essent. Sed, non omni prorsus cluhio remoto, variam lectionem codi- cum A2,AS et, uhi ad rem facere videhantur, etiam A 3* et A 4 quam plenissime enotavi, per se cuique iudicandi 20 lihertate relicta. Bationem, qua in archetypo catalogus in tres paginas distrihutus erat, accuratissime servavit B 2, quem ctim classe A ita cohaerere, ut ex eodem archetypo X^ descriptus sit, supra p. XVI. diximus. Bestat, ut, quae ratio inter X^ et B 1 et C inter- 25 cedat, paucis prosequamur. Multis locis, uhi A. B 2 et B 1. C infer se discrepant, lectionem A. B 2 depravatam esse facile patet^. Perpaucis tantum A. B 2 lectioni B 1. C praestat: p. 7, n.h\ 162, n. s; 239, n. x; 305, n. c*. Sed facile mendum vel in B \ et in C idem eodem loco irrepere 30 vel in Xy erratum facile tolli potuit. Neque ea, quae restant, quominus X^ ex archetypo X cum B 1. C fere con- veniente minus diligenter exscriptum esse sfatuamus, impe- diunt. Ne unus quidem locus in iis invenitur, qui ingenium auctoris certo sapiat'". E contra iis locis, uhi varia lectio 35 1) P. 380; n. b. d. 2) P. 383, n. c, l. 49 ; 384, n. f. 3) Ex. gr. p. 17, n. f; 29, n. o; 31, n. p; 56, n. h; 73, n.\; 89, n. w; 101, n, w: 106, n. n; 113, n. e; 126, n. v; 128, n. w; 141, n. d; 143, n. r; 161, M. e; 169, n. c; 184, n. d; 186, n, b; 190, n. h; 191, n. f. t; 227, n. c. v; 240, n. q ; 295, n. o ; 297, n. s ; 306, n. a* ; 368, n. m ; 370, n. z ; 376, n. b. 4) Diibia sunt p. 40, n. o (cf. Addenda) ; 49, n. h. i; 166, n. r; 169, n. a, ubi lectionem A. B2 non suo iure in textu positam esse si quis contenderit, non contra ibo. 5) Gravissimos affero: p. 77, n. r; 92, n. *; 126, «. f; 152, n. 1; 155, n. f; 244, n. q; 300 PRAEFATIO. XIX iam in X extitit, ostenclitur X^ non prius ex X descriptus esse, quam is, qui in B \. C vel B 1 transiit, textus con- stitutus iam erat ^. Hahuit X in I, \, p. 42, l. 4 — 5 : coram Domino, et siiperscriptum : vel contra Dominum, et idem X^ 6 (cf. A \. B 2) ; I, \0, p. 48, l. 29 : Assjrio V^, superscriptum : vel Ario, idem X^ (cf. A \. B 2) ; III, W, p. 146, l 34: XXXOIIIIO, superscriptum: vel 111«, idem X^ (cf B 2) ; IV, 18, ^j. 206, l.2\ regiila stringor, superscriptum : vel religione ligor, idem X^ (cf B 2); VII, 2, ^.311, l 35: 110 fiutenorum, superscriptum : vel Scytharum, et Scjtharum solum, ut videtur, X^. Ponamus igitur X eam lihri formam, quam auctor ipse iterum atque iterum retractatam post se reliquit. Unde quomodo codices nohis servati profecti sint, hoc stemmate 15 ostenditur: Alhr. Auctori omnia trihuenda sunt, quae simul in B \ et C, nec minus ea, quae in B \ et X^ vel in C et X^ inveniuntur. De iis, quae unus tantum vel B \ vel C praehet, aeque certo diffiniri non potest; ea vero, quae X^ peculiaria hahef, r2o cur auctori trihuantur, non esse modo dixi. Ea, in quihus n. o ; 323, n. k ; 329, n. d ; 330, n. b ; 365, n. m. Scrupulum unus movet locus VII, 23, p. 346, «. **, si verba ac Brunonem archiepi- scopum effossos in B 1 sola neglegentia scribae excidisse putanda non sunt- nam ea, quae A. B 2 habent, e casu oriri non potuerunt. 1) Quod etiam ex p. 269, n. p patet: onusti X (B \. C), onusti, superscr. vel ditati X^ (et ita B 2), ditati A. 2) Id est exemplar Friderico imperatori a. 1157. transmissum. 3) Infra § 8. II* XX PRAEFATIO. A et C contra B 1 et B 2 faciunt ^, ab auctore quidem scripta, sed in editione secunda imperatori missa mutata esse putanda sunt ^, nisi leviora quaedam casui trihuere malueris ^. Eos vero locos, quos aut A aut B 2 solus praehet, ah auctore alienos esse iure negari non poterit. JEx iis plurimos so- cordia scriharum depravatos esse facile apparet^; paucissi- mos tantum ex consilio mutatos esse negari non potest; in A: p. 90, n. **; 103, n. h; fortasse etiam p. 114, n. 1 et p. 228, n.*; in B2: p. 37, w. * et continuatio catalogi p, 387. post mortem Ottonis facta, quae etiam in B 3 ex- lo stahant et ipso ad X^ redeunte, ita ut X^ ^, postquam ex eo arclietypus A descriptus est, his duohus locis auctus esse putandus sit. Genuinus textus, qualis in X vel in exemplari impe- ratori transmisso (F) exstahat (servatus in B 1), in patria is auctoris, in Baioaria et Austria, integer servatus non est. Fortasse ipsum autographum X ex Ottonis ore a Rahetvino suhnotatum in incendio, quo a. 1159. Ap7\ 5. tota civitas Frisingensis penitus cum omnihus ecclesiis cum ornamentis suis sedeque ipsa et palatio consumpta est^, interiit. Id 20 quidem certo certius constat omnes, quorum nos quidem no- titiam pleniorem hahemus, Austriae et Baioariae codices ad apographum minus diligenter confectum X^ redire, ex quo invectio in gentem Wittelshachicam VI, 20. ad numerosam codicum A propaginem devenit\ Sed Ottone palatino a. 1180. 2fi in ducem Baioariae promoto eique a. 1183. mortuo filio par- vulo Ludewico I. duce suhstituto, erant, qui talia acerhissime in dominos stios dicta aegre ferrent, monachi, ni fallor, S. Stephani Frisingensis, et saeculo XII. nondum expleto, cum ex codice Scheftlariensi (A ^) hanc Chronicae partem in sc suos usus transscriherent (A 3*), omissa invectione locum, quo gentis Wittelshachicae res hene gestas laudihus plurimis usque ad a. 1183. prosequerentur , insererent^. Ex hoc 1) Nullius momenti ii loci rarissimi sunt, ubi A et B 1 contra B2et Cstant: p. 13, n. g; 51, w. 1; 100, n. v ; 189, n. h; 198, n. w. 2) P. 283, n. *; 340, n. *; vide supra p. XV. 3) Ex. gr. p. 36, n. s; 100, n. * ; 108, n. 1; 142, n. k; 154, n. w; 210, n. q; 239, n. p; 245, n. m; 261, n. c; 316, n. g; 320, n. k; 353, n. i. 4) Quod ctiam p. 92, n. d et p. 162, n. ** evenire potuit, ^j. 7, n. * evenit. 5) Aut alius JC, ex X^ descriptus, ex quo codices B 2 et B 3 profecti sint. 6) Rahew. Gesta Frid. IV, 15. 7) De B 2 et B 3 vide in § 5, p. LXI. et LXVIsq. 8) Cf.p. XXXVIII. De sequenti opere, uhi Ottonis palatini, I. ducis Baioa- riae, et filii eius res gestas expressius dedaraturos se esse dicebant (p. 283, PRAEFATIO. XXI codice interpolato A 3* multi codices prodierunt, omnes additamentum Wittelshachicum VI, 20. exhihentes. Sed in aliquo codicis A 3* apographo saecido XII. exeunte vel XIII. ineunte confecto, cui cum Salzhurgensihus aliqua 5 necessitudo intercedere videtur, A 3*6, ad quod deperditum tres saecidi XV. codtces redeunt, ea loci post additi pars, quae res aiictoris aetate posteriores tradit, deleta est (cf. p. 282, n. o). Quam hreviorem interpolationis formam auc- tori a Theodoro Wiedemann perperam trihidam, a Rogerio 10 Wilmans iure ahiudicatam esse ex stemmate codicum, quod infra § 5. versus finem (p. LXXXV) hahes, facile patet. Superest, ut de codicihus C paucis disseramus, quos ad exemplar aliquod ex auctoris aidographo X diligentissime descriptum redire ex summa necessitudine, quae inter eos et 16 textum B 1 intercedif, patet. Neque enim C, cum invectionem in gentem Wittelshachicam VI, 20. et verha de titulo sepul- crali Lotharii imperatoris VII, 20 fin. haheat^, ex exem- plari imperatori a. 1157. transmisso profectum esse videtur. Codices C permultis locis textum decurtatum aut ampliatum 20 aut mtitatum exhihent^. Cum epistolas dedicatorias ad im- peratorem et ad cancellarium lihro a. llbl . praemissas omit- tant, fieri potuit, quod tamen non affirmamus, tU eorum archetypus e.x autographo X ante a. 1157, antequam editio secunda imperatori mittenda absoluta esset, descriptus esset. J5 Sed idcumque res se hahet, ad primam Isingrimo missam editionem C non redire constat, cum ex iis, quae post a. 1147. addita esse ostendimus, omissis quidem V, 18, p. 247, n. * de Theodosia virgine martyre, et IV, 18, j9. 207, n.*de Amhrosio confessore^, ea, quae I, 26, p. 59, l. 13. de Ulixi- io hona leguntur, haheat^. Itaque, quamquam inter ea, quae C peculiaria hahet, sunt, quae ah auctore ipso aut addita aut deleta putare non ahsonum videatur, tamen, cum alia ah i auctore aliena facile intellegantur^, certi quicquam diffiniri I l. 24 sq.), nihil constat. Additamentum Wittelsbachicum prius nulla iusta 15 causa suadente Bahewino tribuebatur ; cf. H. Scholliner in ^Neue histo- rische Abhandlungeti der Baierischen Akademie der Wissensch.' III, ; 1791, p. 205. 218. 220, n. g. 1) Eiiam p. 100, n. * et p. 108, n. 1 cum A contra B facit; cf. I supra p. XX, n. 2. et 3. 2) Quorum maiora in notis asteriscis signatis, 10 minora in notis litteris signatis posuimus. 3) Omissus etiam est finis VII, 7, p. 317, n. ***. 4) Exstant praeterea dubia supra p. XIII sq. allata. 5) Ex. gr. VII, 23, p. 346, l. 5. verba : et usque hodie premit, quae post a. 1154. scripta non esse patet, in C omissa, cum in A et B exstent, ab auctore deleta esse non videntur. XXn PRAEFATIO. non potest ^ Immo constat textum C compluribus locis inter- polatum et ex consilio db aliis mufatum esse. Quod in monasterio Weingartensi vel Zwifaltensi ante vel non multo post a. 1167. evenisse videtur, quippe quo tempore inter- polaius Ottonis textus in priore loco sancto iam in Historia 5 Welforum conficienda adhihitus sit. Extitisse tunc temporis non solum locos lihri VII. a quodam partis Welficae hmnine interpolatos^, sed etiam totius lihri eandem fere formam, quam in C hahemus, excerpta eodem fere tempore in mona- sterio Zwifaltensi cum gente Welforum artissime coniuncto^ 101 confecta (C \) prohant^. Textus C interpolatus in monasterium S. Blasii delatus saec. XIII. ineunte hic illic leviter retractatus^ et continua- tione usque ad a. 1209. auctore Ottone de S. Blasio auctus est (C 3. ^). JEx alio exemplari C paulo post monachi qui 15 videntur Neuhurgenses Alsatiae inferioris codicis B 1 lacunas supplere temptaverunt. Aliud monachis Schirensihus a. 1510. praesto fuit, cum codicem A 2a exA 2 transscrihehant ; aliud eodem saeculo XVI. a Runensihus in emendando codice A 1 in auxilium vocatum est. 20 Itaque tria, ut ita dicam, exemplaria authentica, ipsitis videlicet auctoris curis confecta, statuenda sunt: I) Editio prima Isingrimo missa, deperdita (I), II) Autographum auctoris inter a. 1147. et 1157. non paucis locis ah ipso auctum, quorum unus VI, 20. in edi- 21 tionem secundam receptus non est (X). III) Editio secunda a. 1157. Friderico I. imperatori missa, ex consensu B 1 et B 2 ac B 1 et C restituenda (F). Quihus omnihus deperditis, 8 (vel 9) textus formae inter se discrepantes in codicibus usque ad nos pervenerunt : 3- 1) Praeter quod VI, 36, p. 306, n. * et VII, prol., p. 308, n. *, cum etiam in B 3 initio scripta fuisse asseruTitur, quodatmnodo ad X referenda esse et ita ad auctorem aliqualiter pertinere negari vix poterit, nisi X^y unde B S et B 2 profectos posuimus, ut ex textu B 1 simili, ita etiam ex textu C mutatum esse contenderis. Alia, ex. gr. II, 6, p. 74, n. b, ita fa-cUlime expediri videntur, ut verha Unde luvenalis — nolo in autographo in margine addita putemus et in archetypo C non suo loco inserta. 2) VII, 23, p. 345, n. * et **. 346, n. * ; VII, 25, p. 349, n. * et **. 350, n. * et **; VII, 26, p 351, n. ***. 352, n. **. 3) Welfi advocatiam Zwifaltensis monasterii tenuerunt ; cf. Ortliebi 4 Chron. Zwivalt. I, 15. 19, SS. X, p. 81. 84; Bertholdi Chron. ZwivaU. c. 34. 36. 37, SS. X, p. 114 sg. Cf Chr. F. Stalin, ' Wirtembergische Geschichte' II, p. 268. 4) De fine libri VII. cf. in § 5, p. LXXsq. 5) Cf. in § 5, p. LXXI. PRAEFATIO. XXin 1. Textiis codicis B \, sine invectione VI, 20, et VII, 20 fin., libro VIII. carens: apographum editionis se- cundae mancum, mendis non carens. 2. Textus codicis B 2, sine invectione VI, 20. et 5 VII, 20 fin., cum additamentis I, 1. et in fine catalogi de scliismate a. 1159: ad apographum X^ autographi X negle- genter factum et interpolatum ac postea secundum editionem secundam F mutatum rediens. 3. Textus codicis B 3 deperditi, cum invectione VI, 20. 10 et additamentis VI, 36. et VII, proL, sed his tribus postea erasis ; etiam cum additamentis I, 1. et in fine catalogi de schismate a. 1159: ad idem apographum X^ autographi X neglegenter factum et interpolatum necdum secundum edi- tionem secundam mutatum rediens. 15 4. Textus codicum A, cum invectione VI, 20. ef VII, 20 fin. : ad apographum apographi X^ nondum interpolati aut midati satis neglegenter factum et quibusdam locis ex consilio mutatum rediens. 5. Textus codicum J. 3* et A ^*a, cum additamento 20 Wittelsbachico VI, 20. 6. Textus codicum A S*b, ubi maior additamenti Wittelsbachici pars omissa est. 1. Textus codicum C 1 et C 2, quibus etiam Cl deper- ditus adscribendus est, totus retractatus et in libro VII. ab ho- 25 mine partis Welficae interpolatus : ex apographo autographi X diligentissime facto, sed postea a Weingartensibus vel Zwifal- tensibus, ut videtur, retractato et interpolato profectus. 8. Textus codicum (7 3 et (7 4, hic illic retractatus et continuatione S. Blasii auctus: profectus ex apographo 30 S. Blasii ad idem apographum autographi X retractatum et in laudem Welfonum interpolatum redeunte, 8a. Textus codicis C ^, qui nonnidlas notas margi- nales, ex parte sane ex archetypo descriptas, Chronicae in- sertas praebet. 35 § 5. De codidbus Chronicae, Codices primo loco positi, A signati, textum veterem, qualis inde a saeculo XII. in Baioaria et Austria legebatur, plurimis locis corruptum, nonnusquam etiam leviter ex con- sUio mutatum (supra p. XX) exhibent, 40 A 1) Codex Bunensis nr. 39, membranaceus in 4^, saec. XII, foliorum 135, quatuor vel pluribus manibus XXIV PRAEFATIO. scriptus, ah nsdem vel certe coaevis scribis emendatus, postea manu saec. XVI. ex codice classis C iterum correctus (A V). In marginihus variis saec. XIII. — XVI. manihus notae ad- scriptae sunt, quarum complures saec. XVI. nomina propria seeundim lustinum emendare conantur, semel quoque ad 5 Marcellinum (f. 42 ^^ III, 3 fin.) et ad losephum aliosque auctores remittunt, aliae erasae sunt. Quas omnes, utpote nullius momenti, perpaucis exceptis negleximus. Ottonis lihro VIII. ahsoluto sequitur f. 135.^ versus: Perscripto libro sit laus et gloria Cristo, alia manu coaeva repetitus, lo et: Amen. Sequuntur: Coiitra cadncum morbum. Talem aut minorem — intemptata nocebit, et notae Runenses, infra in appendice p. 487 sq. editae. Codex ante annum 1190. aut certe 1197. scriptus est, cum in fne catalogi imperatorum nomen Heinrici VI. manu paido recentiore i& suppletum sit, vide infra p. 386, l. 1. Folio i.^ manu recenti adscriptum est: Catalogo Runensi inscriptus ^. Quem co- dicem optimae nofae ipse Berolini contuli. JEx A 1 descripti sunt A la et A Ih. A \a) Codex Sanctae Crucis nr. 197. memhrana- 20 ceus in fol. min., saec. XII. exeuntis, foliorum 160. Mar- ginihus manus complures saec. XIII. et recentiores notas adscripserunt, quarum, quae alicuius, etsi minimi momenti esse videbantur, paucas infra attulimus. Post finem lihri VIII. in fol. lec^. versus Perscripto libro etc. et alia quaedam 25 spatium c. 4 — 6 linearum tenentia erasa sunt. Ante a. 1197. scriptus esse videtur, ahsque duhio, ante- quam in fine catalogi imperatorum in A 1 Heinricus VI, hic omissus, adderetur. Fol. V. manu saec. XIII. vel XIV. ad- scriptum est: Iste liber est sancte Marie in Sancta Cruce-. 30 Cf. Xenia Bernardina II, 1, p. 1<'8; W. Wattenhach^, 'Archiv^ X, p. 597. Scripturae specimen dedit Watten- hach, SS. XX, tah. 2, nr. 5. Is, quamquam paucis locis 1) Epistola Friderici imperatoris ad Ottonem Frisinorensem epi- scopum codex signatus est in catalogo iussu Bartholomaei de Grudenegg 35 abbatis Runensis (a. 1559 — 1577^ a. 1568. confecto; cf. P. Ant. Weiss, 'Die Bihliothek des Zisterzienser - Stiftes Reun in der 2. Hdlfte des XVI. Jh.', in 'Beitrdge zur Erforschung Steirischer Geschichte' XXXV CN. F.' III), 190G, p. 264. De hoc codice egerunt P. Ant. Weiss, in 'Beitrdge zur Kunde Steiermdrkischer Geschichtsquellen' XII (l^&lo). 40 p. 88 s^.; Xenia Bernardina II, \, Wien 1891, p. 29 5<7. ; cf. W. Watten- bach, ^Archiv' X, p. 625. 2) In catalogo librorum S. Crucis a. 1874. confecto, quem vulgavit P. Gabriel Meier 0. S. B. in 'A7'chiv fiir Oester- reich. Geschichte' XC C1901>, p. 416, legitur: in 3. latere in 6. assere: Ottonis 2 "• pars, neque tamen, si Gabrieli Meier credis, codex A la in 45 ipso sancto loco scriptus est. 3) Qui eum saec. XIII. ineunte scriptum esse dixit. PRAEFATIO. XXV leviora codicis Ttunensis menda vel non vel a scriha correcfa liahet, quin ex A 1 descriptus sit, iure duhitari posse nonputo; mde imprimis V, 23, ^.250. l. 20, n. m, idn A la Virgi- lius hahet, et catalogum pontificum et imperatorum, non in 5 columnis respondentihus, sed pontificihus et imperatorihus alternatim positis scriptum, idn A \a imperatores Hein- ricum- (11-), Conradum (11), Heinricum (III.), in A 1 in margine suppletos (infra p. 384, n. i), perperam ante Arnol- fum coUocatos, signis postea recto ordine restifuto, post Nico- 10 laum II. papam hahet. Hunc codicem ipse Berolini contuli. Ex A\a descripti vel profecti sunt A\a, A \a', A \p, A \p% A \y. A \a) Fragmenta in duohus foliis manu saec. XIL exeuntis scriptis, codicis Zwettlensis nr, 116 (saec. XIV; 15 cf Xenia Bernardina II, l, p. 343^ tegumento allitis, servata ^. A \a') Codex Zwettlensis nr. 284, memhranaceus in 4^, saec. XIII. prioris, folioriim 187, a duohus vel com- plurihus scrihis neglegentissime scripfus, ut verha Latina hic illic vix recognoscanfur. In fine catalogi imperatorimi ad 20 nomen Friderici I. adscriptum est: Anno Domini M^C^XLVI^. Lihro VIII. ahsoluto sequuntur f 187^. versus eadem manu eodemque atramento, quihus et praecedentia, scripti: Per- scripto libro sit laus et gloria Christo (id in A \), et: Post scriptum librum scriptor pulcre bibe ^ vinum. Amen ^. 25 1) Quae a P. Benedicto Hammerl archivario et bihliothecario Zwett- lensi a tegumento codicis nr. 116. soluta descripsit V. Cl. M. Tangl a. 1907. Quae continent libri VI. c. 6: copiam accepit {p. 26S t. 24> — c. 7 : origine Arnolfum (p. 269, l. \1) ; c. 8: (Nor)thmanni Lodewici regnum (p. 269, /. 23^ — Christianum fecit (p. 270, l. 1); c. 18: relictis 30 sibi (p. 279; l. 1) — c. 19: Boemi, resistentes (p. 280, l. 6;,- c. 19: (in)greditur totamque (p. 280, l. 20^ — Huius consilio (p. 280, l. 37^. In c. 19. verba Luduico — iniuriam (p. 280, l. 13 — 14^), quae in A\a ' in textu omissa, in margine inferiore f. 113^. suppleta sunt, perperam post Berengario tyranno multipliciter (p. 280, l. 31 — 32^, in quibus 35 (multipliciter pre[mebatur]) f. 113^*. in A \a finit, inserta sunt. — Cf. J. von Frast in ^Archiv fur Kunde Oesterreichischer Geschichtsquellen' llj 1849, /, p. 398; W. Wattenbach, ^Deutschlands Geschichtsquellen im MA.' II ^, p. 271. 2) biue corr. bibe c. 3) Sequitur manu fortasse alia, sed coaeva: Marcus. Lucas. Matheus. lohannes. Elyon 40 Flaghion Arguenon. Etamon, et in infima pagina: 8i in luno(?) pars sit quedam pars cum Christo male credam quod sit plena gratia, et inter haec et praecedentia manu saec. XIV. exeuntis: Bic annotantur singu- lornm fratrum nomina emittencium pro dispersione sub anno etc. M^LXXXXIII" (^1393. legendum) Luce ewangeliste (= Oct. \S.) etc, et 45 eadem manu f. 187^: Anno Domini millesimo CCC'"o nonagesimo tercio tempore dispersionis fratrum in Zwetla numero XVIII" perceptum fratris Ottonis cellerarii e festo omnium sanctorum usque omnium sanctorum etc. In catalogis librorum Zwettlensium duobus antiquissimis saec. XII. XXVI PRAEFATIO. Ex A \a descriptus esse probahir eo, qttod VII, 21. verba: quondain pariter — Colomanni (p. 342, J. 2 — S), quae in textu libri A \a omissa in margine inferiore fol. 129''. suppleta sunt, A \a' post sororem (p. 342, l, IS), in qua voce f. 129'". in A \a desinit, collocata liabet; in catalogo 5 pontificum et imperatorum, ut in A \a non in columnis re- spondentibus, sed continuis ptontificibus et imperatoribus aJ^ter- natim p^ositis scripto imperatores Heinricus I. (11-)} Oon- radus I. (II), Heinricus II. (III), ut in A la, ante Ar- nolfus — Otto (III) post Nicolaum papam II. inserti sunt. lo Hunc codicem ipse Berolini examinavi et ex parte contuli. A \^) Codex Londiniensis Musei Britannici Addit. nr. 15 824, cJiartaceus in 4^, foliorum 107 (rectius 108, cum f. 29. bis numeretur), quem a. 1484. Vindobonae scriptum esse suhscriptio scribae in calce libri docet, f \0Q^: Litteris i5 exarata est presens reverendissimi patris ac domini domini Ottonis quondam Fresingensis ecclesie presulis dignissimi^ Cronica per manus lohannis Zanntner^ ex Patavia anno dominice incarnacionis MCCCC octogesimo quartoVienne feliciter expleta; a. 1846. lun. 13. a librariis Asher 20 emptus Museo Britannico illatus est. In marginibus notae omni p^'etio carentes manu saec. XVI. inc. adscriptae sunt. Libro VIII. absolnto sequuntur f. 106'". 106''', oynnia eadem manu, qua et praecedentia, scripta: De Romanis denique seorsum imperatoribus hic notatur condicionis humane 25 miseria — quemadmodum latius supra scripsi et in pro- cessu huius libri experieris. Anno milleno centeno terque triceno Hiis sexaginta commisces et bene disces, Austria quod tota flet principibus viduata, 30 Posthac cornuto discet servire tributo^. Litteris — expleta (supira l. 15 — 20^. (in cod. nr. 84^ et saec. XIII. (in cod. nr. 24) hic codex non invenitur ; cf. Xenia Bernardina III, p. 187 sq. De hoc codice egit Stephanus Rdssler abbas Zivettlensis , Xenia Bernardina II, \, p, 395 sq. ; cf. 35 ^Archiv' VIII, p. 728. 1) Sequitur p c. 2) Ita (zannta') c. se- cundum Levison; perperam Zauntner Pertz (SS. XX, p. 104^, Zanutii 'Catalogue of Jddiiions to the Manuscripts in the British Museum' 1846 — 47 ('1864), p. 36. 3) Hi versus exstant eodem fei-e modo cor- rupti in Auct. Vindob. a. 1260, 'S'^'. IX, p. 724, et in cod. palat. Vindob. 40 nr. 3354 (Sal. 425> saec. XV. (a. 1457^, in fine, W. Wattenbach, 'Archiv' X, p. 562 sq. ; rectius eos habent Ann. Stad. a. 1246, SS. XVI, p. 371, et maxime Detmarus Lubic. § 250, ^Chron. d. deutschen Stadie XIX, Liibeck I', p. 90, cf p. 144. 326; Hertn. Korner, Chron. noveUa ed. I. Schwalm, Gottingen 1895, p. 17. 168; Ann. Hamburg., 'Quellensamm- 4( htng der Gesellsch. filr ScMeswig- Holst.-Lauenb. Gesch.' IV, p. 424. Vide etiam cod. A \(i'. PRAEFATIO. XXVII F. 107. notitias quasdam de annis regni et septdcris regum Teutonicorum manu saec. XVI. scriptas prefio carentes exhihet. Conspectus capitulorum non om-nes simul lihro I, sed singuli singidis lihris praemissi sunt. Catalogum regum, 5 pontificiim, imperatorum, ut in A \a non in columnis re- spondentihus, sed continuis pontificihus et imperatorihus alter- natim positis scriptum, suo loco post lihrum VII. omissum iam f. 53. 54. inter lihros III. et IV. hahet, cui manus saec. XVI. prioris numeros ponfificum et alia quaedam ad- 10 scripsit ^, quae et pontifices ah Alexandro III. usque ad Mar- tinum IV. addidit. Hunc codicem ex A la profectum esse apparet^, sed quominus A l(i itnmediate ex A la descriptum esse putemus, necessitudo, quae inter A l^ et A Ifi' inter- cedit, prohihet, qtm, ut infer Ala et Al^. ^' codicem quen- 16 dam, propter p. 408, n. a, infra n. 2, non ante saec. XIV. scriptum, nunc deperditum, interponamus, adducimur. Hunc codicem examinavit et ex parte contulit W. Levison. Aip') Codex Claustroneoburgensis nr. 691, char- taceus in fol., quem, excepfis iis, quae Otto7iis Chronicam 20 praecedunt et f 52^: monstraretur (Otto III, 6, p. 142, l. S3) — f b^' : subtilius eam (Otto III, 22, p. 162, l. 10), scripsit a. 1512 (Otfonis Chronicam) et a. 1514 (Chronicon Vatzonis) Georgius Leh canonicus, qui etiam in marginihus multas notulas adscripsit^. Post quatuor folia, quorum duo 25 vacua sunt, incipit: Cronica Frisingensis episcopi, quam^ sequitur fractatus, in paucis verhis ah A l^ recedens: De Romanis denique seorsum imperatoribus — Postea incepe- runt paulatim provincie se subtrahere et rebellare. Anno millesimo centeno terque tricenaf!^ — Post 30 hoc cornuto discet servire tributo^. Deo gratias 1512. 1) Ad Constantinus, p. 378; /. 3 : gloriosissimus imperator ; post Grelasius, p. 379, l. 1, supplet. Anastasius; ad Severinus, p. 379, l. 23: Severus ; Marinus, p. 382, l. 9, mutat. Martinus 2*^ ; Marinus, p. 383, l. 7, mutat, Martinus 3^; ad Fridericus l^, p. 385, l. 15: Suevorum dux. 35 2) Quod probatur ex. gr. iis quae sequuntur: p. 2, l. 13: cogitationes Otto, cocjitatione' A la, cogitacionem A l^ ; I, 1, p. 38, /. 3: refluxiones Otto, reflexiones corr. refluxiones A la, reflexiones A 1/?; IV, 19, p. 208, l. 14: improvidus Otto, im- delet. A la, providus A 1/?/ ib., p. 210, l. 12 : intimavit Otto, demandavit superscripto t intimavit A la, 40 demandavit A l^/ VIII, 12, p. 408, /. 2, n, a: heretici manu saec.XIV. supra lin. add. Ala, quod in textu habet A l^ ; in catalogo ponti- ficum et impei'atorum Heinricus primus (II.), Conradus primus (II.), Heinricus secundus (III.), ut in A la, ante Arnolfus — Otto (IIL) post Nicolaum papam II. inserti sunt. 3) In fronte codicis legitur: 45 Can. Reg. Claustroneoburgensi Bibliothecae inscriptus 2. lunii 1656. 4) Supra p. XXVI. XXVIII PRAEFATIO. Georgius Leb canonicus (f. 122"^ J. In f. 126'". item manu Georgii Leh, non alia, sequitur: Cronica ducnm Austrie, tum alia, quae habes ^Archiv' X, p. 593» A \p' ad A \a redire proximeque ad A l^ accedere nec tamen, quod h. m. Wilmans statuit, ex eo descriptum esse ex iis 5 quae sequuntur patehit. A l^' quidem cmn A Ifi congruit, conspectihus capitulorum singulis singulis lihris praemissis et catalogo pontificum et imperatorum pontificihus et impera- torihus alternatim positis scripto, neque tamen aeque omnia eius mencla exhthet^. In prologo lihri I. post possimus lo (p. 10, l. 11) sequitur : Hic nota lector, quod scriptor libri dominus Otto fuit sciencie eminentis studens Pari- siensis, porro^ monachus Morimundensis — plures, ad ver- hum cum iis conveniens, quae patdo ante in A la duahus manihus saec. XII/XIII. et saec. XIII. ex. vel XIV. in i5 margine adscripta sunt (infra p. 3, n. '*). Statuamus igitur oportet codices A \p et A Ip' ex codice quodam deperdiio, non ante saec. XIV. ex A la profecto, descriptos esse. Codicem A l^' examinavit et ex parte contulit V. Samaneh. A ly) Codex coenobii Scotorum Vindohonensis 20 deperditus non ante saecidum XIV. scriptus (propter p. 408^ n. a), quem Cuspinianus editionis suae fimdamentum posuit a. 1514^. Ut codicem Scotorum Vindohonensem, non codicem 1) Ex. gr.p. % l. 13: cogitacionem A l^, cogitaciones recte A \^' • VIII, prol., p. 891; l. 5: katholicorum A l^, catholicam recte A 1/?'; 25 ib., p. 393, l. 2: inchoatum A l^, inchoatam recte A 1/9'. Catalogum regum, pont/ficum, imperatorum, ut A l^, inter libros Illi et IV. sub numero 46. habet, omissis tamen iis, quae manu saec. XVI. prioris in A 1/? addita diximus. Imperatores Heinricus I. (II.), Conradus I. (II.), Ueinricus II. (III.), ut in A la et A 1/?, atite Arnolfum, cuius nomen 30 hic omittitur, et sequentes usque ad Ottonem III. post Nicolaum papam II. inserti sunt. VIII, 12, p. -108, l. 2 (n. a) heretici in textu invenitur. 2) primo A la. 3) Epistola Cuspiniani ad d. lacobum de Bannisiis, d. 1514. Mart. \, in editione Ottonis f. Aa III. Cuius exemplaris indicium, secundum Piihoeum, sibi deberi Aventinus in Annalib. Boio- 35 rum gloriatur. — Cum de ratione, qua editio princeps ex codice Sco- torum Vindobonensi et ex codice quodam S. Trudperti in Nigra Silva confecta sit, alibi pluribus disputemus, hic pauca, quibus Cuspinianum a codice quodom ex A \a profecto pendere pateat , afferre sufficiat: p. b, l. 23: primos A \a. Cusp., primo scihcet Otto; I, 4, p. 41, l. 16: 40 illorum A \a. Cusp., eorum Otto; II, \% p. 81, l. 23, n. k: Domine audivi auditionem tuam et timui A \a. Cusp. (auditum tuum), auditionem tuam et timui om. Otto ; II, 25, p. 95, l. 32: detionem A \a, ditionem Cusp., deditionem Otto ; V, 23, p. 250, l. 20, n. m : Virgilius A \a. Cusp., Robertus Otto; V, 36, p. 260, l. 27, n. o: ad suam ditionem A \a (^ad 46 supra lin. .suppl.). Cusp., in suam ditionem Otto; VII, prol. p. 309, PRAEFATIO. XXIX ^S'. Trudperti, suh signo A ly inter codices A ponamus, eo movemur, quod cum, quos novimus, omnes monasteriorum^ Austriae et Batvariae codices ad A (vel B 2) pertinent, tum in ipso monasterio Scotorum Vindohonensi ipso saeculo XV. 5 codex aliquis cum A la arte coniunctus in A ly* exscriptus esse videtur. A \y') Fragmentum saec. XV. in codice monasterii Scotoru7n Vindohonensi nr. 395. chartaceo^, fol. 90\ — 92^. suh nr. 18. exstans, quod Ottonis lihri III. c. 10. 10 et 11. integra complectitur, suhscriptis his verhis: Hec ex cronica Ottonis episcopi Frisingensis, fratris carnalis fun- datoris Hejnrici Scothorum Wjenne. Textum fragmenti a B, C, nec minus ah A 2. 3. 3*. 4 alienum ad A i redire nec tamen ex A 1 immediate descrip)tum esse facile patet, 15 sed sunt quae ad A\a nos remittant'^. Itaque A\y'exA\y descriptum esse putaverim. Hoc fragme^ifum descripsit V. Samanek. A \h) Codex Itomanus Barherinus Latinus nr. 2596 (olim signatus 1968, XXXIII 116^ hihliothecae 20 Vaticanae, chartaceus in 4^, saec. XV ^. In folio textui praeposito trihus manihus ah ea, quae textum scripsit, diversis scriptum est: Otto Frisingensis de mutatione rerum libri YII (prima manu), ab orbe condita(^9 usque ad Christi annum 1146 (secunda manu). De duabus Civita- 25 tibus liber unus (tertia manu). Catalogum imperatorum claudit Heinricus V"^ eadem manu qua et praecedentia scriptus (v. infra p. 386, /. \). Ea, quae A 1 post lihrum VIII. ahsolutum hahet, desunt. Sed A \h, ah A \a l. 9, n. i* : stravit A \a. Cusp., percussum Otto ; VII, 5, p. 315, l. 16: 30 frequenter om. A \a. Cusp. ; VII, 15, p. 829, /. 4: finitimis locis A\a. Cusp., locis om. Otto ; VIII, \2, p. 408, l. 2, n. a: heretici manu sasc. XIV. supra lin. add. A \a, in textu Cusp. (cf. A \^. ^); VIII, 19, p. 41(S, l. 1 : uelocitate A \a. Cusp. , celeritate Otto ; VIII, 20, p. 420, l. 29, n. p : Qd delet. et Potest in margine supplet. A\a, Potest 35 Cusp., Potuit Otto (de varia codicum A lectione vide p. 420, n. n) ; VIII, 26, p. 433, l. 5 : diuinitate A \a. Cusp., identitate Otto. 1) Cf. P. Alb. Hilbl 0. S. B., Catalogus codicum manuscriptorum qui in bibliotheca monasterii B. M. V. ad Scotos Vindobonae servantur, Vindobonae et Lipsiae 1899, p. 423 sgg. 2) ///, 10, p. 146, l. 24: 40 in cruce A \a. y' (et A 3*>), in crucem Otto ; III, 11, p. 147, l. 9, n. d: propter haec A, propter hoc recte A \a (corr. ex h^c/ y ; ib., p. 147, l. 10 — 11, n. f: prophetis A 1, phytis in loc.o raso A \a, phylosophis recte A \y'. 3) Saec. XV. ex. vel XVI. in. eum scriptum esse dixit Li Bethmann, 'Archiv' XII, p, 385. XXX PRAEFATIO. alienus, ex A 1 descriptus esse prohatur^. Hunc codiceni examinavit E. Perels a. 1905, ex parte contulit F. Schneider. A 2) Codex Hannoveranus bibliothecae regiae XIII. 774 2 (olim Scrin. I, ^), olim monasterii SS. Udal- rici et Afrae Augustanus, membranaceus in 4^, saec. XII, 5 foliorum 129, qui in dicto monasterio^ inter annos 1165. et 1167, ante diem 24. Oct., scriptus esse videtur et ibidem fortasse etiam saec. XVII/XVIII. servabatur, quamvis b. m. Wilmans in folio ultimo, ubi multa hodie erasa legi non iam possunt, manu saec. XV. scriptum invenire sibi visus sit: lo Iste liber est sancti lohannis ewangeliste in Michelvelt^. Quod admodum dubium nos mittamus oportet. Certo in catalogo lihrorum monasterii SS. Udalrici et Afrae August., cod. Lat. Monac. m\ 4414 (Aug. S. Ulr. 114j, chartac. saec. XVII/ XVIII. f. 21. sic legitur: Ottonis episcopi i5 Frisingensis historia de mutatione rernm ad Fridericum imp. Ms. in foL^ in membraua, quae verba ad codicem A 2 referenda esse negari posse vix putaverim. Sed circa finem saec. XVIII. non iam ibi extitisse videtur, cum P. Placidus Braun in Notitia historico - litteraria de codi- 20 dbus manuscriptis in hibliotheca liberi ac imperialis mona- sterii ordinis S. Benedicti ad SS. Udalricum et Afram Augustae extantihus, vol. I — VI, Aug. Vind. 1791 — 1796, eius nullam mentionem faciat. Conspectus capitulorum et liber VIII. desunt. Catalogus pontificum et imperatorum, in Anastasio IV. 25 et Friderico I, omisso Adriano papa IV, desinens, alia manu f. 117 — 129, in quaternione uno, folio singulari, binione uno scriptus est, omissis regihus Italiae, Latinis, Pomanis usque ad Tarquinium Superbum. Qui catalogus ad Ottonis quidem catalogum quodammodo redire negari non potest, sed 30 aliunde interpolatus vel midatus, singidis pontificihus singulis ex hrevi quadam paparum usque ad Leonem papam IX. 1) Ex. gr. his locis : II, 8, p. 76, l. 9 : perfectum philosophum Otto, perfectum (ifonnet linea subterducta delet) philos. A 1, per- fectum in philos. A Ih ; V, 23, p. 250, l. 20, n. m : Robertus Otto, 36 VirgiHus A 1 (manu paultdo recentiore. in loco raso). \b ; VI, 18, j». 278, l. 18, n. k: ingenia Otto, ingenta ^ 1, iDorenica yl l^ ('ingenita A .3. 4); VI, 36, p. 305, /. 1, n. a: pro numcro habet A 1: Prologus Vllmi libri, A ^b: Prologus; ib., p. 305, /.17: sigcant (= significant) recte A 1 ('Q- valde Utterae -r- similis), sigrat (= signarant) A ib. 40 2) E. Bodemann, ^Die Handschriften der konigl. offentl. Bibliothek zu Hannover', Hannover 1867, p. 149. .3) Cf. etiam p. 177, n. m. 4) Monasterium fdioc. Bamberg.J a meridie Bai/reuthi situm ; cf. Huschberg, 'G. d. d. Hauses Schei/ei'n-Wittplsbach' p. 269. Wilmans. PRAEFATIO. . XXXI historia petitis notitiis adiectis ^, quas edidit J. G. Eccardus, Corpus historicum medii aevi II fl743j, col. 1629 — 1640'^; cf. infra p. 375, n. ^. Inter f 125. et 126. exciso folio pontifices Leo II. — Paschalis, imperatores lustinianus II. 5 — Theodosius III. desunt. Catalogi prior pars in quatuor columnis scripta est, ita ut primam et tertiam pontifices, imperatores secundam et quarta^n teneant, inde a f. 120^. in trihus columnis, in prima pontifices, in secunda impera- tores, in tertia episcopos Augustanos continens, quihus suh- 10 inde quarta apposita est ahhatum SS. Udalrici et Afrae Augustanorum cum notis historicis, quae edita sunt his, SS. XIII, p. 278 — 280 (Catalogus episcoporum Augusten- sium et ahhatum S. Afrae) et SS. XIV, p. 556 — 559 (Chronicon hreve episcoporum Augustensium et ahhatum 15 S. Afrae). Episcoporum catalogus prima manu usque ad Conradum fll62 — f 24. Oct. 1167J, ahhatum usqiie ad Odal- ricum, a. 1165. electum, scriptus est, alia manu Hartwicus episcopus fll67. Nov. 1. — f 1184. lan. 2b), Heinricus et Manegoldus ahhates additi sunt. Qua de causa iure 20 h. m. R. Wilmans intra annos 1165 — 1167. eum exaratum esse statuit. Scripturae specimen hahes (a G. H. Pertz factum) SS. XX, tah. 2, nr. 1. Hunc codicem accuratissime contulit G. H. Pertz a. 1819, ipse Berolini denuo contidi. Ex A 2 descripti sunt A 2a et A 2h. 25 A 2a) Codex Monacensis Latinus nr. 1209 (Bav. 209^, olim Schyrensis, chartaceus in fol., a. 1510. per mo- nachum Schyrensem conscriptus'^, foliorum 214, quocum eo- dem tegumento compactus est liher^ impressus: Homeri poe- tarum clarissimi Odyssea de erroribus Ulyxis. Impress. 30 Argentorati 1510^. F. V, minio, manu ea, quae codicem scripsit: Cronica Othonis Frisingensis episcopi per libros octo divisa seu distincta, in fine libri septimi Addiciones temporum modernorum usque ad annos millesimum tri- centesimum quartum inclusive continens, hic invenitur, et 35 1) Ad sequentes usque ad Calixtum II. pontifices anni pontifi- caius adduntur. 2) Ex quo partem repetiit L. Duchesne in notis ad Petri Guillelnii librum pontificalem, ^Le liber pontificalis' II, p. 199 sgg., qui de origine indoleque huius catalogi breviter disputavit ibidem p. XVsq. S) Alia manu ac cetera scripta esse videntur f. b^ — /". 8^: dicere po.s- 40 simus (p. 10, l. 17/ 4) Cui manus snec. XVI, codice ipso paululo recentior, inscripsit: Monasterii Schyrensis ord. S. Benedicti. 5) Cf. Catalogus codicum manu scriptorum bibl. reg. Monacensis, ed. alt., III, 1, p. 239 ; H. Simonsfeld in 'Historische Aufsdtze dem Andenken an Gem-g Waitz gewidmet' ("1886;, p. 223—227. XXXn . PRAEFATIO. in fine omnium illorum Octavus liber istius Cronice trac- tans de resurrectione mortuorum et fine utriusque civi- tatis \ scilicet mundi et Dei, ponitur consequenter pro con- clusione. 1 510; deinde mamipaido recentiore: Per monachum Schyrensem conscriptus est iste liber. F. V. vacat. F. 2^. 5 manu ea, quae codicem scripsit: Dom. Caes. Maximiliano Imp. Augusto Conradus Peutinger Auorustanus felicita- tem (minio). IUustris marchio orientalis Leupoldus — Hec que cesar Othoni episcopo rescripsit et in manibus nostris ante paucos dies fuerunt ea ipsa^ maiestas tua 10 modo principis ipsius responsionem benigne, ut solet, audiat^. Fridericus — porrig-imus, id est epistoJa Fride- rici I. imperatoris Ottonis Frisingensis Gestis Friderici praemissa^. Finit feliciter Epistola Friderici imperatoris ad reverendum dominum Othonem episcopum Frising"en- 15 sem missa. F. 4 ^ . vacat. F. b^ sqq. : Ottonis Chronica, omissis conspectu capitulorum, ut in A 2, et catalogo regum, pontificum, imperatorum. F. l^V. lihro VII. absoluto, minio: Librum octavum huius operis de Antichristo resurrec- tioneque mortuorum et de fine utriusque civitatis trac- 20 tantem reperies in fine huius voluminis, et inferius, item minio: Hec infra collecta atque conscripta sunt per re- verendum in Christo patrem et dominum dominum Her- mannum abbatem monasterii sanctorum Thebeorum Mauricii et sociorum eius Altache inferioris post finem 25 Cronice Ottonis. F. 132'. eodem modo: Addiciones mo- dernorum temporum assignatur^ per aliqua tempora. Anno incarnacionis Domini MCXLVI, ab Urbe condita MDCCCCXVIII, Cunradi nonagesimi tercii ab Augusto nono, Eugenii tercii summi pontificis ^, et sequuntur An- 30 nales SS. Udalrici et Afrae Augustenses (ed. Ph. Jaffe, SS. XVII, p. 4:28 sqq., hoc codice non adhihito), plerumque ex Hermanno Altahensi exscripti: Hiis temporibus Rogerius Sjculus — f. 164^': anno vite sue LXX^ ad quae in margine minio adscripta sunt: Hucusque Hermannus cro- 35 nicam produxit, et dominus Heinricus Steor ' capellanus predicti abbatis subsequencia hic infra fideliter prose- quendo usque ad anno ^ scilicet MCCCI. continuavit ^ ; 1) ciuitatis in marg. suppl. c. 2) Hic plura oinissa c. 3) Haec impressa legis in editione principe Ligurini, impr. per M. Erhardum 40 Oeglin civem Augiist. a. 1507. Apr., f. L VP. 4) Impressa ibidem f M ly —M II r, 5) lia c. 6) Ex Ottonis Fris. Chron. VII, 34. 7) Ster c. 8) Cf. SS. XVII, p. 408, l. 18 sq. (= 483, /. 2i;. PRAEFATIO. XXXIIl in textu sequitur: (C Anno Domini M^CC^LXXIII^ mor- tuo Richardo Romanorum rege — f. 182^: racio in ex- tremi iudicis (SS. XVII, p. 434, l. S6J, post quae minio: Hucusque producta est pars Cronice a Heinrico Steoro ^. 5 Cetera que secuntur apponenda sunt pro futuris tempo- ribus. ,(E Unde tantum pauca hic notamus, scilicet ego frater Ulricus Wellig et confrater meus Chunr(adus), professi monasterii sanctorum Udalrici et Affre in Augusta ordinis S. Benedicti, ne desidie et inercie arguamur 10 operam dedisse (= SS. XVII, p. 434, l. 37 — 41, paucis mutatis). F. 183^': Anno ab incarnacione Dom.ini M^CCC^I^ Bonifacius papa — f. 189^: Dat(um) Avinion IIII. [Kal.] Febr., pontificatus nostri anno secundo (= SS. XVII, p. 434, l. 42 — 436, /. 39;; tum minio: 15 Hucusque deducta est cronica cum addicionibus certis hic fideliter completis"^. F. 190^': Liber octavus et ulti- mus Cronice reverendi domini Ottonis episcopi Frisin- gensis, tractans de fine mundi, scilicet de Antichristo resurreccioneque mortuorum et de fine utriusque civitatis, 2M feliciter hic incipit (minio), quo ahsoluto sequitur f. 212^: Amen, et minio: Hec scripta pro laude Dei omnipotentis ac utilitate et salute lengencium ^ finem habent; pro quibus ipse scriptor petit pro se humiliter exorari. (C Hec infra transsumpta ex hystoria seu cronica 25 ducum Austrie de reverendo domino Ottone Frisino^ensi episcopo cronographo libri presentis hic apponuntur in wlgari. Otto der furst siin des heiligen sant Leupolds — f. 213^': und als man saget, so tut der benant salig by- schoff Ott vil zeichen. 1510. so Ottonis Chronicam in A 2a ex A 2 descriptam inesse primus perspexit H. Simonsfeld, in ' Historische Aufsdtze dem Andenhen an Georg Waitz geividmet', Hannover 1886, I p. 224 ^; liher VIII. ex codice quodam classis C additus est, 1) Stero c. 2) In margine inferiore f. 184"^. et f. 185^. alia 35 ina7iu saec. XVI. scriptum est: Anno M^CCCLXXXVIII. Iu vigilia conversionis s. Pauli (lan. 24^ castrum Peysennperg nobilis Wilhelmi de Scveld fuit circumvallatum a Weylheimensibus et quinta die se- quenti datum fuit in manus dominorum ducum Bavarie. Et dominica die subsequenti (perperam) qua cantatur Invocavit comburebatur et in 40 (7t^ c. ; secundum Oefele, Simonsfeld) solum frangebatur et hoc fuit ipso die luliane virginis (Fehr. IQ). Eadem edidit Oefele, SS. rerum Boicarum II (11 Q'^), p. 844, in Compilatione chronologica ex schedis Gewoldi descripta. 3) ita c. 4) Vide etlam ex. gr. in A 2a I, 8 : occiso viro Nino; II, 14: voluit miseriam; III, 11: XIIIP Sibilla; IV, Ottonis Frisingensis Chronica. JJJ XXXIV PRAEFATIO. vide infra snh (76. Annales SS. Udalrici et Afrae Augu- stenses descriptos esse puto ex codice memhranaceo nunc de- perdito, quem in catalogo lihrorim ipsius monasterii saec. XVIIj XVIII. in codice Monacensi Latino nr. 4414 (Atig. S. Ulr. 114^ exstayite f. 21. memoratum esse annotavit ='> Ph. Jaffe SS. XVII, p. 420. et n. 5; uterque enim verha licet indigni (SS. XVII, p. 434, l. 41, cf supra p. XXXIII, 1. ^) omisit. Hunc codicem ipse Berolini examinavi et Ottonis Jihrum octavum (= C Qj priorumque lihrorum partes contuli. K' A2h) Fragmentum saec. XVI in. in codice Mona- censi Lat. nr. 4351 (Aug. S. Ulr, 51), chartaceo, saec. XV, qui Chronicam Urspergensem continet^. Memoratur in catalogo lihrorum monasterii SS. Udalrici et Afrae, cod. Monac. Lat. nr. 4414. saec. XVIIIXVIII. f 21: Verba i^ Ottonis Frisingensis episcopi de civitate Aiig^usta ex 1. 3 et de bello S. Udalrici contra Ungaros. Ms., et apud P, Plac. Braun l. c. II, p. 91. In folio idtimo (2Q^) manu saec. XVI.in., quam num recte Conradi Peutinger pndaverit h. m. Ahel, nescio, .^cripta sunt: Verba Ottonis Frisingensis epi- •■i^ scopi de civitate Augiista ex libro tercio (minio). Augustus per Claudiuni et Drusum — appellatum monstrant (III. 3, p. 139, /. 22—140, l. 18^. Otto Frisingensis ibidem (minio). Anno ab incarnacione Domini DCCCCLV Hun- garorum gens sevissima — mendicando transigant (VI, 20, 25 p. 281, /. 13 — 284, l. llj. Haec, quin ex A 2, quocum singtdis tocis ad litteram conveniunt: et ^>. 139, n. n; Augustensem urbem ^>. 281, n. 1; addicta ^j. 283, n. a. descripta sint, non dtihito. Ipse Berolini contuli. A S) Codex Monacensis Lat. nr. 1003 (Bav. 3; Scheftl. 124^, ^nemhranaceus in fol. min., foliorum 143, saec. XII. posteriore iussu Heinrici prepositi (^1164 — /- 3. Iid. 1200^- a Frititone canonico Scheftlariensi scriptus''. Lihro octavo ahsoluto sequuntur f 140^'. versus: 20: decidere suasit (o>nis.^o cepit^; IV, 21: nubilitatis dictos, et infra a| p. 47, n. a; 83, w. o ; 147, n. c; 210, n. x. y; 211, n. o. 1) Cf. 0. Abel, 'Archiv' XI, p. llsqq.; SS. XXIII, p. 333. Catalogvs codicum manu scriptorum hihl. rcfjiae Monacensis, ed. alt., III, 2 (^1804^. p. 177. 2) Catal. praepos. Schefilar., SS. XVII, p. ;}48; P. P. Lindner, Monasticon Metropolis Salzhurgensis antiquae (i^Ol), p. 215. 8) Cf Catalogus codicum niss. bihl. reg. Monac, ed. alt. III, 1 (^1892^), p. 220. Scriptnrae specimen habes SS. XX, tab. 2, ad p. 50. Catalogus ponti- ficnm et imperatoriim non in columnis respondentihus, sed pontificibus et imperaforihus alferuafim positis scriptus esf. |K PRAEFATIO. XXXV Hac ex scriptura, lector, si sit tibi cura, Presulis Ottonis perpendito vim racionis. Hic in lege studens Domini, vir ad omnia prudens, Ingenio clarus cor habebat ad ocia rarus; 5 5 Se moderans eque discebat nocte dieque, Hic non paucorum penetrans secreta librorum Plene profecit, se vivo pane refecit, Magnus progenie, maior virtute sophie. Hic tantus talis vir sanguiiiis imperialis, 10 10 Presul prefatus a cesare sepe rogatus Hoc opus aptavit, cronicas quod iure vocavit, Nomina nam regum notat et moderamina legum. Scriptoris nomen Fritilo, sit muneris omen Ipse Dei natus, cum quo sit et ipse beatus, 15 15 Sit pater Heinricus, vir religionis amicus, Celorum cives ^ factus de paupere dives, Sintque sui secuni, quod Christus iudicet equm ^, Ad regnum celi qui tendunt corde fideli. Sequitur ex Honorii Augiistiidunensis lihri De imagine 80 muncli ecUtione tertia-, f. 141^': [H]ii sacerdotes prefuerunt populo Dei sub lege usque ad Christum. Aaron etc. lulius Cesar occiditur, primus monarchos — f. 142^': Conradus dehinc secundum ait'^ annum, indictione II. E-eliquum sexte etatis Deo soli patet. De Romanis !5 pontificibus^. Petrus apostolus annis XXV, menses II, dies III. — f. 143^ : Eugenius^. Sequitur manu alia, 1) Ita c. 2) Mlgne, Fatrol. Lat. CLXXII, col. 179 sqq. ; cf. R. Wilniam, SS. X, p. 127. 133, n. t. 3) /. e. agit. 4) Haec in editione Honorii non habentur. SequunUir in J. 3 : [R]ogo autem te, lector, si ,0 tamen pre (pro A 3*) domina invidia audeas (audias Honor.), ne huius opusculi laborem viHpendas. Ego quippe (quippe oin. A 3*) vigilavi, ut tu dormias (dormires A 3"), ego laboravi, ut tu quiescas. Tuus solummodo labor erit, ut perlegendo inteUigentia replearis et scientia preditus clarus ab omnibus habearis. Si autem, quod magis spero, S tabido corde et nebulosa facie his flosculis (floculis A 3') ornate comptis (ctis A 3 ; cte A 3* ; contextis Honor., Pithoeus, Urst., Wilmatis) lividum dentem inprimis ac rosigerum sertum candulis (sic A 3. 3' ; candiduHs Honor.) Hliis conexum venenata Hngua carpis, invidia quidem te ut proprium servum caHgini ignorancie involvit, me autem beni- 0 volencia per lumen ad gloriam et honore[m| (et hon. om. A 3*) per- ducet. ExpHcit forma. Queni e^nhgum pritniis vulgavit P. Pithoeus ' o. 1569. in fne editionis siiae ex A ?*a^P, libro octavo subiunxit Ursti- . sius, ab Ottone alienum recte cognovit b. m. Wilmans, SS. XX, p. 103: ; nani verba sunt Honorii Augustudunensis ex initio libri de luminaribus i;6 ecclesiae, Migne, Patrol. Lat. CLXXII, col. 197; desumpta, quae etiam, ut hic in A 3; ita in codice E 19. seminarii presb?/teralis Brixinensis in* XXXVI PRAEFATIO. coaeva: Liber iste pertinet ad monasterium sancti ac preciosi martjris Dyonisii, quod dicitur Sceftelaren, quem scripsit eiusdem loci canonicus nomine Fritilo obtentu et iussione patris ac magistri Heinrici prepositi, postqtie pauca erasa sunt. 5 Pauca in textu Chronicae alia vel aliis manihus scripta esse videntWy quorum nihil nisi id quod sequitur commemo- ratione dignum est. Nam f. 95^. inde a versu 23. usque ad finem (v. 35^ verha: eterno anathemati — appellatus est (Vly 20^ p. 282, L 9 — 28^1, l. 14^ alia manu in loco 10 raso scripta sunt, id est erasis quihusdani genuinus Ottonis textus integer restitiifus est; cf. infra p. XXXVIII. Hunc codicem in Ottonis textu constituendo pretii vel minimi ipse Berolini contidi. Ex A 3 ea desumpta esse videntur, quae suh signo 15 § = ScfefteJariensisJ in exemplari editionis Cuspinianeae olim a K. H. de Lang possesso adnotantur, et complura, quihus saec. XV. exeunte Vitus ArnpecJc vel alius aliquis codicem A S*a^^ emendare conatus est. Ex A 3 maiore ex parte descriptus est AS*. 20 AS*) Codex Monacensis Lat. nr. 1001 (Bav. 1; Weihensteph. Q>\), memhranaceus in fol., saec. XII. ex., fo- liorum 154, duahus vel plurihus manihus scriptus ^. Codicem A 3* monasterii Weihenstephanensis esse, non semel monachi complurihus antiquis manihus testati sunt ^. In 2^ tegumenti anterioris parte interiore legitur : Weyhensteuen attineo, et: 0 si Cronica lordanis a nobis dudum mu- tuata talia manifesta signa habuisset hic et infra, forte restituta fuisset nobis, modo perdita est^; in tegumenti Honorli lihro de iiiiagi^ie mundi subiuncta et alibi per se scripta in- veniri dicit I. A. Endres , 'Honorius Augustodimensis', Kempten et Miinchen 1906, p. G9, n. 4. 1) Cf. Kiefhaber, 'Archiv' IV, }). 511 — 515; Catalogus cod. mss. bibl. reg. Monac , ed. alt., III, 1, p. 220. Parum diligenter b. m. Wil- mans, 'Archiv' XI, p. 47 sij^j., de hoc codice cglt, qui id unum recte perspexit A 3* mdlo modo ab ipso auctore liapotoni abbati S. Stephani, id quod Christ. baro ab Aretin, 'Begtrdge zur Geschichte u. Literatur' IV. Munchen 1805, p. 180, putavit, quem secuti sunt Hoheneicher, 'Archiv' I, p. 169/"., Hubcr, 'Otio v. Freising' p. 64, Wiedemann, 'Otto V. Fregsingcn' p. 112. 158, dono datum esse posse. 2) In scedula membranacea ieguiiiento anteriori cdlita legiiur: Cronica Ottonis epi- scopi, ci litteris cursivis additum: Frisingen^sis]. 3) In catalogo librorum Weihenstephanensi saec. XII. (cod. Monac. Lat. nr. 21521^ nominatur: Chronica lordanis, qui codex deperditus esse videtur ; cf, Th. Momiusen , MG. Auct. aniiquiss. V, p. LXX. PRAEFATIO. XXXVII posterioris parte interiore: Wejhensteuen attineo, et: Con- ventus cenobii Weyhensteuen possessores mei sunt; in ultima pagina (f. 154"*^j; Attineo monasterio Weyhensteuen, et: Wejhensteuen, et: possessores mei sunt fratres cenobii 5 Wejhensteuen. F. l^'. Incipiunt cronic^ ^ Ottonis episcopi (minio^ cf. A 3, infra p. 1, n. aj. Domino suo Friderico etc. — f. SO^: Unde hee due (ll, 15, p. 84, l. 1), in margine mi- nio: verte tria folia; sequitur eadem manu: Epistola lo- 10 liannis presbiteri -, qui est rex regum et dominus domi- "nantium (d c.) (minio). Presbiter lohannes potentia et virtute Dei — f. 32^, l. 12: habebit palatium illud a Deo (§ 78j^; reliqui 20 versus f. 32^. vacant, quaternione finem hahente. F. 33^, incipiente quaternione quinto alia 15 manu alioque atramento: castissime ludith et Lucrecia (II, 15, p. 84, l 2) — f 72^: Epjphanius respondit (IV, 19, p. 209, /. Q>), quaternione nono finito. F. 73 ^*, incipiente quaternione decimo, priore rurstim manu: se nec cum eo manere (IV, 18, p. 209, /. 6 — 1) etc. Lihro octavo ahso- 20 luto seqimntur, ut in AS, f IdO^. versus 12: Hac ex scrip- tura — moderamina legum, /'. 151^'. incipiente ex Honorii Augustudunensis De imagine mundi editione tertia cum epilogo, f 153^ : Rogo — perducet, omnia eadem manu. F. 153^. — f. 154^^, manu saec. XIV: Continuatio S. Stephani, quam 25 vide infrap. 460 — 463. Catalogum hnperatorum, ut in A 3 non in columnis respondentihus, sed pontificihus et imperatorihus alternatpn. positis scriptum, manihtis saec. XIII. continuatum usque ad Karolus* vide p. 386, 1, 4: sq. Marginihus multa variis-- variorum temporum manihus adscripta sunt, quorum w pauca'^ quae alicuius momenti esse videhantur, enotavimus. E^ qiiae priore 7nanu^ satis neglegenter scripta sunt, qua- \ 1) § eyasum. 2) Quam edidit F. Zarncke in ^ Abhandlungen der Konicjl. Sdchs. Ges. der Wissensch.' , XVII, 'Phil.-hist. Cl! VII (1S19), hoc codice non adhiblto, qui tamen bonas lectiones praebet, ex. ^*gr. § 6: Pegma, sexarcham. Initium quamvis cum recensione inter- ' ' polata A a Zarncke signata maxtme conve^iiat, tamen A 8* 7'ecensioni interpolaiae B, in cuius quibusdam codicibus idem inve^iitiir, ascribendus est. 3) In iisdem verbis desinit cod. Monac. Lat. nr. 5251 (Chiems. canon. 1), saec. XII j XIII. (= B 6 apud Zarncke p. 885^, quem 10 cum A 3* aliqua necessitudine coniunctum essc nonnullis locis patet. ' 4) Karolus I, comes Andegavensis, rex Siciliae? 5) vel conijduribus manibus persimilibus, in quibus disce7'ncndis vel valde laboranii certum vix iudiciiim liceat, sed cf. infra p. XXXVIII. Specimen sc7'ipturae dedit b. m. Wihnans SS. XX, tab. % nr. 3. XXXVIIl PRAEFATIO. terniones scilicet I-IV, X—XIX\ quin ex .4 3 descri^ta sint, iure dubitari nequit^ Sed ea quae manu omnino aUa alioque atramento, et accurate quidem et in universum dtli- genter, scripta esse diximus, quaterniones scilicet V—IX, non ad A 3, sed ad eius archetypum redire aeque patet, 5 cum nec lacunae nec mendae, quihus A 3 peculiarihiis lahorat, hic, paucissimis exceptis locis, quos casui facile trihuas ^ oc- currant^. Hunc codicem ipse Berolini contidi, ad textum Ottoms genuinum restituendum fere inutilem, sed ad historiam, ut lo ita dicam, textus cognoscendam gravissimum, quippe qui f. 100 ^. additamentum Wittelshachicum primus exhiheat (VI, 20, p. 282, n. ''^*), et ita quidem, ut ihi locos rasos et ma- num quihusdam locis aliam'' deprehendas, quae omnia in varia lectione p. 282 sq. plenius enotavimus. Interpolatorem ii ipsum hic in ipso opere deprehendisse mihi videor, qiii for- tasse etiam in A 3, unde cetera, quae praecedunt quaeque suhsequuntur, descripta sunt, simile quid temptavit, quae id codice AS possessorihus reddito rursum delerent, canomcos Scheftlarienses toto Igco eraso genuinum Ottonis textum in- 2 tegrum alia manu restituisse putaverim, ita ut ex uno A 3* 1) XIX. decem foliis constat. 2) Ex. gr. p. 5, /. 11—13: (imperi)alibus — parentes om. A 8% qiiae spatium unius versus tenent in ^ 8 ; /, 26, p. 59, 1.7, n. e: v mulieres A 3*, v alio atram. supra lin A 3 • //, 14, p. 83, l. 5, w. b : vel cuius vel saxeum Otto, secundum vel erasmn A 3, om. A 3*; F, 4, p. 235, l. 24—25, n. x: primo heremita, s post abbas clarus habebatur Otto, primo hab. her. post abbas clarus, hab in marqine suppl. A 3, primo hab. her. post abbas clarus A 3* ; V 30, p 255, l. 20, w.o: DCC^XCOVIIIP Otto, DCC«XX»VIIIP mut. DCC«LXX«VIIII" A 3, et ita A 3* ; V, 32, p. 257, /. 22, n. h : m era- sum A 3, om. A 3*; VI, % p. 262, /. 31, n. q: LXXusIHus Qtto, mut. LXX''II'' J13, et ita ^3'; VII, prol, p. 309, l. 3, w. b: gladio supra lin. add. A'S, in textu A^\ 3) Ex. gr. p. 101, n. 2.; p. 117, n. m; p. 183, n. p; p. 203, n. g. 4) Cf. ex. gr. p. 85, n. 1; p. 91, n. o; p. 97, n. x; p. 98, n. g; p. 99, n. m; p. 100, n. c; p. 113, n. b; p. 121, w. n; i?. 122, n. n; p. 132, n. d. i. w; p. 134, n. d; p. 136, n. a; p. 141, M. a; p. 144, w. b. o; p. 152, n. i; p. 155, w. x; p. 164, w. b. d. m; p. 168, n. \; p. 173, m. e. g; ^). 175, n. g-, p. 179, n. n; p. 191, n. r; i?. 193, n. b; p. 195, n. v; ^. 196, n. i; i?. 202, n. d; « 204, n. m. 5) Quae etiam f 78r-v (IV, 31, i>. 223, /. 17—33: nemo — rotatus;, f 86 ^ (V, 11, jp. 243, l. 32 — 42: Dagoberto — rediit;, f. 92^ (VI, prol., p. 261, l 16 — 28: Beatus — poterit;, f. 118V (VII, 21, p. 342, Z. 6 — ?) 343, l. 4: Proinde — tradiderant;, et fm-tasse etiam f S^' (p. 6, ^.12 — 17: a sapiente — potest;, f 30^ (Epist. loh.presb. i< 3 — 7: et de nostris — habundantia nostra>, f. 81 ' (V, 2, p. 231, l. 27: normam — F, 3, p. 232, /. 13: senatorem nobi[lis- simum];, /". 1021' (VI, 24, p. 287, /. 24 — p. 288, Z. 17: celebrataque — ad Dominum^ occurrere videtur. PRAEFATIO. XXXIX codice, id est ex uno S. Stephani monasterio additamentum ad hominum pervenisse notitiam facile pateat. Ex A 3* descripti vel derivati sunt AS*a^y A S*a^y A 3 a^ A 3*a^«, A S*a'^, A S*a'y, A S*a^ A S*h\ A S*¥, de 6 quihus infra p. XL sqq. plura dicuntur. A ^) Codex Admuntensis nr. 164 (l^), memhrana- ceus in fol., saec. XII, foliorum 126, qiiem ita optime de- scripsit h. m. Wilmans, SS. XX, p. 103 sq.^: 'pidcherrime scriptus et litteris initialihus mijiiatis atque illuminatis ex- n) ornatus, textum minime purmn, sed a lihrario usquequaque aut decurtatum aut depravatum exhihet, ita ut haud magnum fructum inde percipere liceret. Hunc codicem saepissime ah Admuntensihus lectum et relectum fuisse prohant notae poste- riores margini adscriptae et additamenta', quae, omissis non- 15 nullis prorsiis inutilihus, in ununi collecta et ad fontes, tmde hausta sint, redacta infra p. 463 — 469. edidi'^. In tegu- mento anteriore manu recentiore scriptum est: Cronica Ottonis Frisingensis episcopi. F. V: Domino suo Fride- rico (p. 1, l. \) etc. F. 100''. capitido 34. lihri VII. post 20 sustentaretur complura ex Ottonis Gestorum Friderici lihro I. suhiuncta sunt, quae infra p. SQ9, n. "^ enotavimus. F. 106^ : Catalogus pontificum et imperatormn ex alio cata- logo correctus vel interpolatus, pontificum eadem manu usque ad Alexandrum III. et item eadem fortasse usque ad Lu- 25 cium III. papam, imperatorum manu saec. XIII. ex» vel XIV. usque ad Fridericum 11. et Heinricum VII. productus est ; cf. infra p. S%^. F. 12^^'-''. alia manu fortasse paidido recentiore hahes: Fridericus Dei gratia Romanorum impe- rator — super caput nostrum effudit, id est imperatoris 30 epistolae Ottonis Gestis Friderici praepositae partem priorem usque ad p. S, l. 13. ed. Waitz (i?. 4, l. 1. ed. de Simson), ex codice aliquo recensionis B desumptam^. Scripturae specimen dedit Wilmans, SS. XX, tah. 3. ad p. 89, 7ir. 6. Hunc codicem ipse BeroUni contidi. 35 1) Cf. etiant ^Archiv' XI, p. 30; W, Wattenbach, 'Archiv' X, p. 635. — In catalogo librorum Admuntensium a. 1370, quem e codice nr. 589. edidit P. J. Wichner, ^Beihefte zum Centralblatt fur Bibliotheks- wesen' I, 4 ('1889^, p. 14, inter 'libros Hystoriographorum' penultimo (Ib.) loco ponitur: Item Cronica. Ottonis Frisingensis, Incipit. Do- 40 mino suo. 2) Quibus adde: p. 175, l. 18 (p^'o ex pago^; ex quo- in textu, et -dam oppido in margine A 4. 3) F. 126"^. in parfe in- fima, manu saec. XIV. 10 verstis nidlius momenti: Istos etherifer — animat alma polos. Amen. XL PRAEFATIO. Sequuntur codices additamentum Wittelshachi- cum exhihentes, ex A 3* descripti vel profecti, quorum nullus, ipso A 3* excepto, saectdo XV. antiquior est. A 3*a^j Codex Monacensis Lat. nr. 1207 (Bav. 207, Tegerns. 198J, chartaceus in fol., a. 1479. scriptus ; s cf. Catal. cod. mss. hihl. reg. Monac, ed. alt., III, 1, p. 239. In tegumenti anterioris parte interiore manu fere coaeva scriptum est: Iste liber attinet Tegernsee mona- sterio. Sequitur indicidus eorum, quae lihro continentur. Ottonis Cronica alia manu ac praecedens Bedae Historia lo Anglorum scripta est, incipiens f 113^, minio: Incipit Cro- nica domni Ottonis magni episcopi Frisingensis. Pro- logns (nigro atramento superscr.: EpistolaJ eiusdem ad domnum Fridericum primum imperatorem, et nigro atra- mento: Domino suo Friderico triumphatori Romanorum 15 imperatori etc. Lihro octavo ahsoluto alia manu sequuntur f. 230^. versus : Hac ex scriptura etc, ut in A 3*, tum ex Honorii Augustudunensis De imagine mtmdi editione tertia, in parte posteriore iis, qiiae in AS* legimtur, pleniora, cum epilogo: Rogo — perducet. Explicit forma, et minio: 1479 \ 20 tum f. 237 *■•''. epistolae Friderici I. imperatoris Ottonis Gestis Friderici praepositae initium: Fridericus (minio superscr. primusj Dei gratia Romanorum imperator — de manu nostra suscepit etc. (p. 1, l. 25. ed. Waits, l. 26. ed. de Simson), in iisdem verhis, in qtiihus et codex Monac. 25 Lat. nr. 19 411 (Tegerns. 1411, oli^n E dSJ saec. XII. (= B*), finem hahens, et minio: 1479. F. 248^'. ahsoluta Bidla Aurea anni 1356. sequitur Explicit 1479. F. 249^'. ultimo, genealogia Hahshurgorum a Budolfo I. rege usque ad Bhilippum (Ftdchriim, a. 1478. Itd. 22. natum) Teutonice' io scripta et stirps gentis Bahenhergensis a 'N. duce Suevie', patre Adalherti primi marchionis Orientalis et Ernusti ducis Sueviae nsque ad Ottonem episcopum Frisingensem. Catalogus p^ontificum et imperatorum post Ottonis lihrum paulo ampliafus et miitafus, ncque uf in A 3* in 35 columnis continuis, sed rcspondentihus scriptus, cum non idtra Adrianum IV. et Fridcricum I. producfus sif, A 3*«^ for- tasse, ut item A 3*a-, non ex ipso A 3*, sed ex eius apo- grapho saec. XIII. priore confecfo descriptus, sed A 3*a^ ad i^ysum A. 3* vel accuratius eius exempJum coaeva manu io correctus est. Interdum manu saec. XVI. notae inarginales 1) Ideni. rmnus 1479. rtfmn f. l-±7»". post Explicit liber 2-, et f. 1981". post Expl. liber Vltu-* adscript^is est. PRAEFATIO. XLI adspersae sunf, qtias negleximus. Hunc codicem ipse Bero- lini examinavi et ex parte contidi ^. A 3*a^^ Codex Monacensis Lat. nr. 1208 (Bav, 20SJ , olim Wessohrunnensis . chartaceus in foh, foliorum 5 150^ a. 1487.- compluriJms manihus neglegenter scriptus. Numeri capitulorum j>/e?7(?>2(/?(^ oniissi sunt. Lihro ocfavo ahsolido sequuntur, id in A 3*, versus: Hac ex scriptura etc, ex Honorii Augustudunensis De imagine mundi editione tertia cum epilogo : [Rjogo — perdncet. Amen, et: 1487. 10 Catalogus impercdorum ef j^ontificum p^ost Otfonis lihrum. VII, cum non idtra Adrianum IV. et Fridericum I. productus sit, A S^a'^ fortasse, td A S*a^, non ex ipso A S*, sed ex eius apograjyho saec. XIII. imore confecto descrij^tus est. Hunc codicem ipse Berolini examinavi et ex parte contuli^. 15 A S^a'"^) Codex Monacensis Lat. nr. 1002 (Bav. 2, Frising. 171), memhranaceus in foL, foliorum 83, saec. XV. poster. (intra annos, ut videfur, 1453. ef 1473J ornafissime scrij^tus^. F. V : Incipit liber Cronicarum editus a vene- rabili Ottone Fris(ingensis) ecclesie episcopo (minio). 20 Domino suo Friderico etc. Capitulorum conspectus non in unum collectus est, sed sua quemque lihrum capitula prae- cedunf, auf anfe ^ aut posf '' prologos colJocata. Lihro octavo ahsoJufo f 80^'. sequuntur, inverso ordine quam in A S*, cx Honorii Augusfudunensis De imagine 25 mundi editione fertia, nonnuJlis midatis vel suppJefis, cum epiJogo: Rogo — perducet. Amen, et versus: Hac ex scrip- tura — moderamina legum (f. 82''j. F. 82^: De prosapia Ottonis episcopi (minio). Fuit in partibus Austrie mar- chio quidam famosus, yiy quidem nobilis et illustris, 30 nomine Liupoldus — Hec de Liupoldo marchione et Ottone Frising-ensis ecclesie episcopo scripta sufhciant, hausfa ex Confinnatione CJansfroneoh. I, SS. IX, p. 610, 1) Ex A ;3*<:/' id desumptum essr videtur, quod sub Sfc/no JM. 8. Tegernseen in exempJari editionis Cuspiniaueae oWn a K. H. de Lang 85 jwssesso ad VI, 2U. adnotatur. 2) IWperam 1485. SS. XX, p. 114. Cf. Catal. cod. mss. bibl. reg. Monac, ed,. alt., III, 1, p. 239 ; H. Simons- feld in 'Hisior. Aufsdtze dem Andenken an Georg Waitz gen-idmet' flSSG^ p. 223. — III, prol. (p. 129, l. 2.S> littera S vocis Sponsionis atra- mento subnig7'0 forma maiore scripta est et in ea: Von scheirn dy 4C illuministen. 3) A 3*«- Copia Wessesprunnensis esse videtur, quae in exemplari editionis Cuspinianeae olim a K. H. de Lang possesso ad VI, 20. allegatur. 4) Cf. Caial. cod. mss. bibl. reg. Monac, ed. alt., III, \, p. 220. 5) Ita l. III, IV, V, VII. 6) Ita l. I, II, VI, VIII. XLII PKAEFATIO. addito jwst liberalibus studiis suflicienter eruditus fcf. SS. IX, p. 610, l. 20j: ut in presenti opusculo et in aliis scriptis suis patet, et loco SS. IX, ^.610, /.30 — 611, /, 1 sqq. in eum, qtiem Wilmans, 'Arcliiv' XI, p. bS. eno- tavit, modum corriqjto; cf. infra A S^a^^f^. F. 82''. incipit » series episcojwrum Frisingensium. (edita SS. XXIV , p. S17 sq); cf. A SV^'. Versus de einscopis Frisingensihus cum in Friderico de Montalhan (a. 1279. Apr. 18 — /- 1282. Bec. %) desinant^, et catalogus pontificum et imperatorum post Ottonis lihrum VII. cum eadem manu usque ad Fride- lo ricuni II y omissis iis, quae A 3* alia manu addita exJiihet, productus sit, A 3*a^ non ex ijpso A 3*, sed ex apograplio eius saec. XIII. posteriore, non jjost a. 1282, confecto de- scriptiis esse videtur. Hunc codicem ipse Berolini examinavi et ex parte contuli "^. i5 Ex A 3*«^ descriptus est'^ A 3*a^". A 3*a^"J Codex Stuttgartensis hihliothecae regiae nr. 101, cliartaceus in fol., foliorum 131, saec. XV. ex. vel XVI. in., de quo cf. W. von Heyd, ^Die historisclien Hand- schriften der Konigl. offentl. BihliotheJc mi Stuttgart% Stuttg. 20 1889 — 90, p. 40 sq."^. Quem codicem ipse Berolini examinavi. A 3'tt4"^ Codex Giessensis nr. 176 (SenJcenhergianus nr. 42j, cJiartaceus in foL, saec. XV, de quo cf I. V. Adrian, Catalogus codicum mss. hihl. acad. Gissensis, Francof ad M. 1840, p. 60 ^g.; F. Guil. Otto, Commentarii critici in codices 25 hihl. acad. Gissensis, Gissae 1842, p. 40 sq. ; R. Wilmans, 'ArcJiiv' XI, p. 62 sq. Folia non numerantur. Continet Ottonis CJironicam suhsequentihus versihus: Hac ex scriptura — moderamina legum, et ex Honorii Augustudunensis De imagine mundi editione tertia cum epi- 30 logo: Kogo — perducet. Explicit forma, Ottonis et BaJie- wini Gesta Friderici (== Al, ed. Waitz p. XXVII; A*l, ed. de Simson), in quorum finc legitur: Finis Cronic(orum). 1) Nomina episcoporum usque ad lohannem (IV. Tulbeck, a. 1453. — 1473^ adnotantw. 2) ^3'«^ idem codex csse videtur , ex quo 36 excmplari editionis Cuspinianeae olim a K. H. de Lang possesso pauca sub signo f[, Frfisingensis/, adscripta sunt, quique ibidem ad VI, 20. Copia Frisi^ensis nominatur. 3) Nam in llonorii De imag. mundi libello Bonifacius IV, Deusdedit, Bonifacius V. pontifices in AS* omissi, in A 3'a' alia manii suppleti, in A ;J*a^" in textu inveniuntur. Chronica 40 Ottonis absoluta eadem, quae in A 'S*a^, sequuntur. 4) F. 1 : Chro- nica Ottonis episcopi Frisingensis ; f. 2^': Sum Petri Venetscheri, cuius manu f. 1. nonnuNcc ex Trithcm/o de Ottone adscripta sunt. PRAEFATIO. XLIII Sequitur Constitutio dc expeditione Bomana^, suhscquente notitia: Dedic monasterii in Aquis CCC^' episcopi inter- fuerunt; tum genealogiae principum Ascaniorum et Zolren- sium- et Annales Baivarici a. 1100 — 1322 (perperam h M^CCC^XVI.y^, quos G. Waitz 'Burghausenses^ dixit'\ cum suhscriptione : Anno Domini etc. LXX. per Erasmum Sayn de Frisinga"*; deinde manu omnino diversa et in 5 foliis peculiarihus tractatus De progenie soldanorum ; postremo manu ea, quae Ottonis Chronicam ex parte cor- 10 rexit et notas quasdam marginales adiecit'\ conspectus capitu- lorum omnium Chronicae lihrorum antea suo loco omissus. Catalogus pontificum et imperatorum eadem manu usque ad Adrianum IV. et Karolum (I. regem Siciliae) productus est, unde A 3*o^" vel potius eius archetypum non ante saec. 15 XIII. ex. ex A 3* descriptum esse patet. Diversis manihus^ notae marginales nullius momenti adiectae sunt ^ A 3*a^'^ eundem codicem esse, qui olim inter lihros Raimundi Kraft de Dellmensingen, consulis Ulmensis servahatur, ea quae I. G. Schelhorn, Amoenitates Literariae 20 III fll2b), p. 36 sqq., de codice Kraftiano exposuit, pro- hant. Cuius codicis collatione Ulmae facta usus est a. 1728. G. Chr. loannis in paranda nova Historicorum Germaniae ilhistrium Urstisii editione, quae nunquam typis expressa exstat in codice Monacensi Lat. nr. 709 (et 110), quem ipse 25 Berolini evolvi. Bihliotheca Kraftiana c. a. 1739. ptd)lice venumdata^ codex A 3*a^" ad Henr. Chr. de SenJcenherg (f 1768/* devenit, cuius filius R. C. de Senhenherg a. 1802. lihros suos hihliothecae universitatis Giessensis legavit. Hunc codicem ipse Berolini examinavi et ex parte conttdi, 30 Ex A S*a^"- descriptus quidem codex hihliothecae prin- cipis de Thurn et Taxis Batisponensis nr. 182, oliin Neres- heimensis, chartaceus saec. XVI. inc^, sed perperam SS. XX, 1) MG. Constit. I, p. 661; nr, 447. 2) MG. SS. XXIV, p. 11 sq. S) MG. SS. XXIV, p. %l sq. 4) Unde muu totum co- 35 diceni a. 1470 (potius quam 1370^ scriptiim esse elici _2J06's/^, nescio. 5) Ex. gr. ad VI, 20 (p. 28*2, l. 4^: Comit. de Schwrn gesta et quo- modo ex sobole eadem moderni nostri principes j)rocesserint statim folio verso reperies ; V, 14 in. : luxta registrum hic est defectus in uno capitulo. 6) Inter quas num Viti Arnpeck manus deprehendatur, 40 viris doctis Monacensihus inquirend.um reltnquam oportet. Cf. infra de yl3'a¥ et AS*ai\y. 1) Ex. gr. ad I, 28 (p. 62, l. 2S): Item quidam miser dixit : Si foret hic codrus, essem nunc codrior illo, idest infelicior. 8) Ita Veesenmeyer, bihliothecarius Ulmensis, vide Waitz, Gesta Fri- derici p. XXVII. 9) Ottonis Gesta Friderici ed. Waitz p. XXVII 45 (A \a); ed. de Sim.*a'^'''', eius apographo de- scriptus iudicandus sit. Manu, quae scrihae esse videtur, ah initio usque ad finem Chronicae ex aliis codicihus, inter 20 quas A 3 ftiisse videtur, plurima correcta sunt. Indidem, ex A 3, eadem manu ad VI, 20. in schedida margini in- feriori f 66^'. allifa genuinus Ottonis texttis: partim here- dibus eius cum castro Skirensi relicta eterno anathemati ab episcopis abdicata — Rex igitur Otto inde digrediens 25 etc. (p. 282 — 2S4y additus esf'^. Eadem vel aliis, quas certo discernere vix possis, manihus midfae notae marginales adiectae sunt^. Nonnidlae notae item iam in A 3* manu saec. XV. adscriptae sunf. Hunc codicem ipse JBerolini examinavi. 30 A 3*a^^^ Codex Sancti Pauli in valle Lavantina c . Karinthiae nr. XIX — olim S. Blasii in Silva Niqra, 74, ^ ' charfaceus, fol. mai., foliorum 187, saec. XV., una eademque manu satis diligenter scriptus. In dorso tegumenti: Ottonis Frisingensi(^,9 Chronicon. F. 1^': Incipiunt cronice Ot- 35 tonis episcopi (minio). Domino suo Friderico etc. Lihro octavo ahsolufo seqimntur f. 102^'. versus: Hac ex scriptura — moderamina legum ; ttim ex Honorii Augustudunensis De imagine mundi editione tertia, cum epilogo (fol. 104 ^^); Ego 1) Cf. SS. XXIV, ^.315. 2) Et epistolam lohannis preshyteriy 40 cf. infra de A S*»^/. 3) Cf. etiam iiifra de A S^a^^yy. 4) Ex. gr. ad V, 14 in. : luxta registrum est hic defectus in uno capitulo , sed in (?) nullo exemplari reperi aliter quam hic (quam hic linea perducta deleta) ; cf. supra de A 3*«^", p. XLIII, n. q. XLVI PKAEFATIO. aiitem te lector — perducet. Explicit forma. F. 104^: Epistola lohannis prespiteri, qui est rex regum et do- minus dominancium incipit feliciter (minio), in iisdem, in quihiis A 3*, verhis flniens, quocum etiam in locis supra p. XXXVII, n. 2. allatis convenit, addito: Deo gracias. 5 Amen (minio), F. 107—109. vacant. F. 110^—183^ se- quuntur Ottonis et Rahetvini Gesta Friderici secundum recen- sionem, quam G. Waitz A signavit^ : Frohemium sequentis operis incipit (minio). Fridericus Dei gratia Romanorum imperator etc, f. 113^': Cronica Ottonis Frisingensis epi- lo scopi eiusque adbreviatoris Ragewini incipit (minio). Omnium qui ante nos etc F, 183^^: Karoli 3Iagni Con- stitutio de expeditione Romana, MG. LL. Constitut. I, p. 661, nr. 447. F. 185 — 187. vacant. Quae cum ita sint catalogusque pontificnm et imperatorum cum eadem manu \b usque ad Adrianum IV. et Karolum (I. Andegavensem, regem Siciliae) productus sit, A S*a^^' magis ex apographo codicis A 3* eodem, ex quo A 3*a*" et fortasse A 3*«^^'' pen- dere videntur, quam. ex ipso A 3* descriptum esse putaverim. A 3*«*^ eundem esse codicem, qui a. 1787. Augustae Vindeli- -jo corum in hihliotheca Zapfiana exstitit, ex iis patet, qtiae eno- tavit G. W. Zapf ' Merkwiirdiglceiten der Zapfischen Bihlio- theJc, 1. Band, 1. Stilck\ Augshurg 1787, p. 1 — 5. Anfea etiam anno 1783. in hihliotheca collegii societatis lesu Augustae servahatur'^, quo a. 1715.^ cum hihliotheca Peutin- 25 gcriana devenerat. Ipsum Konradum Peutinger possessorem huius codicis fuisse notae illius manu non paucae margini- hus adscriptae testantur^. Anno 1792. codex A 3*«^.*'' ex hihliotheca Zapfiana iam ad Sanctum Blasium in Nigra Silva transisse videtur, uhi P, Aemil, Ussermann, Germa- 30 niae sacrae prodromus II (11^2), p. 452. lihrum Chronicae J ) Codex ipse 'A ' stgnatus in nova editione Gestorum Friderici, quam curavit B. de Sinison. Cf. 'N. Archiv' XXXVI, p. 683 sq. 2) Cf. F. A. Veith, Hisloria viiae atque meritoriim Co7iradi Peutingeri IC'i Angiistani. Augustae Vindelicorum 1783, p. 55: Ottonis Frisin- ;ir> gensis Chronica lib. VIII. et de gestis Friderici imperatoris lib. IV. — Duos Ottonis codices inter libros Peutingerianos in collegio soc. lesu August. se7-vatos signifcat Chr. G. ron Murr, 'Journal zur Kunst- geschichte und, zur allgenieitieu Litteratur' XIII, Xiirnherg 1784, p. 314: Chronica Ottonis Episcopi, et p. 815: Chronica Ottonis Frisingensis, 4o quem exscripsit Ilirsching, ' Versuch einer Beschreibung sehenswiirdiger Bibliotheken Teutschlands' II, 1, Erlajigen 1787, p. 91, qui p. 105, codicem A ^''ah' iterum inter libros Zapfianos enumerat. De altero co- dice Peutingeriano nihil constat. 3) 'AUgemeine deutsche Biographie' XXV, ;>. 5G7. 4) Quas indicarerunt iam Veith ;;. 82, Zapf p. [>. 45 PRAEFATIO. XLVIl manmcriptum commemorat, quoniam veterem Sancti BJasii codicem a. 1768. flammis consnmptiim esse crediderim^ . Quo monasterio a. 1803. suhlato cum ipsis sancti Joci monacMs et magna thesaurorum parte a. 1809. ad Sanctum Taulum B KarintJdae translatus est-. Hunc codicem a V. (1. M. Tangl indicatum ipse Bero- Uni examinavi. Ex A 3V/^^' descriptus esse videtur A 3*«'''"'. A ^^'"''v) Codex Monacensis Lat. nr. 7839 (Inder- 10 storf. 439^, chartaceus in fol., foliorum 143"', saec. XV. ex., in fine mutilus, uhi folium ultimum. Jacerum in verhis (VIII, 17 in., p. 414. /. 19 sq.) : Quid vero sibi ynlt, cum dicitur: ludiciuin (sedit om. A 3*. aJia manu in margine suppJet. A 3*a^''5'), cum ad iudicium vel in iudicio sede(re), finit : 15 reJiquam partem iam a. 1840. deperditam testatur notitia foJio 143^". adscrip}ta. De scriha et primis codicis possesso- rihus notae marginaJes manu Viti Arnpecl: scriptae referunt, f. 67^': Hunc librum scripsit Hainricus Mair bedellus iuratus spectabili et egregio utriusque iuris doctori Hain- 20 rico Baruther, post cuius obitum iure hereditario ad manus Hainrici Baruther canonici S. Andree (Frisin- gensis) nepotis sui pervenit. Qui dictum librum vendidit confratri suo Petro Kalbsor arcium liberalium magistro, canonico prefate ecclesie collegiate; f. 69'': Vitus Arn- 25 pekch pro tempore plebanus ecclesie collegiate S. Andree montis Frisingensis hunc librum a venerabili viro ma- gistro Kalbsor, canonico dicte ecclesie, parata pecunia comparavit Anno etc. XC primo; f. 70^': Hunc librum Vitus Arnpekch primissarius altaris S. lohannis baptiste 30 siti in ecclesia parochiali S. Martini in Landshuet Fri- singensis diocesis per donacionem inter vivos pro sui memoria donavit monasterio B. Virginis canonicorum regularium in Undenstorf, anno Domini 1491; /". 107^': Ego Vitus Arnpekch presbiter do hunc librum mona- 35 sterio in Undenstorf 1491. AJia, quoque midta Vitus Arn- pecJc marginiJms adscripsit, qui textum Ottonis etiam, ut in A ^*a^^ et iiscJem saepe Jocis, aliunde emencJarc conatus est et f. 109^'. arJ additamentum WitfeJsJmchicum VI, 20. ad- 1) In quo incendio certo alius codex memhranaceus alium Ottonis 40 Sanhlasiani lihruni continens periit, M. Gerbert, Historia Nigrae Silvae II fl788;, p. 50. et 152. 2) F. X. Krans in 'Zntschrift fiir Ge- schichte des Oherrheins' XLIII ('X. F.' IV), p. ^ sqq. 3) Cf. Catal. cod. mss. bihl. reg. Monac. III, 3 ('1873>, p. 203. XLVIII PRAEFATIO. notavit: Hec non sunt verba Ottonis (minioj, et in mar- gine inferiore genuina Ottonis verha ex A 3 desiimpta ad- iecit, praemissis : Secuntur verba Ottonis, additis in fine: Sequitur in Ottone (minio) : E.ex igitur Otto (ad quae verha supra in textu item minio ads-cripsit: Sequitur in 5 Ottonej, et: Hec de fundatore rnonasterii Und(erstor- fensis) ^ (minio). Catalogiis pontificum ef imperatomm, cw Vitns Arnpech Anastasium papam II. ah Ottone et papas ah Eugenio I. usque ad lohannem V. in A omissos (p. 379^ n. '" et p. 380, n. h) inseruit, eadem manu usque ad Adrianum IV . 10 at Karolum (I. Andegavensem, reqem SiciJiae) productus est. omissis Tiherio, lustiniano II, Fhilippico, Anastasio II. im- peratorihus, qui in A 3*a*^ per errorem una cum pontificihus immediate praecedentihus Benedicto, Nicolao, Adriano II, lohanne (perperam his pjositis) minio deleti sunt-. Hunc 15 codicem ipse Berolini examinavi. AS*a'^) Codex Raudnicensis hihliothecae serenissimi principis de Lohlcoivitz '^, signatus VI Fh 2, chartaceus, in fol., saec. XV. neglegenter scriptus, paginarum 588, quas 4 folia non numerata praecedunt. Litterae initiales adhuc minia- 20 toreni exspectant, ita td in toto codice ne minima quidem linea colorata inveniatur. Erat olim, teste tegumento, Bohuslawi Hassenstein de LohJioivitz (f a. 1510^*, cuius Jihri et manu- scripti et impressi postea ad Georgium Popel de Lohhoivitz rure hereditario devoJuti, deinde eo proscripto saec. XVII. in. 25 a ZdenJcone BopeJ de Lohlioivitz, summo regni Bohemiae canceJJario, Pragam et demum circiter a. 1670. Raudnicium iransJati sunt. P. 1 : Cronica Othonis. Cronica Othonis episcopi. Cronica Othonis episcopi Frisingensis. P. 3 : 1) 0tt07ie IV. coniite palatino de Wittehhach, a. 1126; cf. P. P. 30 Lindner, Monasticon Metropolis Sahburgensis p. 153. 2) Ciim A ^*a^rY eodem tegumento coniimctns est libeUus impressus foliorum 18 (Hain *15032^; Statuta innovata recepta et de novo edita in sinodo cele- brata pcr reverendum in Cristo patrem et dominum Sixtum episcopum Frisingen Frisinge diebus Mercuni et lovis post dominicam Miseri- 35 cordias Domini anno Domini milesimo quadringentesimo octogesimo. 3) Dc qua cf. I. I. Dworzak in 'Serapeum' IV, 1843, j?. 1—11; ^Bo- hemia' XXII, 1849, p. 252 | 254. 25G ; M. Dvofdk et B. Matejka, ^Kunsttopographie von Bohmen. 27. Band. Schloss Raudnitz', Prag 1910, p. 293 sgr/. 4) 'Catalogiis bibliothecae Hasisteniae' inter a. 1525. 40 et 1552. confectus, in B. Bcdbini Boiiemia docta III, Pragae 1780, hahet, p. 223, inter historiographos: Otto Phrysingensis. De Bohuslatvo H. dc L. cf. laroslav Vlcek , 'Dejing 6eskc Literaturif I, Prag 1897, p. 298 sqq. In his me adiuvit Dr. V. Chaloupecky , archivo et hihliothecae principum de Lobkowitz Eaudnicii jrraefectus. PRAEFATIO. XLIX [D]omio siio Friderico etc. In lihro secundo qiiiniones duo (p. 65 — 84: mare necque navigio, Epist. loh. presb. § 31, — manens eternaliter, II, 25, p. 98, l. 28; p. 85 — 104: [Sjuperiore libro promisisse, II, prol., p. 67, l. 19, — ad b similitudinem omnis maris et nunquam est tranquilum hoc, Epist. loh. presh. ^31^ incuria hihliopegi inverso ordine positi sunt. Lihro octavo ahsoluto sequuntur p. 563. versus: Hac ex scriptura — moderamina legum ; p. 564 — 578. ex Honorii Augustudunensis De hnagine mundi editione 10 tertia cum epilogo: Rogo igitur te lector — perducet. Explicit forma. Laus sit Deo et Sancte Trinitati; reli- qua vacant. Catalogus pontificum et imperatorum eadem manu usque ad Adrianum IV. et Karolum (I. regem Sici- liae) productus est. Codicem A 3*«*'' ex ipso A 3*, nullo 15 medio intercedente, descriptum statuere licet eo maxime, quod p. 101 — 104. 65 — 70. Epistola lohannis presbiteri, qui est rex regum dn^ d. inter c. 15. (finiens: Memphis dice- batur, infra p). 85, l. 4J et 16. (incipiens: Cambise mortuo dum magi, infra p. 85, l. b) inserta sit, in iisdem, in quihus 20 AS*, finiens verhis: habebit pallacium illud a Deo, § 78. Hunc codicem, de quo a se viso Meinert a. 1821. cum Fertzio communicaverat'^, ipse Raudnicii a. 1909. Fehr. examinavi. Prima tantum additamenti Wittelshachici verha (verun- 25 tamen modo cenobium inibi monachorum institutum fore conspicitur. Kex igitur cito f/J inde digrediens etc, cf. p. 282, n. o) exhihent hi tres sequentes codices: A 3*6 y Codex Guelferhytanus nr. 76, olim Gu- deni, chartaceus in fol., a. 1459.^ scriptus. Tegumenti 30 anterioris parti interiori allitum est 'Ex-lihris' quod dicitur loannis Hegneri Hoffstetensis , exteriori impressa sunt arma Alherti IV. de Torring, episcopi Ratisponensis (a. 1613 — 1649y). F. 1^': Incipiunt Cronice Ottonis Frisingensis episcopi (minio). Domino suo Friderico etc. Conspectus 35 capitidorum singuli singulis lihris, post prologos positi^, jyrae- missi sunt. Lihro octavo ahsoluto f. 120^'. sequitur: Amen, et: Explicit Cronica satis ornate composita. Anno 1459. 1) 'Archiv' III, p. 667. 2) Perperam 1449. Wilmans, 'Archiv' XI, p. 61 ; SS. XX, p. 113. 3) In libro VIII. ante prologum. Con- 40 spectus capitulorum libri II. ultra c. 40; quod XXXVI. numeratur, 7ion producitur, addito in margine manu scribae : Item L^ sunt capitula 2 i libri secundum textum posita, sed solum illa 36 sunt signata et residua non sunt intitulata. Ottonis Frisingensis Chronica. IV L PRAEFATIO. (minio) : f. 120^. versiis : Hac ex scriptura — moderamina legum. Notae mm^ginales aliis manihus adiectae sunt^, quarum una etiam nonnuUis loeis catalogum pontificum et imperatorum interpolavit vel supplevit. In catalogo, uhi lohannes (VIII.) et Marinus papae non ut in A 3* ante 5 lustinianum (II.) — Karolum (III) imperatores, sed post leguntur, ad pontifices Adrianum I (sed magis ad sequentem Leonem III. pertinens) et Eugenium III. notae de pallio archiepiscopo Sahhurgensi dato additae sunt, cf. _p. 381, w. * et p). 385, n. *; in fine eadem manus post Fridericum I lo imperatorem eo modo p^ergit, quo p. 386. ostendimus. Itaque A 3*6^ non ex ipso A 3*, sed ex apographo eius saec. XII. ex. vel XIII. in. confecto descriptum esse patet, cui nohis non servato intra annos 1198 — 1209. ^ Heinricus VI. imperator et papae usque ad Innocentium III. additi sunt, inter quae i5 ea, quihus de scismate a. 1159. agitur, ex parte ex codice aliquo B 2 et jB 3 simili desumpta esse videntur, unde etiam papae Eugenius I. — lohannes V., in A omissi (cf p. 380, n. h), in A 3*h exstantes, suppleti esse possunt. Nam A S*h, quamvis nonmdlis locis ah A 3* recedat, tamen 20 ex A 3* pendere inde patet, quod perplurimis locis et in iis, quae ex A S, et in iis, quae ex eius archetypo descripta A 3* hahet, cum A 3* ad litteram convenit nec tinquam fere perpaucis, uhi mendas suo Marte tollere conatur locis, ad genuina Ottonis verha accedit. Hunc codicem ipse Berolini 25 examinavi et ex parte contuli. Ex AS*h^ descripfus est A 3*5^". AS^h^"") Codex Monacensis Lat. nr. 1210 (Bav. 210^, chartaceus in fol., foliorum 152^, saecidi XV. posterioris. Tegtmienti anterioris parti interiori allitum est 'Ex-lihris', 30 quod dicitur: Vigilantibus Omnia Salva. Insignia M. Georgii Mayr, praepositi Isenensis et decani ad S. An- dream Frisingae ; tegumenti posterioris parti interiori in- scripta sunt : lohannes Velber, et alia manu alioque atra- mento: Walthasar Stephan plebanus s. Cassiani, sequen- 3&; tihus quihusdam deletis et erasis. Lihro octavo ahsoluto se- quuntur versus: Hac ex scriptura — moderamina legum. 1) Ex. gr. I, 26, p. 60, l. 1 : werwolf ; V, 14 /z«. ; Hic deficiunt III imperatores ; VI, 20, p. 282, l. 4 (Skirensis): Scheir (minio). 2) Quo anno Otto IV. in imperatorem coronatus est. 8) Cf. Cata- 40 logus cod. mss. hibl. reg. Monac, ed. alt., III, \, p. 239 ; H. Simons- feld in 'HistmHsche Aufsatze dem Andenken an Georg Waitz gewidmet ' asse;, p. 223. PRAEFATIO. LI Conspectus capitulorum singuli singulis lihris praemissi sunt eodem modo, quo in A 3*6 \ quocum in omnihus fere con- venit^. Papae lohannes, Leo, Stephanus (p. 383, l. 4 — 6^ omissi sunf^. Hunc codicem ipse Berolini examinavi. 5 Ex A 3*&^" ea desumpta esse videntur, quae suh signo M (= M. W. ?, M. E. ?) ^ in exemplari editionis Cuspinia- neae olim a K. H. de Lang possesso plurimis locis ad- notantur. A S*h^) Codex Monacensis Lat. nr. 1206 (Bav. 206^, 10 chartaceus in foL, foliorum 164, a. 1464. scriptus, olim Schonthalensis monasterii ord. Cist. (dioc. Wilrzhurg.) *. F. 1 ^ . in margine superiore manu saec. X VI. : Ad Con- ventum Vallis speciose. F. l^ : Incipit cronica Ottonis episcopi Frisingensis (minio: manu saec. XVI, quae 15 midtas notas marginales adiecit, add. : Ad Fridericum im- peratorem^. Domino suo Friderico etc. F. 120^. lihro octavo ahsoluto sequitur: Amen. Explicit Cronica satis ornate composita Anno 1464. F. 121 — 164. (numeratis 1 — 44y) alia manu, ^ltalica, sequuntur Flutarchi vitae 20 M. Aiitonii, Demosthenis , Catonis, Pyrrhi, a Leonhardo Aretino de Graeco in Latinum versae. Marginihus multae notae manihus coaevis et recentiorihus adspersae sunt. Ottonis textus plerumque cum A 3*6^ conveyiit ^. Nec tamen A S*h^ ex A S*h^ descriptus esse affirmari potest. Sed certo ad 25 idem codicis A S* apographum, ex quo ille profectus est, 1) Ex. gr. in catalogo pontificum et imperatorum p. 377, l. 2 (Alexander) : Marcus Aurelius in margine add. AS*b^, Marcus Aurelius Alexander A 3*^1«; p. 877, /. 4 (Maximianus) : qui et lulius Maximus in margine A S*b^, in textu A 3*^1«; p. 378^ l. 23 (Theod. cum Valen- 30 tiniano) : s. lunior [vel -ori) in margine A S*b^, Theod. cum Valen- tiniano luniori AS*b^^; p. 379, ^.20 — 21: Heraclius cum filio Con- stantio mutat. Heraclius Constantius J. 3*Z)\ et ita A 3*^1«; notas etiam marginales supra p. XLIX, n. 3. et p. L, n. 1 (ultima excepta) allatas et catalogum, ut infra p. 386, l. 12 sqq. , continuatmn , additamenta 35 quoque p. 381, n. * et p. 385, n. * habet. 2) Ita etiam A 3*^'. 3) Manuscriptum Weihensteffanense perperam K. H. de Lang, 'Archiv' VI, p. 318. 4) Cf. H. Simonsfeld in 'Historische Aufsdtze dem Andenken an G. Waitz gewidmet' p. 222 sq. ; Catalogus cod. mss. bibl. reg. Monac, ed. alt., III, 1, p. 239. 5) Ex. gr. conspectus capitu- 40 lorum eodetn modo singuli singidis libt^is praemissi sunt, papae JEuge- nius I. — lohannes V., in A omissi, suo loco exstant, lohannes VIII. et Marinus eodem modo transpositi sunt, additamenta qiioque p. 381, n. * et p. 385, w. * et catalogus, ut infra p. 386, l. 12 sqq. habes, continuatus leguntur. IV* Ln PRAEFATIO. redit. Papae lohannes, Leo, Stephanm (p. 383, /. 4 — %) omissi sunt^. Hunc codicem ipse Berolini examinavi. Codices qui sequuntur, littera B signati, omnes II, 28. verha: si venisset (p. 100, n. *), VI, 20. invectionem in gentem Wittelshachicam (p. 283, n. *), VII, 20. fin. verha 5 de titulo sepulcrali Lotharii imperatoris (p. 340, n. *) omittunt : B 1) Codex lenensis Bosianus q. 6. memhranaceus in folio, foliorum 151, saec. XII. 7ion post annum 1185. et fortasse ante annum 1177. quattuor manihus satis diligenter scriptus, nec tamen omnihus mendis carens, et saec. XIII. in lo monasterio, ut videtur, Neuhurgensi ^ prope Hagenau Alsatiae non ante annum 1216, vix ante a. 1221 , sed, ut magis veri- simile videtur intra annos demum 1243. (vel 1241^ et 1254, fortasse ante a. 1250^, manu A saec. XIII. ex codice ali- quo recensionis C * emendatus ^ et interpolatus ^, ex quo etiam i5 liher VIII, initio omissus, adiectus est (vide infra C b). Be quo codice ^ uherrime egit H. Bloch, 'Die elsdssischen Annalen der Staufer^eit', in 'Begesten der Bischofe von Strasshurg' I, 1, Innshruch 1908, p. 186—195. F. V, manu A saec. XIII: Hec sunt XLVII [miracula], que visa 20 sunt in nocte natali Domini. I. [Vin]de[mia] fructifera in lerusalem — animal brutum loquebatur et Sodomite inimici Christi in omni orbe terrarum ipsa nocte inter- fecti sunt ; manusaec. XVII/ XVIII: Ottonis Frisingensis chronicon libris VIII ab'orbe condito ad sua usque tem- 25 pora; manu saec. XVI: Codex iste pertinet ad biblio- thecam Mgri. Wendalini Sprengeri. F. V — 8^. (qua- ternio I) manu prima saec. XII: Domino suo Fride- 1) Ita etiam A 3*&i«. 2) Ubi ea, quae manui A saec. XIII. tribuenda sunt, scripta esse ostendere suscepit H. Bloch, ^Die elsdss. Annalen 30 der Stauferzeit' p. bbsq. Cf. Hampe loco infra citato p. 356. 3) Vide continuationem catalogi pontifcum et imperatorum infra p. 386 sq. Eodem iempore id factum esse videtur, quo Annales Marbacenses qui dicuntur usque ad a. 1238. producti cum Ottonis Chronica in eodem volumine coniungebantur. 4) Unde etiam glossae aliquae transscriptae 35 sunt, p. 202; n.c;p. 207, n.h; p. 215, n. *, l. 36. 5) //, 33, p. 105, n. V ; IV, 14, p. 201, n. i ; IV, 26, p. 218, n. h ; V, 33, p. 258, n. e ; VI, 8, p. 270, n. 1 ; VI, 12, p. 273, n. 1 (Addenda) ; VII, 23, p. 346, n. **. 6) I, 30, p. 65, n. *; //, 8, p. 76, n. *; //, 25, p. 95, n. *; //, 28, p. 100, n. *; //, 34, p. 106, n. *; V, 13, p. 244, n. *; VI, 20, 40 p. 283, n. c; VI, 36, p. 306, n. *; VII, 20 fin., p. 340, n. *; VII, 23, p. 345, n. r. 7) Cuius habiium cxteriorem antea descripserat I. W. V. Goethe, 'Archiv' II ^820;, p. 301 — 305; nVerke, Sophien-Ausgabe, Abt: I, t. 421 (^1904;, p. 7—11. 355-361. PRAEFATIO. Lni rico etc. — Ernusti ducis morteque eius (ii. 30, l. \0). F. 9^" — 16^. (qiiaternio II) manu secunda saec. XII: De morte Rodolfi (p. 30, I. 11) — prosequi non oportet (I, 21, p. 55, /. 4) ; f. 9^^. in margine inferiore manu saec. XVIII: 5 capitula libri 8. habes infra post finem libri 7. F. l?"" — 32^. (qiiaterniones III. IV) manu tertia saec. XII: Ea tem- pestate (I, 21, p. 55, /. 4) — decederent (II, 34, p. 108, /. 25 sq.) : f. 25'". in margine inferiore manu saec. XIV. ex.^ scripta h. m. Wilmans ita legere sihi visus est: Iste liber 10 est domini Henrici archipresbiteri in Zabernia, quae hodie certo distingui 7ion iam possimt ^. F. 33^ — ^^^. (quaterniones V — XI, ternio XII) manu quarta saec. XII: Eacta est (II, 34, p. 108, l. 2Q) — propria iam per multum (VII, 8, p. 319, l. 4—5/ F. 95'-— 102\ (quaternio XIII) et f 10^''^. 15 manu tertia saec. XII: temporis (VII, 8, ^j. 319, l. b) — Armeniam in extremo (VII, 33, p. 365, l. 10— 11/ F. lOV — 120"^. (diversa membrana, quinio XIV, ternio XV. cumsin gulo folio 119/ manuA saec. XIII : oriente habitans (VII, 33 p. 365, 1.ll) — f 105^ : efficiant (VII, 35 fin,), et minio: Ex 20 plicit liber VII"^ Debuit — demonstrant (p. 374, n. *) Incipit prologus in librum VIII. de duabus civitatibus Hoc opus (p. 390^ ~ /: 106^ conabimur (p. 393, /. 17^ et minio: Explicit prologus. Incipiunt capitula I. De quadrifaria (p. 35^ — f. 106^: utriusque civitatis (p. 36 25 l. 22), etminio: Expliciunt capitula. Incipit liber VIIP^ Cap I. Sicut (p. 393, l. 19) — f 120^: sublevare in Christo lesu domino n. (VIII, 35, p. 457, /. 13. et n. i), et minio: Explicit liber VIII^^ Hii sunt reges Italie (p. 374, /. 4; cf p. 375, n. * e^ **^ etc, sequente catalogo 30 regum, pontificum, imperatorum usque ad: Xyxtus II. et Vale- rianus cum filio Galieno. VIII^ persecutio (p. S71, l. ll^. F. 121. et 122 (duo folia cohaerentia, quae olim media quaternionis XIV. fuerunt) manu tertia saec. XII: reliqua pars catalogi pontificum et imperatorum inde a Dionisius 35 et Claudius (p. ^ll , l. 12. et 14) usque ad Adrianum IV. et Fridei^icum I, diversis manihus, inter quas manus A saec. XIII. Celestinum III. (rectius IV.) et Innocentium IV., et fortasse iam Gregorium IX., scripsit, usque ad Innocerir tiumlV. et Fridericum II continuati. F. 122^. vacat : in mar- 40 gine inferiore manu A saec. XIII. minio : Explicit opusculum 1) Ita Bloch; saec. XV. Wilmans. 2) Iste liber est domini Hemr vel poiius Heim (= Herimanni) a vix aegre perspicere me posse putavi. LIV PRAEFATIO. venerabilis Ottonis Frisigensis (^^ episcopi. Item aliud incipit a Dagoberto rege et aliis regibus breviter que- dam perstringens, nbi quedam inveniuntur, que in alio opere non habentur, et ibi quedam, que hic non in- veniuntur. Unde prudens lector de utroque colligat et 5 in armariolo cordis recondat, ut cum necesse fuerit huius- modi investigantibus depromere possit. Seqtmntur f. 123^ — 149^. (diversa memhrana) Annales qui dicuntur Marha- censes, id est secundum Bloch Ci^onica Hohenhurgensis cum continuatione et additamentis Neohurgensihus^; f. 149^. 10 et f. 150^'. variae notitiae variis manihus additae^, quarum prima ad a. 1262. in monasterio Neuhurgensi^, sequentes ad a. 1308 — 1368, et fortasse etiam ad a. 1375, Argen- tinae sc7"iptae esse videntur^. F. 150''. vacat. F. 151^. manu A saec. XIII: Quo tempore discessit Romanum 15 imperium a Romanis principibus (minio). Oportet nos memores esse, que de Romano imperio Paulus apostolus predixerat quondam — imperatoris nomen ad Saxonum reges translatum est. Ergo Romanorum regnum defecit. Ista omnia plen[ius] invenies in isto libro, si quesieris 20 et diligenter investigaveris in libro quinto cronicorum et circa finem quarti libri. Tum hreviter de 12 mundi regnis principalihus agitur : Tres mundi partes Europa, Asia, Affrica — f. IbV \ et hec XIP'"' mundi regna prin- cipalia; postremo de aetatihus mundi: Prima mundi etas 25 — octavam beate resurrectionis etatem, in qua semper cum domino regnent, expectent (cf. Beda, MG. Auct. Antiquiss. XIII, p. 2¥1 sq.J. Litterae initiales minio pictae omnes f 1 — 103. manu tertia saec. XII. adiectae esse videntur, quae etiam non- 30 nullas ad res in textu tractatas lectori significandas margi- nihus ruhricas adspersit. Lihris I — VII. viginti quattuor picturae complures singidis lihris praemissae sunt, inscriptio- nihus et versihus circumscriptis praeditae, qiiae maxima ex parte manui tertiae saec. XII. attrihuendae esse videntur^. 35 1) Ed. H. Bloch, Hannov. et Lipsiae 1907 (SS. rerum Germani- carum) ; usque ad f. 145, l. 4 : gloriose sepelitur fp. 79, l. IbJ manu A saec. XIII, hide, ut Bloch putat, usque ad finetn manu B saec. XIII. sc7'ipti. 2) Ann. Marb. ed. Bloch p. 100 — 103. 3) A. Schulte in 'Mitteil. d. Inst. f. Osterr. Geschichtsforschung' V, p. 538 ; H. Bloch, 'Die elsdss. Ann, 40 der Stauferzeit' p. 56. 141. 4) C. Hegel in 'Chroniken der deutschen Stddte' VIII, 'Strassburg' I, p. 51; H. Bloch l. c. p. bl sq. 141 sg. 5) Cf. Bloch l. c. p. 190. Be his picturis egerunt I. W. v. Goethe, 'Archiv' II a820;, p. 304; R. Wilmans, SS. XX, p. 106; E. Polaczeh apiid PRAEFATIO. LV Sed utrum Jiae loicturae cum versihus ex archetypo in codicem B 1 transscriptae, an, quod Hermanno Bloch videtur, ab eo qui (vel ea quae) hunc codicem scrihendiim curavit, adici iussae sint, diffiniri non potest. Neque enim codicem B 1 in Alsatia in B Monte S. Odiliae Hohenhurgi scriptum esse nec picturas nus- quam nisi ihi ita fieri potuisse ^ ita, ut nidlus locus dubitandi superesset, Bloch et Polaczek evicerunt. Nec minus in medio relinquamus oportet, num recte Ottoni ipsi cum auctoritatem pingendi tum versus Haynpe attrihuerit. Neque enim quod 10 loci illustrandi optime electi esse videntur, ne alium auctorem putemus, ohstat, cum ex gr. in ipsius Alsatiae monasterio, ut Bloch putat, Neuhurgensi eum (vel eos) certe, qui Cro- nicam Hohenhurgensem (Annales Marhacenses qui dicuntur) et auxit et continuavit (vel auxerunt et continuaverunt) , 15 penitus Ottonis rationem considerandi sihi adaptasse Bloch Juculenter ostenderit. JEt ea, quae in versihus tradita apud Ottonem ita verhis expressis non leguntur , vel ex ip)sa rerum serie secundum sensum vel aliunde facile addi potu- erunt, praeseriim ah eo, qui tam vivaciter, tam dilucide 20 gravissimum quemque locum singidis picturis illustraret. Inscriptiones et versus, jionnuUis negJectis, edidit E. PolacseJi J. c, cf. ^Neues Archiv^ XXXV, p. 281 ^, nos infra p. 488 sqq. accuratius suhiunximus. Marginihus manu A saec. XIII. et aJiis eiusdem 25 aetatis muJtae notae adscriptae siint, qiias vide in unum coJJatas infra in appendice p. 470 — 479. Codex uhi scriptus sit, certo certius diffiniri non potest. De Marhaceyisi monasterio canonicorum reguJarium S. Augu- stini AJsatiae superioris cogitavit WiJmans, ^Archiv' XI, 30 p. 119 sqq., 13^ sq., SS. XX, p. 105, cuius argumenta re- futando Bloch Hohenhurgense monasterium sanctimonialium in Monte S. Odiliae AJsatiae inferioris proposuit. Qua de H. Bloch, 'Die elsdss. Ann. d. Stauferzeit' p. 199 — 209; H. Bloch ibidem p. 190. 192 sq. ; K. Hampe, 'Zeitschrift fiir die Geschichte des 85 Oberrheins, N. F' XXIV, ^.360 — 363; A. Hofmeister, ^Neues Archiv* XXXV, p. 280 sq., nr. 45. 1) Ex eo, quod Bernoldi Chronica, unde picturam tab. X. inf. et versum ad hanc respicientem petitum Hampe putat, in conficienda Cro- nica, quam Bloch dixit, Hohenburgensi adhibita est, nihil efficitur. 40 2) Picturarum specimina dederunt Goethe, ^Archiv' II, tab. S^ (a Compter delineat.; = tab. VII. sup.) ; Wilmans , SS. XX, tab. 3. ad p. 89 (=. tab. XI. sup., inf); omnes undecim tabulis arte phototypica optime repraesentandas curavit optime de hoc codice meritus Bloch l. c, sump- tibus illustrissimi principis de Hohenlohe-Langenburg, tunc temporis 45 praesidis Alsatiae et Lotharingiae, adiutus. LVI PRAEFATIO. re nihil diffiniendo, quae certa aut ceiio propiora constare videantur, dicamus. Saectdo XIII. priore in monasteriiim Neuhurgense prope Hagenau delatus esse, uhi etiam a. 1262. fuisse putari potest, saec. XIV. ineunte Argentinam deve- nisse videtur, unde posteriorihus temporihus ad magistrum 5 Wendelinum Sprenger, post ad lohannem Andream Bose professorem lenensem transiit, quo a. 1674. mortuo hihlio- thecae universitatis lenensis adscriptus est ^. Posterior codicis pars, ea scilicet, quae manihus A et B (secundum Bloch) saec. XIII. scripta est, humore non parum contrita est ^. Ea, lo quae manu A saec. XIII. in extrema lihri VII. parte scripta sunt, signavimus B 1\ Hunc codicem ipse Berolini contuli. Ex B 1 descripti vel derivati sunt B la et B Ih. B la) Codex Romanus Casanatensis nr. 372 (olim A B. IV. ^%. et A III. 29^ memhranaceus in 4^, i5 saec. XIII. prioris^. A. 1779. hihliothecae Minervae Ro- manae pecunia emptus illatus est. Folio primo inscripti sunt versus: Respiciat Emmanuel, qui solus cuncta per- cipit etc^, et pagina versa vo^sus 36 : Flete, perhorrete, lugete, pavete, dolete, etc. — 201 Gerardus mores deflendus ovile dolores Defuit, ornavit, ruit, orbavit, cumulavit. Omnipotens penus(^9 tostis paradisus amenus Audi, tollatur, fugiat, pateat, foveatur^. Codex, qui septem priores tantum Ottonis lihros continet 21 una cum catalogo regum, pontificum, imperatorum, rationem scrihendi spectanti in Gallia, id est in Lotharingia vel Francia, scripitus esse videhitur, quem ad B 1 redire dili- 1) Cf. Goethe, 'ArcJiiv' II, p. 301. ///, p. 267. 2) Scriptiirae specimina dederunt Goethe (delineante Compter) , 'Archiv' II, tah. 1, 3^ et 2 (manus primae et manus secundae saec. XII, f. l^, 3"^, 13 ^^^), S^ (manus A saec. XIII, f. 122 ^;; 'Archiv' III, tab. 3 (manus tertiae saec. XII, f 221-, 22 v;,- Wilmans, SS. XX, tab. 3. ad p. 89, nr. 7 (manus primae et manus quartae saec. XII, f. S^, 89 ^,); arte photo- typica depicta Bloch l. c. tah. VI (manus tet-tiae saec. XII, f 96 ^'), 3i iab. VII. et XI (manus quartae saec. XII, f 391", 91 ^;. Praeterea ex Annalibus Marbacensibus desumpta manus A saec. XIII. Bloch tab. XII (f 144 r, = tab. ad p. 74 sq. SS. rerum German.) ; matius B saec. XIII. Goethe, 'Atxhiv' III, tab. 1 (f 149 ^^, 149^;. 3) De quo cf H. Bloch, 'Die elsdss. Annalen der Stauferzeit' p. 197 sq.; 'Archiv' 4 XII, p. 404. 4) Quos a clerico ordinis Grandimontensis a. 1187. con- sc7'iptos nuper edidit W. Meyer in 'Nachrichten der Gottinger Gesell- schaft der Wissenschaften' 190C, /, p. 89 «g. 5) = Carmitta Burana cd. Schmeller, nr. LXVIIIa, p. 38 sq. PRAEFATIO. LVII gentius inquirenfi duhium vix erit. Nam et spatia piduris iisdem, quibus in B 1, locis , ohumhrata, versus quoque et maxima ex parte inscriptiones earum adiecti sunt, ipsis quidem imaginihus non perfectis, et in omnihus sin- 5 gulis^, in mendis etiam gravioris momenti\ non nisi pau- cissimis et levissimis emendatis ^, ita cum B 1 convenit, ut inde eum originem non traxisse cur suspiceris non haheas^. Sed uhique cum iis solum B \a convenit, quae manihus saec. XII. B 1 scripta hahet, nusquam ea, quae manus 10 saec. XIII. emendavit vel interpolavity transscripsit^, immo in extrema lihri VII. parte, uhi c. 35. valde decurtatum praehet^, inde a VII, 33, p. 365, ?. 11 : extremo etc. non ex B V, sed ex vetere codicis lenensis textu deperdito pendet, interdum iis , quae B 1' hahet, praeferendus '^ . 15 Statuamus igitur oportet B \a ex B 1 derivatum, ante- quam ille in formam hodiedum servatam redigeretur. Neque ex ipso B 1 immediate, sed ex eius apographo intra annos 1181. et 1191. confecto B \a descriptum esse p)uta- verim. Nam catalogus pontificum et imperatorum in B la 20 eadem manu ^ usque ad Gregorium papam IX. minio scrip- tum et Ottonem V. (immo IV.) imperatorem productus est 1) Ex. gr. p. 8, w. e. f ; //, 4, p. 72, n. f ; II, 16, p. 86, n. * et n. **; //, 34, p. 106, n. q; VI, 15, p. 275, n. k; VI, 28, p. 291, n. e; VII, 2, p. 311, n. y: vel Scitarum in textu B \a; VII, 13, 25 p. 325, n. d. 2) Ex. gr. p. 18, l. 26: seditione om. B \a, cf. n. f; p. 23, n. p; /, 4, p. 41, n. n; /, 5, p. 43, n. d; //, 33, p. 105, n. m; ///, 14, p. 151, n. b: mactato B \a; IV, 14, p. 201, n. c; IV, 18, p. 206, n. a ; V, 6, p. 237, n. o ; V, 20, p. 249, w. 1 ; V, 36, p. 260, n. t; VI, 3, p. 264, n. g; VI, 9, p. 271, t^. c; VI, 20, p. 284, n. o; 30 F/, 24, p. 286, w. m; F/, 27, p. 290, w. g; F/, 30, p. 294, ^?. g (l. 40;. 3) j&ic. ^'r. //, 45, p. 122, n. h: leberis B 1, liberis recte B \a; III, prol., p. 132, n. k: supuenientibus B\, superven. recte B\a; ib. p. 133, n. b: abornari B 1, adornari recte B\a; IV, 19, p. 208, w. g: putatetur 51, putaretur rec^e B\a; V, 33, i?. 258, n. e: post om. 51 35 (manu saec. XIII. suppl.), exstat B \a ; VI, 3, p. 264, l. 33: Colonen- sium B 1, Coloniensium 5 1«; VI, 4, p. 266, m. h: Capua B 1, Ca- puani recte B\a; VI, 11, p. 272, w. k: post om. B 1, exstat B \a ; VI, 18, i?. 278, w. i: scriptorem B 1, scriptorum recte B \a ; VI, 31, p. 296, w. a* : detionem B 1 ; deditionem recte B \a. 4) Conspectus capitu- 40 loruni quod non, ut in B \, omnes simul in initio post prologum libri I. positi, sed singuli singulis Ubris praemissi sunt, nullius momenti est. 5) Excepto V, 33, p. 258, /.11, n. e: post in textu exstat B \a, quod facillime suo MaHe scriba emendare potuit. 6) P. 370, n. w ; p. 372, n. k ; p. 373, n. b. r. 7) Ex. gr. p. 366, w. k. r ; p. 368, n. e. f. 1 ; 45 p. 369, w. o ; p. 370, n. e. o ; p. 374, n. h ; p. 375, n. * g^ **. 8) Ita Holder-Egger ; Gregorius (IX.) alia manu scriptus esse videbatur Beth- manno, cui Wilmans SS. XX, p. 106. innitebatur. LVIII PRAEFATIO. hoc modo, non ultra Lucium paimm III. cum B 1 con- veniens : Alexander. Lucius. Urbanus. i Gregorius. Henricus V"^ Clemens [IIV^^ manu saec. XV.]. Celestinus. Innocentius. Otto V^^ Honorius. lo Gregorius, minio. [Alia manu alioque atra- mento: Fredericusy. Hinc patet codicem B la non ante a. 1209. Oct. 4, intra annos, ut qiiidem videtur, 1227. et 1241, scriptum 15 esse, eo igitiir tempore, quo B 1 catalogum iam aliter con- tinuatum praeheret. Hunc codicem Romae examinaverunt E. Perels, I. Schwalm, B. Salomon, ex parte contulerunt 0. Holder- Egger, F. Schneider. 20 B Ih) Codex Mediolanensis Amhrosianus F. 129. sup., memhranaceus, foliorum 194, saec. XIII. prioris'^. In dorso tegumenti legitur : 42, et: Cronica ; in sche- dula memhranacea tegumento impacta ynanu saec. XV: Cronica Frinsingensis. S. Ysidori de librorum novi et 25 veteris testamenti plenitudine. Eucherius Lugdunensis de Latinis nominibus. leronimus de Hebraicis nominibus et de locis, civitatibus et provinciis. Ortus et obitus Alexandri Magni. Epistola eius ad Aristotelem. Item alia eiusdem ad regem Bragmanorum, quae in folio char- 30 taceo codici praeposito aliis verhis repetuntur et re vera ita in codice inveniuntur. Ea, quae Ottonis Chronicam se- quuntur, manu alia saec. XII L, sed simili scripta sunt, quaternione novo incipiente. In folio chartaceo codici praeposito scriptum est: Hic codex, qui aliquando fuit Piccolpassi 35 archiepiscopi Mediol.- iussu ill'"' Federici card. Borrho- maei bibliothecae Ambros. fundatoris a R'"'^ Metrop. Med. emptus fuit anno 1601. Antonio Olgiasto eiusdem Am- brosianae, quam primus omnium tractavit, praefecto. 1) De quo cf. H. Bloch, ^Die elsciss. Annalen der StauferzeW 40 p. 195 — 197. Cf etiam 'Archiv' V, p. 472. XII, p. 616. 2) Franc. P. a. 1436 — y- 1443. PRAEFATIO. LIX F. 1 — 120. Ottonis Chronica manu prima usque ad f. 23^: demittet ab alto (II, 4, j). 12, 1. 35^, inde usque ad finem manu secunda scripta est. Inter f. 59. et 60. quaternionis octavi 6 foUis inte^^iorihus perditis Ottonis textus inde a h III, 27, p. 167, /. 7: (diser)tissimi — IV, prol, p. 181, /. 8 : Hii sunt duo gladii interiit. Picturae cum inscrip- tionibus et versihus eaedem iisdem exstant locis, quihus in B 1, quocum etiam in verhis textus singulis singulis locis plane B Ih convenit, ita tamen, ut ad ea, quae postea manu 10 saec. XIII. codici B 1 inserta sunt, nusquam accedat. Ottonis textus finit f. 118^, spatio trium versuum vacuo 7'elicto, in verhis VII, 33: Armeniam in extremo (p. 365, l. 10 — ll^; sequitur f. 119. catalogus pontificum et imperatorum, inci- piens in Dionysio papa et Claudio II. imperatore (p. 2^11, \b l. 12. et 14 j et iisque ad Honorium p>cipci'^'^ III- ^i Fride- ricum, II. imp)eratorem eodem, quo in B 1, modo productus, omisso IP* _2^05^ Celestinus (p. 386, /. 30^, omisso quoque Urhano III. et omnihus, quae p. 386. uncis quadratis in- clusa sunt. Ea igitur ipsa B Ih ad verhum continet, quae %o in B 1 veterihus manihus saecidi XII. scripta hodiedum servantur. Itaque eo tempore B Ih ex B 1 descriptus est, quo is nondum in formam hodiernam redactus, sed, ut id fieret, genuina eius conditio iam 7xsoJuta erat, quod intra annos 1243. et 1250, vel circa, factum esse videri supra 25 diximus. Manu saec. XV. suhter Honorium papam III. scrip- tum est: lohannes met(ensis). F. 39^. manu saec. XIII. ex. ad II, 44. 45. in margine adscriptum est: Nisi fuisses Teutonicus, victoriam Marii exposuisses et plus quam 30 centum quinquaginta milia Teutonicorum a LX milibus Romanorum trucidata non tacuisses. Quo codex tunc temporis extra Germaniam proprie dictam exstitisse prohatur. F. 8 8''. in parte inferiore pictura lihrum Ottonis VI. praece- dens (= tah. X. sup.) exstat, in parte superiore initio vacua 86 manu saec. XIV. quaedam de electione Ludewici Bawari et Friderici Austriaci a. 1314. facta et de hello duorum regum usque ad pugnam Miihldorfensem et captivitatem Friderici inscripta sunt: Anno Domini M^CCC^XIIII^ post dormi- tionem Hainrici piissimi imperatoris circa festum Galli 40 principes imperii Frankenovort — et dictum Fridericum in castro dicto Truesneit sub forti custodia tres annos cum dimidio vinculis mancipavit. Hunc codicem examinaverunt E. Ferels, B. Schmeidler. LX PRAEFATIO. B 2) Codex imiversitatis Gracensis Ms. II. 433 (prius 42, 63^, olim monasterii Sancti Lamherti Karintiae^, memhranaceus in foL, foliorum 189, saec. XII^, una^ manu non ita diligenter scriptus^, ah eadem et alia coaeva con- tinuo correctus, iterum saec. XV., manu, quae si lohannis 5 Menestarffer, syndici monasterii S. Lamherti inde ah a. 1464. (f post 1488. Itd. 9), fuerit, aliis indagandum relinquo, complurihus locis temptatus et notis marginalihus vel inter- linearihus adspersus^. Monasterio S. Lamherti a. 1786. suppresso^ codex ad universitatem Gracensem devenit, uhi n restituto a. 1802. monasterio remansit^. F. V. in margine superiore manu moderna: Ad usum Monasterii S. Lam- perti. F. V — 153^. Ottonis Chronica, cf. p. 1, n. a; p. 3, 71. g; p. Q, n. d. F. IS^'' — 156^. Epistola lohannis preshy- teri integra : lohannes prespiter dominus dominantium et ii rex Persarum Emmanueli regi Grecorum (minio) etc^, Novo quaternione incipiente, ea quae sequuntur alia manu saec. XII. scripta esse videntur. Primum visiones Tnug- daW^, f. 157'" — 167^: Incipit prefacio sequentis operis. Visio penarum, quas vidit Tnugdalus. Prima visio. In- 2< cipit prologus etc.^^. Tum f. 167^ — 186^: Incipit vita sancti Bachumii (minio) etc.^^. F. l^^'^ — 187^'. Vita S. Al- 1) Quod a. 1521. Stiriae adscriptmn est ; cf. ^Beitrdge zur Kunde Steiermdrkischer Geschichtsquellen' X ("1873^, p. 13. 2) Perperam XIII. saec, 'Beitrdge zur Kunde steiermdrkischer GescMchtsquellen' I % (l^W, p. 19; 'saec. XII. ex.' W. Wattenbach, 'Archiv' X, p. 624. 3) Vel compluribus inter se simillimis. 4) Codicem in ipso S. Lam- berti monasterio scriptunt esse ecc scriboidi ratione A. Chroust, 'Neues Archiv' XVI, p. 514: sq. coniecit. 5) Ifiier quas eas, quae ad mar- chiones Austriae pertinent, infra aituli: p. 275, n. *; p. 298, n. ***; & p. 317, n. * ; p. 331, n. '^ ; p. 347, n. * ; p. 351, n. *. Praeterea ex. gr. p. 93, n. *; p. 114, n. d; p. 134, n. a; p. 158, n. u; p. 216, n. *; p. 249, n. b; p. 250, w. k; ^. 298, n. a; p. 299, n. a; p. 325, n. d. k; p. 331, n. b; p. 337, n. d; p. 349, n. g; _p. 350, n. g-, p. 351, n. **; p. 354, n. k; p. 355, n. a ; p. 358, n. c, Cf. etiam p. 1, n. a ; p. 3, n. g; p. Q, n. d. 3 6) Cf. A. Wolf, 'Die Aufhebung der Kloster in Inner - Oesterreich 1782 — 1790', Wien 1871, p. 128 sqq. 7) Scripiurae specimen dedit Wil- mans, SS. XX, tab. 2, nr. 4. 8) Cf. F. Zarncke in ' Abhandlungen der Konigl. Sdchsischen Gesellschaft der Wissenschaften ' X VII, 'Philol.- histor. Cl.' VII 0879^, p. 909 sqq., qui codicem Gracensem (B 1 signa- tuni) recensio7ii interpolatae B tribuit. 9) Inter a. 1148. et 1160. in monasterio S. Pauli Ratisbonensi a Marco Scoto Latine vulgatae. 10) Edidit Albr. Wagner, 'Visio Tnugdali, lateinisch und aUdeuisch', Erlangen 1882, qui codicem Gracensem inter 7 vetustissimos (de 54) codices adhibuit. Cf. etiam C. Fritzsche in 'Romanische Forschungen herausgeg. von K. Vollmoeller' III ("1887^, p. 361 sqq. 11) Cf. BibliO' iheca hagiographica Latina Bolland. II, p. 926 sq. PRAEFATIO. LXI hani: Inter Christi constantissimos martires athleta Dei Albanus^ etc. F. 187^'. manu recentiore versus de decem praeceptis Mosisl F. 188^—189^. Officitim SS. XI. m. virginum (secundumWattenhach). F. 189^', manu saec. XV, 6 notae de monasterio S. Lamherti, quas vide in appendice p. 485—487. Textus Ottonis in locis gravissimis cum JB 1 faciens permultis singulis locis in singulis verhis vel verhorum posi- tione ad classem A potius accedit, qiiam ex eodem, ex quo B 2, 10 archetypo derivatam esse, iit non nisi gravissima afferam, tam ex dispositione catalogi pontificum et imperatorum, quam inde patet, quod id, quod manu scrihae margini adscriptum hahes in B2, textuiinseruit A: I, prol., p.l, n. *: cf etiam VI, 3,p.26b, n. *, uhi A 1 eandem, quam B 2, notam marginalem exhihet. ^vb Lihri I. capitulo 1. longius additamentum de mundi, id est caeli terraeque, zonis insertum est (p. 37, n.*), quod etiam in B 3 exstitisse videtur, uhi etiam catalogus pontificum eodem, quo i7i B 2, modo notitia hrevi de scismate anni 1159. auctus erat, quae aliqualiter cum iis cohaeret, quae in A S*h \ 20 invenimus , p. 387, cf. p. 386. et supra p. L. Notam marginalem saec. XIII. poster. additam hahes p. 290, n. *, aliam antiquiorem p. 457, n. *. Hunc codicem ipse Berolini contuli. Ex B 2 descripti sunt B 2a et B 2h. 25 B 2a) Codex Vindohonensis hihliothecae palatinae nr. 3335 (Univ. 839; Schivandtner I, 611^ chartaceus in foL, foliorum 156, a. 1481. ah lohannne Menestarffer (Manesdorfer) ^ scriptus, a. 1540. Sept. 1. a D. lohanne Fahro episcopo Wiennensi coUegio siio apud S. Nicolaum \ify donatus^. F. V : Excerpta hrevia ex Ottonis Chronica, de ratione lihri, de duahus civitatihus, de mutatione rerum, de ludaeis, de 4 regnis principalihus, de 6 incendiis Romae^. F. V. et f 2. vacant. F. S^. in margine inferiore alia 1) Tale initium non hahet Bihl. hagiogr. Lat. Bolland. I, p. 33 sqq. 35 2) Hec sunt precepta, que sunt ex lege recepta : Crede Deo soli. Periuria promere noli. Sabbata sacrentur. Pater et mater venerentur. Numquam mechus eris, Homicidia non opereris. Numquam fureris. Falsum non testificeris. ! 40 Nullius uxorem, nullius concupito rem. 3) Be quo cf. M. Pangefl in 'Beitrdge zur Kunde steiermdrkischer Ge- schichtsquellen' I (1864z), p. 103 — 111. 4) Cf. Tahulae codicum mss. in hihl. Vindohwiensi asservatorum II (^1868>, p. 262; W. Wattenhach, 'Archiv' X, p. 675. 5) Postremo: Amphiteatrum vulgariter tiergart . 46 Li. 8. c. 18. in f(ine) (cf. p. 158, n. u). Alveus vulgariter wasserflus. LXII PRAEFATIO. manu saec. XVI: Mgr. Thomas Resch wacc. formatus theologie hunc librum michi lohanni Fuchsmagen doc- tori dono dedit anno 1508. die 2. lulii. F. S''— 140^ Ottonis Chronica, f. 3'': YHC. M. Ottonis Frisingensis ecclesie episcopi ad Fridericum primum caesarem augu- 5 stum epistola foeliter(^9 incipit (minio)'^. [Djomino suo Friderico etc; f. V : Ottonis episcopi Frisingensis ad Regenaldum Friderici primi caesaris augusti cancella- rium epistola (minio) ^. [Pjrecordiali amico etc. : f. 4^ : Ottonis Frisingensis ecclesie episcopi in librum de dua- lo bus civitatibus ad Isingrimum (episcopum deletimi) fra- trem prologus incipit (minio) ^. [S]epe multumque vol- vendo etc. Lihro octavo ahsohito f 140^. sequitur: Finis. Laus Deo, Marie virgini omnibusque sanctis. Pax vivis. Requies eterna defunctis. Amen. Scripta est hec histo- i5 ria per me lohannem Menestarffer, artium doctorem de- cretorumque licenciatum, et finita die Lune, quinta mensis Marcii anno Domini MCCCCLXXXI^. Deo gra- cias. Amen. F. 140''. vacat. F. 141^': Fratris Marci ad G. abbatem (corr. abbatissam) de visionibus Tnugdali 20 libellus incipit foeliciter (minio). Venerabili — f. 154^: per infinita seculorum secula. Amen ; sequitur: Finis in dominica InvoCavit, que fuit undecima mensis Marcii anno Domini M^CCCCLXXXI^. Deo gracias. Codex B 2a ex B 2 descriptus est ^. Uhique ad litteram fere cum B 2 2^ convenit, quocum et in ampliato cap. 1. lihri primi et in ftne catalogi pontificum aucto congruit, ex quo etiam notae marginales hic illic manu scrihae transscriptae sunt ^. Hunc codicem ipse Berolini examinavi. 1) Cf. p. 1, n. a. 2) Cf. p. S, n. g. 3) Cf p. 6, n. d. 3( 4) Hahet ex. gr. V, 3, p. 232, ^. 17 : in Ethnam fluvium precipitatus, ubi fluvium manu fortasse paulo posteriore in B 2 in margine inepte additum est. Cf. etiam II, 40, p. 114, l. 9 : tercii (cf. n. d^, 5) Ex. gr. VI, 32, p. 298, n. a, et p. 299, n. a ; VII, 13, p. 325, n. d ; VII, 14, p. 325, n. k; VII, 15, p. 331, n. b; VII, 19, p. 337, n. d; VII, 3( 25, p. 350, n. g; alias ex suo adiecit, ex. gr. VI, 1, p. 262, l. 24 (Prumiensi monasterio, cf. n. *) : in Lotharingia situm ordinis S. Bene- dicti; VI, 2, p. 263, l. 8, in margine: Mons lura, vulgariter Hawen- stain, dividit comitatum Phiretarum ab alta Burgundia et a comitatu Montis Peligardi. Mons vero lovis est in Sabaudia et vocatur hodie 4( mons S. Bernhardi et dividit Sabaudiam a Lonsfobardis et Bursfun- diombus ; VI, 8, p. 269, l. 17 (Karolus) : superscr. grossus (saejnus) ; VI, 32, p. 298, /. 4 (levir) : idest swager, quia filius Gisile, que ante Chonradum patrem Henrici habuit Ernestum fratrem huius Alberti, ut supra c. 28. Levir tamen proprie dicitur frater mariti vel uxoris. 4( secundum catha. (cf. p. 298, n. *). Postea quoque alii alia adscripse- PRAEFATIO. LXIIl B 2h) Excerpta codicts Monacensis Latini nr. 535 (vet. hihl. eJect.) cliartacei in 4^, foliorum 58 ^, diversis mani- hus saec. XV. scripti, qui quin ad Frisingam redeat, du- hium esse vix videtur. Magna ex parte cartas saec. XV. 5 transscriptas continet; f. 5 — 7: Nota distribucionum per circulum anni in officio celerarii etc, tum varia de varia- rum ecclesiarum et altarium reditihus. F. 48 — 58. ex- cerpta ex Ottonis Gestis Friderici^ et Chronica, f. 48^ — 50"^. epistola Friderici imperatoris ad Ottonem Gestis praemissa, 10 in margine superiore manu saec. XV: Excerpta in Gurck, et manu saec. XVI: Sequentia omnia habentur in Cro- nica impressa Ottonis Frisinge; f. bV — 56"". Raheivini Gesta Frid. IV, 14 — 17: Romanus imperator etsi aliis omnibus — idem tempestatis turbo involvit; f 57'" — ^S^. ': 15 Ottonis Chronica V, 23. et 24: [Ajnno ab incar. Domini DCCLIIII. Pipinus — primus irradiavit antistes ; f. 58"". vacat. Tegumenti locum tenet frustum litterarum papalium memhranaceum. Excerpta ex Ottoms Chronica ex codice j B 2 descripta esse videntur^. Hunc codicem ipse Berolini i! 20 examinavi. B S) Codex Argentinensis hihliothecae puhlicae (aca- dem.) nr. 88, olim Nieder -Altahensis Bawariae, memhrana- ceus, in fol. min., foliorum 116, saec. XII, qui a. 1870. flammis consumptus est. Solo tegumento cum Ottonis Chro- T 25 nica coniuncta erant fragmenta Cosmae Pragensis Chro- nicae Bohemorum^, alia manu saec. XII. ex. in 14 foliis runt, ad alios interdum auctores remittentes, ut ad Eusebium de prae- paratione evangelica, Liudprandum (Antapodosim), Reginonem. 1) Cf. Catalogus cod. mss. bibl. reg. Monac, ed. alt., III, \, I 30 p. 151. 2) Quae ex codice aliquo recensionis B desumpta esse videntur, \ quacum faciunt ex. gr. p. 1, n. h. 1 ; p. 2, n. f. h. i ; p. S, n. g. h. m. n; p. 198, n. i. m ; p. 199, w. m ; p. 200, n. a. f, h. i. k. 1. o; p. 201; n. b, k, ed. Waitz ; codicem B 6 signavit B. de Simson. 3) Cf. p. 250, l. 18 : fluerunt (n. k) ; l. 20 : Rudibertus (n. m) ; uiuesiu (n. n) ; i. 35 l. 23 : gorbiniani (n. q> ; p. 251, l. 1 : gorbiniani (n. a^ ; l. 24 : quia ! (n. \x) ; maxime vero p. 251, n. 1, ubi B 2b ea, quae B 2 in margine inferiore f. 88"^. supplevit, suo quidem loco in textu posuit, sed iis, quae sequuntur: montem (l. Ib) — construxit (1.17 — 18^, omissis continuo ad prima folii 89 ^ . verba ac monachorum etc. transiit. 4) Cf. SS. 40 IX, p. 28 sq. ; scripturae specimen dedit Engelhard ib. tab. 1. ad p. 23, n. 4. Versus, qui praecedunt: Bawariae gentis dux Hainricus duo- denus — per mores sciret eorum non cum Engelhard et Koepke ad Heinricum Leonem, sed ad Heinricum I. ducem Bawariae inferioris (f 1290^, q^d octo liberos, quattuor filios totidemque filias, matri super- jii 45 stites habuit, referendi sunt, confecti inter aitnos 1271. et 1280, id ' est post mortem uxoris ducis Elisabeth, filiae Belae IV. regis Unga- LXIV PRAEFATIO. scripta. Quae sequehanhir 'Epistolae de scismate inter Fridericum primum et Adriamim papam^ quattuor ficticiae manu saec. XIIL, quae etiam Ottonis Chronicae notas adiecit, scy^iptae ^. Folio tdtimo inscriptae erant litterae indulgentia- rum Bonifacii papae IX. (a. 1389 — 1404^ monasterio Nieder- 5 Altahensi (dioc. Patav.) datae. Uhi etiamsi exaratus non esse videtur, cum in fine catalogi episcopi Frisingenses, non Patavienses suhiuncti sint (p. 385, n. **), certo iam saec. XIII. medio codex B S servahatur, ah Hermanno ahhate (a. 1242 — 1273^ exscriptus, cf. B 4, et ita etiamsaec. X V. exeunte, cf. B 3a, lo et eo tempore, quo exemplari editionis Cuspinianeae quon- dam a K. H. de Lang possesso singuli ex eo loci adscri- hehantur (saec. XVIII XVIII: infra p. 480, l. 3 sqq.). Postea vero, teste Engelhard, ad Maurimonasterium Alsa- tiae devenit, quo post a. 1789. suppresso hihliothecae civitatis i5 Argentinensis centrali et cum ea tnhliothecae puhlicae ihidem illatus est. Complurihus manihus, quae saec. XIII fuisse videntur, Altahae notae midtae adiectae erant, quarum, quae aetatem tiderunt, reliquias in appendice p. 479 — 485. col- legi. Inter f. 104. et 105. uno folio perdito nonmdla lihri 20 VIII capitida deperierant. Codicem a. 1825. descripsit C. M. Engelhard, qui etiam epistolas ad imperatorem et ad cancellarium, I, prol., singulos locos ex IV, 26. et 27, lihros VI. et VIL, catalogum regiim, pontificum, impera- torum cum editione Urstisii officiose quidem, sed non ita, ut 25 uhique, quid B 3 hahuerit, certo diffiniri possit, contidit ^ et specimen scripturae trium versuum (VII, prol. : Omnis — animantium ac[clinis], p. 307, l. 2 — %) dedit, SS. XX, tah. 3. ad p. 89, nr. 8. Ex verhis Engelhardi ea quae sequuntur appono: 'Merhwurdig ist, dass eine ziemliche 30 rorum, (f 24. /25. Od. 1271^ et ante mortem Helnrici filii natu secundi (f 16. Sept. 1280;. 1) Hadriani papae IV. ad Fridericum I. imperatorem, huius ad Hiltolfum(l) archiepiscopum Treverensem, Hillini archiepiscopi Treve- rensis ad Hadrianum papam, Hadriani ad Hillinum Treverensem, 35 Arnoldum Moguntinum, Fridericum Coloniensem archiepiscopos. De quibus cf. Ph. JaffS apud W. Wattenhach, Iter Austriacum, 'Archiv f. Kunde Oesterr. Geschichtsquellen' XIV (i^bb), p. 60 — 65 (uhi p. 86 — 92. tres posteriores adhibito codice Argentinensi editae sunt) ; I. F, Boehmer, Kegesta imperii 1198 — 1254 (^1849j, praef. p. VII, n. ***; 40 W. Wattenhdch, 'DGQ.' 11% p. 480. 2) In schedis a b. m. Wilmans adhibitis, in apparatu Monumentorum Germaniae hist. servatis. Codicem breviter notaverunt C. Dumge et F. Mone, 'Archiv' III, p. 224; cf. I, p. ^m. I PKAEFATIO. LXV Ansahl von Stellen im Codex schon von Alters her aus- gehratst, meist aber tvieder frisch heschriehen sind, und mvar mit sehr dhnlicher, nur etwas dunlcelhraunerer Dinte von einer die ursjyriingliche sehr nahe nachahmenden Hand, ;; nur etivas steifer, tvie eine Nachahmung schon von sich selhst mit sich hringt. Da die getilgten und iiherschriehenen Stellen mit den Lesarten der Ausgahe'^ iihereintreffen, so ivdre ganz wahrscheinJich, dass man dieses Ms. nach einem andern, das der Inhaher fiir vorzilglicher hielt, zu verbes- 10 sern gedachte. Indessen lassen drey getilgte und nicht sup- plirte SteUen, die eine einen politischen Beweggrund, die zwey andern religiose voraussetsen ' ^. . . '^6^ tvdre zweck- los die verschiedenen ausgelcratzten und mit Lesarten, die Urstisii Ausgahe entsprechen, supplirten Stellen (die wir 16 iihrigens fiir uns verzeichnet) ^ hier aufzuzdhJen' . . . 'Das 13.* Kapitel des 1. Buchs (divisio orhis) enthdlt iiher die Hdlfte mehr als die Ausgahe: es ist darin auch eine sup- pUrte SteUe.' . . . 'Im 8. Buch sind . . einige Verschie- denheiten in der Verteilung des Stoffs in die Kapitel und 20 einige Irrthiimer in der Bezifferung' . . . 'Von einer Hand, die die Fapst- und KaiserUste his auf K. Adolf ffortsetztj, von dem die Zahl der Begierungsjahre, Monat und Tag angegehen sind, . . . die also ungefdhr . . . ins Ende des 13. Jhs. gehdren muss, sincl mit sehr schivarzer Dinte eineziemUche Zahl 25 theils Inhaltsanzeigen, theils historische Anmerkungen an den Rand des Ms. geschriehen.' . . . 'Bey der Papst- und Kaiserliste zeigen sich von den spdteren Schreihern folgende Verdnderungen und Zusdtze' ^. . . . ^Nach den Imperatores iuxta Roinanos Longobardi iiherschriehenen Kaisern finden 30 sich von einer fy^emdartigen Minuskel, die nicht mit der- jenigen fidentisch istj, die so viele Stellen im Text korrigiert hat, die Namen der deutschen Konige Conradus rex und Heinricus I. rex^ heigeschriehen : dann sind die Namen der Ottonen, die wohl von der urspriinglichen Hand da- 36 standen, ausgekratzt, aher mit der verschiedenen, ziemlich langen magern Minuskel supp)Ii7^t. Von der kleinen schivar- 1) Urstisii. 2) P. 283, n. * ; 306, n. * ; 308, n. *. Etiam VII, 20 iin., p. 340; n. *, qimmquam nitiil enotavit Engelhard, in B 3 de- fiiisse videtur (cf. B 4}. 3) NiJiil huiusmodi in bibliotheca universi- 10 tatis aut civitatis Argentinensis exstare benigne me certi07'em fecit v. cl. Euting, praefectus bibliothecae. 4) Inimo 1. scribere voluisse videtw. 5) P. 380; n. n; 382, n. h. t. d; l. 41; 383, n. c. m. q. w. x. y. c. l. 48 sg'.; 384; n. a. b. g. 6) P. 383; n. i. Ottonis Frisingensis Chronica. V LXVI PRAEFATIO. zen Mimiskel^ sind noch viele Ziffern hei den Kaisern verdndert ' -. Fi^iis catalogi secimdtim Engelhard talis fuisse videtur ^: Pontifices. Imperatores. Manu prima usque ad: 5 Eugenius III. Lotharius. Eadem, ut videtur, manu, sed alio calamo: Anastasias IIII.^ Conradns III. Adrianus IV. Fridericus. Post — MCLVIIII^ 10 Recentiore manu, vel, ut alio loco dicit Engelhard, fortasse etiam eadem manu^, sed manu saec. XIII. ex. rescripii: Lucius III. Heinricus VI. imp. usque ad: Philippus rex. Honorius III. Otto IV. imp. et fortasse etiam: Frid(ericus) II. Manu saec. XIII. ex.: Celestinus IV. ^ Heinricus landgraviusThur. usque ad: usqiie ad: Bonifacius VIII. Adolfus rex etc^ Quihus omnihus consideratis magis videtur eligendum, B 3 inter annos 1159. et 1177. conscriptum esse, catalogo postea variis vario tempore manihus aucto. Pauca, ut notarum marginalium molem hoc loco mittam, 21 ex B S saec, ut videtur, XVII vel XVIII. exemplari editionis Cuspinianeae quondam a K. H. de Lang possesso adscripta sunV-^. Pauca etiam Hartmannus Schedel (^1440 — f 1614:) lihris suis vel impressis vel manuscriptis intulit, quae vide suh B Sa, B Sh, B Sc, B 3c'. Lih^i VII. capitula 12 — • z\ 34. transscripsit Hermannus ahhas Altahensis in B 4. Uhique fere B 3 ita cum B 2 convenit, ut artissimam inter eos necessitudinem intercedere pateat. Quae qualis 1) Quam paulo supra saec. XIII. ex. esse coniecit. 2) Cf. p. 385; n. g. S) Cf. p. 385, n. a. t; 387. 4) Numerus correctus. ^ 5) Infra p. 387, l. 5 — 7. 6) Quod propter formas speciminis scripturae fieri potuisse vix credo. Tertio loco Engelhard catalogum ^manu primitiva solummodo ad tempora Friderici I. vel maxime ad Henricum VI.' duc- tum esse dicit. 7) De Gregorio IX. Engelhard nihil habet. 8) Infra p. 387. 9) VI, 36, p. 306, n. *; VII, 14, p. 327, /. 6: nocens (inno- cens typothetae errore Cusp.) ; VII, 34, p. 368, /. 15 : temporis fecu- lenta; VIII, \, p. 393, l. 28: Dan; VIII, 7, p. 400, l. 12—13, n. k, et l, 23.* perturt)ionem ; cf. etiam ad V, 19. et 24, infrap. 482, n. 6. et 1. 16. PRAEFATIO. LXVU fmrit, ne certo certius perspiciamus, codicis B 3 ipsius examinandi facultas suhtracta ohstat. Itaque etsi B 2 ex B 3 descrihi potuisse, si quis contenderit, prorsus negari non poterit, cautius tamen erit, ex eodem, quo et B 2, archetypo . B 3 descriptum statuere, ex eo scilicet, ex quo aeque totus codicum A grex pendeat. Ceterum notandum est de B 3 ex apparatu editionis nostrae non nisi iis locis certum iiidicium ferre licere, uhi expressis verhis de eo retulimus. ) B Sa) Excerpta Hartmanni Schedel in codice Mona- censi Latino nr. 472^, chartaceo, saec. XV. ex. Quae ex B 3 descripta prohantur notis Altahensihus'-, quas indidem, scilicet ex libro veteri de Altah monasterio inferiori in inargine Cronice Ottonis (vel similiter), se desumpsisse ^ Schedel profitetur'^. F. 126^': Dehinc Erbipolim — per Bohemos devastavit. Haec in veteri (^Eusebio delet. et eadem manu superscr.:) Ottonis Cronica in Altach infe- 1 riori (VII, S, p, 319, /. 13 — 20/; /. 155^ in margine: Arnolfus dilexit prae ceteris — ipsi viderint. Haec Otto . Frisingensis (VI, 11, p. 272, /. 14— 21^; /". 233^" : Anno 1 Domini M^I^ Heinricus — electus (VI, 27, p. 290, /. 6—9/ , Ibidem f. 124 (lOS)^' hahes excerptum ex Ottonis Gestis Friderici I, 37 — 39 : Otto Frisigensis (!) in Cronica Ca^ 39. i Bernardus abbas venerabilis — Disperge illos in virtute • tua, quod a recensionihus A et B (ed. Waitz), quantum '' videri potest, recedit *. Hunc codicem ipse Berolini examinavi. B Sh) Fxcerpta Hartmanni Schedel in codice Mona- censi Latino nr. 593, a. 1507. scripto^, quas 0. Holder- I Fgger editioni Cronicae Beinhardshrunnensi a se paratae ' adiecit, SS. XXX, p. 534 sq., n. **: Anno Domini ' MCXXXVIII. defuncto — quatuor tantum comitatus sociis in Saxoniam veniret (VII, 22. 23, p. 343, /.13 — p. 345, /. 16, sed hic illic mutata et decurtata). Quae, mm a codicihus A (cf. p. 343, n. m. t), B 1 (cf. p. 343, » w. n; p. 344, n. i; p. 345, n. a.), B A (cf. p. 343, n. s), 1) De quo cf. Catalogus cod. mss. bibl. reg. Monac, ed. alt.y III, 1, p. 133 sq. ; B. Stauber, 'Die Schedelsche Bibliothek', Freib. i. B. 1908 ' ('Grauerts Studien und Darstellungen aus deni Gebiet der Geschichte' • VI, 2. 3;, p. 56 sq. 57. 71. 79. 84; n. 2. 85. 92. 117. 204. 2) De I» quibus cf. infra in appendice, p. 480. 3) Ipsum Schedel aliquem vf Ottonis codicem possedisse Stauber l. c. p. 92. parum recte coniecit; cf. ' etiam infra § 8, p. XCIX. 4) Cf. G. Frid., ed. B. de Simson, p. 58 sq. b) Cf. Catalogus cod. mss. bibl. reg. Monac, ed. alt., III, 1, p. 160; B. Stauber, 'Die Schedelsche Bibliothek' , p. 94. LXVIII PRAEFATIO. G (cf. j)- 345, n. **) recedant, acl B 3, qtiippe qtw Schedel alihi usMS sit, referre licere vix negaveris. B Sc) Excerptiim mami Hartmanni Schedel folio idtimo verso Orosii Augustae a. 1471. apud loJi. Schiissler impressi illatum, hihl. reg. Monac. 2^ Inc. c. a. 70 (Hain *12101^^." Gothi Ruffino ac Stilicone incitati cum Alarico rege suo per Dalmatiam et Veneciam digressi demum ad Emi- liam revertuntur — progrediuntur. Innocencius papa — CCCCXV^. Hec Otto Frisingensis in Cronica sua (IV, 21, p. 211, /. 14. 17. 26 — 28. 31 — p. 212, /. 10/ Quae ah A, B 1. 2, C aliena ad B 3 referre non duhito. Contulit G. Leidinger. B Bc') Excerptiim manu Hartmanni Schedel folio ultimo verso Cassiodori Historiae tripartitae Augustae a. 1472. apud loh. Schiissler impressae illatum, hihl. reg. Monac. Inc. c. a. 108 (Hain *4573^ '^ : Anno ab incarnacione Domini CCCCXXVII. Theodosius — mortuo regnavit — preferuntur. Floruerunt — Antisiodorensis (!) episcopus. Hucusque Theodoricus (!) — accepere. Hec Otto Frisin- gensis in Cronica sua (IV, 23, p. 213, /. 25 — p. 214, /. 2. 7—9. 24 — p. 215, /. 2). Quae ah A et C aliena ad B S, quippe quo Schedel alihi usus sit, magis, quam ad B 1 vel B 2, referenda esse non negaveris. Contidit G. Leidinger. B 4:) Codex Vindohonensis hihliothecae palatinae nr. 413 (hist. eccl. 29^ memhranaceus in foL, saec. XIII ^, Hermanni ahhatis Altahensis (a. 1242 — 1273J annales, Ehhehardi (Frutolfi) chronicae usque ad a. 1106. iwoductae, manu saec. XII. scriptae, sidmmctos continens^. Et Her- mannus quidem primo Ottonis lihri VII. capita 12 — 34. in- tegra transscripsit, paucis tantum textui ipsi insertis^, plu- rihus eadem ^ vel aliis '^ manihus marginihus adscrij)tis. F. 144^' finit, manu saec. XIII: Huc nsque auctor presentis libri tam ex^ Orosii quam ex Eusebii et eorum, qui post. 1) Cf. etiam Stauher l. c. p. 197. 286. 2) Cf. Stauber l. c. p. 167. 8) Cf. Tahulae cod. mss. in hihl. palat. Vindohoneiisi asser- vatorum I (ISiiV? p. GQsq.; 'Archiv' VII, p. 4:14: sqq. X, p. 451 ; /. Fr. Boehmer , Fontes rerum German. II, p. XLVIII. 4) Qui inter a.. 1251. et 1260. inchoati esse videntur ; cf. Ph. Jaffe, SS. XVII, p. Sblsqq. 5) P. 332, n. *; 850, n. *** ; 351, n. ** ; cf. infra in appendice p. 480. 6) P. 384, n. *; 335, n. *; 339, n. *; 342, n. * et** 7) P. 329, n.*; 331, n. **; 382, n. "^fin.; 889, n. *; 344, «. * 352, n. *. 8) ex supra lin. c. PRAEFATIO. LXIX ipsos scripserunt, libris collecta posuit ^ Cetera que se- cuntur^ usque ad annum Domini MCXLVI. ex Chronicis Ottonis Frisingensis episcopi ibi posita sunt et sumpta. Illa vero, que postea continentur, ego Hermannus abbas 5 Altahensis — laberentur; /'. 144^ — 150^", eadem 7nanu-: Resignatis ab imperatore — articulum ponamus (jh 323, /. 14 — j9. 369, l. 13). Hiis temporibus Rogerius Siculus etc, quae habes SS. XVII, p. 381 ^gg.^, et in margine superiore eadem fortasse manu, sed aJio atramento, signis :) cum his coniunda: Huc usque Otto Frising(e)n(sis) episco- pus ehronicam suam perduxit. jB 4 ex B 3 descriptus esse iirohatur eo, quod et 7iotas multas marginales inde transsci^ipsif^ et nonnidlis locis ea, quae B 3 margini adscripta exhihuit, textui inseruit ^, nec j ohstare huic iudicio puto, quod, num VII, 20 fin., p. 340, n.*, B3 cum B 1. 2. 4 fecerit, certo certius non constat^. Hunc codicem ipse Berolini contiUi. Codices qui sequuntur, C signati, omnes ad textum optimum quidem, in singulis vocihus vel vocum formis codici > B 1 simillimum nec tamen ex eo derivatum \ redeunt, sed , plurimis locis verha auctoris ah aliis retractata exhihent, multis ' omissis, additis, mutatis, inter quae vel maxime notandae sunt epistolae dedicatoriae ad imperatoreyn et ad cancellarium omissae et interpolationes Welficae VII, 23. 25. 26. C 1) Excerpta in codice Stuttgartensi nr. 411 ' (olim Zivifaltensi nr. 174^, memhranaceo in fol., saec. XII, qui EMehardi Uraugiensis chronicam et alia quaedam mi- nora continet^. F. 209 — 221: Excerpta de cronica Otto- nis Frisiensis ^ episcopi, manu vetere saec. XII. scripta, et >sunt haec: I, 2, p. 38, /. 6—9. 21 — p. 39, /. 15; I, 4, '■ p. 41, /. 26 — p. 42, /.1; /, 6, p. 45, /. 15 — 17 sq.; I /, 7. 8, p. 46, l. 22 — p. 48, /. 6; /, 14, p. 50, l. 18— i 26; I, 15, p)- 50, /. 31 — p. 51, /. 6; I, 23, p. 55, l. 20 —34; I, 26, p. 56, l 17 — p. 57, l. 16; /, 26, p. 60, l. 9 1) Cf. Otto VII, 11, p. 328, /.9 — 11. 2) Quac ea, quae se- : quuntur, mqiie ad a. 1265, ^^S'. XVII, p. 405, l. 25, scripsit. 3) Ad i SS. XVII, p. 381, /. 27—32. cf. Otto VII, 22. 23. 4) Supra p. LXVIII, n. 6 ; cf. n.l. 5) P. 332, n.^; 350, n. ***; inf7'a in appendice p. 480. 6) Cf. etiam p. 325, n. i. m, quae, ut minima, iure negli- guntur. 7) Supra p. XXI. 8) Cf G. Waitz in 'Archiv' VII, p. 500— ' 505; W. von Heijd, ^Die historischen Handschriften der konigl. offentlichen '> Bibliothek zu Stuttgart', Stuttg. 1889—90, p. 185 sq. 9) prius -si- in ' loco raso c. LXX PRAEFATIO. — p. 61, /. 6; II, 11, ^. 79, 1. 23 — p. 80, /. 27; //, 15, p. 85, /. 2 — 4; ///, 2, j;. 138, /. 12—20 sq.: III, 3, ^. 139, l 21 — ^9. 140, /.181; jjj 12, ^. 148, l. 25 — jp. 149, /. 2; ///, 14, ^. 150, l. 10—19. ^. 151, /. 15 — p. 152, l 13; ///, 15, 2?. 153, l 5—30 .9g. .' ///, 17, p. 156. /. 5—19; III, 20, ^9. 160, /. 11—16. p. 161, /. 4—18; ///, 27, p. 167, /. 13 — p. 168, /. 29; ///, 37, p. 173, /. 22—27; ///, 39, p. 174, /. 11—13; ///, 43, p. 175. /. 16—20. p. 176, I. S — p. 178, /. 20; /F, 5, _??. 191- /. 4—12; IV, 9. 10, j9. 195, /. 14 — p. 196, /. 9; /F, 12. p. 199, /. 17— 30 5g..- /F, 14, p. 201, /. 13—17; IV, 15. jp. 201, /. 26 — p. 202, /. 3; IV, 16, ^. 202, /. 17—28; /F, 18, jo. 204, /. 17—21; IV, 19, ^. 207, /. 20 — p. 210, /. 13; IV, 21, j9. 212, /. 1—7. 21 — p. 213, /. 2; /F, 23, p. 214, /. 24 — p. 215, /. 2; /F, 25, p. 216, /. 5—12; IV, 28, ^. 220, /. 33 — p. 221, /. 5; IV, 32, ^}. 224, /. 6 — p. 225, /. 35; F, 2, ^. 231, /. 2—17; F, 3, p. 232,: /. 11—24; F, 4, ^. 235, /. 6—10. 21—25; F, 7, ^. 238, /. 12 — p. 239, /. 4; F, 8, ^. 240, /. 12 — 25; F, 9, p. 240, /. 33 — p. 241, /. 6. 14 — p, 242, /. 9. 16 — 22; F, 12, ^. 244, /. 20—21; F, 14, ^. 245, /. 11 — 24; F. 18, p. 247, /. 29 — 33; F, 29, p. 255, /. 7—19; VI, 4, ^. 265, /. 18—20; F/, 8, ^. 269, /. 28 sq. — 35; VI, 10. 11, jp. 271, /. 24 — p. 272, /. 21; VI, 15. ^;. 274, /. 24 — p. 276, /. 7; F/, 16. 17, p. 276, /. 23 — p. 277, /. 23; VI, 18. 19, p. 279, I. b — p. 280, /. 5 ^g. .• VI, 20, _2?. 281, /. 13 — p. 283, /. 1; VI, 24 — 28, _p. 288, l. 8 — p. 291J /. 22; F/, 28, p. 292, /. 25 — p. 293, /. 1; F/, 29. 30, p. 293, /. 16 —p. 294, /. 10; VI, 32, jp. 297, /. 21 — 26J VI, 33, ^. 301, /. 23 — p. 302, /. 9; F/, 34. 35, p. 304,!J /. 2 — 28; F/, 36, p. 305, /. 24 — p. 306, /. 12; F//, 3. . p. 312, /. 15 —p. 313, /. 18; F//, 22, p. 343, /. 13—16:1. VII, 23, ^9. 347, /. 11 — 15; VII, 30, ^?. 356, /. 20 — « ^. 357, /. 14; F//,32. 33, p. 360, /. 27 — p. 367, /. 4. Eum ^t^ « qui haec excerpsit, id egisse patet, ut ex Ottonis lihro em''l' potissimum seligeret, quae in lihris aliis sihi suppeditantihus ^ "' et maxime Frutolfi vel EJiJcehardi chronica et Historia Wel\\\ forum Weingartensi anonyma paulo post a. 1167. conscripta \\f aliter aut omnino non^ traderentur. Haec excerpta ao "I diiudicandam recensionis C originem magni momenti ipsi Berolini conttdi. 1) Subiunctum est ^Excerptum de Gallica histwia' , ex codu Schlettstadiensi desumptum, cf. SS. XXIII, p. 386 sqq. PRAEFATIO. LXXI C 2) Codex Londiniensis musei Britannici Arundel. nr. 380, chartaceus 4^, foliorum 190, saec. XV. Olim Thomae comitis de Arundel (^1592 — 164 6^) a. 1681. ex dono Henr. Howard Norfolciensis ad Soc. Reg. Lond. 5 devenit, postea a. 1831. museo Britannico illatus^. Con- specius capitulorum et lihri VII. c. 31 — 35. omittuntur. Singulis capitihus saepius ruhricae additae sunt, quas omisi. Marginihus hic illic manu plerumque eadem, quae textum ex vetere satis archetypo non ita diligenter exaravit, 10 notae, quas nullius momenti esse iudicavit W. Levison, ad- scriptae sunt. Catalogus pontificum et imperatorum ultra Adrianum IV. et Fridericum I. productus non est. Hunc codicem utilissimum contulerunt W. Levison et v. d. Dolch. Ex eodem, quo et C 2, archetypo - derivatus est codex 15 Ottonis de Sancto Blasio, qui paulo ptost a. 1209. Ottonis Frisingensis Chronicam et continuavit et hic illic retractavit^. JEx quo nohis non servato, qui fortasse a. 1768. lul. 23. cum monasterio ipso incendio periit^, codice descripti vel derivati sunt C S et 0 4. 20 C Sj Codex Tu ri censi s hihliothecae cantonalis (universitatis) ^Stiftshihl.' C. 33, memhranaceus in fol., fo- liorum 161, saec. XIII, inter annos 1254. et 1273, fortasse ante a. 1261, Alexandro papa IV. superstite^, admodum ornate, sed negligenter scriptus^. F. V. in margine in- 25 feriore manu saec. XIII./XIV: Iste liber est [fratriim ojrdinis predicatorum de Turego, et manu recentiore: Ziirych zum grossen miinster, quae eadem margini siipe- riori adscripsit: Sum Bibliothecae maioris Tigurinae. Catalogus hihliothecae Turicensis ^Stiftshihliotheh' a. 1532. 30 confectus Chronicon Ottonis Frisingensis suh signo '623 1) Cf. ^Catalogue of Manuscripts in the British Museum, New Series, I, 1. The Arundel Manuscripts' flSS4:), p. I sq. 112. 2) Cf. ex. gr. p. 57, n. A-, p. 61, n. h; p. 139, n. r et p. 140, n. Q; p. 140, n. a; p. 150, n. f. i; p. 152, w. a; ^. 153, n, o. r. s; p. 168, n. g; 35 p. 199, n. u. x; p. 202, n. a. m ; p. 208, n. c. e. f. v. x; p. 209, n. q; p. 210, n. f; p. 212, n. d. k. p; p. 218, n. a; ^. 214, n. g; j9. 225, n. a, l. 45; p. 232, n. k. n; p. 239, n. c, p. 240, n. g. h; p. 242, n. c; p. 289, n. e. n; p. 290, n. c. f; p. 347, n. g; p. 357, n. r. s. 3) Cf. ex. gr. p. 183, n. a ; ^. 224, n. \; p. 237, n. vi\ p. 285, n. i ; _p. 296, n. r ; 40 p. 302, n. g; p. 310, n. g; _?). 324, n. p; _p. 333, n. e. h; p. 341, n. f; p. 343, n. p; lihri VII. c. 30 — 33. mutata, c. 34. 35, paucis exceptis, omissa sunt; p. 380, n. *. 4) C/. supra p. XLVII, n. 1. ^mo codice (vel apographo satis diligenter facto) Nauclerus usus est; cf. infra § 8, p. CII. 5) Cf., quomodo catalogus pontificum et imperatorum auctas 45 sit, infra p. 388. 6) De quo cf. M. Bildinger, 'Von den Anfdngen des Schulzivanges' , Ziirich 1865, p. 40 — 45. LXXII PRAEFATIO. (rot 439) ' enotat, qiiae hodiedum in dorso tegiimenti codicis C 3 legimtur ^. Folium tdtimum olim tegumento, non ei, quod exstat, sed ^wiori deperdito, allitum fuisse manifesta indicia probafit. F. V : Incipiunt capitula I. libri in cronica Ottonis Frisingensis episcopi (minio) ; sequuntur 5 conspectus capitidorum lihri I — VIII., prologus lihri L, liher I — VII., sidnuncta continuatione Ottonis de S. Blasio, catalogus regum, pontificum et imperatorum his scriptus, f. 125. 126. (= C3S cf. infra p. 374, n. d^ et eadem manu repetitus f. 127. 128. Deinde alia manu, novo 10 quaternione (11.) incipiente, f. 129^': Registrum de curia Romana, quod vocatur provinciale Tancredi — /". 134^': Explicit provinciale, quod excerpsit magister T. de libris Romane ecclesie, ubi hec plenarie continentur ^. Tum f. 135^'. vacante eadem secunda manu sequitur GHherti qui 15 dicitur Clironicon j^ontificum et imperatorum Romanorum ex recensione C^, iisdem, quihus et Ottonum Frisingensis et Sanhlasiani chronicae, manihus saec. XIII. glossatum: f 135^' — 141^': Incipit cathalogus sive cronica omnium pontificum et imperatorum Romanorum, ubi anni, menses 20 et dies eorum ponuntur et notabilia facta eorum, etiam disting(uitur), quis imperator sub quo papa incepit etc, eadem manu papas (f. 135^ — 138^^ usque ad Gregorium IX, cuius anni numerati non sunt, alia manu sequentihus'^ Cele- stino IV. — Nicolao III. ^, rursus alia manu Martino IV., 25 item. alia Honorio IV. et Nicolao IV. ^ additis, imperatores (f. 139^' — 141^^ eadem manu usque ad mortem Friderici II. et Wilhelmum de HoIIandia, alia manu^ morte Wilhelmi, Bichardo (de Cornidda), electione Budolfi de Hahshurg, rursus alia manu de Ottocaro devicto et occiso, Budolfo 77i07^tuo, item alia Adolfo electo additis, producens ; f. 138^', uhi Accon a. 1291. capta traditur'', in margine superiore alia manu scriptuni est: Nota, quod Accon (sive Accaron superscr.) et lerusalem a Christianis capte leguntur fuisse anno D(omini) M^CLXXXVII^. Hoc invenies supra libro 35 VII^ capo LXIIII<> (= Otto Sanhlas. c. 36; ^^ Tum, novo quinione (l^.) incipiente, manu eadcm, quae priores septem 1) Mecum benigne coiumunicante Dr. lacoho Werner biblioihecario Turicensi. 2) Cf. M. Tangl, ^Die papstlichen Kanzleiordnungen' Innsbruch 1894; _?:>. XV sqq. Isqq.; Ratiinqer in 'Histor. Jahrbuch' 40 //, p. 2DSqq. 3) Ed. 0. Holder - Egger , SS. XXIV, p. 117 sqq. 4) H?7ic codex Turicensis continuationis GilbeHi autoqraphiis esse ridetur. 5) V.9 c. 6) IIII.'-' in loco raso c. 7) SS. XXIV, p. 139, /. 32—34. 8) Sed nota errorem. i PKAEFATIO. LXXIII Ottonis lihros scripsit, f. 1^2"^ — 159^'. liher VIII. sequitur. Quo ahsohdo suhiuncta sunt mann Lntoldi de Beginsherg'^, f. 159^' — 160'': Incipit ordo consecrationis regis Koma- norum in imperatorem (minio). Cum rex in impera- b torem electus etc.'^, et in mavfjine f. 159'': Istum ordinem et modum consecrandi regem Ilom(anorum) in impera- torem scripsit frater Lvtoldus de Reginsberg'' ordinis fratrum predicatorum de Ture^o Laterani de libro cuiusdam cardinalis anno Domini M^CC^LXXVI^ et 10 huic libro in memoriale perpetuum annotavit anno D. M^CC^LXXVII^ crastino"^ Verene virginis gloriose; /'. 161'': Formam iuramenti, quod prestabit rex Rom(a- norum) domino pape, scripsit frater Lutoldus ^ Laterani de libro cuiusdam notarii cum forma privilegii, quod a5 idem concedet eidem etc. — Testes autem etc. Dat(um) etc. ^', tnm: Constantinus imperator quarto die sui baptis- matis privilegium Rom(ane) ecclesie contulit, in quo ita inter cetera legitur : Ut pontificalis apex non vilescit — posuimus. Dat(um) Eome III. kl. Aprilis ^. Istud ex- 20 cepit f rater Lutoldus "' de integro rescripto privilegii, quod dedit Rom(ane) ecclesie Constantinus, postquam a beato Silvestro extitit baptizatus, ubi preter ea, que hic excepta sunt, ecclesie Eom(ane) indulsit maximas liber- tates, que ibi plenius sunt expresse. Istud rescriptum 55 invenit idem frater . . ^ in Viterbio ^ in domo fratrum predicatorum ; postremo : Ex eo, quod rex tam in iura- mento quam in privilegio se ad adiuvandum papam pro recuperandis terris obligat, coUigitur, quod imperatores aliquas terras ecclesie Eom(ane) a Constantino collatas : 30 1) Qui inter fratres Praedicntores Turicenses in cartis a. 1259. Nov. 1, a. 1261. Nov. 28, a. 1260. lul. 6. occurrit; I. Escher et P. Schiveizer, 'Urkundenbuch der Stadt und Landschaft Ziirich' III, nr. 1081, ]). 174; nr. 1166, ^j. 258; IV, nr. 1328, p. 36. 2) Editus ab A. Dieniand, 'Das CeremonieU der Kaiserkrimimgen von Otto I. bis 55 Friedrich IV , Milnchen 189-1 ('Histor. Abhandl. herausg. von Th. Heigel und H. Grauert' 4), /;. 134 — 142; cf. p. 22. 29. 3) L. de R.'m loco raso, Reginsberg maioribus litteris c. 4) Sept. 2. 5) Lutoldus litteris maioribus in loco raso c. 6) Edita ab A. Diemand l. c. p. 143 — 146. 7) Constitutiim, Constantini, ed. K. Zeumer, § 17 — 20, 1 40 'Festgabe f li. v. Gneisf, Berlin 1888, p. 58, l. 261 — p. 59, l. 295. 304. 8) Una fere Uttera maior erasa c. 9) Unde codicem CS a. 1276. e Viterbio Turegum allatum perperam statuerunt S. Voglin, 'Das alte Ziirich' fl828j, 2. ed., Ziirich 1878, p. 67; K. H. de Lang , apud Aufsess, 'Anzeiger fiir Kunde des deutschen Mittelalters ' I fl^^^j , p. 74 sq. ; 45 Th. Wiede^nann, 'Otto von Freysingen' , p. 159; /. Escher et PjSchweizer, 'Urkundenbuch der Stadt und Landschaft Ziirich' III fl894 — 9dJ, p. 258, n. 3. \ LXXIV PRAEFATIO. sibi postea usurparunt, ad quarum restitutionem sive recuperationem unusquisque rex tam stricte se cogitur obligare. Catalogus pontificum post ea, quae infra p. 387 — 389. edidimus, utroque loco, et f. 126^. et f 128^^, ita continuatur: Nova (tertia) manu diversis temporihus scripti: JSfycolaus [III"^] ^. Martinus [IIII"«]. Honorius [IIIP^]. Nycolaus [IIII"^]. lo Tunc in uno CS^, nova (quarta) manu: Celestinus V"^ Bonifacius VIII"^ Benedictus XI"^ ordinis fratrum predicatorum. Catalogo imperatorum secundo tantum loco, f. 128"^, post 15 Adolfum alia manu additum est: Albertus Romanorum rex obiit anno Domini M^CCC^VIII^ comes in Kiburg, langravius Alsascie(!), comes de Habsburg. Textus Ottonis non paucis locis diversis manihus, inter 20 quas liic illic Lutoldi de Beginsherg occurrere videtur, cor- rectus et notis instructus est. Hunc codicem Berolini B. Schmeidler contulit, ipse examinavi^. Codicem C S et alterum aeque memhranaceum et re- eensioni C ah Ottone de Sancto Blasio retractatae et conti- 2G nuatae ascrihendum, utrumque Turicensem, Christiano Ur- stisio editionem Germaniae historicorum illustrium paranti, antequam tomus I. typographorum officiyiae committeretur, JD. Ludovicus Lavater theologus ^e maioris templi Tigurini hihliotheca^ transmisit, de quihus Urstisius inter cetera sic: 3( 'In eorum altero, et quidem vetustioris capite adnotatum erat, librum eum duarum marcarum pretio aestimatum, a quodam M. Andrea, Sanpetrino eiusdem urbis pastore, praedictae ecclesiae canonicis, anno rov Seav&Qcojrov 1280, dono datum esse: e quo (ut videtur) coenobita quis- piam familiae Dominicanae, domus Tigurinae, alterum postea transscripserat'. Quihus diligentius consideratis num eum potius, qui Urstisio recentior videhatur, codi- 1) Nutneros supplet C'6^. 2) Ex (7 3 descriptus est CSa: Cod. Karlsruh. Sanblas. nr. 18, chart., s. XVIII, qui Ottonis Fris. i^ l. VII. cum Ottone de S. Blasio et alia cotttinet, testante V. Cl. A. Holder. PRAEFATIO. LXXV cem (73 esse credamus, quem non ante a. 1303. e domo Prae- dicatorum exiisse e fine catalogi pontificum conicere licet, non diffinio: alter in catalogo hihUothecae Turicensis ^Stifts- hihliotheJc' a. 1532. confecto '524 rot 39. ^%^. Chronica Ottonis 5 episcopi Frisingen(sis)' signatus, deperditus est. Sed utrum- cumque elegeris, id quidem notandum est, notitiae ah Urstisio e capite codicis sui vetustioris laudatae ne minimum quidem vestigium in CS superesse nec minus in eo hodie frmtra quaeri, quae Ussermann, Germaniae sacrae prodromus II 10 (11^2), p. 451 sq. ex scheda separata codici Turicensi C. 33 (= C Sj manu saec. XVI. p^raefixa affert: 'Hic codex Ottonis Frisingensis perantiquus ante annum 1280. scriptus multa praeclara continet, quae in editis a. 1515, et per Urstisium postea 1585. non reperias, praecipue 15 ex iis, quae conficiunt ultima libri septimi, atque in editis nonnisi 34. aut 35. capita continent, in hoc vero codice ad 80 capita protrahuntur' etc. JEx (73 derivatisunt codices Chronicam universalem Turicensem, in qua Ottonis Frisingensis liher cum continua- 20 tione Sancti Blasii plurimis locis decurtatus et mutatus, plurimis etiam maxima aliunde desumptarum traditionum mole auctus et ex Martino Oppaviensi et Gilherto qui dici- tur usque ad a. 1274. vel 1211.productusinvenitur, continentes: codex Monacensis Latinus nr. 23 597.^ memhr. saec. XIII. ex., 25 codex Londiniensis Musei Britannici Egerton nr. 1944. memhr. saec. XIII. ex. (olim Frisingensis)^, codices Vindo- honenseshihl.palat.nr. 540 (hist.prof. 612)memhr.saec. XIII^ et nr. 9017 (hist. prof. 2S2) chartaceus in fol. saec. XVL^. 1) Catalogus cod. mss. hihl. reg. Monac. IV, 4, p. 79. 2) G. Waitz, 30 *Neues ArcJiiv' IV (iSlQ), p. 39 — 41 (perperam 'saec. XV'). 8) /. Chmel, ^Die Handschriften der k. k. Hofhibliothek in Wien' I fl840j, p. 550 — 552 ; Tahulae codicum mss. in hibl. palat. Vindobonensi asservatorum. I, p. 91. Accedit codex Monacensis Latinus nr. 12352 (Raitenb. 152J, chartac. c. a. 1500. scriptus, annos solum 1146 — 1274 (1211), id est Ottonem 35 Sanhlasianum cum contimiatione, continens, Catal. cod. mss. bibl. reg. Monac. IV, 2 (1S16), p. 68, qui nobis a v. d. E. Konig benigne indi- catus ex codice Londiniensi Egerton 1944. profectus esse videtur. 4) In fine mutilus non nisi extremam Ottonis Frisingensis partem inde ab VII, 11. et Ottonem de S. Blasio usque ad c. 11 : exercitum usque ad 40 imperatorem civibus (patefacta infra ultimam lineam), SS. XX,p. 308, l. 24, continet. Cf. W. Wattenbach, 'Archiv' X, p. 467; Tabulae cod. mss. in bibl. palat. Vindoh. asservatorum VI (181S), p. 2 ; Chmel l. c. I, p. 697 sq. Ad Chronicam Turicensem, non ad ipsum Ottonem redire probatur ex fine capitis 11. libri VII, p. 323, l. 9 — 13. ita mutato: Hucusque protracta 45 sunt ea, quae ex ()rosii ac Eusebii et aliorum, qui post scripserunt, libris posita reperiuntur, et sequitur Cronica domni Ottonis Frisingensis. LXXVI PRAEFATIO. C ^) Codex Vindohonensis hihliothecae palafinae nr. 3334 (Univ. 838, Schw. I, 611j, chartaceiis in foL, foliorum 183, a. 1482. una manti diligentissime exaratus'^, lohannis Fuchsmagen doctoris^ impensa scriptus (f. V. in margine inferioj^e manu lohannis Fuchsmagen) ^, a. 1540. 5 Sept. 1. a D. lohanne Fahro episcopo Wiennensi collegio suo apud S. Nicolaum donatus. In folio textui praeposito non numerato manu D. lohaymis Fuchsmagen notitiae de Karoli Audacis ducis JBurgundiae gestis et interitu scriptae sunt: lohannes Fuchsmagen d. Karolus dux Burgundie lo — Ecce manum Domini, Gigas non confidat in fortitu- dine, etiam victoria in Deo est. F. V — 156'' : Ottonis Chronica cum continuatione Sancti JBlasii, qua incipiente mamt scrihae in margine invenitur, f. 126^' .* Hactenus Otto Frigiseh eps. Abinde Otto de Sancto Blasio (cf. p. 366, i5 Z. 27 sq.), omisso lihro VIII. , cuius capitidorim conspectus in fronte codicis ante lihrum I. exstat; continuatione Sancti Blasii ahsoJuta sequitur (f 153^^; Hactenus Otto de Sancto Blasio. Et finis Deo gracias 1482. F. 161^—183^: Gesta Francorum. Cafalogo imperatorimi et pontificum 20 manu prima usqiie ad Gregorium (X.) et Budolfum (de Hahshurg) producfo {cf. p. 388 sq.) secunda manu suhiun- .guntur, f 155^. 156^': Innocencius. Adrianus. 25 lohannes. Nicolaus. Martinus. Honorius. Nicolaus. b 2 a 1 30 Celestinus. Adolfus. Albertus *. Bonifacius. Benedictus. Clemens. Heinricus. lohannes. 35 Benedictus. Ludeuicus. Fridericus. 1) Cf. Tahulae cod. tnss. in bibl. palat. Vindohonensi asserva- toruni II, p. 262. 2) Qui Frihurgi Brisgaviae a. 1469. Oct. 25. immatriculatiis postea ibidem usque ad a. 1481. iiis canonicuni dociiit, cf. Seb. Ruf in ^Zeitschrift des Fcrdinandcums fiir Tirol u. Vorarlherg, 40 3. Folge' XXI fl877j, p. QSsqq.; I. v. Aschhach, 'Geschichte der Wiener Universitat' II (ISll), p. IS sq., w. 4. 3) Fostea ex codice aliquo A vel B emendatus, infra p. 103, n. *. 4) Albertus Adolfus. Cusp. PRAEFATIO. LXXVII Clemens. Innocencius. Urbanus. Gregorius. 5 Urbanus. Bonifacius. Innocencius. Gregorius. Allexannder. 10 lohannes. Martinus. Eugenius. Felix. Nicolaus. 15 Calixtus. Pius. Paulus. Sixtus. Innocencius. 20 Allexannder. Manii tcrtia, saec. XVI. Pius II. lulius II. Leo X. 25 Manu qiiarta, sacc. X VI. Adrianus VI. Clemens VIL Karolus. Wentzeslaus. Rupertus. Sigismundus. Albertus. Fridericus, et in margine: Pridericus moritur anno Domini l-i9o. 19. die Augusti, etatis sue anno 78, quem diebus 33 minus implevit. Ro. rex annis 5-4, Ro. imperator annis 42. Maximilianus. Carolus V. Marginihus multae notae adscriptae sunt, partim manu 30 scrihae, ex arcJietypo desumptae ^, partim aliis manihus, inter quas loliannis Fuclismagen manus p^lerumque occurrit, ad Sigi- hertum in cronica sua (f. 85^j, Cro(nicam) Bede in Krems- munster (f. 103^; et illi addita /". 93^, cronicam Honorii (f. 93^ remittendo^. Pauca affero: Lapis Bude tempore 35 Mathie regis Hung". efossus veresimilius contrarium pro- bat. Nam in eo elogium tale : 'Sjcambrorum legio huc presidio collocata civitatem edifficaverunt, quam ex suo 1) Velut p. 202; n. c; ^.207; n. b; p. 215, n. *, cf. p. 256, n. *. 2) Ad falsa privilegia ducatus Austriae respicitur f. 128"^. ad Ottone^n 40 de S. Blasio c. 8 ; ea quae f. 153 ^" fad Ottonem de S. Blasio c. 52j po- niintur, conveniunt, verbis non semper iisdem, cum Contin. Florian., SS. IX, p. 750, l. 46 — p. 751, l. 1 (A. 1299. sub Alberto duce Austrie rustici prope Stiram — Faustina augusti pii filiaj. LXXVm PRAEFATIO. nomine Sjcambriam vocaverunt' ^. Ita Bnda illa Sycam- bria non in Thoringis est. Ptol(emaeus) in Cosmogra- phia sua Sjcambros Germanos Reno acolas describit ante tempora Valentiniani, item tempore lulii Cesaris Renum t(ra)nslatos ultra Battavos. Crederim(^/j eos ad Budam a 5 Reno presidio deductos contra Dacos, qui ex oposito ripam Danubii. (!) Vide Commentaria Cesaris, item Swetonium in vita Cesaris, qui ipsis agros ultra Renum et Reno proximos habitare concessit longe ante tempora Valen- tiniani (f. 82^'. ad IV, 32^. Circa annum D. 624. sub lo Bonifacio pontifice scabies horrendissima populum in- vestavit'^. Simile malfrancos'^ vel morbo *^ Gallicus, qui inter Gallos capto Neapolitano regno a Karolo Franco- rum rege in exercitu circa a. D. 1495. incepit, totam quasi Ewropam perserpsit, item et Syriam et Egiptum i5 (f. 88'". acl V, S). Anno 1502. et circa cruces similes* apparuerunt in vestibus et lintheis et multe et nume- rose . . .^ in episcopatu Leodiensi. Anno sequenti per ascensum Reni, item Sweviam, Franconiam, Bavariam et partem Bohemie. Postea sequitur bellum, Bavarie vasta- 20 tio, inter ducem Albertum et palatinum Reni (f 93^. ad V, 2Q). Anno 1200. in regno Castilie ludeis in vesti- bus, quibus in ceremoniis sacrorum utuntur, cruces viri- des apparuerunt, require in Fortalicio fidei lib. 3. (f. 94^. ad V, 31^. Est in Augusta Vindelicorum virgo, que 25 sextum iam continuat annum, quo non comedit nec bibit. Annus N. S. nunc est MDVI. Vocaturque Anna Lame- nitin. Peutinger scripsit (ih.). Locum istum, qui se palustri natura inaccessum reddit et illis asilum fuit, ubi et robur exercitus castris locaverunt, puto castrum 30 Altenburg, quod Ungari Ober ex facto prefato vocant, quia antiqui et avi ipsorum ibi castra fixerunt. Veritatis indicium ageres'^ et fosse hodie apparentes probant et attestantur (f 103"". ad VI, 20, p. 281, ma^tu Fuchsrti.). Familia baronum de Losenstain illa me iudice ex illis 35 1) Eadem habes f, 162^. ad c. 1. Gestorum Francomm: Tem- pore Mathie regis Hungarie lapis in antiqua Buda efossus est ex funda- mentis domus nove Beatricis Hung. regine, in quo inscriptio talis fuit antiquis litteris Romanis: 'Legio Sicambrorum hic presidio deducta civitatem — vocaverunt'. Matthias Beatricem, Ferdinandi regis Nea- 40 poUtani filiam, a. 1476. uxorem duxit. 2) Ita c. 3) morbus corr. raorbo c. 4) Antea de cruciculis tempore Consiantini (Kopronymi) imperatm'is visis allatum est. 5) Legi non potest ; sequitur apparuerunt delet. c. PRAEFATIO. LXXIX derivata, quoniam arcem Stirense(m) ^ . . . .^^ tali anno Domini 1250. ^ 3^ kalen. Sept. cum principe dissidentes in man(um) eius tradere coacti arcem Losenstain usque hodie *, a quo et nomen post dominorum Stirensium ^ ab- b olito de Losenstain appellati sunt. Extant de hoc publica litterarum monimenta in arce Losenstain hodie reposita. Otakaro Bohemie regi, qui a Rudolfo Eomanorum rege bello fusus est, cesserunt Styrensem arcem. Popo epi- scopus Bambergensis ^ cum duce Friderico Austrie va- 10 sallos, hoc est pueros, Dietmari de Styra ^ diviserunt, quod *' aliqui eius filii duci, alia posteritas ex certis filia- bus episcopo addicta. Omnia evidentissimum signum, quod^ illa fuerunt ex bonis confiscatis et ecclesiis apli- catisf.9, que fuerunt illius comitis Styrensis ^ (f. 104'". ad 15 VI, 20, p. 282, manii Fuchsm.). In tegumento consumpta est carta memhranacea, manclatum officialis curiae Constan- tiensis a. 1481. Fehr. 23. pro causa lacohi Frig plehani in Leutkirch continens. Codicis (74 archetypum exoccidentali Germaniae parte, 20 quae Galliam contingit, originem traxisse ^ prohant glossae quaedam, quae in C 4 textui irrepserunt, p. 165, n. *, p. 311, n. * et **. Hunc codicem ipse Berolini contidi. C b) Liher octavus et ea quae praeterea saec. XIII. j 25 p^iore c. 1243 — 1250. monachi qui videntur Neuhurgenses Alsatiae inferioris codici B 1 ex codice aliquo C addiderunt ^. C Q) Liher octavus codici A 2a ex codice aliquo C additus. C 1) Codex Sancti Trudperti in Nigra Silva de- 30 perditus. In editione i^rincipe conftcienda praeter codicem Scotorum Vindohonensem a Cuspiniano vel ipsum vel apo- graphum eius transmissum, sed 'non usquequaque examus- sim castigatum aut absolutum', Argentorati in officina Matthiae Schurerii alter 'de coenobio divi Trutberti in 35 pedibus sylvae Herciniae sito' conquisitus adhibitus est'-^, quem, si recte Scotorum Vindohonensem recensioni A ad- 1) Vel Sc- c. 2) Legi non potest c. 8) Immo 1252; ^UB. d. Landes ob d. Enns' III, p. 184 «g. 4) Supple tenent vel similem vocem. 5) Qui sedit a. 1237 — 1242; ^JJB. d. Landes ob d, 40 Enns' III, p. 90. 6) a c- 7) Cf. supra p. LXXVI, n. 2. C4 ex ipso codice Sancti Blasii descriptum esse putaverim. 8) Supra p. LII, n. 4. 5. 6, 9) Nota 'Ad Lectorem' in edit. Cuspin. f. A VII^, Ex Marbacensi ibidem laudato nihil nisi Otionis et Rahewini Gesta Friderici addita esse ipse codex , nunc Parisiensis Bibl. nation. lat. 46 nr. 18408; saec. XII., probat. LXXX PRAEFATIO. scripsimtis (supra A \y), ad recensionem C redire facile patet^. Hic codex lihri VII. capid 34. habuit (cf. p. 368, n. n) : itaque non uniis exiis, qui exsfant aut VII. 31 — 35 (C 2) aut VII, 34. maximam loa^^tem et 35. (C 3. 4^) omit- tentes, esse neque omnino ad recensionem Sancti JBlasii per- & tinere potest, quamvis nonmdlis locis maxime cum C 4 con- reniat -. Sed statuas necesse est ex eodem, ex quo exemplar Sancti Blasii, unde 03 et C 4: fluxerint, archetypo codicem C 7 derivatum et ea, quae et C 4: et Cusp. in textu collocant, interpolamenta (p.l^b, n.*: 311, n.**) iam in hoc archetypo lo in margine vel siipra lineam addita'^. Codex Cl, in iini- versum a textu Sancti Blasii alienus *, in quihusdam tamen cum eo magis, quam cum C 2 convenit ^, ita ut C 2 non ad eundem archetypum, sed ad eum, unde iste fluxerit, redire pateat ^. Qnod autem in cafalogo ptonfifmmi et imperaforum 15. usque ad Leonem X. et Maximilianum (I.) continuato in omnihus fere cum iis convenif Cusp., quae manihus prima, secunda, fertia C 4 hahet, vel casu vel inde evenisse pufa- verim, quod aliquis saec. X V. exeunfis vel X VI. incipienfis homo liferatus infer a. 1493. ef 1503. ex Cl vel A ly, posfea 20 aliusinfer a. 1513. e^ 161\).fortasse ex ipsa editione, cafalogum, quem C 4 prima manu usque ad Gregorium X. et Budol- fum produxit, auxerint "'. Codicem vero eum, ex quo Cusp. catalogum confi^iuafum desumpsif, cum imimum a. 1276. auf scripfum aut continuatum esse Innocentius V.^ solus praeter 2s. Leonem X. et Maximilianum maiorihus lifteris expressus 1) Ex. gr. p. 65, n, *; 76, n. *; 95, n. *; 106, n. *; 114, n. **; 129, n. *; 131, n. *; 176, n. *; 227, n. ** ; 232, n. *; 244, m. *; 259, n. *; 289, n. *; 306, n. *; 308, n. *; p. 328, /. 12—13: revocatur et per conditionem dimisso summo pontifice ac extorto — privilegio in 30 urbem ingreditur Cusp. (cf. n. *^; p. 345, n. *; p. 346, n. *; p. 349, n. * (l. 21. ire pro redirej; p. 349, n. **.• potenter se kalDere confidens, ex improviso collecto milite, multis captivatis, pugna, in ceteris ut A ; p. 357, n. d, 2) De quo cogitari etiani propterea nullo modo potest, quod Cusp. in libro VIII, in C 4 omisso, nonnullis locis ad C 35 accedat : cf. ex. gr. p. 390, n. 1 : auf erenda fetiam B 2J ; 406, n. r : de terra fC 3. 6. 6. B 2. Vulg.J; 410, n. b: resurgere fetiam B 2J ; 412, n. o: faciat (etiam B 2J ; 429, n. a: contentiosus fetiam B 2) ; 435, w. b: tabernacula lacob pulchra (cf. etiam B 2J ; 435, n. i: conglu- tinans; 448, n. a: est fetiam B 2J ; 448, «. n: tantus fom. C Q). iO-\ 3) Similiter supra de C 4: ct C b fB IJ statuendum erat. Cf. etiam p. 146, n. b, l. 50. 4) Ex. gr. p. 345, n. t : ea exstat Cusp. Cf etiam p. 359, n. q, ubi C 1. 2. desunt. 5) Ex. gr. p. 296, n. r; 343, n. p; 356, n. t ; 380, n. * ; 381, n. **. 6) Cf. etiam p. 357, n. r. s, ubi Cusp. fClJ cum C2 — 4 contra Cl facit; item p. 363, n. f, ubi C2 deest. 4&. 7) Cf etiam p. 103, n. *. 8) Qui sedit a. 1276. lan. 21. — lun. 22. PRAEFATIO. LXXXI prodat, nescio an pofuis ipsum C 7 quam A ly (non ante saeculum XIV. ex A la derivatum) imtaveriSy nisi A ly hic ad litteram archetypum smim repraesentasse statueris. Codex S. TrucJperti vel eius archetypus non post saeculum 6 XII. exiens scriptus erat, si recte, quod et ipse prorsus non negaverimy continuatio a Cuspiniano uno tradita, quam infra in appendice p. 458 — 460. suhiunximus, ex eo, non ex Sco- torum Vindohonensi, desumpta statuitur. Excerpta codicis Vindohonensis hihl. palat. wr. 9045* 10 (hist. prof. 111) chartacei saec. XVI^, qui f 23. Ottonis Chron. VII, 22: Anno — creant (p. 343, I. 13 — 26^, 23: Conradus — cepit (p. 347, l. 8 — llj, 26: Non multo — concessit (p. 351, /. 14 — p. 352, l. 2) continet, ex editione Cuspiniani^ desumpta sunt^. 16 Codices deperditi, quorum expresse mentio fit, sunt hi: 1) Codex Scotorum Vindohonensis, supra A ly. 2) Codex Argentinensis, olim Niederaltahensis, su- pra B 3. 20 S) Codex Urstisii Turicensis, proxime ad C 3 acce- dens, de quo cf supra p. LXXIV sq. 4J Codex Sancti Trudperti in Nigra Silva, supra C 1 . b) Codex Sancti Blasii in Nigra Silva, quem a. 1768. Itd. 23. cum monasterio ipso flammis consumptum putaverim, 25 ex quo (73 et (74 descripti putandi sunt; cf. supra p. LXXI. %) Codex Peutingeri secundus, de quo cf supra p. XLVI, n. 2. 1) Codex Ehershergensis in catalogo lihrorum huius monasterii c. a. 1200. vel paulo ante confecto^ memoratus : 130 Ohronica episcopi Ottonis. 8^ Codex Aldershacensis. Inter lihros ah Hugone ah- hate (a. 1295 — '/*1308^ donatos invenimus: Cronicam Ottonis episcopi Frisingensis ^. 1) I. Climel, ^Die Handschriften der k. h. Hofbibliothek in Wien * 35 /, p. 314; Tabulae codicum mss. in bibl. palat. Vindobonensi asserva- torum VI, p. 8. 2) Non ex C, nam p. 351, l. 17 — p. 352, l. 1 : quem — abdicaverat adest; non ex A, nam p. .343, l. 20: Galliae adest. 3) indicitur p. 343, l. 16; assensu p. 843, l. 25; XCIIII ib. — Ibidem etiam excerpta ex Ottonis Gestis Frid. I, 8. 9. 10. habes. Co- 40 d/cem exscripsit V. Samanek. 4) Quem ex cod. Monac. Lat. nr. 5801. cdidit A. M. Koeniger, 'KathoUk' LXXXVIII, '4. Folge' XXXVIII (^1908J, p. 49 sqq. 5) Muffat in 'Quellen und Erorterungen zur bayeri- schen und deutschen Geschichte' I fl856), p. 454, n. 2. Cf. M. Mani- tius, 'Neues Archiv' XXXII, p. 703. Ottonis Frisingensis Chronica. "y^J LXXXII PRAEFATIO. 9^ Codex Furstenfeldensis, in catalogo lihrorum vetus- tissimo a. 1312.^ memoratus: Cronica Ottonis et Martini — codex unus. lO^ Codex Itanshofensis, in catalogo lihrorum manu saec. XIV. codici Monacefisi Latino nr. 12643. (saec. XIII.) 5 inserto^ memoratus: Cronica domini Ottonis episcopi Fri- singensis. 1 1) Codex (Chiemseensis ? ?) , de quo vide infra p. LXXXIIsq, 12) Exstitit fortasse quondam Ottonis Chronica una lo cum continuatione Sancti Blasii in codice hihliothecae regiae Matritensis X. 151 ^, qui priorihus 178 paginis deperditis Gilherti qui dicitur chronicam et provinciale Tancredi ex C 3 petita exhihet. Saectdo XVII vel XVIII. exemplari cuidam editionis i5 Cuspinianeae , oJim Bibliothecae a[cademi]ae [In)g[ol]sta- d(ensis), ptostea e lihris secreti consiliarii Rheimvald Mona- censis a K. H. de Lang (f 1835^ conquisito, hodie Ans- hachii in hihliotheca regii regiminis inter lihros societatis historicae Franconiae mediae servato, manihus diversis ex 20 octo codicihus variae lectiones adscriptae sunt, de quihus parum accurate retulit K. H. de Lang, ^Archiv' VI, p. 317 — 325*. Codices laudati siint hii: (1) ^ (ad I, prol. et I, 1), Copia Frisigensis (ad VI, 20) = A S*a'^ Frfisingensis]). (2) M (nonnumquam, A^ , fK (ad I, 1 — IV, 28. VI, prol. et 1—36. VII, prol. 7—11. 23. 28 — 35. catal.), qui idem qui A 3*??^" esse videtur. (S) ^ (ad I, 2 — VIII, 35; = ^ 3 (Scfeftelariensis]). (4:) M. S. Tegernseen (ad VI, 20; = A S*aK (5) Copia Wessesprunnensis (ad VI, 20^ = A S*a^. (Q) Liber Nideralt(ahensis), L. N. etc. (ad IV, 32 — VIII, 7)= BS. (1) M. S. Exemplar (^/iemen (= Chiemseense??), de quo sic ad VI, 20 : cum impresso hoc convenit, sed a 1) Quem e codice Monac, Lat. 7ir. 6914. edtdit M. Mai/er, 'Ober- bayerisches Archiv ' XXXVI fl876J, p. 145. Cf. Manitius l. c. 2) Quem edidit M. Manitius, 'Centralblatt fUr Bibliotheksivesen' XX (l^OZ), p. 167. Cf. Manitius l. c. 3) Membran. et chart.(I) in fol. saec. XV.; cf. Knust, 'Archiv' VIII, p. SObsq.; SS. XXIV, p. 119. 4) Ubi etiam nomen lohannis Oeggl, quem universitatis Ingolstadensis bibliothecarium asserebat, libro inscriptum esse, qui eiim ex duplis academiae IngoJ- stadensis emerit, affirmat ; quae ego frustra quaesivi. PRAEFATIO. LXXXni manifesta est corruptio K Genuinum igitur textum, id est invedionem in gentem Wittelshacliicam, ut A (excepto AS*) et C, exhibuit nec cum A 3, signo ^ notato, confundi potest, (SJ Chronicon Bibliothe(cae) Episcopalis ^ Frisigen{sis) 5 M. S. in membrana, quod quidem non est Ottonis et recentiore scriptura, sed multa imo plurima habet ex Ottone excerpta (ad VI, 20), quod etiam sub signo ^ laudatur (ad I, 1 — 3. VI, prol. 1 — 20). Codex est Chro- nicae quam diximus Turicensis universalis, ad C 3 redeun- 10 tis, idem sine dubio, qui a. 1757. apud Ans. Desing in Catalogo codicum Frisingensis episcopi f. 58''. nominatiir'^, id est codex Londiniensis musei Britannici Egerton 1944. saec. XIII. ex. Codicem vero Pollingensem re vera unquam fuisse vix 16 crediderim, cum nusquam laudetur, nisi forte ad VI, 20, ubi exempJari Langiano adscriptum liahes: M. S. Tegern- seen ea habet, quae Pythoeus, sicut eti2im(?) (pollinoreii elina perducta delet.) Copia Frisigensis et Wessesprunnensis. Perperam b. m. Wilmans codices Pataviensem, Dunen- 20 sem, trtium a Manrique adhibitum deperditos statuit, qui nulli unquam fuere. Nam in Aventini Excerptis diploma- ticis Passaviensibus ^ a. 1259. Ottonis episcopi libri, non ab Ottone Frisingensi conscripti '^, sed ad Ottonem episcopum Pataviensem, qui sedit a. 1254 — 1265, pertinentes laudan- 25 tur. Dunensem vero, ex quo Car. de Visch in Bibliotheca scriptorum sacri ordinis Cisterciensis, ed. sec, I, Colon. Agripp. 1656, p. 255 — 257. pauca^ desumpsit, editionem esse Pithoei ipse diserte testatur''. Pithoei etiam editione, non codice manuscripto, Manrique in Annalibus Cistercien- 30 sibus, Lugduni 1642, /, p. 171 sq. 224. 254. 37 7. //, p. 323 sq. et aliis locis, usus est^. Codex Florentinus bibliothecae Mediceae plut. XVI. cod. XIV. saeculi XV. ex. f 130 — 182. epitomam tantum 1) Sequitur atramento pallidiore: contrarium docet Conradus 35 Moguntinus et Salisb. Archiepiscopus, docent alii, ei(?) vide Chron. Richersj^f^rgr, 2) Bibl. Ep. supra lineam. 3) Cf. 'N. Archiv' IV, p. 41. et n. 1. 4) -4. F. Oefele, Rertim Boicarum Script. I (ilQS), p. 716. 5) Ita perperam iam Wiedemann, 'Otto von Freysingen' p. 157. 6) Ex Rahew. Gestis Frid. IV, 14. et ex 'Prosapia' Ottonis 40 apud Pithoeum in fine editionis. 7) 'Codex operum Ottonis, qui apud nos Dunis extat, ex quo haec omnia desumpta sunt, impressus est Basileae per Petrum Pernam, anno 1569. non sine privilegio Cae- sareae Maiestatis'. 8) Qui non minus quam Vischius 'Prosapiam' prae cetet^is exscripsit, cuius auctorem, iis, quae Pithoeus praemisit, non 45 bene intellectis, Conradum Frisingensetn (sacristam) putavit. VI* LXXXIV PRAEFATIO. ex Ottonis et Rahewini Gestis Friderici, stuclio ac lahore lo. JBurchardi confectam continet ^. Ad Gesta Friderici, non ad Chronicam aeque pertinet codex Seitenstettensis nr. XIII. char- taceus saec. XV.^, ab Augusto Potthast 2)crperam huc relatus^, qui etiam codicem Gracensem II. 454 (olim 42/59^ membr. 5 saec. XII. ex., compilationem ex Orosio, Ottone Frisingensi, aliis continentem ^, per errorem inter codices Ottonis posuit ^. Codex Bodmanni, cuius Wiedemann, 'Otto von Frey- singen' p. 160, mentionem facit, utrum Chronicam an Gesta Friderici an utrumque librum continuerit, non constat; hodie lo in archivo JBodmanno- Habeliano non iam servatur. Codices Choc modo inter se coniuncti sunt^: [C (Welfice interpol.)]. [Cx.,(S.Blas.)]. [^l Chron. univ Turic. C 4 Cusp. 1) Cf. A. M. Bandinius, Catalogus codicum Latinorum biblio- thecae Mediceae Laurentianae I (111^), p. 233 sq. hi editione Gestorum Friderici Waitziana non memoratur. 2) Post Gesta Fridertci Annales 15 SS. Udalrici et Afrae Augustenses ab a. 1106. usque ad a. 1334. con- tinuatos continet in iisque cum Hermanni Altahensis Annalibus Ottonis Chron. VII, 12 — 34. ex B 4: petita. Codicem ipse Berolini evolvi. C[. H. Simonsfeld in 'Historische Aufsdtze dem Andenken an G. Waitz ge- widmet' C188G>, p. 204 sqq.; B. de Simson, in 'N. Archiv' XXXVI, 2o| p. 093. 3) Bibl. hist. medii aevi IP, p. 885. 4) C[ W. Watten- bach, 'Archiv' X, p. 623. 5) De codice Neresheimensi cf. supra p. XLIII sq. 6) Codices deperditi, vel quos olim exstitisse non nisi coniciendo scimus, uncis quadratis inclusi sunt. PRAEFATIO. LXXXV co 09 o «51 1 '^ LXXXVI PRAEFATIO. Numeri, quihus h. m. Wilmans codices signavit, quo- modo nostris respondeant, Jiac iahida ostenditur: Wi Imans, Editio nostra. a) in praefatione. b) in apparatu critico. Al 1 A2 A2 2 AS A2* 2* AS* A3 3 A \a A4t 4 A4: AQ^ 6 Al Al — A la' AB> — B2a A9 — Al^ AIO — Al^' AU — (72 A12 — A Ib JSl 7 B2 B2 11 B 3 (dej). 2) BS 5 B\ B4: 12 B \a Ca 1 (editt.) A \y (dep. \),cf.Cl. Ca2 13 C3 CaS 13* Chron. Turic. {\*a) Ca4: 9 C4. Cab 10 Chron. Turic. (l*c) CaQ — Chron. Turic. (1*) Cal — Chron. Turic. {V*) C^l 2*^1 A 3*a¥ C^2 — A 3*a^yy C^3 2*^2 A 8'a3« C/^4 2*^2* A3*a^ 0/5 5 C^6 2*^3 \ A 3*a4a C^l 2*A AS*a^ C/?8 2* Bl ^3*Ji C/?9 — 2 C/?10 — 3 C^ll — 4 JDa 1 — B 3 (cf. B Sa) Da 2(^) — A 3*a^Y Da 20>) — dep. 6 DaS — cf. dep. 11 Da 4 — G. Frid.^ Da5 — A 3*Z>1« DaQ — B\b Da 7 — 6 10 1& 20 25 30 3& 40 4& 1) Numerum A 5 Wilmans omisit. 2) Codex Pollingensis ficticius, supra p. LXXXIII. 3) Codex Dunensis ficticiu^, supra p. LXXXIII. 4) Codex Manriquii ficticius, supra p. LXXXIII. 5) Codex Flm^ent., supra p. LXXXIII sq. 6) Codex Patav. ficticius, supra p. LXXXIII. 60 PRAEFATIO. LXXXVII Wilmans. Editio nostra. a) in praefaiiom. b) in apparatu critico. — Gest. Frid. ^ — A 2a — A 3*^2 — A 3*a2 — A 3*aiY — B^ 10 JJfi 3 - ci Editio nostra. Wilmans. a) in apparatu critico. b) in praefatione. 6 A6 ib Ala 3 AS — Al — AQ — AIO 20 Aly (dep. 1) (editt.) Ca 1 — A 12 1 Al Da8 Da 9 Da 10 Da 11 Da 12 D^ 1 D^2 D^3 Et vice versa 85 Al A la A la A la' Al^ Al^' A ly (dep. 1) Aly' A Ib A2 A 2a A2b A3 A3* A4: A3*ai A3*a^ A3*a5 A 3*a3« A 3*a4a A 3*ai^ A 3 aiy A 3*a^Yy A3*a^ A3*bi A 3*^»i« A3*b2 Bl Bla B\b B2 B2a — Da9 2 A2 2* A2* 4 A^ 2*A C^ 7 30 A 3*a2 _ Z)a H 2*A 2* C^ 4 2*A 2 C^3 2*A 3 C(ib — C^6 35 A 3*a¥ 2*A 1 C^l — Da 2("-) — Da\2 — C^2 io A 3*b^ 2*B 1 C^ 8 — Da5 — Da\0 5 ^3 12 B4: \\A B\d — DaQ 7 Bl A8 1) Codex Neresheim., supra p. XLIII sq. 2) Excerpta ex edi- tione Cusp., supra p. LXXXI. LXXXVin PRAEFATIO. Editio ' 0 nostra. Wi Imans. a) m apparatu critico. b) in praefatione. B2b — — B 3 (dep. 2) 11 B2 Dal BSa — 1 B3b — — B3c — — B3c' — — B4. — D/Jl (71 — D^3 C2 — An C3 13 Ca2 C3a — — C4. 9 Ca4 C6 5 (in libro octavo) Bl C6 — Da 9 (in libro octavo) C7 (dep. 4; — 2 dep. 1, V. supra A\y dep. 2, V. siipra B3 dep. 3 — cf. sub Ca 2 dep. 4, V. supra Cl dep. 5 — — dep. 6 — Da 2(^) 6?ep. 7 — — tZep. 8 — — (^ep. 9 — — dep. 10 — — - 320j ; cf. IV, 18, p. 205, i n. 2. 9) P. 6, l. Qsq. 10) Concil. Nic. a. 325 (III, 2; VII, ^), Ephes. a. 431 (IV, 23;; Pseudo- Isidor. (cf III, 2. IV, 23. 26;; Consiii. ? Constantini (IV, 3;. Nicolai I. episiolas de divortio Lotharii (VI, 3, - p. 265; et Leonis papae VIII. decreia de invesiitura spuricc (VI, 17 in.) OUo foriasse ipse non vidit. 11) ///, 6, p. 142; IV, 25. 12) Ex. gr. III, 43, p. 17o sq. Cf. IV, 7 fin. de si/mbolo ^Quicumque'. 13) ///, 27, ■ p. 168. ///, 31. 14) ///, 35. 15) IV, 8. Quem cerio novii, Gesta Frid. i /, 54. 55. 58. 16) IV, 13; cf. p. 205, n. 1. 17) IV, 19, p. 208. < 18) V, 4, p. 235. 19) V, 4, p. 235. Commentario in psalmos Otto usus M est in epist. ad Wibaldum. 20) V, 18, p. 248. 21) IV, 18, p. 205, t n. 2; VIII, 23 fin. 22) VIII, 18, p. 417; VIII, 21, p. 425. 23) Pez, |f Thesaurus anecdoiortwi I, 2, col. 831—332. 165 sgg'.; VI, 1, col. b6d sqq. ij 570 sq. ; cf MG. LibelU de liie III, p. 137. Cf. infra p. 412, n. 1. f PRAEFATIO. XCIII B) Philosophi et grammatici: Tlatonis Timaeiis^; Aristotelis Fraedicamenta, Feri ermenias, Anahjtica priora et posteriora, Topica, JEIenchi^, qnae omnia Otto a Boethio translata esse j^^itnvit^; JBoethii lihri philosophici et theo- 6 logici^; Hermes Trismegistus^ ; Ciceronis De officiis^, Fa- radoxae'^, De inventione^, Fro M. Marcello'-* ; Rhetorica ad Herennium^^; Seneca^'^; Friscianus^^^, De Fseudo-Ay^istotelis De imaginihus lihro certi quicquam diffiniri non potest^^. C) Foetae: Virgilius^^, Horatius^^, Ovidius^^, luve- li 10 nalis'^'^, Lucanus, Statius'^^, Findari Thehani Dias Latina^'-^, versus de Lucretia (Hildeherti Cenomanensis ?) ^^, rhythmus Herimanni Contracti aliunde non notus-^; fortasse etiam Claudianus ^^, epitaphium Boethii ^^. D) Historici, legendae, leges: Chronica Eusehii ah \b Hieronymo translata et aucta^^; Chronica Frutolfi Michels- hergensis (f 1103^ ^^ cum continuatione usque ad a. 1106^^, ex quihus Otto plurima inde ah I, S. vel 4. usque ad VII, 12, maxime inde ah IV, 23, desumpsit ; Orosius ; Eusehii Hi- storia ecclesiastica a Bufino translata et continuata, quam 20 ah Hieronymo translatam et continuatam esse Otto putavit^'' ; 1) Ex interpret. Ckalcidil; I, prol., p. 8 ; VII, proL, p. 308 ; VIII, 8, p. 401. 2) //, 8^ p. 76 sq. Topicis, Analyticis, Elenchis Otto ex interpretatione lacobi clerici de Venetia a. 1128. facta usus esse videtur. 3) V, 1; ^. 230. 4) V, 1, j9. 229 sg'. Consol. philosophiae: 25 /, prol. in. ; V, 1, p. 229; VI, 9; p). 271. Coinni. super Peri ermenias: II, 8, p. 11', in caiegorias : ep. ad canc. p. 4. De syllogismo hgpothetico: ,j ep. ad canc. in., p. 4, l. S sqq. (cf. Addenda). De differentiis topicis: ih., p. 4, l. 22. 5) I, 16 fin. Cf. P. Thomas, Apulei Platonici de philo- sophia libri, Leipzig, Teubner, 1908. 6) /, 26. //, 19. 24. 31. 34. 40. 44. 30 7) //, 34. 44. 8) /, 6, p. 44^ sub titido Rethoricae primae. 9) //, 50^ p. 128. 10) I, 6, p. 45. 11) Epist. ad Lucilium: II, 40, p. 114; ad Paulum apostolum spuriae: III, 15, p. 153. 12) Instit. grammat.: II, 8, p. 75; V, prol. in.; cf. V, 4, p. 235. 13) VIII, 35, p. 457, n. 1. 14) Aeneis, Georg. (III, 11. ex Orosio, sed vide Gesta Frid. \ 35 /, 4j, Eclogae (I, 28J. 15) Epistolae, et maxime Ars poetica, auctoris nomine numquam posito. 16) Metaniorph. (VIII, 8), Fasti (I, 21). . 17) //, 6. 18) Tliebais (VIII, 17, p. 414;. 19) /, 25, p. 56. f 20) //, 9 ; cf Addenda. 21) VI, 32, p. 298. 22) IV, 18. ex Orosio et Frutolfo (cf. Augustin. De civ. Dei V, 26j. Cf. III, 20, l. 18. 40 et Claudiani De quarto consulatu Honorii v. 315 sqq. 23) V, 1, p. 229, n. 4. 24) /, 27, p. 61 ; //, 16, p. 85. Etiam pluribus locis Otto ipsa Hierongini Chronica exscribere jjotuit, ubi, cum ad verbum Hieronijmiana in Frutoifi librum transissent, ad Frutolfum remisimus. 25) Sub Ekkehardi Uraiigiensis nomine edita SS. VI. Cf. H. Bresslau, 45 'Neues Archiv' XXI, p. 191 sqq. 26) Quani brevitati consulentes sub Ekkehardi nomine attulimus, de auctore nos quidem nihil diffinientes. 27) IV, bfin.; 6fin.; 14, p. 200; 18, ^;. 207; 21, p. 212. Errorem in ^' XCIV PRAEFATIO. Historia tripartita iussu Cassiodori translata et in umim collecta ; Sallustius ^ ; Dares Fhrygius ^ ; losephi Antiquitates ludaicae et De bello ludaico^; Pseudo - Hegesippus ; Vitae patrum^; Rufini Historia monachorum^ ; lordanis Romana et Getica ; Pauli diaconi Historia Langohardorum ^ ; Reginonis Chronica cum contimiatione, maxime inde ab V, 7 ; Annales Hildesheimenses'^ ; catalogus^ quidam pontificum et impera- torum Roma^iorum^ ; Vita b. Silvestri (IV, Ifin.; cf. G. Frid. II, 34^ ; lohannis vita Gregorii Mag^ii ^^ ; Gehehardi vita s. Udalrici^^; translatio s. Dionijsii^^; martgrologium'^'^; legendae i) vel vitae et passiones complurium sanctorum'^^ ; epistola Luciani de revelatione corporis s. Stephani^'^ ; sanctae crucis exaltatio ^^; Vita Aristotelis'^^ ; prologus legis Baiuivariorum ^^; lex Salica ^^; leges lustinianae ^^. Fortasse etiam Widukindi Bes gestae Saxonicae'^'^, Liudprandi A^itapodosis^^ et Historia Ottonis^^, Isidorus ^^, Beda ^^ hic iUic inspecti sunt. Historia Miscella (vel Pauli Bomana) ^^, Sigeberti Chronica ^'', Gesta Francorum -^, codice aliquo Otto invenire potuit, cf. Cacciari in praefatione ad Eus bii , Historiam ecclesiasticam Rufino interprete, I, Romae 1740, de codice Vatic. \ reg. 564 (sasc. XI). Otto codice Monac. Lat. nr. 6375 (Frisingensi) vel 2i apographo eius usus est. 1) //, 37. 44, p. 120 sq.; cf II, 19, p. 89, n. 6. 2) /, 26, | p. 58 ; cf. I, 25, p. 56. 3) Rufino ititerprete. Editione Coloniensi j (in aedibus Eucharii Cervicorni) a. 1524. usus sum. 4) IV, 14, p. 201, l. 1. 5) /, 26, 1). 60. 6) Cf. V, 4, p. 233. 235; V, 5, 2' p>. 236; V, 6, p. 237; F, l^fin.; V, 16, p. 247. 7) /, 24, p. 56; //, 6; ///, 18, p. 158, l. 24 sg.; V, 4.fin.; VI, 28, p. 292; VI, 31, p. 295. 296. 8) Vel catalogi, ad quos sub titulo 'Gestorum Roma- norum ' Otto respexit, VI, 13, p. 273 ; cf. VI, 22 : secundum Romanos ; p. 382: luxta Romanos; cf. VI, S2fiti., p. 300; p. 378, l. 12. Quos 3 fortasse in curia papali vel in Urbe a. 1145. Otto accepit. 9) Cf. p. 876, n. 6. 7. etc. 10) V, 7, p. 238; cf. IV, 26, p. 217. 11) VI, 18, p. 279. 12) VI, 11, p. 272, n. 6. 13) Cf. III, 30, p. 169; ///, 35, p. 172. 14) Et maxime sanctorum Thebeorum (Mauricii, Gereonis, Victoris) : III, 43, p. 176 sq.; s. Viti, s. Afrae: III, 43, 3 p. 177; s. Basilii: IV, 10, p). 197; s. Columbani, s. Leodegarii, fortasse etiam s. Galli et s. Roynarici: V, 1, p. 238; s. Corbiniani: V, 24; Thiemonis: VII, 7; fortasse s. Bonifatii: V, 25, p. 253. 15) IV, 22. 16) Cf V, 8, p. 240. 241. 17) //, 8, p. 75. 77. 18) V, 9, p. 242. 19) IV, 32, p. 224. 20) Cf. V, 4, p. 233. 21) Cf VI, 15, 4 p. 275, n. 6. 22) Cf VI, 15. 23) C/^. VI, 23, ^. 286 ; VI, 24, i?. 287, «. 4. 24) C/-. ///, 31, p. 170, ^i. 2; F, ^fin.; V, 9, i). 240; de Originibus cf supra p. XCII. 25) Cf III, 31, p. 170, w. 2; F, 18, p. 248. 26) C/'. ex. gr. II, 10, jo. 79, l. 15 (^//ts^. w/sc. /, 15;,- //, 17, p. 87, l. 2; ///, 37, p. 172; /F, 11, jf). 199; IV, 21, i>. 211. 4 27) C/-. ea:. ^rr. IV, 27, ?). 221; T; 9, p. 241; F, 12, p. 244, ^. 20 s^. ; F/, 23, p. 286; F/, 24, p. 288; F/, 35, ^). 304, w. 7 ; F//, 1, j9. 310; VII, 9, i). 319. 2«) Cf. XCVIII PEAEFATIO. Audores, quos enumeravimus, non omnes uno tempore simul neque integra semper eorum opera ad manus liahuisse Otto imta^idus est, qui etiam sententias complures fortasse ex florilegiis vel ex commtmi aetatis suae doctrina vel alio aliquo intercedente medio magis quam ex ipsis fontihus desumpsit 5 et in Chronica conscrihenda hic illic non ipsos auctores, sed excerpta ex iis prius confecta adhibuisse et interdum res antea lectas ex memoria posuisse videtur. Quo, ut assolet, factum est, ut in errores non semel incideret ^. Qui etsi nec numero nec, si p^er se singnla inquisieris, pondere carent, in ic universum ad iudicium de opere ferendum nihil faciunt, quippe in quo uhique et in omnihus Otto id egerit, ut magis, quibus de causis et quem ad finem omnia facta quo- modoque inter se coniuncta essent, ostenderet, quam ut in singulis quibusque semper, quomodo res singidae specialiter i£J gestae essent, investigaret. § 8. De expilatorihus Chronicae, Chronicam Ottonis omnibus medii aevi temporibus iterum atque iterum lectam fuisse probant et codices qui exstant vel quorum notitia habetur, numero plus quam quiii- 2( quaginta, et magna eorum turba, qui ea in aliis operibus conscribendis usi smit. Omnes codices et omnes fere qui ipsum Ottonis librum exscj^ipserunt ad australem vel ad austrum et orientem spectantes et ad occidentales Gerynaniae partes pertinent. Et in Baioaria et Austria codices A, in 2 Alemannia (et Helvetia) codices C, codicum B vero in AI- satia'^ B 1, qui ad C propius accedit, in Baioaria et Austria B 2 et B S, qui cum A aj^tissime coniuncti sunt, vidgati inveniuntur. Nec minus, quantum iudicare licet, apud orientales auctores textum A vel B 2, B S similem, apud occidentales textum C vel B 1 similem adhibitum videmus. JExtra Germaniam praeter Albricum Trium Fontium mo- nachum dioc. Catalaunensis Campaniae ad codicem B 1 similem et lohannem Diugosz Polonum ad A, ut videtur, redeuntes adhuc nullos Ottonis expilatores novimus. Nam ea, quae in catalogis et clironicis pontificum et imperatorum Italicis saec. XII. et XIII. ex Ottonis libro VI. desumpta leguntur, omnia ad Cronicam pontificum et imperatorum S. Bartholomaei in Insula Bomana^ redeunt, quae sua ex 1) Quos suo quemque loco castigavimus, alihi accuratius de iis dispiitaturi. 2) Cf. supra p. XV. 3) SS. XXXI, p. 214 sq. i PRAEFATIO. XCIX diploynate Friderici I. imperatoris a. 1167. Aug. 6. ecclesiae S. Bartholomaei dato ^, cui excerpta, qtiae maxime ad B accediint^, ex VI, 24 — 26. inserta sunt, desumpsit. Plurima ex Ottone Gotifredus et Alhricus integra. fere aut leviter 6 mutata transscripserunt : ex Gotifredo Ottoniana ad pluri- mos devenerunt^. Chronicam Ottonis 7nedii aevi temporihus in usus suos converterunt hi^: Saecido XII: Bialogus de pontificatu sanctae Bo- K) manae ecclesiae (auctore fo7iasse Baheivino) a. 1162/63. con- scriptus^, diploma Friderici I. imperatoris a. 1167. Aug. 6. ecclesiae S. Bartholomaei in Bisula Bomana datum (ex B, ut videtur) ^, Historia Welforum Weingartensis (ex C : SS. XXI, p. 4:54: sqq.), Chronographus Weingartensis (ex C\ 16 ut videtu}^)^, cuius pars posterior dicitur Hugonis continuatio Weingartensis (SS. XXI p. 415), Compilatio Admuntensis '\ Annales Admuntenses (ex A 4; SS. IX, p. 570 sqq.), Annalium Mellicensium continuatio Admuntensis (SS. IX, p. 580^, Auctarium Zivetlense (SS. IX, p. 539 sq.), Aucta- M rium Garstense (SS. IX, p. 562 sqq.)^^, Annales S. Bud- herti Salishurgenses (SS. IX, p. 160 sqq.) ^^, Anonymi Zivet- lensis Historia pontificum Bomanorum (ex A) ^-, Magnus presh. Beicherspergensis in Annalihus et Chronico (ex A, ut videtur: SS. XVII, p. 44S sqq.)^^, Compilatio S. Lam- 25 1) Stumpf, ^Reichskanzler' nr. 4088; Syhel et Sickel, 'Kaiser- 25^ urkunden in Abhildungen' X, 11. 2) Qiiae ex exemplari imperatori transmisso (F) desumpta statuere non duhitaveris. 3) Quo etiam Hartmannus Schedel in Libro Cronicarum (Norimb. 1493^ usus est, uhi ipsam Ottonis Chronicam, quamvis codicem B 3 alibi exscripserit 30 (supra p. LXVIIsq.), expilasse non videtur ; cf. M. Haitz, 'Hartmann Schedels Weltchronik', dissert. Miinchen 1899. 4) Quibus quin alii addi possint a viris in posteriorum temporum Ubris eruditioribus, non dubito. 5) H. Bohmer in ^Neues Archiv' XXI, p. 653; MG. Libelli de lite III, p. 526 sqq. — Auctorem Ludi de Antichristo qui dicitur 35 Ottonis Chron. VIII, 3. legisse E. Michael, 'Geschichte des deutschen Volkes' IV fl906^, p. 434. putavit, quod affirmari non potest. — De Ligurino cf I. Sturm, 'Der Ligurinus', Freib. i, B. 1911, p. 69. 6) Supra l. 1 — 3. 7) Certo ad textum B 1. C redit. 8) G. Hess, Monumen- torum Guelficorum pars historica, Kempten 1784, p. bb sqq. — In 40 Annalibus Welficis Weingartensihus, SS. XVII, p. 308 sq., Ottonis Chro- nicam adhibitam esse vix credo. 9) A. 1187. Cf. W. Wattenbach, 'Archiv' X, p. 632. — Fortasse ex A4. 10) Cum Annalibus Admun- tensihus artissime coniunctum. 11) Qui per idem medium intercedens, atque Annales Admuntenses, ex Ottonis Chronica pendere et ideo ad A4 l|45 redire videntur; cf. A. Hofmeister, 'Die heilige Lanze', Breslau 1908, i'i' p. 12 sq. 12) B. Pez, Thes, anecdot. noviss. I, 3, col. 325 sqq. 13) For- tasse etiam Gerhohus Reicherspergensis , De investigatione Antichristi I, 22; cf. infra p. 321, n. 7. VII* C PRAEFATIO. he7'ti Karintiae (ex B 2, ut videturj \ Gotifredus Viter- hiensis in Fantlieon (ex codice Bl simili: SS. XXIIJ^y Chronicon Laureshamense (SS. XXI, p. SS4: sqq.) : saeculo XIII: Otte in carmine Teutonico ^Eraclius'^^ Otto de S. Blasio ^, Chwiicon Urspergense (ex C 1 ; SS. XXIII) ^, Alhricus Trium Fontium monachus (ex codice B 1 simili ^ ; SS. XXIII), Chronica universalis Mettensis (SS. XXIV, p. b02 sqq.), Chounradus in Chronico Schi- rensi (SS. XVII, p. 620^g. y, Hermannus Altahensis (= snpra jB 4 ; ex B S; SS. X VII), Annales Spirenses (ex C, ut videtur : SS. XVII, p. 80 sq.)^, Annales S. Trud- perti (ex C; SS. XVII, p. 2Sb sqq.)^, Chronica universalis Turicensis (ex CS)^^: saeculo XIV: Annales Osterhovenses (ex B S^^; SS. XVII, p. 538 sqq.), lohannes Victoriensis in Lihro certarum historiarum (fortasse ex A) ^'^ et in Historia Romana (in- edita) ^^, Auctaria Mellicensia manihus saec. XIV. et XV. scripta (SS. IX, p. 535 sqq.), quorum pars aliqua saeculo XIV. scripta potius ad Hermannum Altahensem quam ad ipsum Ottonem redit^^, Henricus de Hervordia^^; 1) Cf. W. Wattenbach, 'Archiv' X, p. 623. 2) Cf. etiam B. Schmeidler, 'liaUenische Geachichtschreiber des 12. u. 13. Jh.', Leipzig 1909, p. 84 — 86. Catalogus quoqiie codicmn C, SS. XXII, p. 281 sqq., n. **, proxime ad Oftotiem accedit. 3) 'EracUus, Deutsches Gedicht des 13. Jh.', ed. H. Grcif, Strassburg 1883, p. 40. 62; cf. H. F. Mass- mann, 'EracUus' p. 510 sqq. 4) Ex. gr. c. 28. 37 in. (Ottonis Fris. Chron. VII, 24 fin. II, 19 fin.), 5) Praeter excerpta ea, quae in codice Zwi- faUensi nr. 411 (C 1) una cum Ekkehardo auctor Urspergensis invenit, Historiam Welforum exscripsit. — De Aegidii Aureaevall. Gestis ep. Leod. cf. I. HeUer SS. XXV, p. 8. 6) Interdum ipse Ottonis verba mutavit; cf P. Scheffer - Boichorst, SS. XXIII, p. 658, n. 55. 7) Catalogos, ib. p. 624 sqq., potius ad Gotifredum Viterbiensem redire putaverim, quem aUunde Chounradus auxit, inter cetera Bonizonis Librum ad . amicum expilans. 8) Qui ut ad primam editionem Isingrimo missam ^ redeant, fieri posse E. Steindorff, 'Forschutigen zur Deutschen Geschichie' IX, p. 397 — 402, perperam ptdavit. 9) Qui etiam continuationem\ Sancti Blasii expilaverunt. 10) Cf. 'Neues Archiv' IV, p. 39 — 41; supra p. LXXV. 11) Praeterea Hermanni AUahensis Annalibus cum continuatione usi sunt. 12) Edidit F. Schneider, Hannov. et Lipsiae^ 1909. 1910 (SS. rerum Germanicarum), qui de codice B 1 cogitavit. Ctrto lohannes recensione C usus non est. Anonymus Leobiensis Ottonis\ Chronica non usus est, cf. F. Schneider in ^Neues Archiv' XXVIII, p. 428, n. 2. 430. 13) F. Sciineider in praefatione editionis Libri certarum histor., p. XXI, n. 2. 14) W. Wattenbach, SS. IX, p. 536, l. 30; cf. p. 537. ad a. 1113. et infra p. 332, n. *. — De '■Cronica pii marchionis fundatoris nostri' in codice Vindobonensi nr. 364 (oUm CUiustroneoburgensi) saec. XIV. cum additamentis ex Ottone Frisingensi a. 1139. cf. W. Wattenbach, 'Archiv' X, p. 463; /. CJimel, 'Die Iland- schriften dtr k. k. IlofbibUothek in Wien' I, p. 12b sq. 15) Ad PRAEFATIO. CI saeculo XV. et XVI. inennte: Aeneas Sylvins Ficco- loniini, TJiomas Ehenclorfer in Cronica regum llomanonmi ^ et in Chronico Austriaco -, Anclreas presh. Ratisponensis in Chronica de prhicipihns terrae TBavarorum et ^ChroniJc von 5 den Fiirsten zu Bayern^ ^, Hans Ehran de WiJdenherg in 'CJironiJi' von den Fiirsten ans Bayern^^, Georgins Haiier de NiederaltaicJi in Gestis iUustrinm chtcum Bavariae^, Vitns ArnpecJv in CJironico Anstriaco^' et in CJironico Baioariae\ loJiannes Staindel canoniciis Pataviensis^, Aven- 10 tinns (loJiannes Turmair) •', Andreas ahhas MicJieJshergensis in CataJogo sanctorum ordinis s. Benedicti ^^, Fr. WilJielmns Wittwer (f 1512^ in Catalogo ahhatnm moncisterii SS. Udalrici et Afrae Angustensis ^^, loJiannes 3Ienestarffer (Manesdorfer) in LiheJlo de origine monasterii S. LamJjerti fi6 in Karintia'^'-, loJiannes Diugosz in Historia PoJonica (ex A, a. 1202: De lohanne presbitero dicit Galvilensis episcopus in relatione de Syria etc. (= Ottonis Fris. Chron. VII, 33^; qiiae num immediate ex Oiione desumpta sint, in medio A. Potihast in ediiione Henrici, Goet- tingen 1859, p. XXII, relinquit. 20 1) A. F. Pribram in 'Mitteil. d. Inst. filr Oesterr. Geschichts- forschung, Ergdnzungsband' III (1890) p. 63 — 65. Cf. etiam 0. Red- lich et A. E. Schonbach, 'Des Gutolf von Heiligenhreuz Translatio s. Deliciane' in ^SB. der Wiener Akad. der Wissenschafien, 159. Band, 2. Abhandlung', p. 4, n. \. 2) Ed. H. Pez, SS. rerum Austriac. II 25 (Y12b), p. 682 sqq. 3) Edidit G. Leidinger, Miinchen 1903 ('Quellen und Eroo^terungen zur bayerischen und deutschen Geschichte, NeueFolge' I). 4) Edidit F. Roth, Munchen 1905 CQuellen und Erorterungen zur baye- rischen und deutschen Geschichte, Neue Folge' II, 1). Inde et ex Andrea Ratisponensi Uhncus Fuetrer sua desumpsisse videtur, cf. R. Spiller in 80 editione Jjlrici (Miinchen 1909, 'Quellen und Erorterungen zur bayerischen und deutschen Geschichte, N. F.' II, 2), p). LX. et 156, n. 5. 5) H. Waltzer, 'Georg Hauer von Niederaltaich, ein bayrischer Chronist des 15. Jahrh.', dissert. Miinchen 1902 (etiam in ' Archivalische Zeitschrift' , 'N. F.' X, p. 184 — 310;. 6) H. Pez, SS. rerum Austriacarum I, 86 col. 1165 sqq. 7) K. F. Joetze in 'Verhandlungen des hisior. Vereins fur Niederbayern XXIX (l^m), p. 93. 8) Oefele, SS. rerum Boi- carum I, p. 4:17 sqq. L. Oblinger in 'Archivalische Zeitschrift', 'N. F.' XI ('1904>, p. 45 sqq. Qui, num codice B 3 usus sit, alias inquiram. 9) 'lohannes Turmairs genannt Aventinus Sdmmtliche Werke, herausgeg, 40 von der K. Akademie der Wissenschaften ' , Miinchen 1881 — 1908. Aventinum codice Scotwum Vindobonensi (A ly) usum esse R. Wilmans, *A7'chiv' X, p. 148, dixit, sed nescio, quare; cf. supra p. XXVIII, n. 3. 10) /. Fassbinder, 'Der Catalogus satictorum ordinis s. Benedicti des Abtes Andreas von Michelsberg ' , Bonn 1910, p. 119, qui de codice A2 i& cogitavit. 11) Usque ad a. 1497; ed. A. Steichele, 'Archiv fiir die Geschichte des Bisthums Augsburg' III Cl860^, p. 10 sqq., ex. gr. jy. 41. 52. 55 sqq. 12) M. Pangerl in 'Beitrdge zur Kunde steiermdrkischer Geschichtsquellen' I, p. 108 sg. ///, _?;. 61, n. 49. Cf. infra p. 485. CII PRAEFATIO. ut videtiir)^, lacohus Wimpfeling '^ , lohannes Nauderus (ex archetypo codimm (7 3 et C^ vel eius apographo accu- ratissime facto)'^, lohannes Trithemius^. § 9. Qui de Ottonis Chronica egerint, De Ottone et Ottonis Chronica vel singidis eius locis imprimis egerunt hi^: 'Histoire litteraij^e de la France' XIII (1S14:), p. 268 — 285. G. Waitz, 'tjher die Entwicldung der deutschen Ilistoriographie im Mittelalter' , in Adolph SchmicWs 'Zeit- schrift filr Geschichtswissenschaft' II (184:4:), p. 110 — 112. B. Hu h er , 'Otto von Freising, sein CharaMer, seine Weltanschauung, sein Verhdltnis zu seiner Zeit uncl seinen Zeitgenossen als ihr Geschichtschreiher', Miinchen 1847. I. F. Mo n e , QueUensammlung zur Badischen Landes- geschichte' I (^1848^, 'Finleitung' p. 10 — 12. Th. Wiedemann, 'Otto von Freysingen nach seinem Lehen und Wirlien\ Passau 1849. B. Wi Imans , ' TJher die Chronih Ottos von Frei- singen\ 'Archiv' X AS^i;, p. 131—173. L. L an g , 'Psychologisclie CharaJderistih Ottos von Freising', Augshurg 1852. B. Wi Imans , 'Zur Geschichte der Handschriften von Ottos von Freisingen Chronik' et 'Ottos von Freisingen Verhdltnis zu den Wittelshachern' , 'Archiv' XI (1853^, p». 18 — 76. 1) M. Perlbach in 'N. Archiv' XIV, p. 189 — 191. 2) In Epitome rermn Germanicarum c. 7 ; cf. I. Knepper, 'Jakob Wimpfeling. Sein Leben und seine Werke', Freiburg i. B. 1902 (^Erldut. und Er- gdnz. zii Janssens Geschichte d. deutschen Volkes' III, 2 — 4^, p. 121. 165. 168; w. 2; E. Bickel, 'Wimpfeling als Historiker' , dissert. Ma?-- burg 1904, p. 36 S(/. 52, n. 1. A. 1496. Wimpfeling in castiganda ' historia Ottonis Frisingensis occupatus erat, epist. ad Conradum Celtem, . Knepper , 'Anhang' nr. XI, p. 340 (ubi pergit: utinam et alterum haberemus exemplar, magis castigatum. Tu de hoc cogitabis, nostrum enim non est Latinum multis in locis, sed plenum ubique barbarie, mendis, ineptiis^ Quam editionem, sive Chronicae sive Gestorum Fride- rici, absolvisse non videtur. 3) Ubi etiam Ottonem de S. Blasio in- ■venit. 4) Cf. Silbernagel, 'lohannes Trithemius'. Landshut 1868, [ 2>. 168. 5) Eos, qui de Gestis Friderici specialiter egerunt, habes \ apud Dahlmann-Waitz, 'Quellenkunde zur Deutschen Geschichte' ed. 7: (IQOQ), nr. 3803 (ed. 8, qiiae mox prodltura cst, nr. 5041^; cf. prae- faiionem editionis novae Gestorum Friderici, curante B. de Simson, PRAEFATIO. CIII W. Wattenhach, in ^Arcliiv filr Kiinde dster- reich. Geschichtsquellen' XIV (IS^oJ, p. 58 sq. Gaisser, 'Charalderistik des Blschofs und Chro- nisten' Otto von J^reisingen' , Progr. Botticeil 1860. 6 K. W. Nit z s ch , 'Staufisclie Studien', 'Histor. Zeitschr: III (1860^, p. 334 sqq. B. Wi Ima n s in praefatione editionis Chronicae, SS. XX (^1868;, p. 83 — 115. Th. S or g en fr e y , 'Ziir Charalderistih des Otto 10 von Freising als Geschichtschreiher\ Progr. Greiz 1873. W. de Giesehrecht, ' Geschichte der deutschen KaiserzeiV IV ("1875; ed. 2. 1877^, p. 394 — 398. M. B il d i n g er , 'Die Entstehung des 8. Buches Ottos von Freisinq', in 'SB. der Wiener AJcademie d, Wiss., 15 Phil.-hist. Ci: XCVIII (1881^, p. 325—366. G. Wait z in praefatione editionis Gestorum Fride- rici, Hannoverae 1884 (SS. rerum Germ.J. E. B er nheim , 'Ber CharaJder Ottos von Freising und seiner Werlxe\ in 'Mitteilungen des Instituts fiir oster- 20 reicJiiscJie GescJiicJitsforscJiung^ VI (l^Qb), p. 1 — 51. W. Wattenhac Ji , ' DeidscJilands GescJiicJitsquellen im Mittdalter' II^ (^1894^^ p. 271—279. W. de Gie s eh r e cJit , ' GescJiicJite der deutscJien Kaiserzeif VI (189d), p. 291 sq. 25 W. GundlacJi, ' Heldenlieder der deutscJien Kaiser- zeit' III, ImishrucJc 1899, j). 256 sqq. M. B il ding er , 'Die Universalhistorie im Mittel- alter' II, in 'DenJcscJiriften der Wiener AJcademie der Wiss., PJiil.-Jiist. Ci: XLVI (^1900^8987;, p. 26 — 41. 30 I. HasJiagen, 'Otto von Freising als GescJiicJits- pJiilosopJi und KircJienpolitiJcer', Leipzig 1900 ('Leipziger Studien aus dem Gehiet der GescJiicJde, Jierausgeg. von Buch- Jiolz, LamprecJit, MarcJcs, Seeliger', VI, 2). A. HaucJc, 'KircJiengescJdcJde DeiUscJdands' IV 35 (1903;, p. 477—485. 0. Holder-Egger , in Herzog - HaucJc, ' Realencyclo- plldie filr protestantiscJie Theologie und KircJie', 3. ed., t. XIV ^1904;, p. 533 — 537. /. S cJi m i dlin , 'Die PJuIosopJiie Ottos von Frei- 40 sing\ ' PJiUosopJnsches JaJirhucJi der Gorres- Gesellschaft' XVIII (l^dOb), p. 156—175. 312—323. 407—423. 1) Primum prodiit a. 1858. CIV PRAEFATIO. I. S cli m idlin , 'Bischof Otto von Freising als Theologe% 'Katholik' LXXXV, '3. Folge' XXXII, (l<^Oh), p. 81—112. 161—182. I. S chmidlin , 'Die Eschatologie Ottos von Frei- sing\ 'Zeitschrift fiir Jcatholische Theologie' XXIX (IQOb), 2). 445—481. I. S ch m idlin , 'Die geschichtsphilosophische und hirchenpolitische Weltanschammg Ottos von Freising', Frei- hurg i. B. 1906 (Studien und Darstellungen aus dem Ge- hiete der Geschichte, herausg. v. H. Grauerf IV, 2. 3^ ^. /. S chmidlin , 'Alhert HaucJcs Urteil iiher Otto von Freising\ 'Histor. JaJirhucJi' XXVII ^1906^, p. 316 — 322. A. Ho fm ei s ter , 'Zur ErJiehung EherJiards I. auf den Sahhurger ErsstuJil 1147', ' ZeitscJirift filr Kirchen- gescJiicJite' XXIX (^1908j, p. 71—78. H. Sim 0 n sfel d , 'JahrhiicJier des deidschen ReicJies unter FriedricJi L' I (^1908^, ^mmm, maxime p. 650 sqq^. B. G r 0 cJi e , 'Beitrdge zur GescJiicJite einer Benais- sancehetvegung hei deutscJien ScJiriftstellern im XII. JaJir- Jiundert', dissert. Halle 1909, p. 38 — 48. M. Ri 1 1 er , 'Die christlicJi - mittelalterlicJie GescJiicJit- schreihung', 'Histor. Zeitschr.' CVII (1911^, p. 237 — 305. A. Hofmeister, 'Studien iiher Otto von Freising' I, 'N. ArcJiiv' XXXVII (^1911^, p. 99 — 161. §10. JDe ratione nostrae editionis. Omnes codices CJironicam integram vel maximam partem continentes, qiios, sex tantum exceptis'^, omnes ipsi vidimus, sunt Jiodie exstantes numero 31 ^, deperditi nu- mero 11 (fortasse 12)^, excerpta vel fragmenta praehentes^ numero 12^. Quormn decem uhique variam lectionem ad- notavimus, et ex sex quidem, A 1, A 2, A S, B 1, B 2, C 1, utpote saec XII. ortis, integram, non nisi levissiinis et manifestissimis calami eiTorihus Jiic illic neglectis, ex- 1) Cf. A. Hofmeister, 'N. Archiv' XXXI ^906;, p. 1^1 sq., 35 nr. 394, et ^Mitteil. d. Inst. f. dsterreich. Geschichtsforschung ' XXIX aW, p. 176 — 181. 2) Al^, Ayr, Alb, B la, B Ib, C 2. 3) Wilmans: 35, quorum 2 acl Gesta Friderici, 3 ad Chronicam univer- salem quam dicimus Turicensem pertinent, uniis periit. 4) Wilmans: 12, quorum 4 ficticii esse videntur, tres exstant. 5) QuoriDn 6 ipst 4CJ{ non vidimus. 6) Wilmans: 4, quorum unus ad Chron. univ. Turic. pertinet. PRAEFATIO. CV scripsimus ; ex C 2^ C 3, C 4, utpote recentioris aetatis, ea tantum attulimus, quae aut inter se aut cum alio aliquo codice non ex alio exstante descripto communia liahent auf socordia aut consilio singtdi aut omittunt aut addunt, pro- 6 priis et pecidiarihus aliis singulorum mendis in universum neglectis : simiJiter ad A 4: non nisi iis locis, iihi cum alio vel aliis codicihus facit ant specialis quaedam causa, etsi parvi momenti, urgere videhatur, respeximus, ita ut, quid A 4 liaheat, ex silentio nostro in miiversum amplius, quam 10 etmi ad alium codicem laudatum ^iropius non accedere, coni- cere non liceat. Praeterea ex ea, quae ex A S descripta non est, parte codicis A 3* variam lectionem integram fere enotavimus : omnia quoque, quae de varia lectione 13 3 con- stahant, allegavimus apographo eius B 4: ad VII, 12 — 34. 16 integre exscripto : ad B la in fine lihri VII, tdd vetus codicis B 1 pars interiit, respeximus : ad lihriwi octavum etiam C 5 et, mendis tamen pecidiarihus p>raeter omissa vel addita plerumque neglectis, (7 6 exscripsimus. Itaque 16 vel poiius 15 codicum rationem hahitam in apparatu nostro in- 80 venis, eorum quidem, qui alius ex alio exstante derivati non sint, ceterorimi paucis non nisi paucissimis locis speciali qiiadam causa urgente adhihitis. Editiones, ne nimia mole editio nostra gravaretur, exceptis iis locis, uhi menda manifesta coniciendo tollere 26 temptahant, in universum negleximus, ex principe tantum Cuspiniani inferdum hoc illud enofantes, non quo ex silentio nosfro de eius texfu quicquam conicere liceref, sed ut, quo- modo ex A et C editio princeps consufa esset, aliqualiter ostenderemus. Varias paucas, quas Cuspinianus in margine so praehet, lectiones omnes att^dimus. Prima ad Isingrimum missa Chronicae edifione de- perdifa nos id egimus, uf eam lihri formam, qua a. 1157. imperafori praesenfafus esf, resfifueremus. Ifaque ad B ef, uhi B 1 ef B 2 infer se discrepant, ad B 1. C, in lihro 86 ocfavo, uhi B 1 deest, ad B 2. C, nonnunquam etiam, uhi vitium in A. B 2 manifesfum esf^, ad C solum fexfum accommodavimus. Sed de lihri ocfavi singtdis locis, uM A. B 2 contra C faciunf, cerfo certius iudicare non po- fuimus : fortasse efiam plurihus locis C recfum hahef : sed, 40 ufpofe oinni duhio non remofo, in nofis quam in texfu id 1) P. 403; n. o. r; 411; n. c; 415, n. e; 418; n. c; 435; n. i; 448; n. n; 451; n. i. CVI PRAEFATIO. ponere maluimus. Ea, qiiae in B omissa in A et C leguntur, in textu quidem, secl intra uncas quadratas [ ] posita sunt. Ea vero, qiiae solus aut A aut C, aut unus tantum codex cuiuscunque classis in margine vel in textu praehet, in notis asteriscis signatis posuimus, omnihus quae non acl rem, sed ad voces tanfuni loertinere et iis, quae non maioris momenti esse videhantur, in notas litteris signatas reiectis. Becensio quoque C interpolata quiclem, sed ex optimo auctori fere coaevo codice redundans, quomodo non semel retractata esset, quod h. m. Wilmans non valde curaverat, ut uhique osten- « deretur, enixe operam cledimus. In iis locis, uhi vitium latere videhatur, discordantihus codicihus ex varia lectione id selegimus, quod etsi auctoritate minore firmatum, sensui magis aptum esse videhatur, raro etiam de nosti^a vel aliorum coniectura emendata posuimus, alia cdiis emendanda reli^i- u quentes. Et monenchim est haec vel omnia vel pleraque non tam neglegentia scriharum p)Osteriorum corrupta quam in ipso auctoris autographo aut lapsu ipsius dictantis aut no- tarii verha magistri suhnotantis minus ahsoluta esse videri. Ea, quae h. m. B.Wilmans ex Chronica universali quam 21 diximus Turicensi editioni inseruerat ^, et initium 'Begistri de curia Boniana' ah eodem catalogo xmitificum et impera- torum suhiunctum omisimus. Notas marginales codicum Admuntensis, lenensis, Argentinensis (Altahensis) , 7iotas S. Lamherti codicis Gracensis, notas Bunenses, continua- tiones S. Stephani Frisingensem et Cuspiniani, versus co- dicis lenensis in appendice suhiecimus, continuationem Ottonis cle Sancto Blasio mox separatim edituri. More nostro ea, quae ex lihris aliorum auctorum ex- stantihus exscripta sunt, litteris minorihus vel minorihus diductis expi^essa sunt-; uhi res tantum ex alio auctore pendent, verha vero Ottonis sunt vel uhi ex complurihus auctorihus narrcdio consuta cst, litterae mediae adhihitae sunt ; litteris inclinatis loci Sacrae Scripturae vidgatae edi- tionis et loci aliorum auctorum expresse laudati indicantur. In commentario conficiendo icl egimus, ut, quomodo Otto 1) Ad III, 4. 11. 12. 21. 43 (45). VI, 20. VII, 33, SS. XX, p. 173 sq., n. *. 177, 11. *. 178; n. b. 183, n. * (cf. infra p. 162, n. *; et 184, n. *. 191 sg., n. *. 238, n. * (cf mfra p. 281, n. **;. 266, n. g; in fine catalogi. de Friderico II. (ex Gilberto, perperam ad Ottonis caia- logum relatiun), SS. XX, p. 274, n. * ; cf ib. p. 275, l. 13 sqq. 2) Ubi Otto non nisi in noininum proprioruin scribendi ratione ab auctore ex- pilato recedatj non seniper expresse indicatur. PRAEFATIO. CVII aiictorihus suis nsus esset, ostenderemus et ea, quae ad eius fidem et rationem considerandi vel scribendi facerent, quam hrevissime afferremiis. Ex notis a h. m, R. Wilmans ad- iectis quas servavimus paticas littera 'W.' apposita signa- 5 vimiis. Capita secundttm optimos codices distinximtis, ita ut ordo noster non semel a priore recedat, numeris editionis Wihnansianae in margine interiore appositis^. In re ortliographica codices optimos vetustissimos A \, 10 B 1, B 2 secuti sumus, ita ut idnque fere nostra in duorum, qui ad auctoris aetatem proxime accedunt, codicum auctori- tate nitantur. Neque, cum et hi codices omnes inter se et singuli in se ipsis minime in singidis vocihus scrihendis sihi constanfes essent, nos eaclem uhique verha eodem modo scripsi- 15 mtts, quocl ne ipsum quidem auctorem vel eius notarium fecisse nemo negahif. Notandum tamen est in clausulis primae quam vocant declinationis vocahtdorum nos semper -ae pro -e resti- tuisse, semper etiam haec et quae posuisse^. In iis locis, qui non nisi in C traduntur, codice C 1 deficiente, codicem 20 (7 3 secuti sumus. Variam lectionem mere orthographicam nunquam, nisi singitlari quada^n causa urgente, appositam invenies : ne in nominihus propriis quidem editionem nostram maxima mole talium ohruere visum est, sed ne quid a quoqitam desideretur, hic, quomodo nomina propria, omissis 25 tamen omnihus fere Graecis, Latinis, Hehraicis'^, in codi- cihus saeculi XII. vetustissimis scripta sint, paucis com- preheyidimus. A 1 hcdjcf: Adalgisus {seniel Adelgisus), Adalheida, Aistulfus (semel Aistol- 30 fus), Albertus (semel Adelbertus), Alemanni, Alemannia (semel Alem- mannia, Alimannia), Aquileia, Aquileienses (semel Aquilegia, Aqui- lenses), Arnolfus {interdum Arnulfus), Babenberg, Babinberg, Baben- bergensis (semel Babinbergensis, Babenpergensis), Balduinus (mterdu7}t 1) In libris I. et III, infra p. 12 sq. 20 sq. 171 sqq. 2) Item 35 semper pre-, caelestis, cesar, Chaldea, Chaldei, Greci, Grecia, Hebrei, ludei, ludea, Palestina, penitentia. 3) Velut Aegyptus, Aegiptus, Egyptus, Egiptus, Africa, Aftrica, Antiochia, Antyochia, Anthiochia, Anthyochia, Assyrii, Assirii, Babylonii, Babilonii, Calixtus, Kalixtus, Cartago, Kartago, Carthago, Karthago, Diocletianus, Dioclecianus, Dyo- 40 clecianus, Dionisius, Dyonisius, Frigia, Phrigia, Hamilcar, Amilcar, Heraclius, Eraclius, Hirene, Hyreue, Hispania, Hyspania, Yspania, Italia, Ytalia, Paschalis, Pascalis, Scythae, Scithae, Scitae, Schitae, Sicilia, Sycilia, Sicyonii, Sycionii, Sicionii, Sicinii, Tib-, Tyb-, Thyb-, Ticinum, Tycinum, Tytinum, Ysaias, Ysayas, Esayas etc. CVIII PKAEFATIO. Baldewinus), Balizlaus, Berengarius {raro Beringarius, semel Peren- garius), Bernhardus {semel Bernardus, Bernandus), Berta, Bertoldus, Berhtolfus, Britanni {semel Brittanni, Brittannii), Brittannia {inlerdum Britannia, Brittania), Brittannicus {semel Brutannicus), Brittones {inter- dum Britones), Brunnehildis, Bulgari. Bulgares, Bulgaria {semel Pul- 5 gari), Burchardus, Karolus {inierdum Karulus, Karalus), Colomannus, Cholomannus, Cono, Conradus {interdum Konradus, Chonradus, raro Konradus, Chunradus, semel Churadus), Eberwinus, Folcho, Folco, Forchaim, Francia {interdum Frantia), Franconfurt, Fridericus, Gebe- hardus {semel Gebihardus), Georgius, Gisila, Gisilbertus, Gotefridus, lo Gothardus, Gvvibertus, Guibertus {his Gibertus), Guillelmus {semel Gillelmus, Guillebinus), Guntharius, Hatto {semel Atto), Heinricus {raro Hainricus) , Helibertus , Herbipolis , Herbipolensis {semel Erbipolis), Herimannus {semel Heremannus), Hildericus, Hildibertus, Hilpericus, Hiltibrandus, Hiltebrandus {semel Hildiprandus, Hiltiprandus, Hilte- 15 prandus), Hucbertus, Inglinheim {semel IngHnhaim), KiHanus, Kyhanus, Labertus {bis Lanpertus, semel Lambertus, Lampertus), Lantfridus, Leopaldus {semel Leobaldus), Liuprandus, Lodewicus {raro Luduvvicus, Ludewicus, semel Lodvicus), Longobardi {bis Lonbardi, semel Longa- bardi), Lotharingia, Lotharius {bis Clotharius), Lupus, Lopus, Mah- 20 tildis, Mahtilda, Methilda, semel Maravia, Maraviensis , Morovia, Marahenses , Merseburch , novies Moguntia {ter Magontia , bis Ma- guntia , semel Mogontia) , Moguntinus {seniel Mogontinus , Moght), Nicolaus {raro Nykolaus, Nycolaus), Nortmanni {saepe Northmanni, hiterdum Normanni, semel Nortimanni, Nartmanni), Normannia, Nort- 25 mannia, Ostrogothi {semel Ostrogohti, Ostrogoti) , Otto {saepe Otho, Odo), Phalaia, Pippinus, semel Pirminius, Pyrimenius {corr. Pyrme- nius) , Pisani {semel Pysani) , Polimii, Polimia ' {bis Polonia, Po- lani), Popio (semel Pupio), Quitilinburg, Quitilincburg, Raboto, Ra- dolfus {semel Radulfus, Rudolfus), Reginaldus {semel Regenaldus, Rei- 30 naldus) , Reginherus , Reginmundus {superscr. Raymundus) , Rhenus ple)'umque, Richiza, Rothardus, Riibertus {ter Robertus, semel Rubertus), Rugerius {bis Rogerius, semel Riigerius, Rogerius), Sixtus, Syxtus, Xyxtus {bis Xixtus), Skirensis {semel Schirensis), Spirensis, Spyra, Tas- silo {semel Tessilo), Teutonici {raro Theutonici), Themo {semel Tiemo), 35 Theobaldus {semel Theopaldus), Theodopertus, Theodoricus {interdum Theodericus, Theodricus), Thieberga {semel Tieberga), Thiegaudus, Thorismundus {semel Turismundus) , Tridentum , Tridentinus {semel Tredentinus), Turingi, Turingii, Turingia, Ulricus {semel Odalricus), Vangiones , Warmatia , Warmatiensis , Guelfo {ier Gvvelfo, Welfo), 40 Wereharius, Wido {semel Guido Guerra), AVinisperg, semel Wisigothi, Wisegothi, Wesegothae, Wesogothae, Vesegothae, Zuendebaldus. A 2 liahei: Adalgisus, Adelheida, Aistulfus (semel Aistolfus), Albertus {semel Adelbertus), Alemanni, Alemannia (i/5 Alimannia), Aquileia, Aquileienses 45 {semel Aquileuses), Arnolfus {raro Arnulfus), Babenberg, Babenbergensis {bis Babemberg), Balduinus {semel Baldvvvinus, Baldewinus), Balizlaus, Berengarius, Bernhardus {semel Bernandus), Bertha, Bertholfus, Ber- tholdus, Britanni, Britannia, Britannicus, Brittones {semel Britanuii, Brittannicus , Britania) , Brunnehildis , Karlomannus {semel Karolo- 50 1) Vel interdum Polunia. PRAEFATIO. CIX mannus), Karolus (tnterdum Karulus), Colomannus, Cholomannus [semel Folomannus), Chfino, Conradus [saepe Kunradus, semel Cunradus, Kun- radus), Dagobertus {semel Dagopertus), Eberwinus, Folcho, Forchaim, Franconfurt, Fridericus, Fultensis, Gebehardus (semel Gebihardus), 5 Georgius, Gisila, Gisilbertus, Gotefridus, Gotehardus, Gvvibertus, Gi- bertus (bis), Willelmus {semel Gvillelmus, Gillelmus), Hatto [semel Atto), Hehpertus, Herbipolis, Herbipolensis {semel Erbipolis), Heri- mannus {semel Hermannus), Hildericus, Hildibertus, Hilpericus, Hilti- prandus, Hucbertus, Inglinheim {semel Inglinhaim), Kilianus, Lambertus 10 {semel Labertus, Lanpertus), Lantfridus, Leopaldus [semel Livpaldus, Livpoldus), Liuprandus, Lodewicus {saepe Ludewicus, semel Loduicus), Longobardi {semel Longopardi), Lotharius {semel corr. ex Clotharius), Lupus, Lopus, semel Maravia, Maraviensis, Morovia, Marahenses, Ma- thilda, Matliildis, Maethilda, Merseburch, Moguntia [semel Mogontia, 15 Magontia, Maguntia), Moguntinus , Nicolaus , Nycolaus, Nortmanni {interdmn Northmanni, Normanni, seuiel Nortmannii), Nortmannia, Normannia, Ostrogothi {semel Ostrogoti), Otto {saepe Otho, interdum Odo), Pergamum (= Bergamo), Phalaia, Pirminius, Pisani, Pysani, Polimii, Polimia {semel Boionii, Polani, Polonia), Popio {semel Pupio), 20 Quitilinburg, Quitilincburch, Kaboto, Radoifus {semel Radulfus, Ro- dolfus, Rudolfus), Reginaldus {semel Regenaldus), Reginherus, Rei- mundus, Reimundus, Rbenus plerumque, Richinza, Rothardus, Riibertus {ter Robertus, semel R6bertus), Rugerius {semel Rogerius, Riigerius), Sixtus {semel Syxtus), Skirensis, Spirensis, Spyra, Tassilo, Themo {semel 25 Thiemo), Theopaldus {semel Theobaldus), Theodopertus, Theodoricus plerumque, Thieberga {semel Tieberga), Thorismundus {semel Turis- mundus), Tridenturn, Tridentinus {semel Tredentinus), Turingi, Turingii, Turingia {semel Toringia), Ulricus {quater Odakicus), Vangiones, War- matia, Warmatiensis, Welfo, Guelfo, Werenharius, Wido {semel Gvido 30 Gverra), Winisperg, semel Wisigothi, Wisegothi, Wesogothae, Wesi- gothae, Zuendebaldus. A 3 liahet: Adalgisus, Adilheida, Aistulfus {semel Aistolfus), Albertus {bis Adelbertus), Alemanni, Alemannia {semel Alimannia), Aquileia, Aqui- 35 leienses {semel Aquilegia, Aquileinses, Aquilenses), Arnolfus {raro Ar- nulfus), bis Babenberch {semel Babenberc, Babenberg, Babinbercb, Babinberg), Babenbergensis {semel Babinbergensis), Baioarii, Baioaria {semel Bauaria, Bauarii), Balduinus {interdum Baldwinus, Baldewinus), Balizlaus, Belgae {semel Pelgae), Berengarius (semel Beringarius, Peren- 40 garius), Bernhardus, Berta, Berhtolfus, Berhtoldus, Britanni {semel Brittanni, Britannii), Brittannia {bis Britannia), Brittannicus, Britan- nicus , Brutannicus , Brittones (r«7-o Britones) , Brunnehildis {semel Brunnihildis), Bulgari, Bulgaria {semel Pulgari), Colomannus {semel Cholomannus), Ch5no, Conradus {interdum Conradus, Chonradus, semel 45 Kouradus, Kunradus, Chuuradus) , Eberwinus, Folcho , Forchaim, Francia {saepe Frantia), Franconfurt, Gebehardus, Georgius {semel Georius), Gisila, Gisilbertus, Gotefridus {interdum Gotfridus), Gothardus, Guibertus {bis Gibertus, semel Guuibertus), Guillelmus {semcl Gilelmus, Guillebinus), Hatto {semel Atto), Helibertus, Herbipolis, Herbipolensis 60 {semel Erbipolis), Herimannus {semel Heremannus), Hildericus, Hildi- bertus, Hilpericus , Hiltprandus {semel Hildibrandus, Hiltiprandus), Hucbertus, Inglinheim {semel Inglinhaim), Kylianus, Lambertus {semel Lanpertus), Lantfridus, Leopaldus {semel Leobaldus), Liuprandus, Lui- CX PRAEFATIO. prandus, Ludewicus (saepe Lodewicus, interdum Luduwicus, raro Ludo- vicus, Lodowicus), Longobardi pleriimque, Lotharius {bis Clotharius), L6pus, Lupus, semel Maravia, Maraviensis, Morovia, Marahenses, Ma- thilda, Mahtilda, Mahtildis, Merseburch , Moguntia {ter Magontia, semel Magoncia, Maguntia, Mogontia), Moguntinus, Moguntius, Nico- 5 laus, Nykolaus {rm^o Nikolaus), Nortmanni {interdum Northmanni, semel Nartmanni), Normannia, Nortmannia, Ostrogothi (semel Ostrogoti), Otto {interdum Otho, saepe Odo), Phalaia, Pippinus {interdum Pipinus), Pirminius, Pyrmenius, Polimii, Polimia {semel Polani, Polonia), Popio {semel Pupio), Quitilinburg, Raboto, Radolfus {semel Rodolfus), Regi- lo naldus, Reginherus, Reginmundus, Reimundus, Rhenus, Renus {raro Rehnus), Richiza, Rothardus, Rubertus {bis Robertus, semel Robertus, Rubertus), Skirensis {semel Schirensis), Sixtus {ter Xixtus, bis Xyxtus, Syxtus), Spira, Tassilo {semel Tessilo), Themo {semel Tiemo), Theodo- pertus, Theodoricus 'plerumquey Theopaldus {semel Theobaldus), Thoris- 15 mundus {semel Thurismundus), Tridentum, Tridentinus {semel Treden- tinus), vTuringi, Turingii, Turingia {semel Thuringia), Ulricus {bis 01- ricus, Odalricus), Vangiones, Warmatia, Warmatiensis, Welfo, Guelfo {semel Guuelfo), Wereharius, Wido {semel Gruido Guerra), Winisperch, semel Wisigothi, Wisegothi, Wesegothae, Wesogothae, uele gothae, 20 Zuendebaldus {semel Zendebaldus). A 4 Jiahet: Adalgisus {bis Adilgisus, Adelgysus), Adalheida, Aistulfus, Al- bertus {bis Adilbertus, Adlb^cus), Alemanni, Alemannia, Anglia {semel Anglya), Ansgisus {semel Ansgysus) , Aquileya, Aquileienses {semel 25 Aquileia, Aquilegya, Aquilegienses), Arnolfus {saepe Arnulfus), Baben- berch, Babenberg {semel Babenberc), Babenbergensis, Balduuinus, Belgae {semel Pelgae), Berengarius {7-aro Berngarius, Beringarius), Bernhardus {semel Bernardus, Pernhardus), Berhta, Berhtolfus, Berh- toldus, Boliszlaus, Brittanni, Brittannia, Brittannicus, Brittones {semel 30 Brittonicus), Brunehildis, Karlomannus {raro Carlomannus), Karolus {saepe Karulus, interdum Carolus), Colomannus, Cono, Conradus {saepe Chunradus, interdum Chunradus, Chonradus, semel Chonradus), Eber- winus, Folcho, Volradus, Uorchehaim, Franchenuurt, Franchnuurt, Uranchenwrt, JFridericus {raro Fridricus), Gaschonia {semel Gasconia), 35 Gebehardus , Georgius {semel Georius) , Gisericus {bis Gysericus), Gysila, Gisila, Gisilbertus, Gothardus, Gotfridus {interdum Gotefridus), Gwibertus, Guibertus {bis Gerbertus), Gwillihelmus {semel GuilHhelmus, Gishelmus), Hatto, Helibertus, Herbipolis, Hermannus, Hildericus {bis Hyldericus), Hildibertus, Hilpericus {semel Hylpericus), Hiltebrandus, 40 Hiltibrandus {semel Hiltprandus, Hiltiprandus), Hucbertus, Inglinheim, Kylianus, Lambertus (bis Lampertus, Lantpertus), Lantfridus, Leo- paldus {semel Leobaldus), Leudegarius, Liuprandus^, Loduuicus, Lod- wicus {interdum Lodwicus, Ludwicus, Lddewicus, Luduuicus, raro Ludewicus , Ludewicus , Luduwicus , Lodwicus) , Longobardi {semel 45 Longabardi, Lombardi), Lotharius {semel Clotharius, Chlotarius), Lupus, Lopus, Maguntia {bis Magontia, semel Moguntia, Mogontia, Muguntia), Maguntinus, Mahtilda, Mahtildis, Mahthildis, semel Maravia, Mara- viensis, Merovia, Marahenses, Merseburch, Nikolaus, Nykolaus {raro Nicolaus), Nortmanni {interdum Northmanni, Normanni, semel Nart- 50 1 1) Vel Luiprandus. PRAEFATIO. CXI manni), Nortmannia, Northmannia, Ostrogothi (semel Ostrogoti), Otto (saepe Oddo, interdum Otho, Odo), Phalaia, Pipinus (interdum Pypinus, Pippinus), JPolimii, Polimia (his Polani, semel Polonia), Popio (semel Popyo, Pupio), Pyrminius, Pyrmenius, Quitilinburch, Radulfus, Ru- 6 dolfus (semel Rodolfus), Rapoto, Reginaldus (bis Regenaldus, Reinal- dus), Reginmundus, Remundus, Reinherus, Rhenus, Renus (raro Rehnus), Richiza, Robertus (semel Robertus, Rubertus, Rudbertus, Rodbertus), Rogerius (interdum Rugerius), Rothardus, Sixtus, Syxtus (bis Xyxtus, semel Xixtus), Skirensis (se^ael Schyrensis), Spira, Tassilo 10 (setnel Tessilo, Tessylo, Tessalo), Theobaldus, Theodebertus, Theode- ricus, Thyeberga, Tyeberga, Tiiorismundus, Tyemo (semel Thiemo), Tridentum, Tridentinus (semel Tredentinus), Turingi, Turingia, Obicus (bis Vh'icus, Odalricus) , Waipharius, Wangiones (semel Vangioues), Warmatia, Warmatiensis, Welfo, Welpho (semel Welpo , Grwelfo, 16 Guuelfo), Vuereharius, Wido, Gwido, Winisperg, semel Wisigothi, Wisegothi, Wisigothae, Wesogothae, Vesegothae, Zwendebaldus (setnel Zuendebaldus, Ziendebaldus). B 1 hahet: Adalgisus (semel Adelgisus, Adilgisus) , Adalheida, Aistulfus 80 (semel Aistolfus), Albertus, Alemanni, Alemannia, Aquileia, Aqui- leienses, Arnolfus (interdum Arnulfus), Babenberch (semel), Babenberg, Babinberg, Bambergensis, Baldewinus, Berengarius (iiiterdum Berin- garius), Bernhardus (semel Bernardus), Berta, Bertolfus, Berhtholdus, Boetius, Boecius (semel Poetius), Bolizlaus, Brittanni, Brittannia, Bri- 25 tannicus, Brittones (interdum Britannia, Britones), Brunehildis, Bur- cardus, Karlomannus (semel Karolomannus), Karolus (interdum Ka- rulus), Colomannus, Cholomannus, Cono, plerumque Cunradus (saepe Conradus , interdum Konradus , Conradus) , Eberwinus (postea mut. Ebroinus), Forcheim, Francia (interdum Frantia), Franconefurt (semel 30 Franconfurt), Fredericus, Fridericus, Gebehardus, Georius (semel Geor- gius), Gisila, Gisilbertus, Godehardus (corr. Gotehardus), Godefridus (raro Gotefridus), Gothi plerumque, Guibertus (bis Gibertus, semel Gvipertus), Gvillelmus (semel Gillelmus), Guntarius (semel Guntharius), Hatto, Heinricus, Herbipolis, Herbipolensis (semel Herbypolis), Heri- 56 bertus, Hermannus, Hildebertus, Hildericus, Hilpericus, Hiltibrandus, Hucbertus (semel Hubertus), Ingelnheim, Inglinheim (semel Ingelen- heim), Kylianus, Lambertus (semel Labertus, Lanbertus), Lantfridus, Leopaldus, Lodewicus (interdum Lodowicus, Ludewicus), Longobardi {bis Lonbardi), Lotharingia (semel Lotaringia, Lothoringus), Lotharius 40 (bis Chlotarius), Luiprandus, Lupus, seniel Maravia, Maraviensis, Mo- ravia, Marahenses, Mahtildis, Mahthilda^ Mehthilda, Merseburg, Mo- gontia (bis Moguntia, Magontia, Maguntia, semel Moguncia), Mogun- tinus, Mogontinus, Nicolaus, Nycolaus (r«ro Nicholaus), Nortmanni, Nortmannia (interdum Normanni, Normannia), Ostrogothi (semel Ostro- 46 goti), Otto, Ottho (interdum Otho, Odo), Phaleida, Pippinus (interdum Pipinus) , Pirminus, Pyrinenius, Polimii, Polimia (semel Polonia) , Popio (bis Pupio) , QuitiHnburg , Quitiliniburg , ter Radulfus , bis Radolfus (semel Rodolfus), Regimundus, Reimundus, Reginherus, Rei- naldus [bis Reginaldus), Rhenus (interdum Rhgnus, Renus), Richenza, 60 Robertus (bis Rupertus, semel Robertus), Rogerius, RAthardus, Sixtus {ter Xixtus^), Skyrensis (semel Schyrensis), Spira, Tassilo, Teutonici 1) Xyxtus bis Bl'. CXII PRAEFATIO. (interdum Teutunici, Theutonici), Themo (se?nel Tiemo), Theobaldus, Theodobertus, Theodericus, Theodoricus, Thiebirga (semel Thibirga), Thorismundus {semel Turismundus), Tridentum, Tridentinus {semel Tredentinus), Turingi, Turingii, Turingia (his Thuringia), Ulricus {ter Oh'icus) , Vangiones , Wangiones , Welfo {his Gvelib) , Wernharius, 5 Winesberch, Wisogothi bis (semel Wesegothae, Wesogote, Vesegothae^^ Wormatia, Wormatienses, Warmatiensis, Wido {semel Guido Werra), Zuendebaldus, Zendebaldus, Zedebaldus {semel Zendenbaldus). B 2 habet: Adalgisus {semel Adelgisus), Adalheida, Aistulfus {semel Aistol- lo fus), Albertus {semel Adelbertus), Alemanni, Alemannia {raro Ala- manni, semel Ahmannia) , Aquileia, Aquileienses {semel Aquilegia, Aquilienses, Aquilegenses), Arnolfus (interdum Arnulfus), Babenberg, Babinberg, Babenbergensis , Baldewinus {interdum Baldwinus, Bal- duinus), Berengarius {interdum Beringarius), Bernhardus {semel Ber- 15 nardus), Berta, Bertaldus, Bertolfus, Bohzlaus, Brittanni, Brittannia, Brittannicus, Brittones (interdum Britones), Brunnehildis, Burchardus, Karlomannus {semel Karolomannus), Karolus {interdum Karulus), Colo- mannus, Chono, Conradus {interdum Chunradus, Chonradus, Chunradus, Konradus , semel Cunradus) , Eberwinus , Forchaim , Francia {saepe 20 Frantia), Franconfurt, Franconfiirt, Franchonfart, Fridericus, Gebe- hardus {semel Gebihardus), Georgius, Gisila {setnel Gysila), Gisilbertus, Gysiibertus, Godehardus, Gotefridus (raro Gotfridus), Gvibertus, Gwi- bertus (his Gibertus), Gwillelmus, Gvillelmus {semel Gillelmus), Gun- tharius, Hatto (semel Atto) , Heinricus (bis Hainricus) , Herbipolis, 25 Herbipolensis {semel Erbipolis), Heribertus, Herimannus (bts Her- mannus), Hildebertus, Hildericus, Hilpericus, Hiltebrandus (bis Hilti- brandus), Hucbertus, Inglinheim (semel Inglinheim, Inglinhaim), Italia (^raro Ytalia), Kyhanus, Kilianus, Lambertus, Lanbertus (semel Lan- pertus) , Lantifridus , Leopaldus , Liuprandus , Lodewicus (interdum 30 Ludewicus, his Ludiwicus, seniel Lodiwicus), Longobardi (bis Lonbardi), Lotharingia, Lotharius (bis Clotharius), Lupus, semel Maravia, Mara- viensis, Moravia, Marahenses, Mathildis, Mahtilda, Methilda, Merse- burch, septies Mogontia (quinquies Moguntia, bis Maguntia, semel Ma- gontia) , Moguntinus {semel Mogontinus) , Nycolaus {raro Nicolaus), 36 Nortmanni, Nortmannia {interdum Normanni), Ostrogothi (semel Ostro- goti), Otto (interdum Otho, Odo), Phalaia, Pippinus (interdum Pipinus), scmel Pirminius, Pyrimenius {corr. Pj^^rmenius) , Polimii, Polimia (semel Polonia) , Popio (his Poppio) , Quitilinburg , Quitilineburg , Ra- boto , Radolfus {semel Radulfus, Rudolfus) , Raimundus, Regi- 40 mundus, Reginaldus {his Reinaldus, semel Regenaldus), Reginherus, Rhenus ple^nimque, Richiza, Robertus, Robertus, Rubertus {semel Rudi- bertus), Rogerius {his Rugerius, seinel Rugerius), Rothardus, Sixtus, Syxtus (his Xyxtus, semel Xixtus), Skirensis {seniel Schicirensis), Spyra, Spirensis, Tassilo (semel Tessilo), Teutonici, Themo {semel Timeo f/J), 45 Teobaldus {semel Theopaldus), Theddobertus (".(>, Theodoricus {interdum Theodricus), Theiberga (7^, Diepirga, Dietpirga, Theigandus (^.^; Tri- dentum, Tridentinus (scmel Tredentinus), Thorismundus (semel Turis- mundus), Turingi, Turingii (corr. Thuringii), Turingia, Ulricus (his Odalricus), Vangiones, Warmatia (semel Wormatia) , Warmatiensis, 50 Guelfo (ter Welfo, semel Gwelfo), AVernharius, Wido {semel Guido PRAEFATIO. CXIII Gverra), Winisperg, Wisegothi {semel Wesogote, Vesegothae), Zwende- baldus, Zvendebaldus, Zuendobaldus, C 1 hahet: Albertus {in margine semel Adilbertus, Adalbertus), Alemanni, 5 Alemannia, Arnolfus (semel Arnulfus), Babinberg, Babenberg (semel Babenberch), Balduinus, Berengarius, Berta, Bertolfus, Britannia, Brit- tones, Brunehildis, Conradus, Conradus (semel Konradus), Eueruwinus, semel Frantia, Gebehardus, semel Gibertus, setnel Gillelmus, Gisila, Hatto (semel Atto), Heribertus, Herimannus (bis Hartmannus), Hil- 10 dericus, Hildibertus, Lanbertus, Leobaldus, Lodeuuicus, Longo- bardi, Lotharius, Maguntia, Magontinus, Mogontinus , Marahenses, Mehtilda, Merseburg, Nortmanni, Normannia, semel Ostrogothi, Ostro- doxi, Otho (inierdum Otto), Popio, semel Radolfus (semel Kudolfus, RSdolfus), Rhenus, Robertus, Scirensis, Scyrensis, Tassilo, Teutonici 15 (m margine semel T?heutonici), Theodoricus, Turingia, Ulricus (in mar- gine semel Udalricus) , Vangiones, Warmatiensis , Wemharius, semel Wisegothi, Zuentebaldus. Restat, iit grato animo eos commemorem, qui in hac editione paranda me admverunt, imprimis praefectos hihlio- 20 thecarum Monacensis, lenensis, Grazensis, Vindohonensis, Turicensis, Hannoveranae, Stuttgartensis, Giessensis, Guel- ferhytanae, Bunensis, Sanctae Crucis Austriae, Zivettlensis, Sancti Pauli in Karintia, Admuntensis, Anshacensis, qui codices vel lihros custodiae suae commissos summa liherali- 25 tate JBerolinum transmiserunt, et praefectos hihliothecarum Strasshurgensis, Karlsruhensis, Monacensis, principum de Thurn et Taxis Ratisponensis, Seitenstettensis, Musei Bri- tannici Londiniensis , archivi regii Marhurgensis, Mona- censis, qui quaerenti mihi semper humanissime satisfecerunt, 30 nec minus eos, qui vel in conferendis et evolvendis codicihus vel in utilihus multis docendis semper henignissime mihi adfuerunt, in quihus primus fuit numquam satis lugendus 0. Holder-Egger, qui etiam plagulas mecum correxit, dum textu Chronicae et appendicihus iam impressis et prima 35 parte praefationis et indicis prelo datis morte nimis celeri et nohis et litteris eriperetur : tum JB. de Simson JBeroli- nensis, qui plagidas praefationis corrigendas henignissime mecum suscepit, G. Leidinger Monacensis, W. Levison Bon- nensis, M. Tangl Berolinensis, H. Bresslau Argentinensis, 40 H. Bloch Rostochiensis, B. Schmeidler nunc Lipsiensis, qui etiam in plagulis praefationis et indicum corrigendis totus mecum fuit, E. Perels, B. Salomon, E. lacohs Berolinenses^ 1. Schwalm Hamhurgensis, F. Schneider Romanus, I. Werner Turicensis, V. Samaneh Vindohonensis, Dolch tunc Londi- Ottonis Frisingensis Chronica. VIII CXIV PKAEFATIO. niensis, P. Ant. Weiss Rimensis , P. Friderims Fiedler 0. S. B. Admuntensis, V. ChaloupecJxy Baudnicensis, A. de laJcsch Klagenfurtensis, W. Elsperger Monacensis, alii, qui roganti multa satisfacere non destiterunt. Quibus omnihus gratias ago quam maximas. Berolini, niense la^iuario a. 1912. ADOLFUS HOFMEISTER, 116.' Uomino^-* suo Friderico, victori, inclito, trium-1157. phatori, Eomanorum imperatori ac semper augusto, Otto, ^^'^*^ ^«'•^•^- Dei gratia Frisingensis §cclesiae^ id quod est, in eo prosperari, qiii dat salutem regilms. ps. 143, lo. 5 Petivit vestra imperialis maiestas a nostra parvi- tate, quatenus liber, qui ante aliquot^ annos de muta- tione rerum ^ a nobis ob nubilosa tempora conscriptus est, vestrae transmitteretur serenitati. Parui ergo libens I et lubens'^ vestro imperio. tanto devotius, quanto regiae ' 10 excellentiae convenientius esse considero ob rei publicae non solum armis tutandae, sed et legibus et iudiciis informandae incrementum antiqua regum seu impera- torum gesta vos velle cognoscere. Sic magnus ille Per- , sarum rex Assuerus seu Artaxerses, quamvis ad agni- \ 16 tionem verae lucis per cultum unius Dei non pervenisset ^, ex nobilitate tamen animi regiae magnificentiae id ex- pedire cogitans, annalia, quae sub ipso vel antecessoribus suis scripta erant, revolvi iussit^, et ita gloriam hanc, ne videlicet® innocens tamquam reus puniretur nocens- ii 20 que ut innoxius p^nam effugeret, adeptus est*. Preterea cum nulla inveniatur persona mundialis, quae mundi legibus non subiaceat, subiacendo coer- ceatur, soli reges, utpote constituti supra leges -^, divino examini reservati seculi legibus non cohibentur. Unde 25 est illud tam regis quam prophetae testimonium: Tihi Ps. 5o,g. soli peccavi. Decet ergo regem non solum animi magna- *) Epistolas dedicatorias ad imperatorem et ad cancellarium om. Cy habet post libri VIII. finem. positas Cusp. a) Incipiunt chronica doni Ottonis frisinj^ epi rubro praemiltit ^3; 30 Ottonis Frisingensis ecclesie episcopi ad Fridericum primum caesarem augustum epistola foeliciter incipit minio add. manus multo recentior B 2. — Diio Al. Bl.2; Domno ^3. b) episcopus supra lin. manu recentiore add. A i. B 1, in textu Urstisius, ex suo sine dubio depromptum ingenio. c) aliquos A (aliquot mut. ali^iuos A 1). d) lubens, 1- {vel i-) erasum Al; iubens J.2; et lubens om. A^. 4. e) vid. om. Bl. 35 1) Vocem de . . , mutatione rerum (sc. terrenarum) habes ex. gr. apud Aug. De civ. Dei VI, Praef.; cf. p. 5, n. 5. 2) 1. Tim, % 4: 1 omnes . . . vult . . . ad agnitionem veritatis venire. 3) Esth. 6, 1; , c/". 2, 23. 4) Cf. Eccli. 46, 3: Quam gloriam adeptus est; cf. ib. \ 50, 5. 5) Cf. Dig. I, 3, 31 : Princeps legibus solutus est. Ottonis Frisingensis Chronica. 1 2 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. nimitate nobilitatum, sed et ad cognoscendum creatorem suum divina gratia illuminatum, regem regum, dominum dominantium Deum pre mente habere ^, et ne in manus eius incidat, quantum potest modis omnibus precavere. uebr. 10, si.Cnm enim iuxta apostolum omni mortali horrendum sit 5 incidere in manus Dei viventis, regibus tamen^, qui nullum preter ipsum supra se babent, quem metuant, eo erit horribilius, quo ipsi ceteris possunt peccare liberius, se- .?ffp. 6, 2-6. cundum illud viri sapientis, ubi ait: Audite, reges, et in- telligite, discite iudices finium terrae, prehete aures vos, qui i< continetis multitudines et placetis vohis in turhis nationum: quoniam data est a Domino potestas vohis et virtus ah al- tissimo, qui interrogahit opera vestra et cogitationes scruta- hitur. Quoniam, cum essetis ministri regni illius, non recte iudicastis neque custodistis legem iusticiae neque secundum n voluntatem Dei amhulastis, horrende et cito apparehit vohis: quoniam iudicium durissimum in his qui presunt fiet. Vos autem, princeps clarissime, qui re et nomine Pacificus iure appellamini^-2, quia noctem nebulosam ac pluviosam ad delectabilia matutinae serenitatis spectacula cuique 2 quod suum est conservando reduxistis pacemque ama- ^;joc. 1, 8. bilem mundo reddidistis^, Deo — qui et principium — perseverantiam largiente^*^ huius tam amarae sententiae, divina favente clementia, iudicium non incidetis^. Honesta ergo erit et utilis excellentiae vestrae 2 historiarum cognitio, qua et virorum fortium gesta Dei- que regna mutantis et cui voluerit dantis ^ rerumque® mutationem patientis virtutem ac potentiam conside- rando sub eius metu semper degatis ac prospere pro- cedendo per multa temporum curricula regnetis ^. Unde 8| nobilitas vestra cognoscat nos hanc historiam nubilosi temporis, quod ante vos fuit, turbulentia ^ inductos ex amaritudine animi^*^ scripsisse ac ob hoc non tam rerum a) tantu corr. tam B 2. b) norainamiai A 1 (ubi eadem mnntt eodemque atram. superscr. appellamini^. 3. c) reddistis B (corr. reddidistis Bl). d) larg. persev. Sl -<4 1— 3, sed signis transpos. Al. e) ita Bl; -que om. A; regi pro rerumque B 2, f) animi om. B 1. 1) Similiter Otto in Gestis Frid. I, 4: Discant ergo principes orbis in summo positi omnium summum creatorem suum pre mente habendo moderantiam servare. — 1. Tim. 6, 15. Apoc. 19, 16 : Rex regum 4 et dominus dominantium. 2) Cf. Giesehrecht, 'Gesch. d. D. Kaiser- zeit ' V, p. 99. VI, p. 349 ; Wibaldi ep. 410 ; Versus de Friderico, 'N. Archiv' XV, p. 394. 3) Cf. Phil. 1, 6. 4) 1. Tim. 3, 6: ne . . . in iudicium incidat diaboli. 5) Cf Dan. 2, 21. 6) Cf Ps. 44, 5: prospere procede et regna. 7) Cjf. Gesta Frid. Proem. in. 8) Cf, ex. gr. lob 7,11. 10, 1 etc. OTTONIS EPISCOPI FRISINOENSIS CHRONICA. 3 gestarum seriem quam earundem miseriam in modum tragediae texuisse^ et sic unamquamque librorum distinc- tionem usque ad septimum et octavum, per quos ani- marum quies resurrectionisque duplex stola significatur^- ^, 5 in miseria terminasse. Itaque si vestrae placuerit maiestati gestorum ve- strorum nobilissimam in posterorum^ memoriam stilo commendare seriem, per notarios vestrae celsitudinis digestis capitulis mihique transmissis^ Deo dante vita- 10 que comite^, ea laeta laeto animo prosequi non pigri- tabor, nichil aliud pro munere expectans, nisi quod §ccle- siae, cui deservio^, in oportunitatibus *' suis vestra sub- 117. *venire velit imperialis clementia. De expeditione^, quam contra Mediolanensium 15 superbiam ordinastis ^, ob honorem imperii vestraeque personae exaltationem libenter audivi preceptumque vestrum super hac re humilitati meae destinatum^ re- verenter suscepi. Misimus autem presentium latores^ venerabilem abbatem Rabotonem® Sancti Stephani et 20 capellanum nostrum Ragewinum^, qui hanc historiam ex ore nostro subnotavit, ut de hoc verbo sub gratia vestra pro nobis sufficienter respondeant. Precordiali^* amico^ summique inter orbis principes *) A la nianu coaeva (saec. XII j XIII) in marg, add. : Hic 25 nota lector, quod scriptor hbri dominus Otto fuit scientie eminentis, et manu saec. XIII. ex. vel XIV. per- a) ageretur JS 3. b) posterum A. c) v (= vero) supra lin. add. B 2. d) latoresque -4 1 — 5 (sed -qvie. eras. A2). e) Rab. om. Bl\ Rapotonem ^ 4, f) Rag. om. Bl. g) Prologus ad cancellarium tninio scriptum praemitlit ^3; Item 30 epistola eiusdem minio scriptum praemitlit -Bl; Epistola Ottonis ad cancellarium Friderici primi cesaris augusti manu saec. XIV. vel XV, et in margine superiore minio scriptum Ottonis episcopi Frisiugensis ad Regenaldum Friderici primi caesaris augusti cancellarium epistola eadem qua supra p. 1, «. a manu recentiore add. B 2; Ad Ren- haldum quendam cancellarium imperialem praemittit Cusp. h) suo add. A 4. 35 1) Cf. infra Prol. /, p. 1, l. 9 sq. ; Gesta Frid. I, 47. Verba ex Eusehii Hist. eccles. a Rufino translata I, 8; 4, mutuata sunt, uhi de Herode legitur: Longum est, si prosperitates imperii eius . . . domesticis referam cladibus obscuratas, . . . tragoedia magis quam historia texi videbitur, 2) Cf. Aug. De civ. Dei XXII, 30 fin. et ea, quae Beda de 40 septima et octava mundi aetatibus exposuit, De temp. rat. c. 67. et 71, MG. Auct. Antiquiss. XIII, p. 322. 325 sq. 3) Vide epistolam impera- toris ad Ottonem, Gesta Frid. ed. Waitz p. 1 sqq. 4) Gen. 18, 10. 14 : vita comite. 5) Id est Frisingensi, non universali Rotnanae ecclesiae. 6) Cf Ps. 9, 10: adiutor in opportunitatibus. 7) 1157. Mart. 24. 45 Fuldae expeditio ah imperatore ex consilio prtncipum indicta, Mart. 31. 4 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. principis nobili cancellario Regenaldo^ Otto^ Dei gratia Frisingensis ecclesiae episcopus salutem et obsequium. Cum iuxta Boetium ^ in omnibus philosophiae disci- plinis ediscendis atque tractandis summum vitae positum solamen^ existimem, vestrae nobilitatis personam eo 5 familiarius ac iocundius amplector, quo ipsius studio vos hactenus insudasse in eaque adprime eruditum esse cognosco ^. Eapropter non ut rudi, sed ut philosopho de libro, quem domino imperatori transmisi, vestrae in- dustriae confidentius scribo petens, ne in quibusdam lo ibidem positis sinistrum, sed bonum vos*^ interpretem experiar. Scitis enim, quod omnis doctrina in duobus consistit, in fuga et electione. Ut ergo ab ea, quae acce- dentibus ad philosophiam prima est, grammatica ordiar, ipsa est, quae secundum suam disciplinam docet eligere i5 ea, quae conveniunt proposito, et fugere, quae impediunt propositum. Verbi gratia : Certa lege dictionem dictioni secundum consimilia accidentia construere iubens ea, quae non sunt talia, utpote barbarismus et soloecismus, purgando fugere docet. Sed et logica, cuius ad sillogis- morum doctrinam principaliter spectat intentio ^, iudicium purgans et instruens^, coniugationes propositionum in- utiles ad sillogizandnm. purgando fugit, utiles autem 20 gitur: studens Parisiensis primo, monachus Mori- mundensis ordinis Cisterciensis, tandem factus epi- 25 scopus Frisingensis. Fuit autem fiUus marchionis Austrie, et ob reverentiam ipsius fundatum est ceno- 1135. bium Sancte Crucis per patrem suum Leupoldum marchionem, qui postea factus est dux ^ et filii sui post eum plures. 3o a) Reginaldo iil; Reginhaldo BZ. b) O. Al. 3. 4. B2. c) salamen B2. d) vos om. A 2. Wormatiae a prhicipibus iurata est ; cf. H. Simonsfeldj '■Jahrbiicher des Deutschen Reiches unter Friedrich 1* I, p. 520 sqq. 8) Quod eootat Gest. Frid. II, 50. W. 36| 1) Cf ex. gr. De consol. philos. III, Prosa I, ed. Peiper, Lip- siae 1871 : 0, inquam, summum lassorum solamen animorum. Simi- liter Hugo de S. Victore, Erud. didasc. I, 2 : Summum igitur in vita solamen est studium sapientiae; cf. ibidem III, 11. 2) Cf Simons- feld l. c. p. 423 sq. 3) Cf Boeth. In Categ. Aristot. l. I, Opera (ed. if^ Basil. 1570; I, p. 113. 4) Cf. Boeth. De differentiis topicis I init. 5) Nota errorem. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 5 instruendo eligit. Quare cum XYI propositionum con- iugationes inveniantur, in prima tantum iuxta Aristotilem figura IIII'^'' utiles, XII inutiles, in secunda itidem IIIP'^ utiles, XII inutiles, in tertia sex utiles, X in- 5 utiles repperiuntur^'^ Geometer quoque partem falsi- graphi ad inpossibile ducens fugiendam^ suamque demon- strationem necessariis probans rationibus eligendam ostendit. Sic et cronographorum^ facultas habet, quae purgando fugiat, quae instruendo eligat; fugit enim 10 mendacia, eligit veritatem. Itaque non indignetur vestra discretio nec^ sinistre, ut dixi, imperialibus auribus inter- pretetur, si in historia nostra contra antecessores vel parentes suos ad observandam veritatem aliqua dicta fuerint, cum melius sit in manus incidere*^ hominum '^ 15 quam tetrae fucatum superducendo colorem faciei scrip-c/-.5ap.i3,i4. toris amittere officium. Preterea, quo ordine currat haec historia, breviter exponam, ut hoc cognito qualitas operis facilius pateat^. Quatuor principalia regna, quae inter cetera eminerent, 20 ab exordio mundi fuisse in finemque eius secundum legem tocius successive^ permansura fore ex visione quoque Danielis percipi potest. Horum ergo principes Dan. i. secundum cursum temporis enumeratos, primo scilicet^^ Assirios, post, subpressis Chaldeis, quos inter ceteros 25 historiographi ^ ponere dedignantur ^, Medos et Persas, ad ultimum Grecos et Romanos posui eorumque nomina usque ad presentem imperatorem subnotavi'^, de ceteris regnis incidenter tantum et ob ostendendam^ rerum mutationem ^ disputans. De diversis quoque religiosorum 30 ordinibus ^ et catalogo^ regum in Laurento, Latio, Alba ante Urbem conditam regnantibus et post Urbem con- ditam, item de catalogo"^ imperatorum seu pontificum Eomanorum usque ad eum , qui inpresentiarum est, a) haec ex B5 ita exscripsit v. cl. Engelhard: XI£ inutiles, in secunda . . . 35 ('non leguntur') Xll('?') utiles et XII inutiles, in tertia sex utiles, X inutilis^^.y repe- riuntur. b) fugendam Al. B2. c) cronagraphorum A 3. d) ne A 4. e) inc. in manus J.2. 4; melius sit in manus sit incid. Ai. f) legenti add. Cusp. g) ita coniecit Cusp.; successui A; successiui Bl; successus sequente mia fere littera erasa B2. h) scilicet om. A 2, una littera post primo erasa ; primos Cusp. i) hystoriographos A 3, 40 k) ob osten- in loco raso Bl; et obstendendara B2. 1) catalago Al. 3. 4. Bl. 2. m) catalago Al. 3. B 1. 2. 1) Cf. Boeth. De sijllogismo categorico l. 11, Opera I, p. 594. 2) Cf. 2. Reg. 24, 14: melius est, ut incidam in manus Domini . . . quam in manus hominum ; 1. Par. 21, 13. 3) V. infra I, 32. //, 1. 45 4) /, 33. //, 1 ex. 25 ; Catal. regum post l. VII. 5) Cf. infra Prol. /, //, 32 /iw., II, 4.Sfin., IV, Sl fin. VI, 17 fin. ; Hashagen p. 28 sg. ; Schmidlin p. 37 sqq. 6) VII, 35. 6 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. disserui. Sicque in octavo de resurrectione mortuorum fineque utriusque civitatis loquens opus terminavi. Qua- liter etiam regnum a regno subplantatum usque ad im- perium Eomanorum fuerit, ostendi, hoc, quod de ipso /)a«. 2, 84. Jicitur, quia a lapide exciso* de monte plenarie sub- 5 verten^um sit, usque in finem temporum iuxta Metho- dium^ expectandum estimans'-^. Valete^. •OTTONIS^ EPISCOPI HISTORIA DE DUABUS CIVI-*^.* TATIBUS. INCIPIT^i PEOLOGUS LIBRI PRIML Sepe multumque volvendo mecum de rerum tempo- 10 ralium motu ancipitique statu, vario ac inordinato pro- ventu, sicut eis® inherendum a sapiente^ minime con- sidero, sic ab eis transeundum ac migrandum intuitu rationis invenio. Sapientis enim est officium non more volubilis rotae^ rotari, sed in virtutum constantia ad 15 quadrati corporis modum firmari. Proinde quia tem- porum mutabilitas stare non potest'^, ab ea migrare^, ut dixi, sapientem ad stantem et permanentem eternitatis civitatem debere^ quis sani capitis negabit? Haec est civitas^ Dei lerusalem caelestis, ad quam suspirant^ in 20 peregriniitione positi filii Dei confusione ^ temporalium tamquam Babylonica captivitate gravati. Cum enim duae sint civitates, una temporalis, alia eterna, una^ mundialis, alia caelestis, una diaboli, alia Christi, Baby- loniam hanc, Hierusalem illam esse katholici prodidere 25 scriptores ^. a) ex I exciso A3. h) Y &lete om. AB. Bl. c) ita minio B 1; Ottonis — civitatibus om, A. B2. C. d) ita minio Bl; Inc. prol. 1. primi om. -42; Incipit prologus in sequentem librum^i.3. 4; Ottonis Frisingensis ecclesie episcopi in librum de duabus civitatibus ad Isingrimum prologus incipit minio manu multo 30 recentiore, eadem quae supra p. 1, n. a et p. 3, n. g occurrit, Bfi\ Incipit prologus C2, ubi alia manus add. Otto Frisingensis episeopus ia Cronica; Prologus I. libri C3. 4; Pro- oemium ad Singrimum Cusp.; v. p. 11, n. &. e) in eis-dS. f) sapientie B2. g) ut dixi migr. C'6. 4. h) ita A 2. B 2. C2; ler. civ. Dei cel. Bl; civ. Dei c^lestis lerus. (hier. .4 1)^1.3.4. C4; civ. Dei ler., omisso cael. C3. i) alia A2. 3£ 1) Hoc ad certum aliquem locum referri non posse Biidinger monuit; sed de omnibus, quae apud Pseiido - Methodiiim (ed. E. Sackiir, 'Sibyllinische Texte und Forschungen' , Halle a. S. 1898^ c. 10 sqq., p. 78 sqq. legimus, Otto cogitavit. 2) Prius Otto aliter de hac re senserat, V. infra II, 13 fin. VI, 36. Cf. p. 1, n. 3. 3) Cf. Boeth. De cons. phil. II, 4C Pr. I. fin. et Pr. II; infra VI, 9. 4) Similiter Hugo de S. Vict., De vanit. mundi l. IV fin. 5) Cf. p. 7, n. 2. 6) Aug. De civ. Dei V, 16. XV, 6 ; Enarr. in ps. 64, 1 sq. 125, 1. Cf. p. 9, n. 1. 7) P. 10, n,. 2. 8) Ex. gr. Aug. Enarr. in ps. 61, 6 sq. 64, 1 sq. 136, 1 ; De civ. Dei XVII, 16. Nota non multo post, inter annos 1148. et 1151, 4f Gerhohum Reichershergensem commentarium in psalmum 64. composuisse, qui sic incipit: Psalmo 64. de duabus civitatibus inter se contrariis, lerusalem videlicet et Babilonia, earumque civibus inter se contrariis agitur (MG. Libelli de lite III, p. 439). OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 7 Sed quia plerique gentilium ad commendanda posteris gesta priorum de una earum plura scripserunt, multa documenta virtutum, ut ipsi rati sunt, prosecu- tiones vero miseriarum nostrorum iudicio nobis reli- 5 querunt. Extant super hoc Pompei Trogi, lustini, Cor- nelii, Varronis, Eusebii, leronimi, Orosii, lordanis alio- rumque quam pluriura tam nostrorum quam illorum, quos longum est enumerare, monimenta preclara, in quibus non tani historias quam erumpnosas mortalium calami- 10 tatum tragedias ^ prudens lector invenire poterit. Congrua sane ac provida dispensatione creatoris id factum cre- dimus, ut, quoniam homines vani terrenis caducisque rebus inherere desiderant, ipsa saltim vicissitudine sui deterreantur, ut a creatura ad creatorem cognoscendum 15 per transitoriae vitae miseriam mittantur^-^. Nos autem, tanquam in fine temporum constituti, non tam^ in co- dicibus eorum erumpnas mortalium legimus, quam ex ipsis nostri temporis experimentis eas in nobis invenimus ^ Ut enim de aliis taceam : regnum Romanorum, quod in 20 Daniele propter tocius orbis bello domiti singularem principatum, quam^ Greci monarchiam vocant*, ferro comparatur •', ex tot alternationibus , maxime diebus nostris, ex nobilissimo factum est pene novissimum, ut* iuxta poetam ^ vix 25 magni stet^ nominis imibra. Ab Urbe quippe ad Grecos, a Grecis ad Francos, a Francis ad Lonbardos®, a Lonbardis® rursum ad Teuto- nicos Francos derivatum non solum antiquitate senuit, sed etiam ipsa mobilitate sui veluti levis glarea hac 30 illacque aquis circumiecta sordes multiplices ac defectus varios contraxit. Ostenditur igitur in ipso capite mundi *) jB 2 eadeniy ut videtur, manu in marg. add. : Nota de urbe senatu populoque Romano hoc esse dictum, quae, omisso Nota, hoc loco in textum recepit A, ut — Romano 35 etiam Cusp. a) mitantur A 2 ; imitantur corr. mitautur A 3 ; imit. {vel mitt.^ B 2 ; inuertautur C2; mittantur, sed primum -t- e corr. C3. b) tantum jB 1. C. c) quem A. B2. d) stat A2; Stat magui Lucan. e) ita Al. B\. 2; Lomb. i^ 3 ; Lombardos . . . Lonbardis C; Longabardos . . . Lombardis ^4; Longobardos . . . Longobardis A2. 3. 40 1) Cf. supra p. 3, w. 1. 2) Cf. p. 6 ; 11, 43 fin. //,51. VI, 17 iin. 3) Similia in praefatione Petri monachi in translaiionem Methodii, apud Sackur l. c. p. 59 sq. leguntur. Cf. p. 0; n. 2 ; infra VII, 9 ; Hashagen p. 30. 4) Isid. Orig. IX, S, 23. 5) Dan. 2, 40, cf infra II, 13. 6) Lucan. Phars. I, 135. de Pompeio. 8 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. mundi miseria, ipsiusque occasus^ toti corpori minatur interitum ^. Sed quid mirum, si convertibilis est humana po- tentia, cum labilis sit etiam mortalium sapientia? In ' Egipto enim tantam fuisse^ sapientiam legimus, ut se- 5 cundum Platonem Grecorum philosophos pueros vocarent et inmaturos^. Mojses quoque legislator^, cum quo Deus tanquam vicinus cum vicino loquebatur^ eumque divina sapientia replevit, erudiri omni sapientia Egipti non erubuit^. Nonne magnus ille^^ patriarcha, pater k gentium a Domino constitutus, Abraham, Chaldeorum disciplinis institutus, scientia preditus, ad vocationem Dei^ mores deseruit, prudentiam non dimisit? Et tamen js. 13, 19-22. illa magna Bahylon, non solum sapientia preclara, sed et gloriosa in regnis, inclita in superhia Chaldeorum^ , t iuxta Ysaiae vaticinium sine spe reparationis syrensimm facta est deluhrum^ domus draconum et strutionnm, lati- bulum serpentium. Egiptus quoque magna ex parte in- habitabilis narratur et invia^. Hinc* translatam esse scientiam ad Grecos, deinde ad Eomanos, postremo ad 2cj Gallos et Hyspanos diligens^ inquisitor rerum inveniet. Et notandum, quod omnis humana potentia seu scientia ab oriente cepit^^ et in occidente terminatur ^, ut^ per hoc rerum volubilitas ac defectus ostendatur^. Quod in sequentibus Deo annuente plenius ostendemus ^. Quia ergo per^ haec et huiusmodi mundi pro- batur^ versibilitas'", necessarium ratus sum ad petitionem tuam, frater karissime Isingrime"'*" ^^, historiam texere, per quam largiente Deo erump*nas civium Babjloniae, *p'% *) N pro Isingrime C. 30 a) casus A2. 4. b) sap. fuisse legimus A2; fuisse leg. sap. A i. c) -tor versu exeunte om. B 1. d) ille magnus A. e) Chald. om. C. f) Hanc C. g) dili- genter A. h) incepit C3. 4. i) et add. Bl. k) propter B3; propter has et huiusmodi varietates mundus probatur contempnendus pro per haec — versibilitas C. 1) prob. om, A3. m) versabilitas B3. n) I- adrasum A2; 35 ysingrine B 1 ; .Singrime Cusp. 1) Ad hanc vocem cf. infra I, 32. 2) Platon. Tim. interpr. Chalcidio rec. Wrohel, Lipsiae ISTG, p. 14. 3) Cf. Exod. 3. 4) Act. 1, 22; cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 37. 5) Gen. 12. 6) Certum locum noti inveni. Cf. lerem. 2, 6.' per terram inliabitabilem et inviam. 40 7) Cum his verbis verba Ilugonis de S. Victore, De vanitate mundi l. II. fin. contulit Hashagen p. 30. 8) Cf. p. b, n. 5. 9) Prol. V; cf. VII, 35. 10) Isingrimus iste videtur fuisse nionachus SS. Udalrici et Afrae Augustensis, a. 1145. in abbatem Ottenburanum promotus; cf. Baumann, 'N. Archiv' VI, p. 600 sqq. 45 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 9 gloriam etiam regni Christi post hanc vitam sperandam, in hac expectandam ac pregustandam lerusalem civibus ostenderem^. Proposui vero^ prioris conflictationes^ et miserias, quantum Deus dederit ^^, usque ad tempus 5 nostrum deducere, de spe quoque sequentis, quantum ex scripturis colligere potuero®, non tacere, sed et ci- vium eius in hac peregrinantium ^ memoriam facere. Sequor autem in hoc opere preclara potissimum Augusti- num et Orosium ^cclesiae^ lumina eorumque de fontibus 10 ea, quae ad rem propositumve pertinent, haurire cogi- tavi. Quorum alter de gloriosae civitatis Dei exortu sive progressu debitisque finibus, quomodo inter mundi cives semper profecerit, quique eius cives vel principes quibus principum seu civium seculi temporibus extiterint, 15 acutissime disertissimeque disputavit -. Alter vero contra eos, qui temporibus^ Christianis priora preferentes in- aniter garriebant ^, de rerum humanarum variis ac mi- serrimis eventibus, bellis bellorumque^ discriminibus, regnorum mutationibus , utilissimam ab orbe condito 20 usque ad tempus suum texuit* hystoriam. Quorum vesti- gia sequendo sic de utraque dicere proposuimus, ut te- norem hystoriae non omittamus, quatinus et religiosus auditor, quid in mundanis rebus ob innumeras muta- tionum miserias abhorrendum sit, animadvertat ac stu- 25 diosus seu curiosus indagator non confusam rerum preteri- tarum seriem inveniat. Nec iuste^ me reprehendendum ^ arbitror, si post tantos tantaeque"^ sapientiae ac eloquentiae viros im- peritus scribere presumpserim", dum et^ ea, quae ipsi 30 copiose profuseque dixerunt, compendio stringere et ea, quae post ipsorum tempora ^cclesiae Dei profutura seu contraria a civibus mundi huius acta sunt, quamvis in- cultoP stilo executus fuerim. Nec illo me satjrici versu poetae^ quo ait: 35 Scribimus indocti doctiqiie poemata passim, a) ostendere ^ 1. b) ergo A2. C i. c) conflictationis A. d) dedit Bl. e) potero C. f) ^cclesiarum A. g) christ. (christiana C3) temp. C. h) -que 07n. A2. 1) hyst. texuit A2. k) me iuste A2. 1) reprehendum A3. m) -que om. A. B 2. n) presumpserim in loco raso B 1. o) et — stringere (Z. 30) om. A 3. 40 p) qualicumque jpro quamvis inculto B\. 1) Cf. p. 6; n.6; Hashagen p. 51, n. 1. 2) Cf. ex. gr. Aug. De civ. Dei XVIII, 1. I, 35. X, 32 fin. XI, 1. 3) Cf. Oros. Adv. paganos I, Prol. 9 sqq. 4) Horat. Ep. II, 1, 117, versus allatus ex. gr. ab Hieroni/mo ep. 53; 7. 10 OTTONIS EPISCOPl FRISINGENSIS CHRONICA. feriendum crediderim, dum non temeritatis vel levitatis, sed caritatis, quae semper imperitiam excusare novit, gratia tam arduum* opus \ quamvis indoctus, aggredi ausus sim^. Neque^ digne me quisquam in his, quae iuxta temporis huius consuetudinem incredibilia forte 5 videbuntur, arguere mendacii poterit, cum nil usque ad recentem memoriam preter illa, quae in probatorum vi- rorum*^ scriptis repperi, pauca de multis posuerim. Non enim propter hoc eos®, si quidam ex ipsis apostolicam in scribendo simplicitatem servavere^, contempnendos iudi- ig caverim, dum, sicut nonnunquam erroris fomes arguta sit subtilitas, sic semper veritatis amica sancta sit rusticitas. De huius igitur erumpnosa mutabilitate, de illius felici stabilitate locuturus Deum, qui huius turbulentam confusionem ^ patienter tolerat, illius iocundam tranquilli- tatem visione sui auget et glorificat, invocemus, quatinus eius auxilio ea, quae sibi placent, dicere possimus^. Primus^ liber protenditur usque ad Arbatum regni- que Babjlonici translationem factam ad Medos inicium- Romani nominis^. 20 Secundus ad civile bellum Romanorum luiio Pom- peioque auctoribus actum necemque Cesaris ac inicium nativitatis Domini'^. Tercius ad Constantinum temporaque Christiani imperii, regni quoque^ translationem factam ad Grecos"^. 25 Quartus ad Odoacrum regnique invasionem a Rugis'^. Quintus ad Karolum regnique mutationem ad Krancos et ad divisionem regni et imperii sub nepotibus eius^. Sextus ad Heinricum quartum scismaque inter regnum et sacerdotium, anathema promulgatum in im- 30 peratorem, papam Gregorium VII""^ Urbe pulsum ac Salerni mortuumP. Septimus usque ad seditionem Romani populi an- numque VIIII. Conradi regis^. a) tantum pro tam ard. Bl. b) sum corr, sim Ai; sum C4. c) Nec £ 1. 3J d) uironim alia fortasse manu in niarg, suppl, pro irationu cleleto B2. e) eos om. B\. f) servavere (servare C 2. 4) simpl. C. g) Fiiiit prologus add. C 2. h) Primiis — utriusque civitatis (p. 11, l. 2) om. (73. i) Habet capitula 32. fol. XIII. minio add. C2. k) Habet capitula 51. Kt liber fo. XVIII. incipit add. C 2. 1) Romani add. C. m) 47. fo. LII. add. C2. n) 33 add. C2. o) Habet capitula 36 et liber iucipit folio('.9 4( add. C2. p) Habet capitula 36 et liber incipit fo (/J add.C2, q) Habet capitula 37 to\\o(!) add. C2. 1) Aug, De civ. Dei I, Praef.: civitatem Dei . , . defendere . . . suscepi, magnum opus et arduum. 2) Ex. gr. Aiig, Enarr, in ps. 64, 2 : Babylon confusio interpretatur, lerusalem visio pacis; cf. De civ. Dei 46 XVI, 4. XIX, 9. Cf p, 6, w. 7. 8; Hashagen p. 52, n, 4. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 11 Octavus de Antichristo resurrectioneque mortuorum et de fine utriusque civitatis^. INCIPIUNT^ CAPITULA LIBRI PRIMI. I. Proemium^ et divisio orbis. 5 II. Qualiter Adam de paradyso eiectus utrosque cives genuerit, et quo tempore iuxta losephum a paternis legibus declinare homines et gjgantes generari ceperint. III. De diluvio iuxta losephum et item*^ de lon- gevitate antiquorum patrum gentilium auctoritates®, 10 annorum numerus iuxta diversas translationes capitaque familiarum ab Adam usque ad Noe. IIII. Quomodo post diluvium genus humanum a 120. filiis Noe multiplicari, quibus in terris ^primo ^ dispergi ceperit^. De turre quoque Babel et confusione lingua- 15 rum, auctoritas^ etiam de hoc Sjbillae ; supputatio quo- que diversa a Noe usque ad confusionem linguarum. y. Supputatio diversa a confusione linguarum us- que ad Ninum et Abraham et annalium inchoatio. VI. De hoc, quod Ninus primo arma extulerit et 20 quod homines illo^ in tempore iuxta plurium auctori- tates agrestes fuerint, et quod Ninus Ninnive^ condi- derit et Zoroastrem^ occiderit. VII. De nativitate Abraham et exitu eius de terra Chaldeorum morteque Nini. 25 VIII. De imperio Semiramidis et instauratione Babjlonicae civitatis. Traditio quoque Treverorum de exordio civitatis suae, et de morte Semiramidis ac exordio regni filii sui Niniae"^. VIIII. De habitatione Abraham cum Loth conso- 30 brino suo in terra Chanaan et subversione Sodomorum. X. Quod Abraham signum circumcisionis acceperit et quorum principum tempore" geminos cives genuerit, rursumque quod Ysaac in tjpum futurorum duos ge- nuerit. 35 XI. Quorum principum tempore Abraham mortuus fuerit^ et ad filium nepotemque suum repromissio facta a) C et Ctisp. continuo stihiungunt prirnum Ubri primi capitulum, nam hunc capitulorum conspectum primo loco ante Prologum ad Isingrimum habent, excepto C2, qui eum prorsus omittit ; cf. p. 6, n. d. et 36, n. q. b) Inc. cap. I. libri in croniea 40 Ottonis Frisingensis episcopi C 3. 4; indicem capitulorum om. A 2. C 2 ; Capita primi libri Cusp. ; a c. 2. incipiens omnes numeros in toto cap. indice om. C 4 , exceptis infra p. 31, l. 14. et 16. c) Premium Bl. d) ii Al. B2; iter ^3. e) auctores A. B2. i) primo om. B\, g) cepit mut. cepit B2. h) auctoritates C. i) illo om. C3. k) niniuen Bl. 1) Zoroastre Bl. C; Zoroasten A (Z- supra lin. Al); 45 honoraste mut, zororaste B 2. m) niniue C. n) terr^ A. o) fuerat C. 12 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. sit. De legibus Greciae datis sub Phoroneo, de Pheio et lo Inachi^ filia. XII. De prelio inter Telcisces, Cartasos^, Phoro- neum, Pharphasios et exordio habitationis Ehodos*^ insulae. XIII. De diluvio Oggii et apparitione Minervae, et quorum principum tempore Ysaac mortuus sit. XIIII. Quorum principum tempore fames in Egypto sub loseph fuerit, auctoritatesque gentilium de hoc loseph testimonium perhibentium. XV. De ydolo Serapis, unde exordium sumpserit. XVI. De Argo, unde Argivi. Quibus diebus lacob mortuus sit. De seminibus primo allatis in Greciam. De morte loseph et*^ nativitate Moysi et quorum prin- cipum tempore hoc factum sit. De Prometheo et Ath- lante Athlantisqae nepote Mercurio. XVII. De diluvio Deucalionis et estu Ethiopiae. De Bacho, qui et Liber pater, et ortu Athenarum. XVIII. Quorum principum® tempore Moyses filios Israel de Egypto eduxerit, testimoniumque de hoc 2i Pompei, lustini, Cornelii scriptorum gentium. XVIIII. De Danao, Perseo et diversis abhomina- tionibus gentium, unde de Babylon fugiendum^ et ad cives nostros transeundum sit. XX. Quot annis Moyses ductor^ populi Dei fuerit, 2 et quot annorum mortuus lesu in formam secundi du- catum populi reliquit, et quod non sine causa novis et inauditis tunc mundus sceleribus inferbuit. XXI. De bello Cretensium et Atheniensium et Minotauro, undeque^^ fabula Centaurorum orta sit. 3 XXII. De Vesore rege Egypti et Schitis domina- tuque Schitarum in Asia. XXIII. ^ De exordio Amazonum et principatu earum, qualiter Effesum et in ea templum Dianae condiderint et cur Amazones dictae sint. 3. (23). XXIIII. Quorum principum tempore lesus mor- tuus sit, et de iudicibus, qui post eum fuerunt. De Cathmo et theologis. De regno Micenarum ac regno Laurenti in Italia et Carmenti nimpha. (24). XXV. De raptu Helenae et subversione Troiae et 41 inicio gentis Romanorum et Francorum et fundatione a) in achin jB 1. b) Caratasos C c) yhodos C. d) de add.Bl. e) princ. om. C. f) fugeudum B. g) dux ^4; doctor C. h) -que om. Ci. i) XXIII. om. A3; XXII. alio, scil. nigro, atram. corr. XXIII. -41; XXII. AA, qui supra p. 11, l. 31. numerum X. omiserat. 41 4 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 13 Patavi. De Sampsone et Hercule et aureis seculis in Italia. XXVI. De ferreis seculis inchoatis sub Enea et(25). Turno. De erroribus Ulixis et fabulosis gestis Diomedis 5 et item^ Ulixis. Allegationes de his verisimiles secun- dum sanctorum scripta et exempla. XXVII. De morte Aeneae^ et regno Silvii. De(26). defectu regni Sicioniorum^ sub Heli iudice, et^ qualiter Romani et Greci morum et linguae affinitatem habere 10 ceperint aliasque gentes barbaros vocare consueverint. XXVIII. De Samuele et Saule Codroque Athenien- (27). sium® rege. Nomina^ etiam iudicum a Moyse usque Samuel. J21 XXIX. ^ De temporibus regum et prophetarum. 15 De David et Salemone'^ filioque eius *Roboam. Qualiter sub eo ex peccatis^ patris sui Salemonis^ regnum scis- sum fuerit in brevi desolandum. De virtute Heliae et Helisei. XXX. De regibus Albanorum usque ad Romulum (28). 20 et Aventino monte. XXXI. ^ De translatione regni Babjlonici ad Medos. XXXII. Exclamatio contra Babjlonem. (29). XXXIII."™ Nomina regum Assyriorum a Belo usque (so). ad Sardanapallum. 25 FINIUNT^ CAPITULA LIBRI PRIMI. INCIPIUNT^ CAPITULA LIBRI SECUNDI. I. De regibus Medorum, qui quorum regum ludae et Israel tempore fuerint. De Chaldeis et Ciro. No- mina regum Medorum. 30 II. De Proca et Amulio et ortu Remi et Romuli. III. De fundatione urbis Romae et parricidio avi fratrisque a Romulo facto ac raptu Sabinarum. IIII. De Osee et Ysaia prophetiaque Sibillae. V. De Thale uno de VII sapientibus et captivitate 86 X tribuum. De Palari Siculo tyranno. a) it Al. A. B; ite C; iter AZ. b) ita ^1.3. B2. c) Siciniorum A. d) et om. A4. C. e) rege Athen. A. B2. f) et nomina Ci. g) ita C; ea quae sequuntur linea ruhra postea a praecedentibus verbis seiuncta sunt et in margine alia, quae etiam sequentes numeros correxit , manu XXIX. add. B2; mdla cap. distinctio 40 A. Bl. h) Salomone Bl. C. i) peccato A. B2. k) ita A3; Salem Al.i. B2; Salomon Bl. C4:; Salora alia manu et alio atram. corr. Saronis C3. 1) nulla cap. distinctio Ai. m) numerus om. Al; nulla cap. distinctio Ai. n) Finiunt cap. I. primi om. C. Cusp. o) Cap. II. libri CS; Inc. cap. 1. sec. om. C4; Capita secundi libri Ctisp. ; libri om. B. 14 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. VI. Qualiter et a quibus urbs Romana inchoata fuerit. De^ Numa. De morte Ysaiae et Samia Sibilla. De Tullio Hostilio et Anco Marco Romanorum regibus. VII. De captivitate ludae sub T.^ Prisco Roma- norum^ rege et prophetia Hieremiae et VI *^ residuis s sapientibus. VIII. De philosophis, precipue Pitagora, Socrate, Platone, Aristotile. VIIII. De Tarquinio Superbo et oppressione Lu- cretiae. i< X. De tempore consulum et remotione regum et zelo Bruti primi® consulis liberationeque Romanae urbis per Mutium et Deliam. XI. Quomodo Babjlon a Cjro capta sit, et quis eius situs fuerit. De morte quoque Cresi. iJ| XII. De prophetia Ezechiel, Daniel, Abacuch. I XIII. De IIIP^ principalibus regnis, quae Daniel in expositione somnii Nabuchodonosor ponit*. XIIII. Qualiter Thameris^ regina Cjrum occiderit. Exclamatio de hoc brevisque epilogus de'^ laude Cjri. 2» XV. De Cambise filio Cjri et nova Babjlonia ab ipso condita. XVI. De magis et Dario et plenaria liberatione Romanorum. De prophetia Aggei, Zachariae, Malachiae, Esdrae. De infortunio Darii in bello Atheniensium 21 morteque eius. XVII. Rursum de infortunio filii Darii Xersis primo a Leonida, post ab ^ Atheniensibus victi, ad ultimum ab Artabano prefecto suo occisi. XVIII. De prodigiis in urbe Roma visis, pestilentia 3< intestinisque malis inde secutis et de Q. Concinnati^ Rustici victoria. XVIIII. De bellis diversarum civitatum et precipue de oppressione Atheniensium a regibus Persarum morte- que^ Socratis ac obitu Darii"^ regis Persarum et exilio a Djonisii Sjculi. XX. Qualiter duo filii Darii pro regno contende- rint et Artaxerses, sub quo hjstoria Hester facta cre- ditur, regnum mortuo fratre obtinuerit. De terrae motu a) De Numa ont, C. b) tarquinio C 3 ; tarquino C 4 (ita etiam l. 9). c) ita 4 -<4 4; Rom Al. 3. B; Romano C. d) VII -4 3. e) cons. primi A. t) ponit om. C. g) thamiB C. h) de laudo Cyri om. C. i) ab om. C. k) ita A. B. C; Cincinnati Cusp. 1) morteque — Persaram om. (78. m) regis Darii A. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 15 et incendio Ethnae. De Athlanti civitate et pestilentia Atheniensium^. XXI. Quae mala Galli Romanis fecerint et quo- modo ab eis accepta pecunia recesserint^. 5 XXII. Excidium Lacedemoniorum et reformatio^ Atheniensium sub Conone per Artaxersen regem. De victoria Romanorum et specu, quem M. Curcius^ miles inaudito modo clausit, et^ victoria de Gallis. XXIII. Quod Cartaginenses et Romani nunciis 10 fedus firmaverint^ et saxea grando veris terram lapidibus percusserit. De Artaxerse, qui et Ochus, quomodo lu- deos incluserit. XXIIII. Inicium regni Grecorum, quomodo Phi- lippus ingenio et virtute^ civitates*^ Greciae sibi sub- 15 iecerit et Alexandrum filium instruxerit, ipseque ad ulti- mum quem finem habuerit. XXV. Principatus Alexandri Magni. Pinis regni Persarum numerusque^ regum et mirabilia, quae fecit et vidit Alexander. Finis*^ ipsius et exclamatio de his 20 contra rotatum rerum. 122. *XXVI. De sociis Alexandri, quomodo orbem^ di- viserint et Olimpiam matrem Alexandri cum filio suo Hercule occiderint ipsique mutuis vulneribus corruerint, et de Machabeis. 25 XXVII. Quod Roma post Alexandrum tamquam amisso pedagogo crescere ceperit"\ XXVIII. Reciprocatio, id est qualiter Roma sub Alexandro a vicinis gentibus dehonorata fedus non ser- vaverit, sed sub*^ Papirio consule bellum instauraverit. 30 XXVIIII. Quod Roma post mortem Alexandri tamquam in propria auctoritate stans ingenio et arte usa hostes devicerit, sed statim pestilentia afflicta fuerit. XXX. De variis eventibus^ Romanorum et de^ diversis calamitatibus eorum. 35 XXXI. De^ Tarentinis. De bello inter Pyrrum et Romanos gesto^, testimoniumque ipsorum Romanorum de^ nobilitate* Pyrri, et quod Tarentini post mortem eius Cartaginensium auxilium" querebant. a) Athen. om. A3. b) recessert B 1. c) formatio J5 2. d) curtin9 C3; 40 curtiu9 C4. e) et om. C. t) firmaveri Bl. g) virtutes B2. h) civ. om. B2. i) numeroBorumque C. k) filius eius pro Pinis ipsius B 1. 1) urbem B 1. m) cepit Ai. C. n) sub om. J. 3. o) euntibus B2. p) de om. C, supra lin. suppl. B2. q) hie cap. 31. incipit C ; verba De Tarentinis capitulo 30. subiungunt novumque cum se- quentibus De bello etc. incipiunt A. B. r) ges tum -4 1. 3. B. C. Cusp. s) ips. romede 45 C3; ips. romende C4. t) nobis utilitate C. u) consilium B 1. 16 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. XXXII. De Cartaginensibus, et qualiter fedus cum Eomanis initum propter Tarentinos ruperunt^. XXXIII. Exordium belli Punici. De occisione Cornelii consulis et victoria Romanorum. XXXIIII. De Regulo consule et serpente, quem 5 occidit. De victoria^ eius, et ad ultimum quomodo oc- cisis multis victus et captus fuit^. Qualiter Komam missus captivos reddi dissuasit et ita rediens necatus sit. Testimonium Tullii de virtute eius et pacientia, et de fine primi belli Punici ac victoria Romanorum lanoque i([' clauso. XXXV. De inundatione Tjberis et incendio Crbis. De Gallis Transalpinis et*^ bello Punico secundo in- choato^. XXXVI. ^ De morte Hamilcaris, et quomodo filius i? eius Hannibal diversis preliis Romanos devicit^ in tantum, ut etiam sedes mutare cogitarent. Quomodo etiam ab Urbe tempestatibus pulsus est. De morte^^ Scipionum ^ et captione Capuae. XXXVII. Qualiter Scipio^ proconsul factus Penos 2(: devicerit, Hannibal Marcellum et Crispinum consules occiderit et ad ultimum amisso fratre Astrubale ad Brutos ^ cesserit. XXXVIII. Rursum de victoria Scipionis itemque"^ de victoria Hannibalis redituque eius in patriam. De 21 ultima pugna Romanorum et Penorum. Quomodo^ Scipio rediens in comitatu Terentium habens cum triumpho susceptus sit^ bellumque Punicum secundum terminatum. XXXVIIII. De prodigiis, quae haec mala preces- sc sere. De excidio Tarenti. De victoria Macedonum et Lacedemoniorum . XL. De barbaris victis a Romanis et subacto Phi- lippo reg-e. Qualiter Antiochus, ad quem Hannibal con- fugerat, victus pacem petierit. De morte Hannibalis et 3? Scipionis, laudesque Tullii et Senecae in Scipionem. XLI. De situ Cartaginis tercioque Punico bello, eversione quoquei' ipsius. Quomodo Scipio regnum Nu- midiae partitus sit. a) rumpunt C. b) De vict. om. C3, nhi alia matius alio atram. superscr. et 4( corio. c) fuerit A. d) et de C4. e) inchoata AZ. f) XXXVI. om. ^1.3, exstal Ai, ubi idem numerus l. 20. pro XXXVII. repetitur ; nuUa cap. distinctio C. g) vic A. B 2. h) duorum ndd. C. i) Cipionum A. B2. k) Cipio B 2. 1) bru- cios .6 1. m) -que om. A. B2. n) et quomodo C. o) est A. B2. p) ever- Bioneque A. B2. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 17 XLII. Subputatio diversa, quo tempore Machabei fuerint. XLIII. Subversio Corinthi. Excidium Numantiae et excursus brevis. 6 XLIIII. De lugurtino bello et variis eventibus Romanorum cum Cimbris, Gallis, Germanis. De intestinis malis sub Silla''^ et Catilina Macedonicoque^ bello. De Asia Minore Romanis tradita. XLV. Difficile bellum habitum cum Mitridate et 10 tandem victo illo terminatum. Quem^ predictus rex tam ob hoc malum quam ob filium eum^^ deponere mo- lientem terminum vitae fecerit^. XLVI. Quod Romani Pompeium in orientem mi- serint, qui toto devicto oriente templum quoque Do- 15 mini polluit captoque et vincto^ Aristobolo fratri eius sacerdotium tradidit». XLVII. Qualiter et sub quibus principibus seculi Israel a transmigratione Babjlonis usque^^ ad id tempus sese habuerit, et de Herode alienigena. 20 XLVIIL De victoria lulii Cesaris, et quomodo a civibus non susceptus in ipsos arma converterit et era- rium fregerit. XLVIIII. De occisione Crassi et incendio Urbis. De intestina pugna Romanorum, victoria quoque Cesaris 25 et morte Pompei. L. Quomodo Cesar in Egiptios arma converterit Cleopatraeque regnum dederit* et dehinc^ Romam ve- niens rursum fautores Pompei persecutus fuerit. De 123. morte Catonis. Quod *Cesar monarchiam obtinuerit Tul- 30 liumque^ ac per eius interventum M. Marcellum in gra- tiam susceperit ipseque ad ultimum conscio senatu oc- cisus sit. LI."^ Exclamatio contra rerum mutabilitates et" terminus secundi° libri. 35 CAPITULA LIBRI TERCIIp. I. Qualiter Octavianus, primo dolorem de avunculi morte dissimulans, postmodum interfectores eius tracta- verit. De iudiciis eius Romae factis. De plurimis vic- a) Sylla A.C3', Cilla B 2. b) Macedoniorumque B 2 ; macedonioque C. c) quomo 40 Cusp. d) eius Ai. e) habuerit ^4. f) victo Al. 3. B2; et vincto otn. A4. g) tradiderit B2. h) usque — alienigena om. A3. i) ded. om. C'S. k) de hin A3. l) -que om. (73. m) numerus om. A3. n) et — libri {l. 34) om. C. Cusp. o) scK add. B2. p) III. libri C3; Cap. libri tercii om. (74; Capita tertii libri Cusp. Ottonis Frisingensis Chronica. 2 18 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. toriis eius contra Antonium et Cleopatram, et quem finem Antonius et Cleopatra sortiti sint. II. Excursus, quomodo Greci ab Alexandro usque ad id tempus orienti imperaverint, et unde patriarchales sedes esse ceperint. Numerus regum^ Grecorum copia- i que Romae ex^ Alexandriae subactione accrescens. III. Qualiter finito regno Grecorum devictaque Alexandria cum tota Asia Cesar Augustus dictus sit. De^ victoria eius in Hispania lanoque clauso. Quo- modo per Claudium Drusum diversas provincias sub- i egerit. De amissis legionibus in Germania a Varo*^. IIII. Qualiter Augusto in Hispania morante totus oriens subiectionem ultro obtulerit, Parthusque pacem postulans signa, quae Crasso ablata erant, remiserit, totoque orbe descripto lanus clausus sit. De humilitate i Augusti. V. Quod ludeis sicut ceteris gentibus sub Cyrino census indictus sit, et de luda Galileo. VI. De incarnatione Domini, et quomodo ea, quae sub Augusto facta sunt, regno Christi conveniant. In- ; choatio annalium ab incarnatione Domini. VII. Quam crudele piaculum Herodes in coevos Christi exercuerit et quem vitae ob hoc exitum® iuxta losephum sortitus fuerit. De Archelao. VIII. De fame in urbe Roma et aperto lano pro Dacorum et Atheniensium seditione^. VIIII. De morte Augusti et regno Tyberii et triumpho de Germanis^ per Germanicum Drusi^ filium. De adulterio callide a quodam perpetrato, et a Cesare quomodo vindicatum sit. X. De baptismo et predicatione lohannis et post ipsius Domini. De morte lohannis. Testimonium de hoc losephi et item testimonium eius de Domino. XI. De passione Domini, quid^ Tyberius auditis miraculis Domini de eo Romae decreverit et quomodo senatum reclamantem sibi tractaverit et quae mala ludeis fecerit. De passione^ Stephani et malis lu- deorum. XII. De morte Tyberii et subrogatione Gai Cali- gulae ^ , quomodo Gaius ludeos persecutus fuerit lega- a) Grec. regum C. b) et ^ 1 ; ex om. C. c) novum cap. inc. C. Cusp. (IIU.. et sic deinceps C 3. Cusp.J. d) a Varo om. A3. 4. e) ita B. Cusp. ; exitum om. A vitae finem ob hoc ,4 3. 4; exicium C (alia manu corr. exitum C3). f) -ditione om. B\, g) romanis B2. h) fil. Dr. A. i) ita B ; quod A. C. k) pass. om. A3. 1) Gali- gulae A\. 3. B2. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 19 tionemque eorum a Philone factam spernens templum profanaverit. De fine Pilati, De victoria Cesaris et de plurimis abhominationibus eius morteque^ ipsius. XIII. De Tjberio Claudio, quod fames sub ipso 5 in ludea fuerit, quod lacobus occisus, Petrus in vinculis positus eodem tempore sit. De morte Herodis iunioris et Theoda. XIIII. De divisione apostolorum in omnes gentes. De Petro et Sjmone mago. De Marco evangelista et 10 discipulis Petri ab eo in orbem missis. De victoria Claudii ac seditione ludaici populi. De expulsione eorun- dem de Urbe et seditione E-omani populi, occisione sena- torum et militum. De morte Claudii. XV. De flagitiosa vita Neronis et persecutione in 15 nostros. De Egyptio falso propheta. De morte lacobi*^ scriptisque apostolorum. XVI. De passione Petri et Pauli et inminutione Romani imperii et morte Neronis. XVII. De civilibus malis in Urbe et^ captivitate 20 losephi imperioque Vespasiani. XVIII. De excidio Hierosolimorum et captivitate ludaici populi. Auctoritates de hoc losephi. Quod Titus et Vespasianus ob hoc imperatores dicti Romae cum triumpho suscepti sint*^. De lano clauso et incremento 25 Eomani imperii. De® terrae motu et pestilentia. De morte utrorumque et amphiteatro. XVIIII. De persecutione Domitiani in suos et in ^ nostros. De Clemente successore Petri. Quod^ Domi- tianus lohannem apostolum in exilium miserit et David 30 prolem requiri fecerit. De morte ipsius et de^^ substitu- tione^ Nervae, sub quo ab exilio revocatus est lohannes. XX. De Traiano victoriisque eius ac persecutione 124. in nostros. De domo aurea Neronis et *seditione lu- deorum. De^ sacerdotibus Christi, qui eo tempore erant. 35 De obitu lohannis apostoli et heresibus, quae tunc pullu- labant. XXI. ^ De mansuetudine et operibus Adriani Helii sacerdotibusque, qui tunc clari habebantur. XXII. De heresibus et civibus Christi illis resisten- f 40 tibus et exemplar epistolae Adriani pro Christianis. a) ipsiusque morte C. b) apostoli add. C. Cusp. c) de add. Bl. d) 8uiit-4; sint susc. C3. e) De — pestiientia om. C3. f) in om. C. Cusp. g) tunc add. C. Cusp. h) de om. C. i) subtitutione A 3; substitione B. k) novum cap. XXI. incipit Ai. 1) XXn. et sic deinceps usque ad c. 29. -4 4. 2* 20 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. XXIII. De principatu Antonini^ cognomento Pii heresibusqne sub eo ortis. De sacerdotibus et doctoribus Christi contra hereses. Epistola etiam imperatoris pro nostris. XXIIII. De imperio Antonini Veri cum Aurelio 5 Commodo bellisque eorum, de civibus nostris gravique persecutione, et quomodo per^ Christianos imperator Germanos devicerit. XXV. De principatu Commodi ^ obscenitateque eius et heresibus. De incendio fulmine et igne Eomae lo facto. XXVI. De morte Commodi et sabstitutione Hel- vii, qui et Pertinax, rarsumque de morte illius. XXVII. De principatu Severi et persecutione eius in nostros belloque contra gentes. De patribus et sacer- i6 dotibus, qui illo tempore pro domo Dei stabant, et de controversia, quae inter Romanum pontificem et orien- tales episcopos de die paschae fuit. De luda et Origene. De victoria Severi. XXVIII. De morte Severi substitutioneque*^ Cara- 20 callae et item de morte illius. XXVIIII. De imperio Marci Aurelii morteque® eius, in ^ utroque de Romanis pontificibus. XXX. De principatu Aurelii Alexandri® et vic- toria eius. De martiribus, qui sub eo passi sunt, et Ro- 26 manis pontificibus morteque Aurelii. XXXI. De imperio Maximi persecutioneque eius in nostros, morte etiam ipsius. XXXII. De principatu Gordiani Romanisque sacer- dotibus et scriptoribus ecclesiasticis, fine quoque Gordiani. 30 XXXIII. De imperio Philippi Christiani et de hu- militate ipsius. XXXIIII. De morte Philippi et successione Decii, persecutione^ eius in nostros. XXXV. De occisione Decii et imperio Galli et 35 Volusiani*^ ac morte Origenis. De^ questione inter Cor- nelium et Ciprianum. De Romanis pontificibus aliisque | (36). sacerdotibus. De^ passione Laurentii et pestilentia in urbe Roma^. a) antonii C b) pro B2. c) et add. B2. d) -que om. C3. e) morte- que — Aurelii om,, Alexandri delet. Ai; vitaque eius et de Rom. pont. morteque Aurelii Ctisp. f) in — victoria eius (l. 2bJ om. C, sed num. XXXI. (pro XXX^ exstat C S. g) ita B; et pers. A (seqtdtiir -q; erastim A l); persecutioiieque C. Cusp. h) uosu- niani Ad. i) novum cap. inc. C. Cusp. (XXXVII. et sic deinceps C 3. Cusp.J. k) novum enp. XXXVI. inc. A (secundis, ut videtur, curis A 1 , ubi p. 21, l. 1. et 3. perperam num. XXXVII. repelitur). 1) Romana C. Cusp. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 21 XXXYI. De morte Galli et Volusiani et sacer-(37). dotio Sixti. XXXVII. De principatu Valeriani et Gallieni per- (ss). secutioneque in nostros et passione Sjxti. De^ captivi- (39). 5 tate Valeriani et inundatione diversarum gentium contra Romanum imperium et intestinis malis. De morte Gal- lieni et sacerdotibus Christi^ Maneque heretico, a quo Manichei. XXXVIII. De principatu Claudii triumphoque eius (40). 10 ac morte. XXXVIIII.^ De imperio Aureliani plurimisque (4i). triumphis eius ac de urbe Roma, quam ampliavit, de illaque, quam ex nomine^ suo in Gallia condidit. De persecutione in nostros morteque ipsius. 15 XL. De imperio Taciti morteque eius®. (42). XLI. De imperio Probi, victoria eius ac morte. (43). XLII. ^ De principatu Cari« bellisque^, quae^ in(44). oriente gessit, et de morte ipsius. XLITI. De principatu Diocletiani et victoriis eius, (45). 20 qualiter Maximianum socium imperii legit^ et Christia- nos^ super omnes, qui ante eum fuerant"\ persecutus sit", quique ° temporibus eius passi fuerint, vel de triumpho Constantini, quomodo Diocletianus et Maxi- mianus imperium reliquerint. 25 XLIIIL Qualiter Galerius et ConstantinusP regnum(46). diviserint, Constantiusque moriens^ Constantinum in^ Gallia imperatorem reliquerit. XLV. ^ Terminus tercii libri et recapitulatio decem (47). persecutionum. 30 CAPITULA LIBRI QUARTI*. I. De occisione Maximiani et morte Galerii, tjran- nide Maximini^\ Licinii et precipue Maxentii^ Maxi- h miani filii, quomodo Constantinus iuxta visionem^ sibi ! monstratam Maxentio^ merso^" Urbem ingressus crucem 35 in triumphali loco poni fecerit, ipseque^ a Silvestro baptizatus fuerit. II a) novuni cap. XXXVIIII. inc. AS.i. b) Chr. om. C3. c) numerus om.C3. d) eius add. C3. e) ipsius A3. C 3. f) numerus om., De — ipsius in marg. suppl. A 4. g) sari A 3. h) bellique C. i) q alia manu mut. g C 3. k) legerit Cusp. tO 1) achristianos B2. m) fueriat C3; fuerunt C4. n) fuer. afflixit C; afflixerit Cusp. 0) quique — vel om. C. Cusp. p) Constantin9 mut. Constantiv9 A 1 ; Constantiua recte B2. Cusp. q) i oriens ^ 1. jB 2, corr. moriens Al. r) imp. in Gallia C. Cusp. s) numerus om. A3. t) IIII. libri C; Capita quarti libri Cusp. u) maximiane ^ 1. 3; maximiani Ai. B2. v) marentii A3; novum cap. II. inc. Ai. w) vis. om. Bl. x) novum cap. II. inc. Al. y) urbem merso A'3. z) -que om. C. ^ OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. II. Quomodo* ipse et Licinius^ pro ecclesia scripse- rint, Maximinusque^ idem falso fecerit, sed postmodum in certamine victus, rursum pro Christianis scribens, Maximinus obierit*^. De fine etiam Licinii sororii Con- stantini, Crispi etiam et^ Licinii, nepotum eius, morte. 5 *IIL De monarchia Constantini et pace ecclesiis*p reddita imperioque iuxta Romanos Qcclesiae tradito et sede regni^ Bizantium translato et de hac re allega- tiones^ diversorum. IIII. Brevis epilogus ab Adam usque ad id tem- lo poris de exaltatione civitatis Dei. V. De exaltatione urbis Constantinopolitanae. De Arriana^ heresi et Niceno concilio. De Paulo et An- tonio primis heremitis et inventione sanctae crucis. De conversione Indorum^ et Hiberorum ^ et morte Con- le stantini. VI. De principatu filiorum Constantini, qualiter Constantius in Arrianam heresim inciderit ^ . De morte Arrii et sacerdotio Athanasii'". VII. De morte Constantini ac laboribus Athanasii^. 2i VIII. De expulsione Liberii Romani pontificis. De Victorino et Donato. De^ aliis preclaris sacerdotibus et persecutionis immanitate. VIIII. De morte Constantis et ultione super hoc fratris sui Constantii. De luliani apostasia et morte 21 Constantii. X. De persecutione astuta luliani et civibus Christi, qui ei viriliter restiteruntP, et ad ultimum quomodo et ubi percussus fuerit lulianus. XI. De principatu loviniani christianissimi et 3( orthodoxia illius, et ad ultimum quomodo vel ubi obierit. XII. De imperio Valentiniani eiusque industria sub luliano, de fratre suo Valente. XIII. De filio eius^ Gratiano, Ambrosio synodoque Illirici ^ . XIIII. De morte Athanasii patribusque Egjpti et episcopatu Mojsi. De^ errore Valentis victoriaque Va- lentiniani et morte eius. a) Dyoclecianus add. C 3. b) Lucinius B 1. c) -que om. C; Maximinus quoque Cusp, d) scribere adiecit pro scribens Max. obierit C. e) et om. B 1; et etiam C4. f) regni om. C. g) alligationes B2. h) arciana Bl. i) ludeorum A. k) Hebreorum A. 1) inc. om. C 4t. m) Anastasii C. Cusp. n) Anastasii C3. o) et de B 2. p) resisterunt B 2. q) suo C. r) in Illyrico Cusp. ('in om. fol. XLVI) et Pithoeiis (sed p. 78. Illyrica et ita Urstis.J. s) et C. Cusp. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 23 XV. De principatn Valentis cum filiis Valentiniani persecutioneque eius et victoria Gratiani. XVI. De Gothis et Hunis, qualiter Gothi a Valente Arriani effecti ipsum postmodum cremaverunt^. 5 XVII. De imperio Gratiani et Valentiniani post mortem patrui et Theodosii a Gratiano in regnum as- sumpti. De secunda sjnodo habita sub Damaso^. De morte Athalarici, occisione Valentis^ et eiectione Valen- tiniani ^ . 10 XVIII. De imperio Theodosii paceque ^cclesiae ac sacerdotibus Christi. De triumphis eius et humilitate ac de morte. XVIIII. De principatu Honorii et Archadii. De Dirimachio monacho, lohanne etiam Crisostomo ac® 15 Theophilo et Epiphanio, transitu etiam Martini et Am- brosii. XX. De rebellione Gothorum et perfidia Rufini et Gildonis eventuque^ Mazazel et morte Archadii. XXI. De imperio Honorii et rursum de seditione 20 Gothorum et irruptione Romanae urbis sessioneque ip- sorum in Gallia. XXII. De gestis Honorii in Affrica et inventione Stephani protomartiris^. De morte leronimi. De^ Ro- manis pontificibus et pace augusti cum Gothis morteque 25 ipsius. XXIII. De imperio Theodosii iunioris virtutibus- que^ eius et^ sjnodo^ tercia, de bellis, quae per duces suos gessit. XXIIIL De Valentiniano augusto, Vesegothis"^ et 30 Ostrogothis. De factione Ethii et Bonifacii, irruptione" Wandalorum in Affricam morteque Augustini. XXV. De terrae motu Constantinopolitano et Ro- mano, de initio tjrannidis Attilae morteque Theodosii. XXVI. De principatu Martiani et Valentiniani sj- 35 nodoque quarta. De^ tjrannide Attilae pugnaquei* inter ipsum et^ Romanos et Gothos. XXVII. De eversione Aquilegiae et processu ipsius usque ad Ticinum, donec monitu Leonis papae rediret. a) -rut in loco raso (73; cremaverint Cusp. b) damasco A3. C. c) Va- 40 lentis — Valentiniani hoe loco otn., sed in fitte cap. 18. post morte suhiungit AS. d) Va- lentinianis mut. Valentiani (-s et -ni- erasa) A 1 ; Valentiani B 2. e) et A. B 2. f) Euentiique ^ 1; Enentiique B 1. g) ita A. B2; protomartiris eadem manu eodemque atram. super Stephani superscr. B\; protom. om. (7. Cusp. h) et A. i) -que om. C4. k) de add. Al. 3. 1) sinoda Bl. m) uele gothis -4 3. n) et add. A3. 45 o) et J.1. 3. B2; et de -44. p) pugnaque — Gothos om. Bl. q) et om. A. B2. 24 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. XXVIII. De morte Etii et Yalentiniani augusti irruptioneque Wandalorum in Romanam urbem. De Paulino episcopo morteque Attilae et Martiani ^ im- peratoris. XXVIIII. De principatu Leonis in oriente con- 5 fusioneque Romani imperii in occidente morteque Leonis. XXX. De imperio Zenonis in oriente. De Augustulo Romano et irruptione in urbem Romam sub Odoacro viroque^ Dei Severino. •^. *XXXI. Exclamatio brevisque Romani^ imperii re- 10 capitulatio. XXXII. "^ Qualiter, unde vel quomodo Franci in Gallias venerint ibique eiectis Romanis® regnare ceperint. XXXIII. Conclusio quarti^ libri. CAPITULA LIBRI QUINTI^. 15 I. Quomodo Theodericus Gothorum rex a Zenone in Italiam missus Odoacrum occidit ipseque tjrannice vivens Boetium in carcere posuit regnumque cum vicinis regibus firmavit. II. De morte Zenonis et substitutione^ Anastasii. 20^ De scismate Romanae ecclesiae et exilio episcoporum Affricae^ morteque Anastasii et Clodovei. III. De imperio lustini et revocatione episcoporum de exilio. De persecutione Theodrici, in qua lohannes papa, Symachus et Boetius extincti sunt. De morte 26 eiusdem tyranni et visione inde monstrata lustinique obitu. IIII. De principatu lustiniani multisque pietatis eius insignibus triumphisque^^ plurimis. De claris viris, qui sub eo fuerunt. De gente^ Longobardorum, exalta- tione imperii^" morteque ipsius'^. 30, V. De imperio lustini eiusque bonis operibus. De cultu regis Indorum. De plurimis victoriis per Narsen factis et introitu Longobardorum in Italiam morteque augusti. VI. De imperio Tiberii Constantini elemosinisque 36 eius. De pecunia, quam invenit, Persisque, quos per Mauritium devicit. De Gregorio tunc archidiacono ac morte imperatoris. a) Martini A (ex parte corr. Martiani A 1). b) vir. Dei Sev. om. C. Cusp. c) Rom. om. C. Cusp. d) niimerus om. A\\ nulla cap. dist. ^4, ubi qualiterque. 40 e) Rom. om. C3. f) libri quarti C. Cusp. g) V. libri C3; Cap. 1. quinti om. C4t; Capita quinti libri Cusp. h) substitioue Bl. i) Aflfricae — et om. B2. k) -que om. C. 1) gentos B 2. m) impii B 2. u) eius C 3. Cusp. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 25 VII. De principatu Mauritii persecutioneque eius* in beatum Gregorium tunc papam. De viro Dei Colum- bano discipulisque suis, de visione et eventibus Mauritii fineque eius. 5 VIII. De imperio Focae transituque beati Gregorii. De duobus, qui post eum erant, Bonifaciis et Cosdroa^ rege Persarum interituque Focae. VIIII. De principatu Heraclii magnificoque eius^ triumpho et reportatione sanctae crucis. De Anastasio 10 monacho et Mahmef^ regnoque Dagoberti et victoria eius. De timendo fine Heraclii. X. De imperio Heraclii eiusque nece et de ultione illorum, qui hoc fecerant. De nova heresi^ Pirri et*^ Cjri. XI. De imperio Constantis et Martino papa. De 15 victoriis eius et itinere ad Urbem. De filiis Dagoberti morteque Constantis. XII. De principatu Constantini et sjnodo congre- gata dampnataque heresi Cjri et Pjrri. De Ansgiso maiore domus Franciae, Lamberto episcopo morteque 20 Constantini. XIII. De imperio lustiniani», Kjliano, Pippino maiore domus, de Tiberio et Leontio et VIP sjnodo^. XIIII. ^ Item de reditu lustiniani, quem mutilatis naribus Tiberius et Leontius expulerant, ultioneque eius, 25 qualiter Constantinum papam vocans honeste tractavit^ Philippicumque ^ persequens ab eo occisus sit. XV."^ De principatu Philippici heresique eius et morte. XVL De imperio Anastasii augmentoque'^ ac vic- 30 toriis regni Francorum sub Karolo^ seniore maiore domus ac ^^ defectu imperii Romanorum Anastasioque clerico facto. XVII. 'i Quod et Theodosius successor illius clericus factus Leoni imperium dimiserit, et de inundatione ^* 35 Tjberis. XVIII. De imperio Leonis Sjri eiusque impietati- bus. De Bonifacio, Pjrmenio^, Beda et* obsidione regiae urbis morteque Leonis. a) eius om. A. b) cosdraa corr. cosdroa B2', Cosdrao A. c) triumpho 40 eius A. d) Mahinet B2; Mahmat C3. e) herese Bl (fortasse tnnt. ex -s\). C i. f) et om. B2. g) Constautini add. C. Cusp.; praeterea filii alia mantt superscr. CS. h) synoda Ad. i) XIII. iterum Al. k) ita Al. 3. B. C. Cusp.; tractaverit Ai. 1) Philippumque A^. m) XIIII. m.ut. XIII. et sic deinceps A\. n) augumentoque Bl. o) Karalo Al. p) ac de C4. q) novum cap. non numeratur A\. r) ita B\. C4. 45 Cusp. ; undatione A. C3; untione B2. s) Pyrimenio corr. Pyrmenio Al. B2; Pyrinenio B 1 ; Primenio C 4. t) et de B 1. 26 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CflRONICA. XVIIII. De imperio Constantini Leonis filii eins- qne pessimis operibus morteque^ Karoli maioris^ domus ac successione'^ filiorum eius. XX. De bellis filiorum Karoli fundationeque Ful- densis monasterii, qualiter unus monachus factus, alter 5 Pippino fratri^ rebellans in pacem sit vocatus. XXI. Quod Pippinus pro nomine regio consultum ad Romanum pontificem misit regnante Hilderico Mere- vingo®. XXII. Quod reversis nuntiis auctoritate papae Pip- lo pinus ad regnum eligitur, et quod Stephanus successor Zachariae pro persecutione ad regem venit. *XXIII. Quod Pippinus cum ceteris Francorum*?. primoribus a sacramento absolvitur et in regem ungitur, et de civibus Christi, qui hoc tempore erant. 15 XXIIII. De beato Corbiniano^. XXV. Quod Pippinus rogatu Stephani in Italiam ingressus sit. De morte Bonifacii rursumque ingressu Pippini in Italiam. De legatione Constantini ad Pip- pinum. De variis bellis Pippini morteque eius. 20 XXVI. De regno Karoli variisque bellis eius^ contra Aquitanicos^ et Saxones^ ingressuque eius^ in Italiam morteque Constantini augusti. XXVII. De imperio Leonis morteque eius et^ item de victoriis Karoli contra Saxones ^ . 25 XXVIII. De principatu Constantini et patriciatu Karoli. XXVIIII. De Tassilone"^ duce, qualiter monachus factus sit, et de excecatione Constantini imperioque matris suae^ Hirenae. 30 XXX. Quod Leo papa male a Romanis tractatus Karolum ad Urbem vocaverit ipseque de obiectis sponte^ se purgaverit. XXXI. P Qualiter Karolus a summo^i pontifice toto- que populo augustus vocatus imperium a Grecis ad 35 Francos transtulit sub Hirene^'. De iudiciis eius, quae fecit, et legatione Hirenae^ itemque de legatione Nice- phari imperatoris muneribusque regis Persarum. a) -que om. B2. b) ita Ai; maiore Al. 3. B. C. Cusp. c) successore C, corr. alia manu successione C3. d) fratre A\. 3. B2. e) mereiungo Al. 3. f) Gor- 40 biniano A 3. B 2. g) eius om. A. B 2. h) aquitacos A 3. i) sarones A 3. k) eius om. Bl. 1) et om. A3. m) Tessilone A. B2. n) eius Ai; suae Hir. om. A3. o) sponte om. C. Cusp. p) XXX. et sic deinceps C3. q) Kar. assumpto C. Cusp. r) Hinere B2. s) hireneque B2. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 27 XXXII. De morte Nicephari snbstitutioneque* Michahelis ac^ renovatione federis inter duos impera- tores itemque depositione Michahelis morteque Karoli, brevisque^ epilogus de gestis eius. 5 XXXIII. De principatu Lodewici et Leone papa itemque de Stephano, qui imperatorem coronavit. De filiis imperatoris factioneque Bernardi ac exitu. XXXIIII. De promotione Lotharii a Pascali nun- tiisque Bulgarorum^ ac morte Lodewici. 10 XXXV. De intestina pugna trium fratrum divisio- neque regni Francorum. XXXVI. Excursus® et exclamatio contra volubili- tatem rerum. CAPITULA LIBEI SEXTI*'. 15 I. De imperio Lotharii et Michahelis regnoque Karoli ac monachatu imperatoris divisioneque regni inter tres filios. II. De imperio Lodewici^ et Basilii et coniugio Lotharii ac controversia pro regno Karoli. De victoria 20 Lodewici et pugna Karoli cum Brittonibus. De Noe- meticio rege Brittonum et Herispeio. III. De causa Lotharii, quomodo pro repudio legi- time^ a Nicolao papa excommunicatus fuerit episcopique fautores eius dampnati, et ingressu Lodewici in occiden- 25 talia regna egressioneque^ Normannorum. IIII. Quem finem Lotharius fratri succurrere volens in Italia habuerit, et quomodo post mortem eius patrui ipsius regnum diviserint. De fraude Adelgisi circum- ventioneque imperatoris ac victoriis, quas egit in Cam- 30 pania et Lucania. De locustis. V. Qualiter Karolus occidentalis*^ rex Nortmannos obsidione clausos deceptus abire permiserit, quaeque^ mala postmodum ab eis pertulerit. VI. De morte Lodewici imperatoris imperioque 35 patrui sui Karoli; item Lodewici orientalis regis, et quomodo Karolus regnum fratris invadere gestiens a filiis eius victus sit, ipsique regnum"™ paternum diviserint^. Item de ingressu Karoli in Italiam morteque ipsius. De a) substitioneque B2; -que om. C. b) ac — Michahelis om. C4. c) -que ^O om. A. £2. d) Pulgarorum A. e) Exclam. et excursus C. Cusp. f) VI. libri C3; Cap. 1. sexti om. Ci; Capita sexti libri Cusp. g) et pugna add. C3. h) legitimo C. i) egressioque C, eadem manu corr. egressioneque C3; egressuque Cusp. (sed postea fol. LIIII. egressioque^. k) rex occid. C. Cusp. I) quecumque A\,Z\ et quae Cusp. m) pat. regnum Bl; regnum alio atram. superscr. C3. n) dimiserint B2. 28 OTTONIS EPISCOPI FIIISINGENSIS CHRONICA. Lodewico Balbo^ filiisque eius et pugna illoruin cum Bosone. VII. De morte Karlomauni^ filioque eius Arnulfo, qualiter frater eius Lodewicus regnum sibi subiecerit, Arnulfo ducatum Carentanae^ tribuerit. 5 VIII. De imperio Karoli tercii, irruptione Nort- mannorum*^ morteque Lodewici, reditu Karoli impera- toris in Gallias; qualiter omnibus de semine regio mor- tuis ipse monarchiam obtinuerit. VIIII. De depositione® Karoli subrogationeque ^ lo Arnulfi, morte» Karoli et confusione Eomani simul et Gallici imperii. X. Quos Itali, quem Franci occidentales regem fecerint. De Ungaris et irruptione Normannorum. XI. Ubi Arnolfus regnaverit, opera, quae gessit, i6 victoriaque eius contra Normannos^\ Controversia ^ in occidentali regno Francorum. *XIL^ Quae Italiam ingressus Arnolfus fortia ges-*p-' serit, quidque^ Lodewico Bosonis filio contulerit. De morte Guidonis in Italia filioque suo"^ Lanberto et^^ 20 Zuendebaldo filio regis Odoneque^ rege Franciae. XIII. Qualiter Arnulfus imperium Romanum obti- nuerit, quomodo item Lodewicus Bosonis filius illud habuerit, et quid diversi de hoc sentiant. De morte Odonis^ subrogationeque Karoli itemque de morte Arnulfi. 25 XIIII. De regno Lodewici in orientali Francia morteque Zuendebaldi et discursione Ungarorum. XV. Qualiter Berengarius a Lodewico primo ex- pulsus ipse postmodum cecato^ Lodewico imperaverit. Quomodo Lodewicus orientalis Frantiae rex Albertum^' 30 comitem fraude Hattonis decollari fecerit eiusque terram in fiscum redegerit. De excursione Ungarorum morteque Lodewici. XVI. De regno Conradi in orientali Frantia et oc- cisione Ungarorum, fuga Arnulfi ducis morteque regis 35 et subrogatione Heinrici Saxonis. XVII. De exordio regni Teutonicorum diversaeque allegationes^, utrum regnum Teutonicorum * vel potius adhuc regnum^ Francorum dici debeat. a) Balbo eadetn vel coaeva tnanti in tnarg. suppl. B2. b) Karromanni B\. 40 c) ita B. Ci; Carintanae A; carcutane C3. d) Nartniannorum -4. e) positione B2. f) -que om. Al. 3. B 2. g) morteque A3. h) romanos B2. i) controversiam ^ 3; contraversia B 1. k) XI. et sic deinceps A 1. 1) quodque C. Citsp. m) eius C. n) De B 1. o) Oddoneque Ai; Ottoneque C. p) Ottonis C. q) cecatus, omisso Lodewico A. r) adilbertum A 4. s) alligationes A 3. t) Teucon. B 2 ; roma- 45 norum C4. u) Franc. regnum A. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 29 XVIII. De regno Heinrici in orientali Karolique in occidentali Frantia, decisio litis duorum regum pro Lotharingia. De''^ tyrannide Arnolfi Baioariorum ducis victoriaque Heinrici'' super Ungaros. De lancea sacra 5 morteque Heinrici. XVIIII. De regno Ottonis triumphisque eius tam de Sclavis quara de Belgis. De eiectione Lodewici ac per Ottonem restitutione^ sjnodique in presentia am- borum celebratione. Qualiter Otto Italiam ingressus Be- 10 rengarium debellavit ipsumque postmodum cum Alberto^ filio in deditionem accepit. De rebellione filii eius Le- talfi itemque reconciliatione. XX. Triumphus Ottonis de Ungaris traditioque Schirensis^ comitis, itemque triumphus Ottonis de Sclavis. 15 XXI. Querimonia Romanorum super tyrannide Be- rengarii. Ubi^ rex sublimato prius ad regnum filio Ita- liam ingressus palatium Papiae reedificat. XXII. *^ Ubi^ Otto Romam veniens a lohanne papa ac toto populo augusti nomen sortitur, sicque imperium 20 Romanum ad Teutonicos vel iuxta alios*^ orientales Francos derivatur. Quod^ imperator Papiam venit, Be- rengarius fugit^. XXIII. Quod^ imperator lohannem papam, eo quod Albertum susceperat, pontificatu deponit eique^ 25 Leonem substituit. XXIIII. Ubi"™ imperator Berengarium capit, Ro- manos seditionem moventes sternit" et sic ad Spoletum divertit, rursumque rediens Urbem^ obsidione claudit ac papam, quem Romani posuerant, captivum abducit. 30 Denuo rediens quosdam ex Romanis suspendit, coronato- queP prius a summo pontifice filio in Saxonia moritur. XXV. De imperio Ottonis secundi eventuque eius^ in Calabria^ ac morte^ ipsius. Traditio Romanorum de beato Bartholomeo. 35 XXVI. De imperio Ottonis tercii, martirio beati Alberti ac morte imperatoris. a) novum cap. XX. inc. Ai, uhi l. 1. legitur XVIIII. b) Heinr. om. AS. 4; Heinrici ducis A 1, linea rubra Iransducta, ducis etiam punctis suppositLs delet. c) ita Cusp.; restitutionera A. B. C. d) Adelberto -4 3. e) itaAl.'d; Schyrensis v4 4. B\; 40 Schicirensis B 2 ; Scyrensis C, t) Ubi om. C. Cusp. g) numeros hinc usque ad finem libri VI. om. AZ. " h) ad add. C. i) Quod om. C. Cusp. k) fuit B2. 1) -que alia manu superscr. C3; -que om, C4; et ei Cusp. m) Ubi om. C. Cusp. n) sternit om. B2. o) Urbera — rediens (l. 30) om. A. B2. p) corono | toque A3. q) eius om. B2. r) caiaba Al; calabam ^3. s) ac morteque AS. 80 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. XXVII. De imperio Heinrici, triumphis^ eius funda- tioneque Babinbergensi^, conversione Ungarorum ac morte ipsius. XXVIII. De regno regis Conradi eiusque uxore Gisila. De virtutibus eius victoriaque super^ Polunios'^. De rebellione ducum Conradi et Ernusti^, reconciliatio- neque^ Ernusti® ac expeditione^ regis in Italiam. XXVIIII. De promotione Conradi in imperatorem seditioneque orta in populo. De reditu^^ eius rebellione- que item^ Ernusti^ ducis^ morteque eius. lo XXX. De morte Eudolfi regis Burgundiae Burgun- diaque tradita filio imperatoris. Descriptio Galliarum™. XXXI. Rebellio^ Odonis^ in Gallia expeditioque^ imperatoris super ipsum ; cogitur^ ad deditionem^. Ex- peditio imperatoris in Italiam victoriaeque ^ eius. Oc- i5 cisio Odonis* a fidelibus imperatoris. Captivitas ponti- ficum excidiumque Parmae, processus imperatoris in Apuliam victoriaeque eius ibi, pestilentia^ redeuntium obitusque augusti. *^ *XXXII. De imperio Heinrici virtutibusque eius. 20 De eventu ipsius^ in Boemia triumphoque in Pannonia. De nuptiis eius et^ morte Leopaldi marchionis. De scis- mate Romanae ^cclesiae^ et^ depositione Gratiani ac sub- rogatione Clementis^, et quid Hiltibrandus inde senserit. XXXIII. Ubi^ Heinricus Romae a Clemente coro- 26 natur ac per Apuliam^ transiens^ in patriam redit, et qui postmodum ab ipso Romanae sedi prepositi sint, et qua- liter Bruno, qui et Leo, ad episcopatum venerit**. De deditione Gotefridi et Baldewini ducum et sjnodo® cele- brata, expeditione Ungarica. De irruptione Nortman- so norum in Apuliam, transitu^ Leonis, subrogatione» Teu- tonicorum pontificum morteque imperatoris. XXXIIII. De imperio Heinrici matrisque eius Agnetis, de liberatione Romanae §cclesiae ac rebellione a) triumphisque C. b) ita scripsi; Babinberg ^il. 3. JSl; Batbergensium ^4; 35 Babinberg B2. C; Babenberg Cusp. ; Babinbergae Wilmans ; episcopatus de alia ma- nu ante Bab. add. C3. c) sub B2. d) ita emendavi; Polimios Al. 3. B. C4; hunos ^4; Polimios alia manu mut. Polonos et in marg. add.: qui extunc regno Ala- mannie subiecti sunt C3; Polonos Cusp. e) Ermisti A; Ernusti alia manu mut. Ernesti C3. f) -que om. A. B2. g) expeditio -41. 4. h) creditu A. i) item 40 om. A. B 2. k) Ermisti A. 1) ducis om. A 4. C. Cusp. m) Gallinarum A. n) Debellio Al. B. C, corr. Rebellio A\. B2. C3. o) Ottonis u4 4. B2\ Oclonis vel Otlonis C 3. p) ita C. Cusp.; expeditio, omisso -que Ai; expeditione Al. B; ex- peditioneque A 3. q) ubi cogitur C. Cusp. r) detitionem A 3 ; seditionem B 2. s) -que om. C3. t) Oddonis -4 4. u) pestilencie C. v) eius .4 4. Bl. w) et 46 de C. Cusp, x) Depositio add. B 2. y) et om. .4 1.3; de -4 4. Cusp. z) elementis A 8. a) Ubi om. C. Cusp. b) apuleam B\. c) transiens bis A 3. d) venerint A 3. e) sy- nado Bl. f) transituque C. Cusp. g) de subrog., de alia manu supra lin. add. C3. I OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 31 Saxonum. De morte Alexandri subrogationeque Gregorii septimi et scismate inde inter regnum et sacerdotium orto. De virtutibus eiusdem sacerdotis institutisque salu- bribus. De pugna Saxonura et regis. 5 XXXV. De visa cometa et expugnatione Angliae. De nuptiis regis sententiaque in eum a summo pontifice data. De positis super eum^ regibus et in brevi occisis. XXXVI. Excursus, qualiter intelligi possit, quod in Daniele legitur, lapidem excisum de monte sine manibus 10 statuam in pedibus, qui^ ex parte ferrei, ex parte fic- tiles erant, percussisse. Mala temporis illius obitusque Gregorii et terminus libri. CAPITULA LIBRI VII ^ I. De electione Victoris consecrationeque eius et 15 morte. 11.*^ De expeditione Hierosolimitana sub Urbano, exitu progressuque ipsorum ac^ captione Antiochiae. III. Legatio Sarracenorum ad Gotefridum ducem descriptioque antiquae et novae Babylonis. 20 IIII. Item legatio Gotefridi ad regem Babylonicum. Fraus Sarraceni. Afflictio populi Dei victoriaque sub- sequens et post fames expugnatioque ^ urbis Hierusalem. V. Dolus item Babylonici regis, victoria nostrorum, reditus primatum ducatusque Gotefridi super eos, qui 25 remanserant. VI. Quomodo Urbanus sedem eiecto Guiberto rece- perit^ ipseque moriens Paschali eam reliquerit. VII. De morte Gotefridi^ et regno fratris sui Baldewini. De morte Guiberti scismatici^ Conradique 30 imperatoris filii. De^ secunda transmarina expeditione exituque eius ac martirio Tiemonis^ episcopi. VIII. De occisione Sigehardi intestinisque malis^" inter regem Heinricum et filium eius. VIIII. Qualiter post multa^ mala ambo in ripa 35 Regeni^ fluminis armati convenerint paterque ad ultimum cedere compulsus sitP. a) eum om. C3. b) qui ont. C (alia manu supra lin. suppl. C 3), Cusp. c) VII. libri C; Capita septimi libri Cusp.; Incipiunt cap. libri VII™' A^. d) novum cap. noti numeratur A 3. e) De A. B 2. f) -que om. C. g) recepit B 1. 40 h) Gotefri Al. 3. i) cismatici Al. 3. k) novum cap. VIII. inc. A4. 1) Tyemonis Ai. C3; Timeonis B2. m) malisque AS. n) mala multa C. o) ita Al. 4. B2; regem AS', Regini Bl; flum. regini mut. alia atram. fl. reni C3 (secundum -i- in flu- minis et in regini e corr.); flum. regni C4. p) c^d^ (sic Al; e^d^ A3; cede AA) reus pulsus est A (in loco raso , alia fortasse manu A 4) ; cede^re^^pulsus sit, sed '^ 45 erasum B 2. 32 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. X. De curia, quae ad decisionem^ litis indicta est. De victoria Baldwini regis ac perfidia Alexii imperatoris^. XI. *^ Qualiter curia celebrata pater regalia remi- serit filiusque in regnum sublimatus sit. i XII. Qualiter pater adhuc in Belgas*^ transiens a 5 quibusdam receptus querelas fecerit® et post pugnam commissam Leodii mortuus sit. XIII. De obsidione Coloniae, restitutione episcopo- rum ac expeditione contra Ungaros. XIIII. De magna expeditione Italica, captione lo summi pontificis ac cede Romanorum, privilegio^ ex- torto^ ac reprobato. XV. De captione comitis Reginaldi, nuptiis impera- toris, scismate regni, anathemate contra imperatorem dato, de Burdino et terrae motu, egressione Ungarorum 15 ultioneque nostrorum. XVI. ^ De pace reformata sub Calixto et victoria imperatoris de Vangionibus, de tributo indicto morteque imperatoris. XVII. De imperio regis Lotharii rebellioneque 20 ducum Friderici et Conradi, qualiter Conradus a Medio- lanensibus^ susceptus in regem sit unctus^. XVIII. De scismate Romanae ^cclesiae, qualiter Innocentius Gallias^ ingressus conciliis cele*bratis regem *?• ad defensionem Romanae ^cclesiae invitaverit. De ex- 25 peditione eius in Italiam ac sublimatione"^ imperatoria. XVIIII. Qualiter duo fratres in gratiam regis ve- nerint. De duce Polanorum, rege Datiae et Ungarorum. De" secunda expeditione imperatoris gestisque fortibus. XX. ^ De fuga Rugerii et substitutione Reinaldi. 30 De lite Romani pontificis et imperatoris morteque Lotharii. XXI. De claris viris, qui illo tempore obierunt, et plurimis malis, quae diversis in regnis tunc pulu- laruntP. XXII. ^ De sublimatione Conradi regis contradic- 35 tioneque Saxonum^* et Heinrici ducis. De fuga Rugerii et^ morte Petri Leonis. XXIII. * Qualiter Saxones in pacem vocati sunt a) decisione B 1. b) imp. om. A. c) VIIII. Al; qui l. 5: XI, et Z, 8: XII, et l. 10. iterum: XII. et sic deinceps hahet ; novum cap. non numeratur AZ. 40 d) Pelgas A. e) fecit C. Cusp. f) privil. — reprobato om. A 3. C. Cusp. g) ex- orto B 2. h) nulla cap. distinctio C. i) Medialanensibus B 1. k) untus A 1. 1) in Gall. B2. m) sublimitate Bl. n) hic sequens cap. inc. C. o) novum cap. non numeratur A^. p) pululaverunt A; pupularunt B\. q) XV. et sic deincepsAl; nulla cap. distinctio C. r) Saxanorum B 1. s) De A 3. C. t) nulla cap. distinctio C. 45 u OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 33 et Heinricus dux proscriptus et eiectus. De tjrannide Rugerii et ducatu^ Leopaldi sjnodoque Romae^ cele- brata. XXIIII. Excursus de fortuna regis Conradi. De 6 rebellione Saxonum. XXV. ^ De pugna Gwelfonis cum*^ duce et item illius cum rege, seditione Ratisponensium, expeditione ducis contra Gwelfonem morteque® ipsius. XXVI. ^ De factione Boemorum expeditioneque 10 regis illo. De ducatu dato Heinrico fratri Leopaldi malisque plurimis ob hoc a Gwelfone et predicto Hein- rico provinciae Baioariae irrogatis. XXVII. ^ De expugnatione^ Tiburti seditioneque Romani^ populi et instauratione senatorum ac^ morte 15 Innocentii papae. Item de victoria Veronensium. De Paduanis. XXVIII. Quem finem lohannes Constantinopoli- tanus^ post expeditionem Sjriae habuerit^, et'" qualiter vel qua re filius eius Manuel f^dus cum rege nostro 20 inierit. XXVIIII. De diversis bellis urbium Italiae variis- que eventibus. XXX.* Qualiter Edissa capta sit ^cclesiaeque" pro- fanatae. 25 *) Sequentia ita exhibent C S. 4 : XXIIII.^ QuodP Lucius papa Celestino succe- dens persecutionem a Romanis patitur. XXV. De nuntiis Armeniorum Romanam eccle- siam consulentibus. De causis diversis. 30 XXVI. Qualiter capta sit Edissa. XXVII.*! Qualiter episcopus Gabulensis summo pontifici periculum^ transmarine ecclesie exposuit, et de lohanne presbitero. Sine aliqua distinctione suhiunguntur capitula Ottonis de 35 Sancto Blasio sub numeris XXVIII. et sequentibus. De prima recensionis C forma nihil constat nisi pauca ea quae e Cuspi- niani editione fortasse conici possunt, quae vide in apparatu critico. a) Rug. ducatuque A 3. b) Roma C (alia nianu corr. Romae C 3J. c) ntdla :40 cap, distlnctio Al. 3. B2. C. d) dum Bl. e) mort. ips. om. AA; mortemque eius Bl. f) nuUa cap. distinctio C; XVIII. (l. ^) et XVIIII. (l. 13;, et sic deinceps Al; XXII. (l. 9J et XXIII. (I. 13;, et sic deinceps Ad; XXV. (l. 9; et XXVI. (l. 13;, et sic deinceps B2. g) expeditione C. h) Romani mut. Romana, omisso populi C3. i) ac morte otn. A 3. k) Constantinopolitanis A. 1) habuit C. m) et om. C. 45 n) ita Bl. Cusp. ; -que om. A. B2. o) numeros om. C4. p) Quod — suc- in loco raso C3. q) XXVI. corr. XXVII. C3. r) pplm (=. populum) C3. Ottonis Frisingensis Chronica. .^ ** 34 OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. XXXI. De persecutione Lucii papae legationeque* ipsius ad regem. Qualiter Romanus^ populus senatoribus patricium adiecerint '^ et ob hoc quidam ex eis ab Eugenio ^ Lucii successore anathematis gladio per- cussi sint®. £ XXXII. De nuntio Armeniorum causaque itineris ipsius ac miraculis, quae in Romana curia^ vidit». XXXIII. De episcopo Gabulensi ac rumoribus, quos de transmarinis regionibus retulit. XXXIIII. De pace Romani pontificis cum Romano i populo et item perturbatione. De Boritio^ et variis per orbem commotionibus terminusque hjstoriae*. XXXV. Descriptio diversorum ordinum religiosorum terminusque libri VII™'. XXXVI. ^ Catalogus regum et pontificum *) Manii coaeva in margine inferiore f. 9'". addita signisque huc transposita sunt A 4 quae sequuntur ^ : XXXV. De Arnaldo quodam monacho perversi dogmatis. XXXVI. De diversis in regno belHs repente sopitis. 2 XXXVII. ^ De pugna regis Ungarorum cum Hein- rico duce Noricorum. XXXVni. De preda Rogerii Siculi in Grecia. XXXVnil. De procinctu expeditionis versus Hyero- soUmam primo per L. regem Francorum, postmodum 2; per C. regem Romanorum cum multis principibus aggressae hortatu Pernhardi abbatis. **) Cusp. add.-: De morte Conradi imperatoris, in cuius locum Fridericus dux Suevorum rex electus, et quo- modo maximum scisma^ in ecclesia Dei oriri coepit. Tandem Alexander confirmatur, qui Romae concihum celebravit. Item quomodo imperator bis Longobar- diam intraverit Mediolanumque ceperit, tandem quo pacto Henricum filium regia dignitate subhmaverit data ei prius uxore nobili, et qualiter idem Henricus 3J Bresacum aedificaverit'". Cap. ultimum. a) legationemque B2. b) Romananus A3. c) ita Al. 3. Bl. Ctisp. ; adie- cerit Ai. B2. d) fugenio A3; Eug. fortasse corr. ex fug. AA. e) ita Bl. Cusp.; sint perc. A 4 ; percussi sit B2\ perc. sunt A 1. 3. f) cura B 2. g) »7« A. B. Cnsp. ; viderit Wilmans. h) Borcio vel Bortio, mut., ui videtur, ex Boriio B 2. i) numerus *< om, A 1 ; nulla cap. distinctio Cusp, ; XLI. in loco raso A 4, uhi iam l. 13 : XL. in loco raso legitur. k) XXVII. A 4. 1) schisraa Cusp. m) aedificauerit Cusp., sed recie in textu f. XC. 1) V. Ott, G. Frid, ed, Waitz , praef, p. XXX, et siipra praef. nostram. 2) V. infra Cont. S. Trudperti in Nigra Silva. OTTONIS EPISCOPI FRISINGENSIS CHRONICA. 35 CAPITULA* LIBRl OCTAVL I. De quadrifaria §cclesiae persecutione, et^ ex^ qua tribu Antichristus nasciturus sit. II. De discessione, quae eius adventum precedit^. \ III. De ipso eius adventu ac® persecutione, quae sub ipso fiet. IIII. De vita et doctrina eius. V. De Enoch et Helia. VI. ^ De tempore tyrannidis eius. ) VII. Quae percusso eo adventum Domini signa precedant. VIII. De exterminatione seculi per ignem. VIIII. Qualiter intelligendum sit: Celum et terra Matth. 2i,B5. transibunt. X.° De bifaria resurrectione mortuorum. XI. Qualiter auctoritate et ratione probari possit resurrectio mortuorum. XII. Qua aetate, sexu vel forma resurgant^ mortui*. XIII. Utrum qui vivi repperiuntur^ in illo statu obviam Christo rapiantur vel moriantur, ut denuo re- surgant. XIIII. De novissima tuba. *XV.^ De ultimo iudicio et terrore seu forma iudicantis. XVI. De facilitate iudicandi. XVII. De quadripertito ordine iudicantium et iudi- candorum. XVIII. Ubi iudicium fiat. XVIIII. De celeritate iudicii. XX. De interitu reprobae civitatis**. XXI. ^ De qualitate p§narum***. XXII. ^ Quomodo intelligendum sit: Eadeni men- Lttc.6,3s. ♦) Cusp. add.: An monstruosi et abortivi resurgent. Cap. XIII. **) Cusp. add.: De aureo calice Babylonis. Cap. XXII. ***) Cusp. add.: et quid sit: Vermis eorum non morietur. /s. 66, 24. a) indicem capitulorutn totumque librum octavum om. Bl (vide C b) ; Cap. VIII. libri C3; Cap. 1. octavi manu moderna suppl. C4; Incipiunt capitula (75, ubi hic index primum libri VIII. caput praecedit ; indicem capitulorum om. C'6; Capita octavi libri Cusp. b) ila C; et om. A. B2. Cusp. c)eo B2; ex om. C3. 4. d) precedet C5. Cusp. e) et C4. f) nulla cap. distinctio AZ, g) mnnerus om. C 3, ubi tamen in c. 14 — 20. numeri rursus cum nostris concordant. h) resurgent C4. i) reperiantur Cusp. k) nulla cap. distinctio A 4. 1) nulla cap. distinctio C 3. 4. 3* 36 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. siira, qua mensi fueritis, r [emetietur] '^^ vfohisj, si^ tempora- liter^ peccantibus*^ aeternae p^nae irrogantur^. XXIII. ^ Si in penis positi de transactis malis vere peniteant vel peccandi adhuc voluntatem habeant. XXIIII. Si post iudicium extra infernum inferiorem ad leviores penas locus remaneat*. XXV. ^ Quomodo ignis^^ ibi ardeat et non luceat. XXVI. De gloria et exaltatione civitatis Dei. XXVII. Qualia post^ resurrectionem saneti cor- pora habeant. XXVIII. Qualiter preteritorum memoriam habeant. XXVIIII. De diversis in caelesti curia mansionibus. XXX. ^ De tribus ternis angelorum. XXXI. ^ Qualiter in eorum ordines sancti proportio- naliter assumantur ^ . XXXII. Quomodo stare possit, quod tantus fiat™ numerus electorum, quantus ibi remanserit^ angelorum, si^ iuxta decimam dragmam decima tantum pars ange- lorum perdita per homines restauranda putabitur. XXXIII. P De beatitudine sanctorum. XXXI [II. Qualiter Deus videatur. XXXV. De fine utriusque civitatis^i. INCIPIT^ LIBER PRIMUS. Oros.i,-!, 14. I. Gestarum rerum ab Adam protoplasto^ usque ad temp.us nostrum seriem executurus prim o ipsum, quem ha- bitat genus humanums, orbem , sicut a maioribus accepimust *) Cusp. add.: et quid de parvulis, qui solo originali tenentur. a) r. V. tantum in codd. praeter C4. 5; etc. pro r. v. Cusp. b) cap. XXIII. incipit C 5. c) spiritaliter C. d) pecc. om, C. e) irrogentur A 4. Cusp. f) XXI iterum, et sic deinceps ^3; XXIIII. et sic deinceps Cb. g) nulla cap. distitwtio C3. 4. li) ita B2. C5. Cusp. ; ibi ignis A. C 3. 4. i) sancti post res. AZ. k) nulla cap. distinctio A 3. 1) assumentur, -mentur manu miilto recent. suppl. B 2. m) fiat om. Cusp. n) -erit supra lin. suppl. A 1 ; remansit C. Cusp. o) cap. XXXIIII. inc. C 5. p) XXXV. el sic deinceps C5. q) sequitur prologus ad Jsingrinium praemissa\ rubrica Prologus I. libri C3. 4 (cf. p. 11, n. a) ; sequitur primum libri VIII, caput\ jjraemissa r«^rjca Expliciunt capitula. Incipit liberVIII"'* Cb. r) luc. 1. primus om.\ A2. 4. B; Ottonis episcopi Frisingensis rerum ab origine mundi ad ipsius usque tem-l pora gestarum liber primus Cusp. ; numeros capitum in omnibus libris om. A 2. s) sic A. C ; homiuum B. t) accipimus -4 1. 3. | 1) Cf. ex. gr. lord. Rom. init. I OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHROXICA. LIB. I. 37 breviter disting-uamus *. Tres m u n d i partes e s s e «^ SCriptoreS ^ Om?. i, 2. asserunt, Asiam, Affricam, Europam. Quarum primam dua- bus posterioribus magnitudine coequant'-, quamvis qui- dam duas tantum partes constituerint, Asiam videlicet et 5 *) JB 2 addit^ : Totam mundi machinam, id est caelum et terram et illa, quae haec media ligant, elementa, eo quod nichil extra, infra, supra citraque se habens suis tantum claudatur terminis, circumscriptam loco esse, sed non locatam philosophi tradunt. Ipsum 10 vero caelum spericum corpus seu globosum ratione perpenderunt, terram proportionaliter ambiendo ac velut a centro aequaliter distando tamquam punctum continens. At '^ ipsius superioris mundi partes in quinque zonas diviserunt, ex quarum habitudine in- 16 ferioris mundi portionem quinque plagarum inaequali- tatis naturam contraxisse voluerunt. Hinc fit, ut due extremae perpetuo algore obrigescere, media nimio caloris fervore torrida ab eis dicatur, ac ob hoc tres istae omnis animae viventis extorres putentur. jo Unde est illud Virgilii^: Quinqiie tenent caelum zone, quarum una perusta. Restat, ut due tantum, que inter perustam et ge- lidas velud mediae ex uno latere calore, ex alio algore habitudinaliter participant, temperatam quan- ib dam hinc inde trahant qualitatem ac exinde ab eis ad habitandum idoneae iudicentur. At de altera earum, quia anthecos nostros quidam^ manere som- niant, curiose investigare supervacaneum est. Huius igitur nostrae habitabilis plagam, ut de superflua 30 itidem antipodum nostrorum ^ habitatione taceam, in tres partes scriptorum sollertia partitur, omissis Tres mundi — asserunt. a) script. esse A 3. 4. b) idem additamentum etiam in B 3 nunc deperdito e.r- titisse affirmat b. m. Wilmans , sed Jiis solis verbis viri cl. C. M. Engelhard nisiis: Das 35 13. (lege 1.) Kapitel des 1. Euchs (divisio orbis) enthalt iiber die Hiilfte mehr als die Ausgabe (sc. TJrstisii). c) supple ibi. 1) maiores Oros. /, 2, 1. 83. 2) Cf. Aug. De civ. Dei XVI, 17. 3) Ea quae sequuntur partim cum Philosophia Wilhelmi de Conches, quae ex gr. apud Migne, Patrol. Lat. CLXXII. suh Honorii Augustod. 40 nomine legitur, congruunt (IV, 2s^., Migne col. So sq.) ; pauca etiam similia apud Honorium Augustod. De imagine mundi I, 6. inveniuntur. Cf. K. Kretschmer, *Die phgsische Erdkunde im christlichen Mittelalter, PencJcs Geographische Abhandlungen' IV, 1 Cl889>). 4) Georg. I, 233 5) Cf. Aug. De civ. Dei XVI, 9. 38 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. Oros. 7, 2. Europam, itaut Aflfricam propter sui parvitatem adiun- xerinta Europae. Qui enim Affricam terciam mundi^) partem dixeruntc, non rationes dimensionum, sed refluxiones marium secuti sunt. Quarum provintias, situs, regiones qui velit cognoscere, legat Orosium. Gen.2,ssqq. II. Ad*^ orientem igitur, quantum ex scriptis Geneseos conici potest, in® terra Eden ^ creata paradisus creditur. Ubi dum^ primus homo positus, verbo Dei factus^ inobediens, in hanc peregrinationem ^ iusto^ Dei iudicio deiectus est^ cepit maledictionis terram excolere ^ primum in Asia. Gene- i civ^hiixvi ^^^^^ autem filios utriusque civitatis, de quibus agere pro »fc. 1.5. 17. posuimus, primos 'cives. Quorum prior invidia et bonis*;» operibus alterius incitatus fratrem interfecit primusque in hac valle^ lacrimarum^ civitatem construxit. Occiso Abel alius Adae filius, Seth scilicet, nascitur^, qui resurrectio inter- i ih. 19. pretatur ; a quo postmodum populus Dei propagatur. Ab hoc sextus'" magnus civitatis Dei civis" Enoch fuit, qui in tantum Deo placuit, ut ab ipso translatus ad ultima ^ccle- siae^ tempora in loco cunctis mortalibus incognito vivus re- servetur ^. 2 ^^""cM?28! HominumP vero genus crescere cepit et multiplicari, donec filii Dei ad filias hominum accedentes generavere "*S' ^^' S^^S^^t^s. Quod quidam minus graviter*! intelligentes — presertim cum pro filiis Dei alia translatio habeat angelos ^ — malignos spiritus assumptis corporibus , quos incubos 2 vocant, mulieribus mixtos putant. Alii filios Dei ex Seth, filias hominum ex Cain natas autumant^, ac illos ex harum coniunctione, sicut^ de Salemone^ habes ^, ad oblivionem Dei a) coniunxerint A 4; adiunxerunt C4. b) partem mundi B 1. c) dix. om. C3. d) Ad — deiectus est {l. 9) habet Cl. e) in tcrra om. C3. f) In qua pro Ubi dum 3 Cl. g) factus om. A4. Cl, in marg. suppl. B2. h) iusto Dei iud. om. Cl. i) de- sinit Cl. k) lacr. valle C3. 4. 1) qui res. interpr. nasc. C. Cusp. m) sectus B 1. n) ciuuis ^3; ciues corr. ciuis Ai; om. C i. o) temp. eecle A2. p) sequeniia ita habet C\: Ab hoc hominum genus crescere cepit — Que tamen lapidea actenus per- manet in Syria {p. 39, l. 16). q) ita A (intell. grav. A2). B. Cl — 3; gnaniter C4; gnauiter Cusp. r) nominant ante aut. adii., sed delet. A 2 ; super autuniant manu re- centiore i[d est] putat superscr. A3; aut. om. C. b) sicut om. CS, t) sic add. C 3. 1) Gen. 4, 16. 2) Ad vocem peregrinationem cf. ex. gr. Gen. 17, 8. 28, 4. 36, 7. 47, 9 ; Aiig. De clv. Dei passim. 3) cum adhuc hi qui primi creati fuerant homines in beatitudine degerent, mandato 4 Dei neglegentia corrupto in hanc vitam mortalem et fragihtati ob- uoxiam deciderunt Rufinus in translatione Historiae ecclesiasticae Eusebii I, 2, 18 (ed. Schwartz-Mommsenj Leipzig 1903^. 4) Ps. 83, 7. 5) Cf. infra VIII, 5. 6) Et septuaginta quidem interpretes et angelos Dei dixerunt istos et filios Dei; quod quidem non omnes codices habent, nam quidam nisi filios Dei non habent. Aquila autem etc. Aug. De civ. Dei XV, 23, cd. Dombart (Leipzig, Teubner 1905> /i, p. 110 sq. 7) 3. Beg. 11. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 39 provocatos, indeque iram eins in omnes pariter exarsisse affirmant ^. Et de his quidem, qui ex Seth generati usque ad septimam generationem iuste vixerunt, losephus in primo 6 Antiquitatum libro sic ait: Disciplinam rerum caelestium^^'^-^"^^^'*^- et ornatum earum p^'imitus invenerunt. Et ne dilaherentur ab hominihus quae ah eis inventa fuerant^ auty antequam venirent ad cognitionem, deperirent, cum predixisset Adam exterminationem rerum omnium unam ignis virtute, 10 alteram vero'^ aquarum^ midtitudine fore venturam, duas quidem columpnas^ facientes, aliam ex laterihus. aliam vero^ ex lapidihus, amhahus quae invenerant conscripserunt, ut, si constructa ex laterihus exterminaretur ah imhrihus, lapidea permanens^ preheret hominihus scripta cognoscere. Quae 16 tamen ^ lapidea hactenus permanet in Syria ^ . Et ist a qiiidem VII generationihus permanserunt. De aliis vero sic: Deinde animum iudicantes esse dominum^ et ad vir- tutem semper respicientes tempore procedente^ de paternis sollempnitatihus ad mala progressi sunt. Et infra: Namih.i,b. 20 mali angeli^ mulierihus coeuntes iniuriosos filios genue- runt; qui omne honum despicientes propter confidentiam fortitudinis^ similia his, qui dicti sunt^ gygantes, perpetrasse^ traduntur. III. Itaque cum Deus crescente malitia genus hominum^ «''• i,f>' 25 delere cogitasset^, NoeP*^ viro^ iusto, decimo ab Adam, cum uxore ac filiis totidemque uxoribus eorum^, qui^ sunt VIII animae, in arca salvato^ ceteros aquis diluvii perdidit. Huius diluvii et arcae — quamvis quidam ex nostris ab?V'. /,5. Adam usque ad Ninum^^ tempora a scriptoribus gen- 30 tium^ pretermissa vel ignorata fuisse putent* — , ut item^ losephus ait, memoriam faciunt omnes, qui hystorias harha- a) vero om. A 4. b) aq. vi ac mult. Cusp. cum losepho. c) fac. col. C. d) vero om. A 2. 4. e) permanens — lapidea om. C 3. f) tm Al. C2. g) -i- adrasum A2; syrida ^ 1. 3. 4 (sirida ^3; d multo post delet. A^). B2. C 1—5 (d eras. 35 Cl, d alio atram. expunct. C3); desinit Cl. h) dnm mut. din A2. C3. i) prece- dente C3, 4. k) Dei adtZ. C. 1) fortitudine A {corr. -nis A2] et fort. AS). m) a Graecis add. Cusp. cum losepJio. n) perpetrare 0 2.4; perp. trad. oyn. C3. o) humanum C 2 (ita etiam p. 41, l. 17. et p. 44, l. bj. Cusp. p) vero add. A. B2. q) iusto viro A. B2. r) eorum om. A 2. s) quae C 2. Cusp. t) saluate A2. 40 u) nini e corr. A2; ninum mut. alio atram. nini A5. v) genitu Al. w) idem -4 4; item mut. idem C 2 ; iir (= noster) C 3 ; memoran.s in loco raso pro ut item A 2, 1) Cf. Aug. De civ. Dei XV, 23, p. 109 sq. et Gen. 6, 1 sqq. 2) Cf. etiam verba Geneseos G, 5 sqq., qualia exhibet Aug. De civ. Dei XV, 24, et Frutolfi Chronicon, quod vulgo dicebatur Ekkehardi, SS. VI, 45 35, 15, vel Orosius I, 3. 3) Cf. Aug. De civ. Dei XV, 26 m. et XVI, 1. 4) Oros. I, 1 ; Frut. l. c. p. 34, lo. ex Hieronymo. 40 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. los. Ant. 1, 5. ricas conscripserunt. Quorum unus Berosus taliter est ef- fatus^ : ^Dicitur autem et navis eius, quae in Armeniam venit, circa montem Chordeium^ aclhuc aliqua pars esse et quosdam hitumen inde tollere, quo maxime homines ad ex- piationem utuntur'. Meminit autem horum et leronimus Egyptius, qui antiquitatem Phenicae noscitur descripsisse^ . Sed et Manasseas^ Damascenus^ in LXXX^VP^ Histo- riarum libro ita de his dicit: 'Est et super Miliadam^ excelsus mons in Armenia, qui Paris appellatur, in quo multos confugientes sermo est diluvii tempore liheratos, et quendam simul in arca devectum in ^nontis Socilem^ summi- tatem ^ lignorumque reliquias multo tempore conservatas esse\ Item de patribus, qui tam longo ante diluvium vixerunt tempore, losephus in I^ Antiquitatum^ sic ait : ios.Ant.1,8. NuUus ttd vitttm modernam et annorum hrevitatem, quihus nunc vivimus, vitam comparans antiquorum putet falsa, quae de illis sunt dicta^. Illi namque^ cum essent religiosi et ah ipso Deo facti, cum eis pahula oportuniora ad maius tempus existerent preparata, tantorum annorum circulis rite vivehant. Deinde propter virtutes et gloriosas utilitates, quas iugiter perscrutahantur, id est astrologiam, geometriam^, Deus eis amplius spacium vivendi concessit, quae nec^ ediscere potuissent, nisi DC viverent annis. Per tot enim annorum curricula magnus annus impletur. Testes aidem mei "sunt^ dicti omnes, qui antiquitatem apud Grecos^ et harharos conscrihere maluerunt. Nam et Manethon, qui descri^tionem fecit Egyptiorum, et Berosus, qui defloravit Chaldaica, et Mochus et Estius, ad haec et^ leronimus Egyptius, qui Fenicam disposuerunt^ , concordant cum meis dictis. Ysiodus quoque et Eliatheus^ et Ellanecus ef Achlansis^ et inter hos Efforus et Nicolaus in hystoriis suis memoriam faciunt antiquorum annis mille viventium. Haec* losephus. *) Haec losephus — redacta fuerunt (p. 41, l. 1) om. C, habet Cusp. a) aflfatus Al — 3. b) chordicum C2. 3. Cusp. ; chordieum C4. c) scrip- sisse A2. d) Manasses C3. 4. e) Damasces Bl. f) 96. losephus. g) Milia- dem C4; Miniadam Cusp. cum losepho. h) Ocil^ Cusp., quod, qui losephum Latine vertit, Graeco minus intellecto scripsisse videtur, quamvis editio a. 1524. e Graeco venisse correxerit. i) sumitate J.1. 3. B2; summitate -4 4. C. k) libro add. A i. Cusp. 1) dicta om. C 3. m) enim Cusp. n) et geom. C. Cusp., losephus. o) a u t ad d. Bl.C; ante add. Cusp.; non losephus. p) dicti su n t C«/sp. cmn losepho. q) gregos Al. r) et om. C4. s) couposuerunt A4l. t) ita Bl; Elatheus C/ Eialtheus £2; Fialtheus ^1.2.4; ualtheus -43; Egatheus Cusp. , qiii in marg. Elatheus jDon/f / Echa- theus losephus ; intelligendus est Hekataeus. u) Achansis B\\ Achlausis C et ita Cusp. in marg., qui in textu Acusilaoa ex losepho emendavit. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 41 Quod autem superius dictum est quosdam ex nostris a scriptoribus gentium tempora illa ignorata vel stilo subpressa putasse ^, sic intelligi*^ potest, quod barbaros non dignati^ fuerint^ inter scriptores computare, vel 5 quod tunc primo scripta aliqua auctoritate digna arbi- trentur^, cum per annorum digestionem in ordinem redacta fuerunt®. Fiunt^ autem ab Adam usque ad diluvium i-v?/^ iuxta LXX« anni liCCLXII, iuxta leronimum^ MDCLXVI^, capita familiarum X: Adam, Seth, Enos, Cainan, Malalehel, 10 lareth, Enoch, Matusalam, Lamech, Noe*. IIII. Transacto dihivio Noe, cum vineam plantaret, ^o^^'^^' vinum bibens inebriatur et ex ebrietate nudatus est^. Quod unus ^ filiorum videns derisit , alter ^ operuit ^. Fuerunt itaque hii duo fratres primi* post diluvium cives civi- 16 tatum, de quibus agimus^. Ab his et tercio, Sem scihcet, Cham et lafeth, diffusis ubique fih'is nepotibusque eorum, universum genus hominum propagatur. Unde losephus : Galatliae oUm clicti sunt Gamaricae^, quos Gomer institiiit. ios.Ant.i,\i. Magog Magogas^ , qui et Scitliae, a se institutos^ nomi- 20 navit. Medi^ a filio lafetli Madeo, lonii Elladicique a filio laphet lano. Fhyras^ Tyrenses, quihus Greci Traum^ nomen commutaverunt. Cethim autem Cethimam insidam habuit, quae^ dicitur Cyprus, et ah ea omnes insidae et maritima loca Cethim Hehraice nuncupantur ; unde et 25 quaedam civitas Cipri Cythis a Grecis vocatur^ . Om- nibus vero erat Hngua una et labium unum. Superbia^ igitur * instigante turrim seu civitatem in campo Sennaar auctore Nemroth, qui de stirpe Cham descenderat " , quae a) ia I intelligi A2. b) dedignati A2. c) fuerimt Bl. d) arbritr. Al; 30 arbitrantur corr. -trentur B2. e) fuerint Cusp. f) Fuerunt A 2. 0 2] Fiunt ^ 3. g)interpretes add. C. Cusp, h) n u d a t u r C. i) primi sttpra lin. suppl. Al\ post dil. primi A2. k) Gomorit^ Cusp.; Gomeritae los. ; Gani. dicti sunt C. 1) qui et Scithae Magogas C. m) ita jpuhoeus ; institutas A. B. C. Cusp.; nominatos instituit los. n) Medi — lano (1.21) om. B 1. o) sic ^3.4. B. C (Phiras C 3) ; 35 Pyras corr. Phyras A 1 ; Pyras mut. Piras A 2 ; Tbyras Cusp. ; Tiras los. p) traum supj-a delet. tauru A 1 ; g'ertrau pro Greci Traum C 2 ; Traium Cusp. ; Tracum Urstts. cum los, q) n u n c ad d. C. Cusp. cuni los. — Cyprus dic. C 3. 4. r) nominatur Cusp. s) Superbia — cogitaverunt (p, 42, /. l) hahet Cl, t) vero ^3. u) de- scendebat A 2, 40 1) Supra p. 39, l. 28 — 30. 2) iuxta Hebraicam vero veri- tatem Frut. p. 35, 25 ; secundum Hebreos ib. ij. 35, 45. 3) 1656 Frut., sed 1666 Hieronf/mus ipse, ed. Schoene I, App. p. 47. 4) Nomtna patrum Hebraicorum l07'd. Rom. 8. 9, Frut, p. 34 sq, suis locis exhibent. 5) iunior losephus. 6) Plurali numero (Sem et lapheth) utuntur 46 los., Gen., Aug. De civ. Dei XVI, 10. 7) los. Anf. lud. I, 13; Gen. 9, 20 sqq. ; Fi'ut. p, 35, 30. 8) Cf., si placet, Aug. De civ. Dei XVI, 1. 2. 10. 42 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. caelos attingeret, construere* cogitaverunt ^. Quod Moyses g"|^JJ' noster in Genesi hoc modo prosequitur: Filii Cham: Chus et Chanaan, Chus genuit Nemroth, Ipse cepit potens esse in terra et erat robustus venator contra Do- minvim^ , Fiiit principium^ regni eius Babilon et Arach et cf. Archat et Chalanne in terra Sennaar. Sed Dominus, in- ^^^Ps^i' 12* spector cordium iustusque iudex , hanc in tenera mundi emergentem*^ aetate contumatiam non ferens, animadvertere voluit Hnguasque eorum confudit. Propter quod et turris ab hac confusione BabeP nomen accepit ^. Hinc LXXII lo Hnguae per totum orbem dispersae sunt ^. Haec est ^ illa Babylon, figurans eam, cuius sunt cives omnes, qui ordi- nationi Dei superbe resistere conantur ac per hoc con- fusione digni^ ab aeterno iudice reputantur. Huius^ turris et confusionis, ut item in^ libro Antiquitatum ait 15 /os. ^nM, 9. losephus, meminit Sibilla, dicens: 'Cum omnes homines unius vocis existerent, quidam turrim aedificaverunt ex- celsam^ tanquam^ ascensuri per eam in caelum. Dii vero inmittentes ventos everterunt turrim et vocem propriam uni- cuique partiti sunt, et p^'opterea vocari contigit Babylon civi- 20 tatem^\ De campo vero Sennaar in regione Babylonis me- minit Estius ita dicens: 'Qui vero de sacerdotibus sunt erepti, lovis sacra sumentes, in Sennaar Babylonis venerunt'. Fiunt"^ autem secundum LXX ^ a diluvio usque ad Nemroth principatumque Heber", unde^ Hebrei, anniP DXXXI, 25! secundum supputationem vero*^ leronimi ^ C et unus. Quae Frut. tslis est: Sem genuit Arfaxat biennio post diluvium, Arfaxatr XXX» V« genuit Sale, Sale XXX» Heber, Hebers XXX^IIII» genuit Phalecli, cuius ^ diebus per confusionem linguarum divisa est terra ^ Septuaginta inter Sale et Arfaxat medium Chainan ponunt 30' e i q u e CXXX V t annos tribuunt , predictis etiam et post nominandis longe plures quam leronimus, antequam ge- a) cog. constr. A. b) ita B 1 ; coutra domino corr. dominu A 2 ; coram domino -4 1.3.4. B 2. C. Vulg., superscr. eadem mantt eodemque atram. vel contra Dominum A\. B2. c) princ. om. (74, regni mutato in regnu. d) etate emerg. A2. 36 e) noraen Babel A 2. f) est om. C 2. g) Huius — civitatem (l. 2\) habet C 1. h) ut item los. in 1. Ant. dicit A 4, ubi in 1. Ant. supra lin. suppl. i) exc. om. A 1, sed superscriptum fuisse tndetur, margine a bibliopego nimis resecto ; exc. edif. A2 — 4. k) tanquam — turrim (l. 19^ in marg. exter. suppl. , ex parte a bibliopego resecta Al. 1) desinit Cl. m) Fuerunt C2. n) Heber om, C2. o) unde Hebrei in marg. sitppl. 40' B2. p) DXXXI anni C. q) sec. vero supput. A2', vero om. C 3. 4. r) vero add. A 2. 8) Heber onu B 2. t) CXXX A 4. 1) Gen. 11; 1 sqq. ; los. Ant. lud. I, 9 ; Frut p. 35, 50. Cf. etiam Aug. De civ. Dei XVI, 4. 2) Cf. Gen. 11; los. l. c. 3) Frut. p. 35, 36. 4) Cf. Prov. 18, 13 : confusione dignum ; supra p. 10, i5. 4( et n. 2. 5) iuxta alios Frut. p. 35, 35. 6) secundum Hebreos Frut. ib. 7) cuius — terra Aug. De civ. Dei XVI, 10. et 11. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 43 nera r e n t , annos supputant. Quare etin» annorum ratio n e Frtu. discrepant*. Quos Lucas evangelista in genealogia sua^ se- cutus: Qui fuity inquit, Sale, qui fuit Chainan, qui fuit Arfaxaf. z,«<-. 3, 35. 36. V. A confusione vero linguarum usque ad nativitatem Abrahae ^^^'^'^.^^^'^^' 6 iuxta priores fiuntc DXLI et inde ad Romanos tra- ductum eorum quasi fons et origo extiterit. Unde est item illud Cjceronianum ^ : Imperium Gh'eciae fuit penes Athenienses, Atheniensium^ potiti sunt Sparciatae, Sparciatas 5 superaverunt^ Thehani, Thehanos Macedones vice7'unt, qui ad imperium Greciae hrevi tempore adiunxerunt Asiam hello suhactam. Sic ille®. Ab his a Romanis imperium erep- tum nemo, qui hystorias novit, ambigere^ potest. Fuit etiam^ regnum Aegyptiorum, quod tunc cum aliis 10 Asiae regnis Assiriis subiacebat^. Totam enim Asiam ex- cepta India, quam post mortem eius Semiramis haut contenta Oros. /, 4. terminis, quos a viro solo bellatore susceperat, mulier regno adiecit, Nino subditam legimus '^. De his ergo, qui^ regni eius tamquam appendices'^ fuere, necesse dicere non est. 15 Edificavit^ vero Ninus civitatem maximam, quam ex nomine ^"^-^^A^- suo Ninam^ seu Ninive vocavit^. Quae adhuc in Mesopo- tamia posita mutato nomine lingua eorum Mussa ^ • ^ voca- tur"^. Quod Moyses noster in libro Geneseos latenter in- nuit. Cum enim, ut supra posui ^ de Nemroth dixisset, 20 quod principium regni eius fuerit Bahylon in terra Sennaar, ^io.'n!' adiunxit : De terra illa egressus est Assur et aedificavit Ninive. Sed et losephus : Assur, ait, Ninum^ constituit^ civitatem. ioa.Ant.i,u. Quod* tamen quidam ad nepotem Noe Assur interpre- tantur^. Unde apparet Babylonem fuisse ante Ninum, 25 Semiramidemque uxorem Nini instauratricem eius potius dicendam quam conditricemP* ^. Ninus ZoroastremQ magicae i^rwf. artis repertoremi" interfecit. De quo Aristotiles scribit, quod vicies *) Quod — interpretantur om. C3. 4 (plura om. C2, v. n. o), habet Cusp. 30 a) -d supra lin. A2', ad corr. ex ati B2; ad om. C3. 4. b) A- supra lin. suppl. A 1 ; themenses vel thenienses B 1. c) Athenienses A 2. d) superavere C. Cicero (non Cusp.). e) S i c i 1 1 e o m. C. f) abnegare A 2 ; ambigit pro ambigere potest C. g) et C. h) quae A 1. 3. 4. i) Editicavit — Mussa vocatur (l. 17 sq.) exstant Cl. k) Nitiam vel Niteam corr. Niniam ^l; niceam A2, nhi praecedens 35 suo oin. 1) missa corr. mvssa A 1 ; super myssa superscr. eadem manu t ed (= vel edyssa) A 2. m) desinit Cl. n) ninum mut. ninam AZ. o) constituit — Ninum (l. 24> om. C2. p) conditric- erasum B 2. q) Zoroasten Ai; toroastrem J5 1 ; Zoraastrem C2. r) repatorem Bl. 1) Ad Herenn. IV, 25, 34. 2) Aug. De civ. Dei XVI, 17. 40 3) Ibid. XVI, 17. XVIII, 2. 22. 4) Aug. De civ. Dei XVIII, 2: Regna cetera ceterosque reges velut adpendices istorum {sc. Assyriorum primum, deinde Romanorum) dixerim. 5) Aug. De civ. Dei XVI, 3 ; Frut. j). 36, 25. 6) Hodie Mosul ; sed in sinistra Niniven, Mosul civi- tatem in dextra Tigridis ripa positam esse constat. 7) /, 4, 2^' ^% ^- 5. 45 8) Glossa ordin. in Gen. 10, 22 — 24, ubi tamen losephi locus non affertur. 9) Cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 2. XF/, 4; lord. Rom. 14. 46 OTTONIS EPISC. FRISINaENSIS CHRONICA. LIB. I. jPr«<<, centum versuum milia condiderit. Cuius artem longe post Demo- critus ampliavit. *VII. Anno ab imperio Nini XLII^ vel III^^ regnante •i». i3 apud Sycionios Europe* rege secundo, in Chaldea^ natum esse asserunt Abram ^. Qui multarum gentium futurus 5 patriarcha a Domino vocatur, aucto^ nomine ab ipso dictus^ Habraham^, precipiturque ei, ut non solum affectu®, sed et loci mutatione^ cives Babyloniae fugiat ac ter- ram, quae huius, de qua agimus, civitatis tjpus esse L mbr iioscitur, magnus eius civis futurus, introeat. Refert lo ^Maes^. m Philo ^ cum a Chaldeis, eo quod ignem ritu ipsorum adorare ' 'nollet^, in ignem proiectum, sed mox ad invocationem Do- mini liberatum, iuxta illud^: 'Eduxit eum^ Dominus de Ur ^ Chaldeorum'. Ur enim hngua eorum ignis vocatur^^'^. Sed ios.Ant.i,ib. et losephus : Meminit, inquit, patris nostri Ahy^aham Be- is rosiis, non quidem nominans eum, sed ita dicens : 'Fost dilu- vium decima generatione apud Chaldeos fuit quidam vir iustus^ et magnus, in caelestihus rehus expertus'. Nicolaus vero Damascenus in IIIP Hystoriarum sic ait: ^Ahraham is regnavit in Damasco, veniens advena cum exercitu de 20 terra, quae super Bahylonem dicitur Chaldeorum\ Otos.i,i. Porro^ Ninus cruentam victoriam tamquam lupus se- viens inter oves inhermes exercens L^^ regni anno in op- pugnatione urbis cuiusdam sagitta percussus interiit, in^ 3fa«;..26,62. ipsoque veridice impletum est: Omnis, qui acceperit gla- 25 dium, gladio perihit. a) Eurobe B2. C. b) claldea Al. B2. c) auctoque C. d) est add. C 3. 4. e) affectus ^ 2. 3. 4 {corr, -tu A 2. 4). — sequens sed supra lin. suppl. A 3. 4. f) et add. A\ (statim delet.J. 2. g) illum C 2. h) dicitur A2; interpretatur -44. i) raagnus et iustus A2. k) ^ Porro usque ad finem c. 8 (_p. 48, l. 6) exstat Cl. 30 1) et in ipsoque Al. 2, et et -que supra lin. Al, -que erasum A2. 1) XLII. lord. Rom. 10; 43. Aug. De civ. Dei XVI, VI, Oros, VII, 2, Frut. p. 36, 35. cum Hieronymo. 2) Aug. De civ. Dei XVI, 17. 12. XVIII, 2. 3) Cf. ibid. XVI, 28. 4) Cf. ibid. XVI, Ibex.: Quod . . . dicit Deus: 'Exi de terra tua' etc., non ut corpus inde 35 eiceret, quod iam fecerat, sed ut animum avelleret, dicitur. 5) Tra- dunt autem Hebraei Hieron., qtii l. c. (Migne, Patrol. Lat. XXIII, col. 1005^ Philonem non nominat, sed in praefatione Libri de nominibus Hebraicis (Migne, Patrol. Lat. XXIII, col. 815^ eum librum Hebrai- corum nominum edidisse dicit. Quae fortasse posteriores caniunxerunt. 40 Ipse Philonis liber Atitiq. bibl. (Latine editus Basil. 1527. p. 6 — 8j cum hoc loco minus convenit. 6) Gen. 15, 7 : Ego Dominus, qui eduxi te de Ur Chaldaeorum. 7) igne Hieron., qui paulo ante in Ur Chesdim, id est in igne Chaldaeorum habet. 8) Isid. Orig. XVI, 1, 9 (Hieron. L. de nomin. Hebr., Migne, Patr. Lat. XXIII, 8olj. 9) cruen- 45 tam(iue vitam quinquaginta annis per totam Asiam bellis egit Oros. ; 52 Frut. cuni Hieron. et lord. I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 47 VIII. Occiso Nino*^ Semiramis^ uxor eius, mulier 'etFruL viro inmanior, Orientis imperium rexit Ethiopiamque^ et In- diam ferro domitas subiecit. De cuius non solum crudeli- ^4,6.7. ' tate, sed etiam execrabilis libidinis voluptate quia multi 6 multa dixerunt, supersedemus. Haec post mortem mariti Jj.'^'^- J^ 3 ^ XLII^"'' annis regnavit ac medio imperii sui tempore urbem potentissimam, nobilissimam opulentissimamque ac tocius orientis caput ex turre Babel cocto latere ac bitumine ^ in- stauravit Babyloniam. 10 Tradunt Treverenses ^, quod privignum suum Trebetam (;. rm-. c. 1. post mortera Nini regno expulerit; qui classe facta ex Asia in Europam profectus, id est per mare in Renum^^ ac inde per Mosellam, in valle pulcherrima Galliae con- sederit ibique florentissimam opibusque confertissimam® 15 ac totius tunc caput Galliae urbem fundaverit, quam Tre- verim ex nomine suo appellav e r i t -. Quae quanta qualisve^ fuerit, ex ipsa ruina sui liquido probari poterit. Mon- stratur ibi miri^ palatium operis, quod ad instar Ba- b^^lonici muri^^ ex cocto latere factum tantae adhuc firmi- 20 tatis manet, ut non solum hostem non metuat * , sed etiam nulla operum arte frangi queat^. Porta quoque ibi ostenditur^, quae ex incredibili lapidum magnitudine ferro iunctorum compacta in superficie sui corpora beati Symeonis ^ ac venerabilis presulis Popionis ^ in ecclesia 25 ab eodem pontifice facta fovere cernitur. Extant etiam ibi antiquae^ nobilitatis, ut^ ipsi aiunt, monimentorum insignia, e quibus nostris ibi temporibus repertum et in lapide sculptum infra posuimus epitaphium^: Nini Semiramis, quae tanto coniuge felix 30 Plurima possedit, sed plura prioribus addit, Non conte7xta suis nec totis finibus orbis a) uiro, eadem manu superscr. nino A2. b) Semiramidis corr. Semiramis A2. c) -que om. A2. d) in regnumC2; inrenura alia manu mnt. tirreniim C3. e) ferti- lissimam A 3 ; opibus conf. C 4. f) qualisque Ai. Bl; qualis ne C 2. g) pal. miri 35 A. B2. h) miri Bl. i) t i m e a t C. k) alique A2. 1) ut — monimentorum om. A 2. 1) Ecn Orosio II, 6, 9. 2) Similia leguntur in Gestis Trevero- rum c. 1; SS. VIII, 1.30; quae etsi Oftonem hic illic inspexisse non nego, in universum tamen hic a se ipso potius visa et audita quam ex libro 40 quodam desumpta posuit. 3) Quod exstat. 4) Quae exstat, Portae Nigrae nomine famosa. 5) Qui a. 1035. lun, 1. obiit; cf. Gesta Trev. 31, SS. VIII, 174; Ebervini Vita S. Symeonis, Acta SS. Boll. 1. lun. t. I, 89. 6) Qui sedit a. 1016 — 1047 ; fuit ex genere marchionum Austriae Babenbergensium, v. infra VI, 32 ; cf. Gesta Trev. l. c. 7) Quod 15 plenius habes Gest. Trev. c. 2, SS. VIII, i). 181 ; Cod. Udalrici, Jaffe', Bibl. rerum Germ. V, p, 459. 48 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. G.Trei.c.i, ExpuUt «^ patrio privignum Trebeta regno, Insignem profugus nostram qui condidit urbem, H Treveris et cetera. xvru*%' Semiramis^, dum filium suum Ninum seu Niniamc de ' 'illicito ac incest uoso sollicitare audet concubitu, ab e o , u t t r a d i t u r , interf icitur, eique successit in regnum f i 1 i u s d . '^'^xv^ib. VIIII.*^ Anno ab imperio Nini C^XIII^^ ^, anno vero 16- 18- aetatis suae LXX^V^, regnante apud Assyrios Nino IIIP, apud Sycionios V^ Telexion^, cum Sara uxore sua», Loth quoque consobrino de terra Chaldeorum egressus Abraham lo habitare cepit in terra Chanaan ; Loth vero tamquam Hieru- salem civis in Sodoma civitate peccatorum habitans multis modis pro malis eorum operibus, tanquam granum inter Aug^.xvi paleas, tribulabatur ^. Volens ergo Dominus tam iustum ^ a 29.30. temptatione eripere quam fetida iniquorum scelera novo et i5 exquisito ultionis^^ genere punire, igne ac sulphure quinque civitates, quod Greci Pentapolim vocant^, delevit iustumque ab angelo *premonitum misericorditer in montem educens liberavit^ anno ab imperio Nini C^XL*^. lam tunc inter tenera mundi rudimenta monstrabatur^ cives Babjloniae 201 mundique amatores, inter qiios nunc premitur ac con- culcatur §cclesia, in extremo iudicis examine cum auc- tore suo igne puniendos aeterno iustosque ab eis sepa- ratos in caelestis regni habitaculum assumendos fore^. X. Abraham vero gentium futurus patriarcha primus 25 circumcisionis signum et spem repromissionis accepit ^ gene- ravitque duos filios, Ismahel et Isaac^; quorum unus se- Gai. 4, 23. cimdum ^^ carnem, alter per repromissionem ^ iuxta apostolum ^ est natus, imperante Assiriis Ario"^ V^ ^^, apud Sycionios ad- huc manente Telexion^^, qiii propter leta et'^ mitia^ regni 30 sui tempora mortuus a suis cultu divino honorari cepitP"^-. a) e A2. b) Itaque Sem., Itaque alio atrcim. supralin. add. Cl. c) niam C. d) desinit C'l. e) numerus om., sequentia cap. VIIII sqq. signata A 3. f) Abraham add. A2; Abraham in teria Chanaan add. A4. g) sua om. C; sua — Chanaan ('^. 11> om. A, h) gen. ult. A2. i) ila ^ 1. 3. Bl; monstrabantur A2.A. B2. C, corr. 35 monstrabatur C 2. k) unus iuxta ap. sec. carnera, alter per reprom. est C. 1) re- promissionis A^. m) ita scripsi, cf. n. 10; assyrio, superscr, vel ario Al. B2, C4; niuo eadem manu stipra lin,, omisso Ario A2; assiario, superscr. vel rio {Id est vel assirio) A^; vel assario J.4; assirio V<^ uel ario Bl; Assyrio C2. 3. n) et erastim A 2. 0) initia A 2. p) cultu d e i h o n o r a t u r C. ^ 1) Ponendus erat amius 117. 2) Haec Otto de Gen. 14. fortasse recordatus scripsit. 3) Cf. ex. gr, Oros. VII, 39, 2 : tamquam iustus Loth. 4) Oros, I, 5: quae tunc Pentapolis vocabatur. 5) Cf, Gen. 19, 29 sq. 6) Oros. I, 6. in comparanda clade Sodomitana et Bomana de punitione solum peccatorum lectores monet. 7) Cf. Frut. 45 p. 37, 26. 8) Cf Aug. De civ. Dei XVI, 26. 31. 9) Cf ibid. XV, 2. 10) Ibid. XVIII, 3 : Tunc et Assyriis quintus erat rex Arrius. 11) Cf. Frut. p. 37, 25. 12) uiug. De civ. Dci XVIII, 2 ffi. A ^ OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 49 Fuerunt autem duo^ prefati fratres post datam circum- cisionem utriusque civitatis, unde agere cepimus, primi cives, posteriorque^ a priore persecutionem^ in tjpum futurorum passus est. Et nota, quod inter harum trium 5 aetatum primordia ab uno patre editos hos cives inve- nies, ut per hoc*^ fide una preditos, uno fonte genitos, utrosque uno sinu populos longe retroactis seculis con- tentura fore monstraretur^ §cclesia. Genuit autem et Ysaac geminos ex uno, ut scrip- 10 tura ref ert \ concubitu, sepe dictarum cives civitatum, Esau et lacob fratres. Hic est lacob, qui Dominum f acie ad f aciem videns ^ vocatus est Israel ^, a quo se- cundum carnem carnalis, secundum spiritum spiritualis propagatus est Israel. Hii sunt tres patriarchae sepe 15 nominatae cives et principes civitatis, quorum et meriti et fidei prerogativa Dominus se appellari Deum^ voluit dicens : Ego sum Deiis Abraham ei^ Dens Ysaac et Deus ^ Exoa. s, e. lacoh. XI. Mortuus est k e r e: o Abraham a n n o r u m l CLXXV, '^y^n 3 20 regnantibus apud Assyrios Xerxe, qui et Baleos, apud Sicyonios i" %^ i?'/-^^ Turi c ho s e u Turimach o , septimig regibus ; octavis q u o q u e Arma- mithre apud Assyrios, apud Sicyonios» Leucippo, apud Argivos, quorum cum Abrahae nepotibus ortum est regnum, Inacho primo regnantibus, a d Ysaac s i c u t a d patr em suum facta re promis- 26sioo est. Imperantibus autem Assyriis Belocho VIIII*^, Argivis Foreneo Inachi filio, apud Sicyonios adhuc permanente Leu- cippo, facta est eadem repromissio lacob. Hisdem diebus sub Foreneo legibus et iudiciis informata primum Grecia fuisse dicitur. Phegius quoque frater eius mortuus ab eis 30 adoratus est ut deus. Iol> etiam Inachi filia, post Isis dicta et ab Egyptiis pro dea maxima postmodum culta, hisdem fuisse inveniturtemporibus, Haec, ut alii dicunt, ex Aethiopia orta, eiusdem gentis regina, iuste lateque hahet Cl. o) quidam in loco raso Cl. p) -que om. A 2. Oros. q) c. 15. Ea — simulacrum (p. 61, l. ^) habet Cl. r) magnum ydolum Eg. ^41. 3. 4; yd. Kg. magnum A2. s) Syrapis ^l. 3. 4; Sirapis -4 2. B2. 1) quia se penitus a congressu totius humanae habitationis abs- traherent Oros. I, 7, 2. 2) Hoc nomine Rhodus civitas dici videtur; cf. Spruner-Menke, ^Handatlas fiir die Geschichte des Mittelalters und der neueren Zeit', tab. 84; loh. Malal. Chronogr., ex rec. L. Dindorf, 5( Bonn 1831, Lib. Vfin., p. 149, et qui eum expilaverunt G~raeci. 3) Nota partem versus heroici. 4) c. 13 fin. 5) habitavit Frut. 6) I, 18. 7) Ruiin. Eccl. hist. XI, 23 sg. \ OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 51 enim arca, in qua mortuus ponitur, quod omnes sarcofagum vocant, xviii 6 sorosa dicitur Grece, et ibi venerari eum ceperunt^ sepultum, prius- quam templumc eius essetd exstructum, velut soros et Apise, Sorapis primo, deinde una littera, ut fieri assolet, commutata Serapis dictus ^ „ ^ „. 6 est. Ferunt tamen quidam loseph nostr o , e o q u o d Egypti o s ecci!xi 28! a f am e liberaverit, hoc factum fuisse simulacrum. XVi. Mortuo Api filius eius Argus, ex quo Argivis appel- xr///, 6. lati sunt, patri successit in regnum, Huius diebus regnante apud ^^ •^'"^- Sicyonios Erato, apud Assyrios manenteh adhuc Baleo, mortuus est 0 lacob annorum CXLVII. Tunc etiam delatis aliunde seminibus primo cepit habere segetes Grecia. Et nota, quod Grecia, quae ceteras precellit^ gentes sapientia, aliunde se- getes^ in se et a se, ut ex priori patet hystoria ^, ac- cepit^ leges, prius informatur iudiciis etlegibus^, quam 5 redundet"^ panibus. Imperante Assyriis XIP Aminto^, SicyoniisXP CJlemi- ^*^^^^ „ neo^, apud Argivos manenten adhuc Argoo, loseph C et X ' ' ann os habens in Egypto mor i t u r. Post cuius mortem populus Dei in Egypto cepit crescere ac multiplicari, mortuisque eis, qui onoverant loseph, ab Egyptiis graviter affligi. Itaque i&. 8. e< J^r«^ Moyses eiusdem populi futurus liberator natus est, regnante apud Assyrios XIIIPP Saphro, apud Sicyonios Ortopoli. Hisdem temporibus Prometheum, qui ob nimiam sapientiam de luto homines fecisse fingitur, Athlantem etiamQ fratrem eius, qui ob scien- 5 tiam astronomiae caelum portare dicitur, fuisse ferunt. Huius Athlantis ex Maia filia nepos Mercurius, qui et Hermes Egjp- tius seu Trimegister ^ • ^, magnus philosophus f uit, qui mirae profunditatis philosophicos libros edidit ^. XVII. Anno ab imperio Nini CCCCXC^, regna n t e Oros. /, 9. 0 a p u d Athen a s a Cecrope III ^ Amphitrion s, vel iuxta alios sub a) foros A (corr. soros A ^). B. b) sep. cep. C. c) eius templum A 2. d) exstr. esset Bl. e) ita Cusp.; rapis A. B (r multo post delet. J51). C. t) dictum corr. dictus A\; dictis corr, alia manu dictus C3. g) Arguii Al.i. h) adhuc manente A 4. C. i) gentes prec. A 2. k) et add. A 2. 1) accipit B 2. C. m) et 5 add. B 2. n) adhuc manente A^ C 3. 4. o) i. add. B 1. p) Saphro XIIII. A 2. q) et A. r) ita Al. B. C3. 4; trimegistus A2 — 4. C2; Trismegistus Cusp. s) Am- phithon Al — 3 (secundum -h- supra Un. A\). 1) c. 11, 2) Eadem fere verba supra c. 11: legibus et iudiciis ' informata primum Grecia fuisse dicitur. 3) Mamytho Augustinus ) cuni Hieronymo ; Maminthus lord., Frut.; Otto tpse infra c. 33. Mamir- tus exhibet. 4) Plemmeo vel Plemineo Aug.; Plemneus Frut. cum j Hieron. 5) Trismegistum Mercurium nepotem Mercurii maioris, At- lantis ex filia nepotis, dicit Aug. De civ. Dei XVIII, 39; cf. etiam ibidem VIII, 23 sq. 6) De libris sub Hermetis Trismegisti nomine ) apud medii aevi viros doctos saepius occurrentibus, sed a litteratis nostri temporis nondum satis collectis et recensitis cf. M. Baumgartner, ^Die Erkenntnislehre des Wilhelm von Auvergne' , Mil?tster 1893 (Bdumker- '* Hertling, 'Beitrdge zur Geschichte u. Philosophie des Mittelalters' II, 1), p. 5; w. 6; idem, 'Die Philosophie des Alanus de Insulis', 1896, (ibidem II, 4:) p. 114: sq. 118 sg'.; R. Reitzenstein, ^Poimandres' , Leipzig 1904. 4* 52 OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. I. Oros. /, 9. i p s 0 Cecrope, memorabile illud sub Deucalione diluvium fuit^. Qui idcirco, quod venientes ad se circa montem Parnasum ratibus eductos fovit et aluit, genus hominum reparasse in fa- bulis legitura, Ea quoque tempestate diris morbis pesti- lentiaque mortifera estuasse Plato refert Ethyopiam. His- dem diebus gentem simplicem ac nulli umquam obnoxiam suisque terminis contentam Liber pater sanguine madefecit, libi- dinibus polluit Indiam. xr/z/l"?! ^^^ quia Atlienarum mentionem^ fecimus, qualiter V e 1 a q u 0 condita vel cur hoc nom en sortita fuerit, ic dicamus. Cum ergo a Cecrope conderetur vel instaurar etur, apparuiss e i b i u n o loco olivae arbor e m , alio erupiss e aqu a m Varro refert. Motus hisc rex prodigiis ad Delficum ApoUinem sciscitandi gratia cum misisset, ille respondisse dicitur oli- vamd Minervam, aquam Neptunum significare, in potestateque IJ civium ess e , ex cuius poti s s i m u m nomine civita tem vellent vo- care. Rex convocatise utriusque sexus populis statutisque ex una parte mar i b u s , e x a 1 i a femin i s , c u m una p e r s o n a masculos excederent femin a e , Minerv ae dicandam hoc omine civitatem iudicaverunt. Ita vocata civitasf est2C feminino genere pluraliter Athenae, quod singulari numero Minervam in Greco sonat. Ob ea, dum exestuanti mari non multo post ipsorum terr ae vastarentur, Neptun o q u a s i deo maris hoc asscrib ent esg, perhoc, ne ulterius suffragia muherum quererent, eum placare statuerunt. Sicque no- 21 bilissima illa liberahum artium philosophorumqueli maximorum nutrix futura in prima conditione sui ludificatione demo- num inchoatur. Oros.iAO *XVIIL Anno ab imperio Nini CCCC^XCV», regnan- • j5-^jjj^ji_ tibus apud Assyrios Ascathidei . -, apud Sycionios Maratho, apud 3 Argivosi^ Triopha, Moyses vir Dei, decem antq,a plagis percussa Egypto, de servitute eius liberatum eduxit Israel. Quod lustinus seu Pompeius atque Cornelius utrique, sed vario ^io 2sgg' testantur modo. Ait ergoPompeius sive lustinus ita: Filius loseph Moyses fuit, quetn j^feter scientiae paternae hereditatem etiam 1 formae 3 pulchritudo commendabat. Sed in Egyptii cum scabiem atque^^ vitili- ginem paterentur, responso moniti eum cum egris, ne pestis ad plures serperet, terminis Egypti pellunt. Dux igitur exulum factus sacra Egyptiorum fuHo abstulit; quae armis rep>ete7ites Egyptii domum redire temp>estatibus compulsi sunt. At vero Cornelius de eadem re 4 sic ait : Plurimi auctores consentiunt orta per Egyptum tabe, qiiae coi'- pora f^daret, regem Bocho7'im adito Hanimonis oraculo remedium pe- tentem o purgare regnum et id genus hominum ut invisum P diis alias a) f i n g i t u r C. b) fec. ment. A. B 2. c) rex his A 2. d) Min. ol. C3. 4. e) convotis Al. f) est civ. A 2. C3. 4. g) asscribiltur Bl. h) -que 4 om. A2. i) ita Bl; Aschathide C (-tide C3); Ascalthide ^1—3. B2; Aschaltide A^. k) argiuo Al. I) et ^1—3. m) Sed Egyptii om. C2. n) ac C; et vel ac Oros. o) petentes B 1. p) in usum -4 2. 3. 1) vcl (p. 51, l. 30) — fuit ex Aug. De civ. Dei XVIII, 10 : His temporibus, ut Varro scribit, regnante Atheniensibus Cranao successore ^ Cecropis, ut autem nostri Eusebius et Hieronymus, adhuc eodem Ce- crope permanente, diluvium fuit, quod appellatum est Deucalionis. 2) Ascatades Aug. et Frut. cuvi Hieron. ; Astacades lord. Bom. 28 ; cf. infra c. 33. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 53 in terras avehere iussum. Sic conqulsitum^ coUectumque vulgus, post- Oros. quam vastis locis relictum sit, ceteris per lacrimas torpcntibus Mot/scn unum exulum monuisse, ne quccm cleorum honiinumve opem expectarent, sed sibimet ducl caelesti crederent, primo cuius auxilio presentes miserias b pr opulissent. Itaque ambo isti, quamvis ab eo multa strennue acta malitiose celaverint, magnotamen^ illi duci Moysi nostro testimonium prebuere inviti. Haec idcirco cle hystoriis gentium ponere volui, ut ostenderem cives Babyloniae ad dampnationis suae cumulum veritatis assertores scisse 10 quidem, sed erroris mendatia non deseruisse. Eo tempore sole per devia oberrante fervor i nt o lera- Oros. /,io,i9. bilis terras exussit. Undec ridiculosam d Phetontis fabulam vario errore delusa gentilitas^ texuite. XYIIII. Anno ab im p erio Nini D"XX X*^ V" ' quinqua- 17>. /, ii. 16 ginta parricidia inter Egi s ti Danai q u e fratrum 1 i b e r o s una nocte et Fmt. commissa feruntur. Danaus autem, tanti sceleris auctor, ad Argos cedens eta Tenelao rege ipsorum humane susceptus, postmodum eum infideliter regno expulit et ipse pro eo regnavit. A quo Danaum genus tractum puto, ab eoque 20 perfidiae scelus ad illos derivatum esse. Unde est illud Yirgilianum ^ : Accipe nunc Danaum insidias et crimine ah uno Disce omnes. Et rursum ^ : 25 Timeo Danaos et dona ferentes. Hisdem diebus Perseus a Grecia in Asiam navibus trans- Oros. /, ii. vectus barbaras gentes domuit easque de nomine suo Persas vocavit. Pudet ^ hic inextricabiles ^ flagitiorum recessus pan- 30 dere. Tunc enim Busiridis hospites suos diis suis immolantis*^ viguit immanitas. Progne et Philomelae S parricidium a p p o - situmque marito ab uxore filium quis non gemens audire poterit? Omitto Tantali Pelopisque facta turpissima, Ganime- ifo. /, 12. demque Troi regis filium a Tantalo Frigiorum rege flagitiosissime 35 sub nomine' dei sui lovis raptum maximumque bellum inde excitatum. Quid de flagitiis Limniadumhj de Edippo interfectore I I a) conquesitum ^ 1. 3. 4. B2. C2. b) tin B. c) Nou A3; Unde om. C3 d) ridiculosa Ph. fabula, mnt., ut videtur, ex -sani Ph. fabulani A 2. e) extitit A t) inexecrabiles C g) Philomee ^1—3; Phylomee A-i; Philomel^, -l^ e corr. Bl tO Philomene B 2. C4; Philomele mtU. Philomene C2; Phylomenie, -i- expunctum C3 h) Limiuadum Al. 2. 4; limina dum mut. liminadum A3; limmadum B2; lymi nadum C 2. 1) Hieron. Vita s. Pauli primi eremitae c. 8, Migne, Patrol. Lat. XXIII, col. 23. Eunclem locum adhibuit Tliietm. Chron. VI, 24. [15 2) Ponendus erat annus 525, cum Orosius 775. ante Urbeni conditam ' annum habeat. 3) Aen. II, 65. QQ. 4) Ibid. II, 49. 5) Cf. Oros. I, 12; 6 sq. et infra II, 17. 6) Aug. De civ. Dei XVIII, 12. ' 7) Cf ibid. XVIII, 13. 54 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. Oros. J, 12. patris , matris marit o , filiorum frat r e , vitric o su i , d e Medeae quoque veneficiis ac crudeli amore dixerima^? Nonne tanta tamque inaudita huius tempor is scelera fuere, ut etiam astra fugisse ab ipsis civibus mundi dicantur? Quid igitur^ hic aliud, quam fugiendum esse de medio Bahylonis^ eius- que sceleratissimorum civium^ consortio atque ad cives nostros transeundum asseruerim "^ ? xAn n ^^- Moyses ex Aegypto populo Dei educto legem in monte Syna dedit, per XLque® annos rector eorum in de- serto existens, annorum CXX moritur lesuque filio^ Nave lo ducatum populi reliquit^*^. Hic primus officio^ nomineque^ formam^ gerens salvatoris ^, in terram promissionis, quae huius, unde agimus, typus civitatis^ est, populum Dei inducere meruit. Non fortuitis casibus, sed Dei providentiae divi- 15 dentis inter lucem et tenebras * asscribendum reor, quod circa tempus egressionis filiorum Israel ex"^ Aegypto^ — vel iuxta alios ^ mansionis in terra promissionis — novis et inauditis, ut" modo retulimus, mundus inferbuit scele- ribus. Ut enim rege^ caeli Christo nato rex terrae 20 turbatus legitur^ Herodes, sic non immerito Domino in Aegyptum descendente populumque suum inde *educente *i>' diabolus turbatus ad ausus nefarios factaque sceleratis- sima permissam sibi civitatem incitavit. Unde et adhuc Domino de Aegypto mundiP huius servos suos ad regnum 25 suum vocante mundum frequenter concuti ac turbari videmus. Eadem ratio est, si circa introitum'i populi Dei in terram promissionis et eiectionem gentium ibi morantium talia fuere. Oros.1,13. XXI. Anno ab imperio Nini DCXL*^^ fuisse bellum 30 inmane inter Cretenses et Athenienses victoriamque magis Cre- tensibus cessisse ferunt victosque ex Atheniens i b u s Mino- a) dixerimus A 1 — 3. b) igitur om. A 2 ; hic ergo C 2 ; hic igitur (73. c) cons. civium C. d) asseuerim Al — 3. e) -que om. A. B2, f) lesu filioque, sed -que erasum A2. g) relinquit Ai; reliquid populi A2. h) oflF*o Al — 3; offero ex- 88 punctum et officio in marg. suppl. B2. i) -que om. A2; et nomiue Ai. k) gerens formam A 2. 1) est civ. C. m) in B 1. n) ut om. C 3, ubi que alia manu alioque atram. supra lin. add. o) regi A\. p) huius mundi C7 3. 4. q) interitum J.3. 1) Aug, De civ. Dei XVIII, 18, ubi locus non Is. 48, 20, quetn Dombart affeH, sed lerem. 51, 6: Fugite de medio Babylonis exponitur. 4ol 2) Cf. etiam lord. Rom. 29. 3) Cf. Hieron. Ep. ad Paulinum 53, 8. 4) Gen. 1, 4. 5) Cf. Oros. I, 10 fin. sqq. 6) Aug. De civ. Dei XVIII, 13. et Frut. cum Hieront/mo. 7) Matth. % 3. 8) Hoc cum Orosii codice Bobiensi convenit, qui pro 560. annum 660. ante Urbem conditam exhibet. 46 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHROXICA. LIB. I. 55 tauro, aut fero homini aut humanae bestiae, expositos. Quam Oro«. /, 13. hystoriam non solum ex^ hoc bello, sed etiam ex arti- ficiosis factis Dedali in fabulis notissimam, a puerisque^ in^ scolis tritam prosequi non oportet^. Ea tempestate.ft. 6 Laphitae cum Thessalis decertantes Thessalosque discurrere in equis a longe videntes equis mixtos putabant, et exhinc Centaurorum fabula traducta est. XXII. Anno ab imperio Nini DCCC°XX° Vesores rex Oros. i, 14. Aegypti Scitis bellum indixit. Cui Scitae r i d i c u 1 o s e responderunt - 10 frustra ditissimum regem contra pauperes bellum sumpsisse. Adiciunt etiam se non oportere adipsos veni r e , c u m e i ultro occurrere parati sint. Dicta factis secuntur. Pugna conserta est, fug ienteque d Veso r e a c destitut o exercit u preda magna capta: Scitae Aegyptum quoquee populati essent, 16 si Nili^ paludibus coerciti non fuissentf. Inde revertentes Asiam pervaganturs eamque peneh-^ totam^ vectigalera i fecer unt. Itaquedum per XV annos i b i mora ntur, mulieri- bus denuntiantibus prolem se a finitimis, ni redeant, recepturas, reverti coguntur. ^o XXIII. Mediok tempore duo regii iuvenes Plinius et Scolo- Oros.i,i5. peciusl Scithia pulsi cum ingenti multitudine in Ponti et Ca- padociae oris™ iuxta Thermodontem amnem consedere. Ubi dum vicina quaeque populantur, insidiis finitimorum trucidantur. Horum uxores exilio simul ac viduitate permotae femineaeque^ fragili- }5 tatis oblitae ^ maribus, qui superfuerant, occisis arma sump- sere petitisque a vicinis" conubiis masculos" necabant, feminas reservabant. Ex his Amazonum genus traductum est. Quae in tantum, mirabileo dictu, invaluere mu- lieres^, ut pene toti Asiae ac Europae imperarent. Hae jodicuntur illo inP tempore Ephesum condid i s s e a c Dianae tamquam deae belli^ templum multis dehinc seculisfa- mosum^" fabricasse^^ Porro ex eo, quod dextras, ne ictumQ sagittarum impedir e n t , adurebant mamillas, Amazonesr quasi^ sine mamillis sunt dictae. ;5 a) in A 2. b) -que om, A 2. c) tritam in scolis A 2. d) -que ow. A 3 ; fugenteque B1. e) quoque om. C3. 4. i) essent A2. g) pervagantes Bl; per- vagantes Asiam revertuntur C4. h) totam pene A2. i) vectigabilem A2; vesti- galem C2. k) c. XXIII. habet Cl, qui pro Medio eraso praebet Quodam. 1) Scole- pecius A. m) horis ^l. C. n) -que om. A2. o) dictu mir. A2. p) ita Bl. C 1 ; 0 in illo ^ 1. 3. 4. B2; in om. A2. C2— 4. q) ictu A2. r) Amazones — mamillis om., Amazones in marg. stippl. alia manu C3. s) quia B2. 1) De Daedah cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 1.3; Frut. p. 43, 25; VergiL Aen. VI, 14 sqq. ; Ovid. Ar,s amat. II, 21 sqq. et Metamoiyh. VIII, 152 sqq. 2) Ita codices Bohiensis, Ambros., Donauesch. Orosii 5 et Frut. p. 43, 40. 3) Ita cod. Rehdig. Orosii manu correctm-is, lord. Get. VI, n, Frut. p. 43^45. 4) Ita lord. Get. VI, 47. 5) Ita Frut. l. c. 6) Cf. lord. Get. VII, 49. 7) Cf. lord. Get. VIII, 65. 8) Oros. I, 16, 1. 9) ob sagittandi ac venandi studium lord. Get. VII, 51. 10) Cf. etiam Act. «p. 19, 27. 11) ac Dianae — 3 fabricasse ex lord. Get. VII, 51. XX, 107, quorum paHem exscripsit Frut. p. 122, 65. 56 OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. xvjii 11 XXIIII. Mortuus est autema lesus in terra promis- Frut. s i o n i s , regnant i b u s apud Assyrios XVIII'^ Amintha, apud Athe- nienses IllPb Erichtonio, apud Sicyonios XVI° Corace, apud Argivos X" Danao. Exhinc ceperunt esse iudices in populo Dei Ann. Hiid.usquc ad Saulem^. Quorum primo iudicante Othoniel'- Cathmus c Grecas litteras invenit ^. jry^jj\. Psr idem^i tempus fuere theologi, qui de^ diis falsis ca- ' 'nerent, Orpheus, Museus, Linus. Regnum etiam finitum est Argi- »6.xrj/J,i5. vorum ettranslatum est ad Micenas, unde fuit Agamennon. Exortum q u o q u e f est & in Italia regnum Laurentum, ubi p a t e r Faun i , Picus Saturni filius, qui et Sterces, eo quod primus stercore agros fecundari fecit, dicebatur, post patrem^^ regnavit, De- bora femina prudentei ac prophetissa iudicante Israel, Assyriis Ann.Hiid. -^ ero imperante XX°IIP k Lamphere. Apollo citharam condidit artemque medicinae invenit^ Non multo postl iudicante'" lair Israel Carmentis nimpha litteras Latinas reperit*^-^ Oro8.i,n. XXV. Annoo ab imperio Nini DCCC^LXX'' raptam fuisse Helenam coniuratio n e m q u e factam adversus Troiam feruntP. Hinc decennalis obsidio famosumqu e sequitur Troiae excidium. Quod qui scire desiderat, legat Homerum eius- que imitatorem*! Pindarum *" seu Virgilium. Hiiic Roma- norum gentem duxisse originem ab Enea prof ugo ^ et, ut ipse adulatur, viro forti — ut vero ab ^ aliis traditur ^ patriae proditore ac nicromantico^, utpote* qui etiam uxorem suam diis suis immolaverit ^ — , scribit Viro-ilius. jp.frns Ferunt etiam Francorum genteru ab eis traxisse prin- cipium. Dum enim Troianorum^^ principes incertis^ vaga- bantur sedibus, plurimi *eorum in Scithia^^ consederunt regem- a) autem om. A2. 4. b) lU. Ad. c) Cahtmus B. d) quoque add. C3. 4. e) de oni. C 3. f) quoque om.Bl. g) etiam add. B\. h) mortem ^1—3. £2; mortem patris J. 4. i) prudentissima B 1. k) XXOLIIIO A. 1) post om. C -k. m) lair iud. C. n) invenit A 2. 4. o) Anno — hunc teneant locum (p. 57, l. 16; habet C\. p) ferunt mut. fertur A2. q) imitatoremque eius Bl. r) trad. ab aliis A. B2. s) nigromantico C2— 4: necromantico Cusp. t) utpote om. Bl. u) princ. Tro- ian. C. V) in incertis C 2 — 4. w) ita A 2. B 1. C 1. 2; Schytia ^ 1. 3; Scythia A 4; Schitia B2; Scycia C3. 4; cons. in Scithia A2. 1) Cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 13. 2) Ita cod. Valenc. lord. Rom. 30. et Beda; Gothoniel lord. Roiii. 30; Ami. Hild., Frut. cum Hieronymo. 3) Hoc ex Ann. Hildesheim. (ed. Waitz, SS. r. G. p. 2), in quibus hoc loco et in sequentibus Isidorus exscriptus est, desumpia esse in commentarto meo demonstrabo. -i) Hoc item sub Debbora femina iudice habent Ann. Hildesheim. p. 2. 5) Cf. Ann. Hildesheim. p. 3, sub lair iudice. 6) Ad Iliadem Latinam Pindari Thebani nomine insignitam haec ve7'ba spectant. Homeruiii poetam testem ad- hibet Orosius I, 17. 7) Cf. Aeneidos inittum ; Oros, I, 18; Sallust. Catil. 6, 1. 8) Cf. Dares Fhr//gius, De excidio Troiae c. 'd^ sqq. (ed. Meister, Lipsiae 1873^. 9) Haec ex verbis Verg. Aen. II, 666 sq. male intellectis originem sumpsisse pro certo non affirmaverim. Crudelitatem Aeneae memorat Historia Daretis Frigii de origine Francorum, SS. rerum Meroving. II, 199; i5. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 57 que sibi creaverunt. Ac primo dicti Sicambri, postmodum FrMt. elapso tempore sub Valentiniano imperatore, cum ipsi pro- posito sibi libertatis premio vicinas imperio gentes subiecis- sent, a prefato principe Attica lingua Franci sunt vocati a 5 feritate vel Franci a nobilitate. Linc^ua enim eorum franco nobilis dicitur ^ Tradimt tamen quidam a quodam Fran- cone Troianorum principe, qui iuxta Rhenum consedit, Francos esse appellatos. Monstrantque in argumentum urbem adhuc, quam ipsum construxisse patrioque no- 10 mine Troiam fluviumque eius''^ Xantum^ vocasse asse- runt ^. Quae postmodum a Sarracenis ^ destructa ac rursum a Christianis reedificata Xantis^ usque hodie vocatur. Quomodo vero in Gallias, quas modo inhabi- tant, venerint, suo loco ac tempore Deo adiuvante di- 15 cemus^. Haec de origine gentis^^ Francorum dicta hunc teneant locum. Diffusis longe lateque per® orbem Troianis Antenor quoque* fundator extitit Patavi^. Unde Virgilius^: Antenor potuit mediis elapsus Achivis 20 lUivicos^^ penetrare sinus cttqtie uUitna^ tutus Regna Lihurnonim et fontem superare Timavi, Et infra^: Hic tamen ille iirhem Patavi seclesque locavit. Et Lucanus: Patavique'' truces. Quarum^^ quidam Galliae 25 urbem Pictavim^-^, nonnulli Baioariae"^ Pataviam, alii vero Venetiae Paduam^, quae et Patavium^\ putant. Quod et verisimilins est et sensui*^ Virgilii accommo- datius^^ Factum est autem hoc celeberrimum excidium, cum ^"ff- 30 iam regnum Laurentum cessisset ad Latium regnaretque etFruL a) eiu3 om. A2. Bl. b) xanctum C. e) xanctis C. d) generis add. C2 — -4. e) Troianis per orbem J.2; per orbem om. Ai. f) qui A. g) Pictaui corr, Pataui, signis ante fundator extitit posititm A 1 ; pactaui corr. pataui A 3 ; pataui, prinunn -a- in loco raso A -k. h) Mirico.s Bl. i) intima Cusp. Vergil. k) sic 35 ^i. 2. 4. B. C; Quorum Ai. 1) Pictavi B i. C4; pictauium C 2 ; pictaui alia manu mut. pictauia C3. m) Bauuariae Al — 3. ^2. u) patauu AZ. 4. o) sensu B l. p) acommodamus A 2; acommodatius B. 1) Item Gesta Frid. II, 30, p. 109: Francus, vere nomine et re nobiHs. 2) Cf. ^Annolied' v. 389 sqq., MG. 'Deutsche Chron.' I, 2, W p. 12S sq. 3) Immo a Normannis a. SQ'd, cf. Buhmer- Muhlhacher, Reg. imp. P, nr. 1298 (1263) a. 4) IV, 32. 5) Aen. I, 242—244. 6) Ihid. I, 247. 7) Phars. I, 431, uhi nunc rectius Batavique legitur. 8) Pitavium pro Patavium 'Annolied' v. 383, habet. 9) Padowe 'Kaiserchronik' v. 370, 'Deutsche Chron.' I, p. 87; sed complures codices 45 Passau urhem intellegunt, vide ihi n. b. 58 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. filius Fauni Latinus, iudicante Hebreos Labdon**^ vel iuxta alios viro fortissimo Samson ^. Quem etiam ob incredibilem fortitudinem Herculem putabant. Utrum autem ipsum vere putaverint^ Herculem, dicere non est meum. Fuisse autem contemporaneos ex hoc, quod circa subversionem 5 Troiae extiterunt^, innuitur. Haec Romani regni principia aureis seculis *, id est sine luxu inherti bellorumque turbulentia, sub Saturno inchoata Laurenti fuere. Verum abhinc ferrea suc- cessit aetas^-^ 10 XXVI. Eneas enim in Italiam navibus ex Frigia trans- vectus Latini regis filiam accepit^, gravique inter ipsum et Turnum ^ ob hoc bellorum orto discrimine humano cruore aurea secula in ferrum commutari docuit^. Quod Virgilius, utrum veracit^r vel adulationis fuco fallaciter, pulcher- is rimo versuum ordine prosequitur. Haec de Troianorum profugis dicta sufficiant. Victores vero eius tanta secuntur discrimina^, ut non inmerito, qui in® tam miserrimo fortunae rotatu noxio magis subcubuerint ^ fato, dubitetur. Ut enim de 20 his, qui in congressu diutino occubuerant, quos tamen Dares Frigius » ex Argivis DCCC^LXXXIII milia^, ex Troianis DC^LXVI milia^ fuisse memorat, taceamus, quanta fuere Ulixis pericula^^, longorum^ circuituum^ tedia? Unde est illud poetae^^: 25 a) ita A2.3. C (sed L- alio atram. expuncfnm CZ). Frut. cum Hieron. ; iabdon Al. 4. B. Ann. Hild. b) putaverit 52; putaverunt C2. 4. c) eatas 5 2. d) cepe- runt, alia, ut videtur, manu sHperscr.jveX docuit Ai. e) tamjn A2. t) subcubu- erunt A 3. 4. g) DCCCaLXXIII M ^ 2 ; DCCCCaLXXXIII M ^ 3 ; DCCCi' LXXXi» IIlb9m B\. h) DCi» LXVIm B\. i) longiorum ^3. k) circuitum B \. 30 1) Ita lord. Bom. 38; Isid., Beda, Ann. Hild., Frut. p. 44, 25. Hieronymum secuti; cf. August. l. c. 2) Sub Samson iudice Aeneam Latino mortuo tribus annis regnum habui^se Aug. l. c. tradit, quem post captam Troiam in Italiam sub Labdon iudice venisse diserte dicit. 3) De Herculis aetate cf. Frut. p. 44, i ; econtra ex. gr. Ann. Hild. 35 Herculem ante Troiani belU ortum obiisse, Samsonem capta demum sub labdon iudice urbe populum Hebraeorum rexisse aperte dicunt. 4) Virg. Aen. VIII, 324 sq., quos versus Aug. De civ. Dei XVIII, 15. attulit. 5) Ferreae gentis Virgilius v. 8. notissimae quaHae eclogae mentionem facit; cf. Virg. Aen. VIII, 325 sqq.; Aug. De civ. Dei III, 10. 6) Oros. 40 /, 18 ; Frut. p. 44, 35. 7) Turni intei'fecti etiam Frut. l. c. mentionem facit. 8) Cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 16; Virg. Aen. XI, 255 sqq. 9) C. 44, ubi 886 et 676 milia. 10) Ulixis breviter meminit Frut. p. 44, 55 ; cf. Virg. Aen. III, 613 sqq. XI, 263; Hm-at. Epist. I, % 19 sqq.; Dictys Cret. Ephem. belli Troiani VI, 5. 11) Horat. Epist. II, S, v. 141 sq. 46 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 59 Dic mihi, Mtisa, virum, captae post tempora Troiae Qui mores hominum multorum vidit^ et urbes. Totum quippe pene orbem non tam peragrando quam oberrando pertransiens universis^ terrae marisque niise- 5 riis participavit. Unde idem^ precipuus orator in libro de Of ficiis ^ : Quam multa passus est Ulixes in illo errore diuturnOy cum et mulierihus, si Cyrce^ et Calipso^ mulieres sunt^ , inserviret et in omni sermone omnihus se affahilem^ esse vellet! Quot^ etiam^ contumelias servorum ancillarum- 10 que pertulii^, ut ad id aliquando ^ , quod cupiehat, perveniret. Aiax^ quo^ animo traditur miles^ appetere mortem, quam illa^ perpeti^ maluisset. Hic in Hispania Ulixibonam'^-^, quae* a nostris* nuper Sarracenis ablata est^, et in Gallia Troiam, de qua supra mentio facta est^, primus 15 condidisse dicitur^. Quare et hoc, quod de Francone traditur, ficticium'* videtur. De fabulosis autem et pene fidem excedentibus erumpnis eorum quid dicam? Deni- que non solum fabulae concrepant, verum etiam plenae sunt hystoriae, socios Diomedis^ in aves mutatos, quae^^, xr7//,"i6. 80 ipso^ in deum translato^', circa templum eius in insula Dio- media, haut procul a monte Gargano situm volitent aquas- que ministrent. Quod iuxta Augustinum* in tantum Varro 141. probare videtur, ut easdem aves referat *ex Grecia venientes tamquam cives cognoscere, alienos^ diris a se morsibus* 25 repellere. Quod ut probabilius idem Varro faciat, de famo-tfe.xr///,i7. sissima Cyrce, quae socios Ulixis mutavit in bestias, et de Archadibus, qui^ transnatando stagnum in lupos converte- bantur, qui si humana non vescerentur carne, quod^ post Vin** ^ annos transmisso amne rursum reverterentur ad hu- 30 *) iuxta Augustinum om. C, hahet Cusp. a) -it supra lin. pro dudbus litteris erasis A 2 ; uW A 3. b) uniuersisque A 2. c) item B 2. d) mul. sycirce J. 3 ; sy cyrce Ai. e) d u e m u 1 ie r e s tnnnu fortasse poste- riore supra lin. add. Bl ; v eadem nianu atram. nigro supra lin. add. A 3. f) ap- pellandae sunt Cttsp. Cic. g) aff. se C. Cusp.; aff. esse se Cic. hj ita C3. 4; quod 35 A. B; q C2; Domi vero Cusp. Cic. i) et A. k) pertulerit Bl. 1) aliq. om. B 1. m) At Aiax Cusp. Cic. n) quoque B 2. o) milies (millies Cusp.) oppetere Cusp. Cic. p) ille A. q) ab alio add. Cusp. r) uluxi bonam ^1—3, corr. Ulixib. A2; ulyxib. Ai; ulixi bonam alio atram. mut, ulix bonam C3. s) quam B\. t) nuper Sarr. a nostris C. u) fictum Bl. v) et add. C4. w) quiaBl. x) ipso mut.'v^se Al; 40 ipse A2 — 4. y) mutato £1. z) alienas A2. a) mors. a se -4 2—4. b) que I C3. 4. c) quod om. C. d) novem Aug. \ 1) Cic. de off. I, 31, 113. 2) Isid. Orig. XV, \, 70. 3) A. 1147. Oct. 25. Hoc primae chronicae ad Isingrimum missae editioni defuisse patet. 4) /, 25, i>. 57, l. 10. 5) Ulixem Asciburgium in ripa Rheni 45 situm (foriasse Asberg prope Mors) secundum quosdam condidisse Ta- citus Germ. 3. tradit. 60 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. xviii'\i. manam formam, commemorat. Exprimit etiam ex ^ nomine quendam Demenutum de sacrificio Archadum gustasse et in lupum mutatum decimo tandem anno in propriam figuram reversum fuisse. Unde et dicit deum eorum Liceum dictum, Greci enim lupum^ licum dicunt. Romanorum quoque luper- jl cos ab eis^ originem duxisse narrat. Quae omnia utrum deorum suorum amore fingant, an ita ludificatione de- monum ^ ac quibusdam abditis naturae seminibus fieri possint, dicere presentis^^ non est operis. Augustinus® _xyj/}-^ 18. tamen ^ suis^ temporibus Prestantium quendam^^ de patre i suo retulisse dicit, quod venenum in caseo sumpserit, unde in lecto quasi dormiens multis diebus iacuerit, evigilans autem caballum se^ factum ac annonam^ portasse retulerit. Narrat etiam idem pater ^ , cum in Italia esset, se de qui- busdam mulieribus audisse, quae in caseo dare solerent via- i toribus diabolica machinamenta, unde in"^ iumenta verti viderentur; qui dum peractis temporibus^^ ad se redirent, i?M/?n. mentem se rationabilem^ habuisse testarentur. De Machario quoque heremita scriptum invenisP*-, quod puella ad eum^ quam amici in equam a maleficis mutatam dixerunt, ducta 2 fuit; quam ille^ intuens puellam se dixit videre, non equam. Ita quae amicis equa^' visa fuit, homini Dei puella apparuit. Unde ad Deum fusis precibus tam puellam quam amicos eius a prestigiis demonum liberavit. Ex his ergo ac^ simi- cf.Aug.i.c.\ihVi^ apparet demones quidem hominum naturam mutare 2 non posse, sed occupatis illis corporis partibus, per quas ratio operari solet, mentem hominis obfuscare cernentiumque oculos, ut* hoc putent, ocultis^ ma- chinamentis ac abditis naturae seminibus fascinare. :rafi A^; Erhonografi B2. v) egialio C2; gialeo C 3. w) deleucippum C2; leucippum C3.4. x) ars. DCCCLXII add. in marg. Cusp.; DCCCCLXII Hieron. (DCCCLXII cod. Amandinus). y) Carni Hieron. z) const. est sac. C3. 4. a) non om. C3. b) eo om. C2. c) unde add. B\. 1) Ea quae sequuntur usque ad diceret (l. 13^ secundum sensum 45 cum Glossa 07-dinaria conveniunt. 2) Postumum Silvium Aeneam Sil- vium nominat lord. Bom. 39, quem Frut. p. 44, 50. exscripsit ; cf. infra p. 64, n. 7. 3) per annos nongentos quinquaginta et novem Aug. l. c; DCCCCLXII Frut. cum Hieroni/mo. 4) Cf. Frut. p. 44, 50. 62 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. Exhinc Greci et Latini quasi in uno semine* coa- lescentes quandam et morum et linguae affinitatem habere ceperunt aliasque gentes tamquam rationis acu- mine et oris venustate minus utentes barbaros^ vocare consueverunt*^. Quod enim tam ingenio quam eloquio 5 ceteris Greci preferantur*^ gentibus, poeta^ ostendit, qui ait: *Grais^ ingenium, Grais^ dedit ore rotundo *p. Musa loqui. Et^ alibi^: 10 Grecia, facundum, sed male forte^ genus. Unde et tres linguae principales habentur : propter cultum Dei et antiquitatem Hebraica * , propter prudentiam et elo- quii leporem Greca^, propter poteutiam et item^ pruden- tiam Latina^. is XXVIII. Post mortem Hely Hebreorum iudex factus est Samuel. A quo dum regem peterent, acceperunt Sau- Au XVIII ^^^^^ regnante apud Assyrios Dercilo ^. Circa idem tempus 19. 20. ' Codrus rex Atheniensium Pelop e nsibus ^^ hostibus, e 0 q u o d responsum etFrut. accepissent se non prius ab Atheniensibus superandos, nisi 20 regem eorum occidissent, mutato habitu se obiecit ad propriam- que necem iurgiis^ provocavit. Unde Virgilius^: Et iurgia Codri. Et alius^*^: Rumpantur ut ilia Codri^. Quem Athenienses ob hoc cultu divino honorare decreveruntQ, et exhinc magi- stratus, q u i re m public a m administra rent, post reges habere r 25 ceperunt. Et hii traduntur in populo Dei post patriarchas fuisse iudices: Moyses, lesus, Othoniel^, Ahoth, Debora, Gedeon, Abimelech, Thola, layr, lepthe, Abiessan, Achialon^, Labdon*, Samson, Hely, Samuel^. 30 XXVIIII. Exhinc reges et prophetarum tempora a) sermone Bl. b) barbaras A^. c) consuerunt JSl. d) preferant B2. e) Gragis Al. B2; Grais nmt. Gragis A2. f) grays Ai; gragis B2. g) Et alibi om. AB- h) foreBl. i) hebraicam ^, corr. hebraica ^2. 3. k) Grecia ^ 2. 1) et Bl. m) Polopensibus B, mut. manu multo recentiore Pelopouensibus B 2 ; Peloponensibus 35 Cusp, n) iurgiis oin. Bl. o) ita A. B. C; alibi Cusp, p) Codro Verg. q) ce- perunt A2, r) cep. hab. A. s) Achialon om. A3. t) ita C, sed L- alio atram. delet. C3; labolon A\ labdon B; cf. supra p.bi, n. a. 1) Horat., Epist. II, 3, 323 sq. 2) Ovid., Fasti III, 102. 3) Axig. In loann. Evang, tract, 117, 4 (c, 19, 19 sq.). 4) Frut. 40 p. 45. 5) Ex lord. Rom. 42. 6) Eclog, 5, 11. 7) Ibid. 7, 26. 8) V. supra p. 56; w. 2. 9) Nomina iudicum suis locis affert Frut. cum Hie7'onymo, qui tamen Achialon Ottonis apud LXX omissum inci- denter tantum commemorant, quem lord. (omisso etiam Samuele) omnino neglexit, Isid. Chron. mai. 93« et Beda in ordine habent, Ann. Hild, 45 post addunt. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 63 supputantur ^. Quorum primus reprobato Saul f uit David, magnus civitatis Dei princeps -, utpote cui post patri- archas primo facta est promissio^, quoddeeius semine Chri- stus, huius, de qua agimus, auctor* civitatis, foret nasci- 5 turus. Cuius filius Salemon, imperante Assyriis Eupale'^, templum tam cultu Dei quam operis structura nobilissimum, eo tempore, quo in Italia Alba^ est condita, construxit^. Qui etiam, ne tam ob potentiam quam ob preclaram, qua omnes mortales precellebat, sapientiam illud semen, 10 quod promissum^ David, dispositum per angelos, omnes gentes possessurum erat, putaretur^, a Domino lahi^s.Reff. est^ permissus. Amator enim cum esset mulierum arden- ^^'J ^^^. tissimus, quas usque ad mille ac pene omnes alienigenas ^^^^' ^- ^i* habuisse perhibetur, ab eis usque ad ydolatriae*^ voraginem 15 est tractus. Ex quo accidit, ut, dum ipsi^ propter merita David patris sui Dominus parceret, de manu fihi eius Ro- boam, imperante Assyriis Triciade ^, scinderet regnum duas- que ei tantum^ tribus, ludam videHcet^ et Beniamin, rehn- queret. Hinc iam^ illud nobilissimum ^ regniim in ^^ '^^f ^^^" H' fS' 20 ipsum divisum iuxta veritatis vocem desolari debuit in tantum, ut nullum ex regibus Israel, ex luda vero pau- cissimos cives invenias lerusalem^. Et ut auctoritatis verbis utar, a David usque ad"^ transmigrationem Babj- lonis ^ preter Ezechiam et losiam omnes ^eccaverunt, nec eccu. 49, 5. 25 tamen omnes alii reprobi fuerunt. Proinde utriusque y-yf^L 03 regni peccatis exigentibus, primo Israel, postremo in capti- vitatem ductus est et luda". Habuit tamen utrumque regnum, qui peccantis^ popuh ac prevaricatorum regum^^ excessus^ reprehenderent, regni Christi cives. Inter quos in 30 a) civ. auctor C. b) est coud. Alba B\. c) David prom. C. d) -i e corr. Al. e) est om. Al. f) idololatriae Cusp. g) ipse corr. ipsi Al — 3; ipsi supra lin. suppl. Ai. h) tamen^l.2. i) videl. om.Bl; scilicet (73. 4. k) etiam A. B 2. 1) nobil. om. Bl. m) ad om. (7 3. n) ludas Bl. o) peccantes Bl. p) regnum mut. renum B2. q) excelsus A3. B2. 35 1) Ad haec et ea quae sequuntur cf. Frut. p. 45. et Aug. De ctv. Dei XVIII, 20. XVII, 20. 7. 2) fihus caelestis Hierusalem Aug. De civ. Dei XVII, 20. 3) Cf. 2. Reg. 1, 12. 4) lord. Rom. 43; Frut. p. 45, 60. 5) Aug. De civ. Dei XVIII, 20. 6) Hanc pro- missionem in Salomone non fuisse completam Aug. De civ. Dei XVII, 8. 40 multis exponit. 7) Ita lord. Rom, 45, ubi pro nomine regis forma paulo rectior Pritiades usurpatur. 8) Cf. Aug. De civ. Dei XVII, 23, uhi tamen de luda regibus nonnulli tantum reprobi dicuntur. 9) Verba a David usque ad transmigrationem Babylonis leguntur Matth. \, 17 sed ad rem longe aliam relata. 64 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. jrri/'?^. 23. regno Israel Helyas et Helyseus floruere, qui eximiis vitae meritis caelum claudere ac rursum aperire, mortuos susci- tare, regibus imperare ac innumera^ prodigiorum ac^ signo- rum miracula facere a Domino meruere. Horum prior iofneo cnrru in aera vivus transvectus ^ adbuc manere creditur superstes-, alter vero mortuus mortuum susci- tasse invenitur "^. Et ne quis parvam tunc temporis fuisse civitatem Dei arbitretur, audiat de Israel tantum j?o»i. 11,4. ad Heliam^ a Domino dictum: ReJiqui mihi VII milia virorum^, qui in^ scriptura frequenter numerus pro in- lo finito poni solet. In luda vero Osee, Ysaias aliique XVII j%, quam plures, quos suo loco ponemus ^ non solum predi- caverunt, sed etiam civitati Dei plurimum profutura® monimenta librorum reliquerunt. Sed iam ^ ad cives mundi revertamur. 15' XXX. Alba a Silvio Enea° condita^ reges Latinorum ibidem regni^ sedem locaverunt. Successit Eneae Silvio^*^ Latinus, et illi Alba, cui rursum Aegyppus^, ac deinde Capis ^, postque^ Tyberinus, a quo Tyberis, quae prius Albula dice- batur ^, nomen accepit. Post Tyberinum filius eius regnavit 20' Agrippa, deinde Aremulus, sicque consequenter Aventinus. ■x-jriTT%'n 9 ^^^ omnes *a prim o ™ Silvi 0 Silvi i , sicut post m o d u m a Cesar e *i> ' * ' Cesares, sunt d i c t i i^ . Aventinus autem m 0 r t u u s et in monte e x nomine suo* Aventino vocato sepultus ab eis colebatur ut de u s. Dic u n t alii a b 0 adventu avium h u n c montem Aventinum 25{ *) ex nomine suo et vocato et ab eis om. C, habet Cusp. a) -ra co)'r. (ex -ros ?) A 1; innumerorum A 2 ; innumero A 4. b) et A 2. c) ad Hellam in marg. suppl. Al, om. A3, post a Domino colloc. AA. d) num. in script. freq. B 1. e) profuerunt profuturaque B 1. f) etiam A 3. g) Enena A 1; Enena A2. h) regni otn. B2. i) ita (ene^ siluio) JB 1 ; Silvio oni. 30 A. B2; Successit vero Silvio C. k) ita B. C. Frnt. ; Aegyptus A. Hieron. 1) post quem C2. m) Enea arfrf. C n) vocati A 2. o) hunc montem ab avium adv. C'6. 4. 1) 4. Reg. % 11. 2) V. infra VIII, 5. 3) 4. Reg. 13, 21. 4) Cf. Aug. De civ. Dei XVII, 22 ; 3. Beg. 19, 18. idem verbis pauluhim recedentibus legitur. 5) //, 4. 7. 6) Albam ab Ascanio conditam 35 Frui. p. 44, 50. cum Hieronymo tradit (ita etiam Ann. Hild.) ; nullum nomen conditoris Aug. De civ. Dei XVIII, 20, affert. 7) Duos reges Postumum Silvium et Aeneam Silvium distinguit Frut. cum Hierongmo, qui reges sequentes suis locis inserunt. Unum tantwn Silvium inter Ascanium (Iidum) et Latinum Ovid. habet, qtii in sequentibus Fast. 40 IV, 41 sqq. cum Oftone convenit, Metam. XIV, 610. longius secedit. 8) Inter Capyn et Tiberinum Otto Carpentum (7'ectius Capetum), quem et Ovid. et secundum Hieronymum Frut. habent, hic omisit, sed in cata- logo regum post finem libtH VII. posuit. 9) Haec proxime ad verba Hieronymi a. Abr. 1094. accedunt. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. 65 vocatuma-*. Interhunc etRomulum duo tantum fuisse^M^'- reges dicuntur, Procax et Amulius. Cum igitur regnum Romanorum, utitadixerim, parturiretur, regnum illud nobi- lissimum ac potentissimum Bal)yloniorum longo diutur- 6 nitatis senio marcescere cepit^ XXXI. Annoitaque ab im perio Nini M°CC°XXX°VP, 0/-os. 7,19. a regno vero patris sui Belyi^ M°CCC°V°-, a conditione^ vel instauratione Babylonis sub SemiramideM*^CLXIIII^*^-**- ^ novissimus ac corruptissim us apud Assyrios XXX"sVIu8* regnavit 0 Sardanapallus, qui inter scortorum greges colum habitu muliebrie tractans ab Arbato Medo prefecto suo invenitur. Dumqueabf eodem regnum adversus eum concitatur, ipse ardenti *) C. Ctisp. et tnanu saec. XIII. in marg. infer. B 1 (= C 5) add.: Roma enim constructa a daobus fratribus, 5 scilicet Romulo et Remo, hystoria Romana testante, de impositione vocabuli civitatis inter eosdem fratres lis oriebatur. Et quia neuter eorum^ alteri cedere voluit, ut lis illa per sortem vel per^^ augurium terminaretur, utrique complacuit^ Romulus ergo, 0 quia senior^, prior egressus^ est et in Aventino monte septem vultures conspexit ; Remus autem post eum egrediens"^ XII in eodem monte vidit^. Et quia exhinc apud posteros inolevit usus querendi augurium in eodem monte, Aventinus dictus est ab 5 adventu avium. Vel Aventinus'^ dicitur quasi even- tinus*^ ab eventu futurorum, qui similiter inibi in volatu avium querebatur. ) a conditione (l. 7) — M^CLXIIII^ om. C, habet Cusp. ** a) uocat J. 1 ; uocant J. 2 ; dictum A^. b) ita B, c) autem add. Bl. lO d) MOC^XLOIIIP A, qui numerus inde a morte Semiramidis computatus videri polest. e) mulieribus AZ. f) in eodem alio atram. expunctum et alia manu superscr. Medo- rum C3. g) eorum om. C2.b. h) per om. C b. i) placuit Cb. k) fuit add. C 5. 1) est egressus Cusp. m) egressus Cb. n) Adventinus C2.5. o) eventivus C2. 1) Cf. etiam Oros. II, % 9. 10. 2) Hnnc numerum ex Aug. ■5 De civ. Dei XVIII, 21. Otto assumpsit, quamquam cum ipsius verbis supra I, 6 in. non convenit. 3) Cf. supra I, 8, ubi Semiramis Babi/- loniam medio imperii sui tempore instaurasse dicitur. Secundum Oro- siuni II, 2, qui 64 annos a primo Nini anno usque ad instaurationeni Babylonis computat, Jiic 1172. anniis ponendus erat. 4) Eundem 0 numerum Hieronymus habet, cum quo lordanes convenit; .37. Sardana- pallum numerat Frutolfus a Belo, non a Nino computationein incipiens. Quod idem Otto cum faciat, tamen postea Belocho inter Aynyntem et Belle- parem omisso in numero regum magis ad duos priores accedit. 5) Cf. lord. Rom. 89, Friit. p. 50, 30, sed cum neutro additamentum nostrum 5 ita convenit, ut ex eo haustum putari possit. Historia miscella nihil simile habet. 1 Ottonis Frisingensis Chronica. 5 66 OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. Oro.s. J, 19. pirae se ^ iniecit, et sic fortissimum illud ac^J florentissi- mum ad Medos derivaturc-i imperium^. XXXII. Exaggerare hoc loco mutabilium rerum mi- serias non est necesse'^. Ecce enim potentissimum istud® regnum, quamvis nondum penitus destructum, mutatione tamen sui omnimodis sibi minatur interitum. Quid ergo dicemus, qui rebus transitoriis inherere cogitamus, dum eas mutari, mutatas labi, postremo omnino deleri^ vi- demus ? Quod quidem in Babylonia Deo adiuvante ostendemus impletum et in universo mundo procul dubio lo ex multis scripturae locis evidentissimisque indiciis ex- pectamus implendum. Oros.11,2. Mansit autem ex hoc regnum Babyloniorum propter antiquam urbis dignitatem solo nomine ibi, re apud Chaldeos, auctoritate penesMedos. Habuerunt enim reges exhinc Chaldeorum viribus fortes, sed non tam claros», ut in cata- logoh ponantur priorum. Unde probatur Nabuchodonosor aliosquei a Sardanapallo usque ad Cyrum reges de cata- logoh regum uon fuisse illustrium -^ Ex quo COnsiderari potest, quantae auctoritatis ac^ potentiae sub prioribus regnum illud constiterit, cum tanti etiam istorum tem- pore nominis et dignitatis fuerit. Porro Medorum reges, ad quos Babylonici regni auctoritatem derivatam dixi- mus"^, exhinc supputari incipiunt. Post tantam ergo huius maximi regni minorumque regnorum factam mu- tationem, diminutionem aliasque aiternantium temporum calamitates primo volumini terminum demus ^, ut ad eas, quae Medorum, Persarnm, Grecorum et maxime Ro- manorum regnis factae sunt, vicissitudines veniamus. XXXIII. Et hii snut reges Assyriornm^: Behis. Ninus. Semiramis ^ Zammeis"^, quietNinias, fihus Nini et Semiramis". Arius ^ . a) se om. -4 1.3; se alia manii ante pirae supra lin. snpjjl. A2; se manu coaeva supra lin. suppl. A4. b) et ^. C. c) dirivatur Bl. d) regnuin A2. e) illud 35 ^2.4. C2. f) labi Bl; vid. onin. deleri A2. g) preclaros A2. h) catalago A\.3.4. B2. i) aliosque otn. A2. k) et B\. 1) et add. C. m) amnieius C. n) Semiranidis, -d- superscr. Al; Semiramidis A2 — 4. o) Ai-itis A3; Arrius corr. Arius B 2. 1) Cf. Oros. II, % 3 : Babylonis regnum . . . in Medos deriva- tum est. 2) Cf. Oros. II, Q, 13, nbi post Babijlonem a Cyro captam et Croesum superatum auctor exclamat: Exaggerare hoc ioco muta- bilium rerum instabiles status non opus est. 3) Cf infra II, \, p. 70. 4) /, 31 ex. 5) Cf Oros. I, 21 ex. 6) Nomina regum Assyi'i07'um ex Hieront/mo apud lordanem et Frutolfum suis locis in- veniuntur. Otto quamquam cum Frutolfo et Aug. De civ. Dei XVI, 17. 40 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. I. II. 67 Araliiis. Xerses, qiii et Baleiis''^. Armamitres. Belochus. i Baleins^. Althadas^. Mamirtus ^^ . Mathalens ® . Sperus^. D Mammihis». Sparetus^^ Acchatades ^ . Amintes^. Bellepares ^ . 3 Lamprides. Sophares"\ [EXPLICIT'-^ Lampares". Paminas^. Sosari'. Mitreus^. Tautanes ^" . Teuteus ^ . Tineus * vel Oneus ^. Derciles". Eupales. Laostenes. Piriciades^. Offraticus^^. Of ratenes ^ . Vacrazenes^. Thonos Concoleros, qui et' Sardanapallus. LIBEE PRIMUS]. 1. INCIPIT^ PROLOGUS LIBRI SECUNDI. Superiore^ libro promisisse me recolo de rerum 0 mutatione ac miseriis scripturum-. Quam quidem hjsto- riam usque ad defectum primae'^ sequentisque inicium, quam Romam dico, Babyloniae Deo opitulante utcumque a) Beleus A, b) Baletus C (-t- expunctm^i C3); Baleus Uieron., lord., Frut. c) ita B; Altadas A; Alt. om. C. d) Mamyrius A4; Mamithus (Maminthus cod, 5 Amand., Petav.) Hieron. ; Maminthus lord., Friit.; cf. siipra p. 51, l. 16. e) Mag- thaleus C/ Machaleus Hieron. (varia lectio Magchaleus, Magthaleus^, Frut.; Macthaleus lord. f) Spherus vel Sperus Hieron., lord. g) Mammylus A 4 ; Mamilus B 2. h) ISparatus Frnt ; Spar. — Amiutes (l. VdJ om. C i. i) Ascatades Hieron.; Astacacles lord. ; Aschatades Frut.; cf. supra p. o2, l. 30. k) Amyntas ^4 4. lord. ; antnitesC2; 0 Arayntes vel Arayntas Hieron. ; Bellothus add. Cusp. (Belochus Hieron., lord., Frut.). 1) Bellapares A; Bellespares Frut. m) Sophores C3; Sosares Hieron., lord., Frut. n) Lamperes lord., Frut. ; vel Lamprirles add. Cusp. o) Pammas C2. 3; Pamnias C4; Pamiras Cusp.; Panuias Hieron., lord., Frut. p) ita C; Sophar A. Bl; Sofar JB 2 ; Sosar vl: Sophar Cusp. ; Sosarmus Hieron., lord., Frut. q) Mytreus ^4; Mitheus 5 vel Mitreus Cusp. r) itaC. Cusp., Hieron., lord., Frut. (Th.); Tautas A. B. s) Teu- tenus C2: ccuteus C4; Teuteus vel Tauteus Cusp.; Tanteus vel Teutaeus (varia lectio Tauteus; Hieron. t) Tineus om. A. u) vel Dercilus add. Cusp.; Dercilus Hieron., 1 lord., Frut. v) Pyriciades Al. 4. Frut,; Piritiades Cusp., Hieron. {varia lectio Per- ' tiades); Pritiades lord.; vel Triciades (Terc. C 2) add, C. w) Ofraticus J.4; 0 Ophratens Hieron., lord. ; Offractheus Frut. x) OfratLnes -4 2; Otfratenes ^l; Ofra- tanes (Offr. C4) C. Cusp. (Ophr.), Hieron., lord., Frid. y) Vacrahanes C2; Vacra- i zanes C3. 4; Acrazapes Hieron., lord., Frut. z) etiara corr, et B2; etiara C3. ! a.) ita Ai; Expl. 1. pr. om. ^1 — 3. B. C. Cusp. b) ita Bl, C2; Inc. om. Al. 3. 4. B2. C'd. i. Cusp.; Inc. prol. 1. sec. om, A2; Prologus II. libri C3. 4. c) Sub 3 priore A 2. d) primae om. C 3. 1 et XVIII, 21. initium ex Belo facit, tamen omisso inter Amyntem et . Belhparem Belocho in numero magis cum Hieronymo et lordane con- ! venit, neque vero omnibus locis sibi constans fuit, 1) vel Oneus, quod apud Hieron,, lord., Frut. non legitur, ex i Augustino Otto addidisse videtur, cf. supra I, 27. 2) /; 5 ; cf. Prol, \ I, p. 9 sq. ; V. etiam p. 5, n, 5. 5* 68 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. complevi. Has enim germanas esse civitates non solnm ex hystoriograforum dictis, qui huius illi regnum quasi patri filium, mediis ac brevibus Medorum seu Persarum ac Macedonum regnis, tamquam parvuli filii tutoribus*, non iure hereditatis, sed successione temporis inter- venientibus, successisse tradiderunt ^, sed et ex^ principis apostolorum epistola, qui a^ Roma scribens eam Baby- 1. Petr. 5, 13. loniam vocat : Salutat vos, inquiens ^ , ecclesia, quae est in Babi/lone, conici potest. Denique dum preteritorum tem- porum calamitatum reminiscimur, instantis quodammodo n; ' pressurae quoquo modo obliviscimur ^. Modo nempe ubi- que terrarum et precipue in provincia nostra, quam 1143. nuper Welfo® nobilis vir hostiliter invasit, agros vasta- vit, bona ecclesiarum Dei diripuit^, clamor auditur, et quod maius est, periculum vitae, discrimen animarum ii timetur. Inter ipsum quippe et Heinricum Noricum ducem, ambos lectos ac ferventis animositatis iuvenes, cum de ducatu sit controversia, quid aliud quam^ pro- fligatio pauperum, devastatio ecclesiarum, iuxta illud^-*: Quiclquid delirant reges, plectuntur Acliivi, 2( ab utrisque expectari potest? ludicio ergo Dei ac ora- tionibus ecclesiae id relinquentes nos ceptum opus Deo adiuvante prosequamur^^ Nemo autem a nobis senten- tias aut moralitates expectet. Hystoriam enim, in qua civium Babjloniae vicissitudines ac labores civiumque 2i Christi inter eos progressus et profectus^ texantur, non disputantis more, sed disserentis ordine prosequi inten- dimus ^. Nam a maioribus nostris ^ inpugnantibus hanc, quae in nobis est, fidem satis responsum arbitror. a) nitoribus A2. b) ex om. B2. C2. c) a om. B2. d) inquid A2', 8( inqui : , littera sequente erasa C i. e) nob. vir Welfo A. f) quam supra lin. suppl, Al. 2. g) illud om. C S. h) prosequimur A3. i) progr. profectusque A2. 1) Eadem fere verba v. infra II, 13. 27. Apiid Oros. II, 1, 6, ubi pro Medis et Persis CaHhagimenses potiuntur, sic legimus: inter Baby- lonium et Romanum, quasi inter patrem senem ac tilium parvum, Si Africanum ac Macedonicum brevia et media quasi tutor curatorque venerunt potestate temporis, non iure hereditatis admissi. Cf. Oros. VII, 2. et Aug. De civ. Dei XVIII, 22: civitas Roma velut altera Babylon et velut prioris filia Babylonis. 2) Paulo aliter Rufinus in Prol. in lih-os historiarum Eusebii, ed. Schwartz - Mommsen II, 2, 4( p. 951 : . . . animus . . , dum notitiam rerum gestarum avidius petit, oblivionem quodammodo malorum quae gererentur acciperet. 3) Cf. infra VII, 26. 4) H&rat. Epist. I, % 14. 5) Cf Prol. I, p. 9. 6) Augustino ei Orosio. Ad vocem maiores cf infra VIII, 13. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 69 INCIPIT^ LIBER SECUNDUS. I. Concesso ad Medos Assyriorum regno Arbatus, c^^^i lord. Roni. huius translationis auctor fuerat, imperium arripuit ac per 49—55. XXVIII annos tenuit, regnante in ludea Ozia, in Israel Sell a 5vel Manae. Arbato successit Sosarmus, regnante in ludab Achaz ^, in Israel Faceec. Huius regni anno XV° prima olim- Oros. J/, 4. piades, quae quinto exhinc anno, IIIP'' in medio expletis, apud He- lidem Greciae u r b e m agone et ludis exerceri sole b a t , cepta est nominari. Sosarmus reliquit Madidum^l, regnante in luds. lord. i.c. 10 Achaze, in Israe 1 Osee seu- Facee secundo. Postquemfuit Cardices, regnante in luda Ezechia, in captivit atem que ducto Israel. Post hunc surrexit Dioces, regnante^ in luda Manasse. Post hunc Frahortes XXti II"s annis imperavit regnumque multis ac crebris bellis cruentavitf, regnante in luda piissimo 15 rege losia. Post Dyocles, qui cum esset armis experientissimus, ^'*^*-/' ^^- regnum plurimum dilatavit. Cui successit Astyages, q u i inhumanus ac crudelis Arpal o c u i d a m unicura filiura o c c i - d i t patrique epulandum apposuit scelestasque epulas ostensis cum& capite manibus patri improperavit. Huius nepos Cyrus Persa 20 mox, ut adolevit, avo bellum indixit^. Astyages ergo sceleris s u i inmemor Arpal um exercitui preposuiti. Qui i p s u m d u ra Cyro trad e r e t exercitum, Astyages rursum in Medos ces- sit exercitumquek congregavit. Quibus denuo con- gressis dum Persae fugerent, uxoribus seu matribus im- 25pudice insultantibus revertuntur victoriaque capt o Astyag e potiuntur. Cyrus itaque captum avum Hyrcan i s prefecit regnumque Medorum finivit, quod per CCLVIIIl annos mansisse invenitur. Haec iiixta Orosium. Hic est Cyrus, Fmt. a quo postmodum destructa est Babylonia. Cuius avunculus 30 fuit Darius rex Medorum, qui in Daniele Balthasar percus- sisse legitur^. Unde iuxta alios regnum Medorum non bello obtinuit, sed iure hereditatis post mortem avi sui Astyagis eiusque filii Darii suscepit, sicut in Daniele habes: Bex Dan. is, 6b. Astyages appositus est ad patres suos, et regnavit Cyrus Perses 35 pro eo. Sed occurrit, quod Darius iste, qui Balthasar per- cussit, rursum in Daniele non Astyagis, sed Assueri filius vocatur. Potuit vero esse, quod binomius fuerit'^. Unde losephns in libro Antiquitatum X^: Darius, ait, Astyagls ios.jnt.x,is. a) ita Al. i. B. C 2 ; Inc. om. A3. C3. 4; Inc. liber sec. om. A2. Citsp. 40 b) iudea A 4, corr. iuda A 1. 2. c) Phacea et in marg. vel Sellum Cusp. d) vel Medium in marg. add. Cusp. e) Achaz supra Ezechia deletum A 1, unde A la post Achaz add. vel Ezechia, quod, qttamvis continuo deletum, in codicem Scotoriim Vindob. vel cod. S. Trudperti deperdiios indeque in textum Cuspiniani irrepsit. f) cruentatum A 2 {corr. alia manu -vit). S. g) in A 2. h) indixit om. C 3, ttbi alia manus in marg. 46 suppl. movit. i) preposuit om. C 3, ubi alia nianu in marg. suppl. prefecit. k) -que om. A.2, ubi cessit exercitum congre- in loco raso. 1) 259 Frut. ; Orosius numeriim I annorum non habet. m) fuit >4 4. C2. II 1) loatham lord. Rom. 51 ; Hieron. et Friit. longius recedunt. } 2) Cf. Friit. p. 49. et 50, 20. 3) Frut. p. 51. 4) Dan. 5. 70 OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. II. films^, qiii Bdbyloniorum principahim destruxit citm Cyro cognato suo. qui tamen alio *nomine vocahatur a Grecis.*p- Medio temj^ore ^ Chaldei, unde Nabuchodonosor suique successores erant , irruperunt Babjlonem ac multis malis civitatem Dei afflixerunt. Qui tamen Medis aucto- 5 ^'*2*;;^g' ritatem habentibus de numero, ut supra dictum est^*^ regum non fuere priorum. Fuerunt autem reges Medorum hii^: Arbatus"^, Sosarmus, Madidus, Cardices, Dioces^, Fra- hortes, Dyocles ^, Astyages, Darius *', Cyrus. Exhinc Persa- rum reges supputantur. lo ^^//2.?. II' Tempus esse arbitror, ut ad Eomanorum regni principia stilum vertamus. Cum enim Babjloniae sub prefecto suo dehonoratae adhuc regnum sub principatu Medorum stetisset incolome usque ad Cyrum, et ab eo prorsus, ut in sequentibus patebit \ est eversum, iure 15 ipso deficiente, Romani imperii, quod illi tanquam patri oros. /7, 2. filium successisse dixi^, ortum narraverim. Eo igitur tempore ad Medos cessit, cum Procas in*^ Italia regnavit; eo iUud a Cyro penitus subversum fuit, quo a^ Tarquiuiorum^ iniusta^ dominatione illud^ hberatum in prox^ria auctoritate^^ 20 stare cepit. Aiig. ^ XVIII, 21. Procae successit AmuHus, cuins frater Numitor, cum fiham Rheam Vestalem ab eo virginem factam stupri ream ex partu cognovisset, geminos, quos pepererat, exponi et in aquam proici iussit. Hi sunt gemini fratres E.emus 25 et Romulus, Urbis orbis futurae caput fundatores et auctores ^^. Quos ipsius Urbis scriptores tamquam tocius orbis^ Marte obtenturae principatum Martis quoque filios '^etFrui. autumant ^^, in argumentumque, quod a lupa, utpote Martis a) filius om. C3. b) est om. A2. c) Deioces C2. 4; dyodes C3. d) iu 30 bis B 2. e) antiquorum ^jro a B 1. f) quo artaquinioruin B 2. g) istud C. h) actoritate B 2. i) orbis om. A 2. 1) Cf. Frut. p. 48, 15, qui Hieronymiim exscripsit. 2) I, 32 ; cf. infra III, 2. 8) Haec series regum proxime ad lordanem accedit, ubi famen cum Hieronymo et Frutolfo Arbaces ^ro Arbatus, Cyaxares 36 p7'0 Dyocles legitur. 4) Ita Oros. I, 19, quem iam supra I, 31. Otto secutus est. 5) Ita Oros. l. c. 6) Darium omittunt Hieron. et Oros., qui etiam Cyrum aeque ac Frutolfus Medorum regibus non adiungunt, quod apud lord. Rom. 57, Otto invenisse sibi videri potuit. 7) II, 11. 8) Prol. II, p. 68 in. 9) Idem addit infra II, 16. 10) Cf. Oros. 40 //, 4, 1 : urbs Roma in Italia a Romulo et Remo geminis auctoribus condita est. 11) Aug. De civ. Dei XVIII, 21: quam (sc. Rheam) volunt de Marte geminos concepisse; lord. Rom. 87: Romulus fuit Marte, ut ipsorum verbis loquamur, genitus et Rea Silvia. f ; OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 71 bestia, lactati ac nutriti coiitra naturam fuerint, narrant. Qui revera au iuxta eos'"^ a lupa, an a meretrice qualibet iuxta alios ^ propter vitae turpitudinem, unde domos^ earum Iv.panaria dicimus, sic vocata, nutriti fuerint, nichil mea ^ 5 interest. Hoc tautum affirmo, quod non Martis, sed cumslibet bominis- et secundum quosdam veridicos scrip- tores sacerdotis '^ filii fuere. III. Anno ergo ab imperio Nini M°CCC"^, post eyev- Oros. ii, iK sionei-i Troiae CCCC"Xllir', olimpiade Vl^^, evolutis^^ ab Adam 10 IIII'^'' milibus CCCOLXXXIIII ' annis, regnante in luda Achaz" vel iuxta Auo'ustinum " fili o "^ suo piissiiuo rege Ezechia, in Isratl Osee^' seu Facee secundo'-, geminis auctoribus Renio et Romulo, av o a d h u c s u p e r s t i t e Numitor e''', maxima illa et famosissima iu monte Palatino '^ coridita est Roma. Cuius mox 15 regnum lam parricidio, avo fratreque interfectis, Komulus infecit, quam raptu»> Sabinarum, maritis pareutibusque occisis, improbis nuptiis sibi suisque iilicite ac^ crudeliter confederatarum p 0 1 1 u i t. IIII. Circa idem tempus clarissimos, quos supra 20 nominavi ^, Osee et^ Ysaiam^^ prophetasse prophetiam- que scriptam reliquisse constat ^*'. Quorum alter non solum dictis, sed et^ factis meretrice^^ in uxorem accepta ^' vocationem gentium, unde et^ ait^^: Vocaho non plehcm meam pleheni "^ meam, prenuntiasse cernitur ; alter ^^ vero 25 de adventu^ Christi, passione, resurrectione regnoque a) alios B\. b) domus A^. c) in ea C2, corr. mea Al. B2. C3. d) euolutus B2. e) raptu om. A2. f) ac om. B 2. g) et om. A3. h) esayam Bl. i) et dm. B2, k) mcretricem -4 3. Bl; meretricis corr. -ce B2. 1) et om. A. B2. m) pl. uicam secitndo loco om. C 3. u) aueutu B2. 30 1) quamvis non desint qui dicant Aug. l. c. ; ita lord. Rom. 51. ct Frut. sentiunty qvoruin posterior alteram traditionein a poetis fictam dicit. 2) Cf. Aug. L c, qui tamen De civ. Dei III, 5. totam qiiae- siionem in medio reliquit; lord. Rom. 51; queni Frut. p. 48, 60. exscripsit. 3) Verba loirJanis Bom. 87. aut Otto aut quisquam alius ante eum non 35 intellexit codicis fortasse alicuius Valentianensi siinilis depravata lecfione seductus. 4) Oros. 1,4, 1. 5) Cf. lord. Rom. 52; Frut. p. 50. 6) Ita Oros.; septima lord. Rom. 52. 7) Hic numerus cum iis, quos supra I, \^ex. et I, 6 in. legimus, nmyieris non convenit; annum ab ori- gine mundi 4650. hahet lord. Rom. 52, a. 8211. Frut. p. 50, 25. 8) lord. 40 Rom. 52, Aug, De civ. Dei XVIII, 22. 9) vel sicut alii conputant Aug. l. c. 10) lord. Rom. 53, quem Frut. p. 51, 5. exsc7'ip)sit. 11) Aug. l. c. 12) Iwd. Rom. blCcf Frut. p. 50. 13) Aug. De civ. Dei XVIII, 21 cx. 14) Frtit. p. 50, 25. 15) /, 29 ex. 16) Cf Aug, De civ. Dei XVIII, 27 ; Frut. p. 51, 5. 17) Osea 1, 2. 3. Ad 45 ea quae sequuntur cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 28. 18) Paulus ad Rom. 9, 25, cum Osea \, 9. longe aliis verbis utatur. i9) Aug. De civ. Dei XVIII, 29. 72 OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. II. eius, quod est ecclesia^, in hac vita dilatando, post hanc impiorum eternaliter dampnata civitate glorificando atque cum auctore suo Ohristo in aeternum mansurd tam evidenti, tam luculento ac iirbano sernione disseruit, nt non prophetiam, sed evangehi historiam texere videatur ^. 5 xriii 23. ^^ quoque tempore nonnulli Sybillam Erictheama vatidna- tam ferunt. Quam ex scripturae suae testimoniis ad civi- tatem Dei pertinuisse, sicut et lob et plures alios ex Aug.i.c.gentihus''^, Augustinus velle videtur"*. Cuius rei gratia prophetiam eius manifestissimam ^ de incarnatione^, pas- lo sione ac secundo Ohristi^ adventu idem pater in libro de civitate Dei ponit, quam infra annotavi: ludicii signum, tellus sudore madescet^ . E caelo rex adveniet, per secla futurus, Scilicet in carne^ jyresens ut iudicet orbem. I 15 Unde Deum cernent incredulus atque fdelis Celsum^ cum sanctisS evi iam termino in ipsa Sic animae cum carne adermtt, quas iudlcat ijse, Cum iacef incidtus densis in vepribus orbis. Reicient symulacra viri, cunctam quoque gazmn. 20 Exuret terras ignis pontumque polumque Inquirens tetri portas effringet Averni. Sanctorum sed enim cunctae lux libera carni Tradetur, sontes aeterna flamnia cremabit. Occultos actus retegens tunc quisque loquetur^^ 25 Secreta, atque Deiis reserabit pectora luci. Tunc erit et luctus, stridebunt dentibus onines. Eripitur solis iubar, et cliorus interit asiris. Volvetur caelum, lunaris splendor obibit. Deiciet colles, valles extollet ab imo. 30 Non erit in rebus hotninum sublime vel altum. lam i equantur canipis montes, et cerula ponti Omnia cessabunt, tellus confracta peribit. Sic pariter fontes torreiitur^ fluminaque igni. Sed^ tuba tum sonitum tristem deniittet ab alto 35 a) ita B2; Erittheam Al.B; Erichtheam A2; Heritheam ^4: Ericteam Bl. C3. 4; Erecteam C2; Erithream Cusp. ; Erythraeam A^ig. b) dni add. Cusp. c) adv. Christi A. d) ita Bl, Cusp., Aug. ; madescit A. B2. C. e) ut carnem e nonnulUs codicibus in Augustini textion rer.epit Dombart, sed exempU gratia Cbn. G267 (Frising. s. IX) in carne habet. t) sequentes versus Celsum — amnis (p. 73, l. 4) soUis ex- 40 Jiibet B 1, cum ceteri codices iis oniissis nihil nisi et cetera ponant; versus Celsnm — fluminaque igni (l. 34^^ alia, tit videtur, manu, sed coaeva in marg. inferiore add. A 4. g) sancti B\. h) loquatur A^. i) lam om. Ai. k) torrentes B 1. \) Fa Bl; versus Sed tuba — amnis non iam leguntur A 4, sed oUm addita, nunc erasa videntur. 1) Aug. l. c: de Christo et ecclesia, hoc est de rege et ea 46 quam condidit civitate. 2) Hieron. Praef. in /. Isaiae, Migne Patr. Lat. XXVIII, col. S2bsq.; cf Aug. De civ. Dei XVIII, 29: ita ut a quibus- dam evangehsta quam propheta potius diceretur. 3) Aug. De civ. Dei XVIII, 47. 4) De civ. Dei XVIII, 28: . . . ut in eorum numero deputanda videatur, qui pertinent ad civitatem Dei. 5) quaedam 60 de Christo manifesta conscripsit Aug. l. c. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 73 Orbe, qemens facinus miserum variosque lahoves, ^"ff' Tarthareumque chaos monstrabit ten^a dehiscens, " ' ' Et coram hic Domino reges sistentur ad unum. Recidet e caelo ignisque et sulphuris amnis. 5 Inquorum versuum capitibus lesus Christus Theos Sother', quod est^ lesus Christus^' filius Dei salvator, in Greco inveniri dicit. Refert etiam Lactantium aliud eius de Christo ponere vaticinium, quod tale est: In manus infideliu»i postea veniet. Dahiint autem alapas^ Deo manibus incestis^ et inpurato ore expuent venenatos sputus^. 10 Dabit vero ad^ verbera simplicemS sanctumque dorsum et colaphos accipiens tacebit, ne quis agnoscat, quo^ verbum vel unde venit, ut in- feris loquatur et corona spinea coronetur. Ad sitim acetum et i ad cihum fel dederunt, inhospitalitatis hanc niinistrabant^ Domino 46. ))iensam. Ipsa enim insipiens tuum deum non * intellexisti ludentem 15 mortalium^ sensibus, sed spinis coronasti et hm^ridum fel niiscuisti. Templi vero velum scindetur, et medio die nox erit tenebrosa nimis in tribus horis, et morte'^^ niorietur, somno suscepto. Et tunc ab inferis regressus ad luceni veniet primus, resurrectionis principio revocatis ostenso. Non desunt tamen qui dicantn eandem Sybillam 20 Troiani belli tempore vaticinatam fuisseo. V. Regnante Romulo post theologos, quos supra no- xriii, 24:. miTiavi-, poetas fuisse Thalem MilesiumP unum de VII sapi- entibus, quos sophos vocabant, ferunt. Hisdem quoque diebus X tribus a Chaldeis in Samaria debellatae ac in 25 captivitatem ductae sunt, positusque^ est in Samaria Chal- 17^ 24*22. deorum populus, qui iuxta librum Regum Deum timebat et idola non deserebat. Quare vero Deum timerent^', causa fuit, quod, dum primo in Samariam venissent, Dominus in eos leones inmiserat. Quod ergo^ volebant de lege recipie- 30 bant et quod nolebant more alienigenarum reproba- bant. Hinc in evangelio ^ habes, quod eis ludei non coutebantur. Circa haec temp o r a Falaris Siculus tyrann u s d u m m u 1 - Oros. i, 20. tis ac variis torraentis innocentes afficeret, Perillus quidam 35 faber erarius, volens placere principi aptum q u e s i b i cru- delitatis suae munus offerre, taurum aeneum fecit, cui ex latere ianuam composuit, ut, dum cruciandi per eam intromissi ignibus appositis torquerentur, non gemitum hominis, sed mugit u m pecudis emitte r e vider entur. Quod simulacrum 40 a) est om. A. b) x J 3. c) Deo alapas C. Aug. d) scelestis C3. e) sputos A. B2\ exp. saliuas venenosas Cusp. f) ad om. C 3. g) simplicem alia manu mut. s[mp\ex C3; simpleK Cusp. ; simpliciter ^w^/., qui mox -qne omiUit. h) quod Aug. i) et om. A 2. k) monstrabunt, omisso Domino, Atig. 1) mortalibus A (e corr. A2J. B2. m) morte om. Co. n) dicunt A. o) esse C. p) milesibus 45 corr. milosium A 2. q) -que om. A 2. r) -rent in loco raso A 1 ; timeret A 2. 8) vero A 3. 1) 'Itjoovg Xg€iot6g Geov viog ooyrijg Aug. l. c. 2) /; 24, 3) loh. 4, 9. 74 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONIOA. LIB. II. Oros. /, 20. tjTannus gratanter suscepit, ipsum que auctorema in eo positum propria ad inventione punivit. VI. Romiilus contractis undecumque pastorum, pre- donum ac latronum ^ copiis, quibus etiam asilum construxit, crudeli ortu regnum tocius orbis futurum caput iniciavit^. 5 Unde^ luvenalis'^: Et tamen^ , iit longe repctas longeque revolvas Nomen^, ab infami gentem^ deducis asilo. Maiorum quisqiiis^ primus fuit ille tuorum, Aid pastor'"^ fuit, aut illud quod dicere nolo. 10 Ann. mid.'H.ic etiamli mille iuvenes dei plebe electos milites et centum seniores senatores appellavit '^ ; et exhinc militaris ordo seua- xvi7i2i "toi^ia-q^e dignitas exordium sumpsere. Romulo successit ' ■ Numa, qui cultum, immo sacrilegium plurium deorum ^ i n Urbem induxit et Capitolium a fundamentis edificavit ^. H u i u s 15 diebus, regnante apud Hebreos impiissimo rege Manasse, a quo Ysaias occisus f e r t u r , Sami a Sybill a fuisse dicitur. Successit Fruf.l^ umsie Tulliusk Hostilius, qui primus ex Romanis regibus pur- pura et fascibus usus fuitl et Urbem adiecto Celioni monte ampli- avit. Post quem Ancus Marcusn Aventinum montem et laniculum 20 Urb i addidito et supra mar e P X Vl*^ ^ ab Urbe miliario Ostiam condidit. xvn'i',2b; VII. Regnante deinde Tarquinio^' Prisco^, qui Circum xvn It. aedificavit et numerum senatorum auxit ^, cum Sedechia rege suo a Chaldeis in captivitatem ductus est et luda. His 25 diebus phirimi fuere cives regni Christi et precipue prophe- tae*, qui populum Dei de mahs operibus eoram redarguerent" malaque ventura predicerent. Qaorum ahi cum peccatore po- pulo in captivitatem sunt ducti, ahi etiam ab hostibus propriae ife.xF/Ji, 33; Yoluntati ac arbitrio rehcti. Prophetavit autem hisdem^' die- 30 a) auct. om. A2. b) Unde — nolo ^^. lO^ infra post exordium sump- sere (l. ISj posita C. c) inde AZ. d) Nomen — tuorum (l. 9^ alio atram. in marg. infer. siq^pl. B 2. e) gente C. f) primus quisquis A 2. Cusp. g) pasto^^. B 2. h) et A; etiam om. C. i) ex Ai. k) TnWus Cusp. 1) fu*it A2. m) ifa C. Cusp.; Cecilio^. 5. n) Martius Cwsp. o) addit i^ 2. p)mareom. (73. q) VIX. ^ 1— 3 ; 35 decinio Ciisp. r) .t. Al. 4 (in quo manu coaeva Tarquinio superscr., sed erasmn est) ; .1. A2\ TuUio -4 3. B2. s) Prisco om. A. t) propheei^ corr. manu recentiore prophet^ B2. u) redarguerunt A; -runt corr. -rent B2. v) his C2. 4. 1) latrones F^^ut. p. 51, 30. 2) Oros. II, 4, 2 sq.; Frut. p. 50, 30; cf. Aug. De civ. Dei I, 34. V, 17 fin. 3) luv. Sat. VIII, 272. 4) Haec 40 ex Ann. Hildesheim. a. mundi 4468 (p. 3^, qui hoc loco non Isidorum, sed Chronica?n urbis Romae Chronographo anni 354. insertatn (MG. Auct. ant. IX, p. 144^ sive ipsam sive ab alio quodam scriptore expila- tam €xscripseru7it, sumpta sunt; Hieron. a. Abr. 1289, Isid. Chron. mai. 150. et Orig. IX, 3, 32 {= Rab. Maurus, De Univ. XVI, 3j, 46 Frut. p. 50, 35. paido longius recedmit. 5) deorum . . falsorum numero- sitate Aiig. l. c. 6) Capit. — edificavit ex Fi-ut. p. 51, 30. 7) qui — auxit Frut. p. 52, 20. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 75 bus^ scriptumque utile valde ecclesiae Dei opus reliquit^ vir Dei Hieremias. In qno et prevaricatoris populi peccata captivitatemque^ relaxandam post LXX annos posuit ac multa de statu ecclesiae et adventu Christi predixit. FuissexF///,'25. 5 tunc Pictacum E 1 eneum unum de VII sapientibus ferunt, nam alios quinque, id est Solon Atheniens em , Cliilon Lacedemoniumd, Periandr u m Corinth u m ^ , Cleobol u m f L i d i u m , B}'^^ m P i r e - neum, eo, quo captivus teuebatur populus, fuisse temporeo refert Eusebius. Quorum nullus^^ tamen librorum monimenta, ex- 10 cepto Thai e de phisica, et Solon legibus Atheniensibus datis, reliquit i . Aug. 147. *VIII. Post theologos'^ et^ hos, quos sapieutes dixi ^, ^^7^^, 24. philosophi surrexere, qui verecundo magis philosophorum, id est amatorum "^ sapientiae "^, quam sapientium appellari ma- 15 luerunt" nomine. Quorum primus Pytagoras ex malleorum ictibus diverse concrepantibus musicae VII discrimiua vo- cum^ invenit" multisque aliis utilis admodumi^ ac clarus ex- titit. Post quem Socrates '^ omnium philosophorum clarissi- mos viros^i tanfo perspicatiores^' , quanto^ hmiores'^, utpote 20 qui ipsos docentes se intellectn transcenderent*, educavit Platonem^ et Aristotelem '\ Quorum alter" de potentia, sapientia, bonitate^' creatoris ac genitura^' mundi creationeve hominis tam luculenter quam^ sapienter, tam vicine veritati disputat^', ut ob hoc a quibusdam ex^ nostris Hieremiam 25 in Egypto audisse et ab eo de fide nostra imbutus fuisse^ a) temporibus A 2. b) reliquit oin. A 2. c) captivitateque B 2. d) Lace- demonum C. e) Corinthium Ciis^}. f) ita B ; Cleodolum A 1. 3, corr. alio atram. Cleobolum ^4; Kleodolum A2; Eleobolum C. g) temp. om. B\. h) tameu nullus -4 2; nuUus tn signis transposita C3. i) rel. ante excepto Thale — datis positiini Ai. 30 k) thelogos B 2. 1) et supra lin. siippl. A 1, om. B 1. m) amator A 2. n) voluerunt C2; mal, app. B\. o) vocum orn. AZ. p) admodum om. A2. q) clarissima lumina C. Cr.sp. r) perspicatores B2, corr. -tiores C3. s) quanto iun. om. C3. t) transcenderunt A. u) prior B\. v) creat. bonit. A2. w) mundi genit. A^. x) tam C. y) disputant corr. -tat C3 ; disjiutat C4. z) ex nostris om. versu 35 exeunie C 2. a) fuisse om. A 3 : esse videatur et credatur A 4. II) //, 5 in. 7 ex. 2) Cf. ex. gr. Frut. p. 34, 3 sq., qiti Hiero- nymi verbis utitur, vel Atig. De civ. Dei VIII, 1. 2. 3) Cf. Isid. Orig. III, 16, 1 ; Boeth. De tmis. I, 10. Apud neutrum tamen id, quod Otto refert, integrum invenitur. 4) Aug. De civ. Dei XVIII, 37. 40 5) Priscianus in prol. Instit. graiiimat. 1, ed. M. Hertz (Keil, Gram- matici Latini II, 1). 6) Aristotelem 15 annos post Socratis necem natum Socratis discipiduni facit Vita illa Graeca suh Ammonii nomine vulgata. Cuius versionem Latinam a Valentino Rose nulla iusta causa suadente saeculo demum XIII. attrihuiam (Aristotelis qui ferebantur 45 librorum frag?nenta coll. Val. Ilose, Lipsiae 1886, p. 442, sed cf. eiusdem De Aristotelis librorum ordine et auctoritate commentatio, Berolini 1854, p. 248 sqq.) Ottoni sive ipsi sive eius magistris innotuisse niihi constat. h 76 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. credatur^. Alter* logicam in sex libros, id est predica- menta, periermenias^, priora analetica, topica, posteriora analetica, elencos, distinxit^. Quorum primus de simpli- cibus terminis, secundus de propositionibus, tercius de complexione propositionum utili ad sillogizandum iudi- 5 cium purgans et instruens, quartus de methodis, id est via sillogizandi, quintus de demonstrationis necessitate, sextus de cautela sophisticarum fallaciarum docet, ut ita perfectum philosophum *^ non solum ad cognoscendae veritatis, sed ad vitandae falsitatis scientiam perfecte lo informet. Denique se^^ artis seu facultatis huius prin- cipem ac inventorem dici debere ipsemet^ in fine glo- Eit^h^ii 9 ^^^^^^^ elencorum hoc modo-: Oportet autem nos^ non latere, quod accidit circa lioc negotium. Nam eorum, quae^ inveniuntur, omnium, quae^ quidem ab aliis sumpta sunt, i5 prius elahorata partictdariter augentur ah eis, qui^ accipiunt postea. Quae autem ex principio inveniuntur, parvum in primis augmentum sumere soJent, idilius autem plurimum illo^ , quod postea ex liis fd augmentum. Maximum enim fortasse principium omnium, tU dicitur, quare eif'" difficil- 20 limum. Quantum^ enim optimum potestate, tanto parvissi- *) Pro Alter — Haec de Aristotile (p. 77, l. 21122) haec tantum exhibent C et Cusp.: Alter vero dialetice hbros artis vel primus edidisse vel in mehus correxisse acutissimeque"' ac disertissime inde disputasseP invenitur, quae inBl 25 partim in loco raso (uhi Alter prius scriptum erat), maiore vero ex parte in marg. adscripta eadem. manu s. XIII, quae infra VII, 23. ecc codice classis C interpolata adiecit, et verbis qui etiam cum sequentibus logicam in sex hbros etc. coniuncia sunt. 30 a) itaB\', piermeii J. 1 — 3. B2; pierraenia^j. -4 4. b) destiuxit 5 2. c) philo- sophi(jBl; philosophu, -0 in loco raso B 2. d) si ^ 2. e) -met om. B 1. f) eleuc. glor. Bl. g) uos B l. h) qui B 2. i) quae oni. Ai. k) q (= que) A2. 1) ita etiam codices lacobi de Venetia excepto Vaticano 2117, quem Schmidlin perperam secutHs est. m) et perperam om. Schmidlin cum Vatic. 2117. n) Quaato B l. 36 o) -que om. Bl (— CbJ. p) dubitasse Cusp. 1) Aug. De civ. Dei VIII, 11, cf. De doctr. Christ. II, 28, 43. 2) Otfonem Aristotelis Topicis, Analyticis, Elenchis ab lacobo clerico de Venetia a. 1128 (v. addit. ad Rob. de Monte Chron., SS. VI, p. 489, Qb) translatis usum esse recte fortasse contendit J. Schmidlin, 'Die Philo- 40 sophie Ottos von Freising, Philosoph. Jahrbuch der Gorres- Ges.'' XVIII (1905), p. 160 sqq., qui locos sujyra insertos e conpluribus codicibus, septem Vaticanis, tribus Monacensibus, divulgavit. Ex ciiius varia lectione pauca, quae ad rem faciunt, excerpsimus. Cf. etiam quae infra ad V, 1. adnotavimus. 46 OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. II. 77 mtim magnitudine difficillimum est videri^, Hoc autem in- vento facile est addere et augere rcliqimm. Item qnod sillogismorum necessariam complexionem in materia^ et forma, propter quod^ logicum negotium inchoatur, 5 primus tradiderit, ibidem testatur dicens: De sillogismis Aristot.i.c. autem omnino nichil hahuimus prius aliud dicere, quam attricione querentes midtum tempus lahoremus^. Si autem videtur^ considerantihus nohis velud ex his, quae a principio essent, hahere ars sufficienter supra alia negotia, quae^ ex 10 traditione adaucta^ sunt, reliquum erit omnium vestrum vel eorum, qui audierint, opus, omissis quidem artis indidtio- nem^, inventis atitem midtas hahere grates. Inde est, quod, quamvis ante ipsum fuerit sillogizatum, non tamen ex necessitate, sed quasi casualiter, id est, non ut semper 15 sic, sed ut quandoque sic, quandoque non sic. Unde est ille Platonis sillogismus, quem Boetius in commento super periermenias^ ponit^: Sensus, inquit, non contin- soeth. gunt suhstantiae rationem^. Quod^ non contingit, nec ipsius veritatis contingit notionem. Sensus igitur veritatis notionem 20 non contingit. Quem sic stare non posse necessariis*^ rationibus in prioribus analeticis ^ probatur. Haec de Aristotile. Sed Platonem, qui"-* prefati Aristotilis non solum apud Socratem condiscipulus^, sed et^ post mor- tem Socratis preceptor^ fuit", longe post Hieremiam 25 fuisse^''^ ex hoc, quod circa tempus captivitatis sophi, id est sapientes^-^ qui philosophos precessere, fuerunt^-^, *) qui — preceptor f uit (l. 24r) om. C, hahet Cusp. uncis inclusa. a) videre Schmidlin cum Vatic. 2117. et 7ionnullis aliis codicibus. b) conpl. imat. Bl. c) quae A. d) ita B, etiatn Vatic. 2115; laboramus A (mut. ex labore- 30 mus Al) ; elaboremus Vatic. 2113; laboraremus Clm. 370; elaboraremus Vatic. 2068. et Clm. 16123; laboravimus Chn. 14598; elaboravimus Schmidlin cnm Vatic. 2117 (et fortasse Vatic. Vrbin. 1312. et 1318^; fcn:ovorfjj-v Aristoteles. e) ita etiam lac. de Ven., excepto Vatic. 2117, qui consid. uobis videtur hnbet. f) ita etiam Vatic. 2115, Urbin. 1312, Clm. 1C123, Clm. 370, Clm. 14598; quam perperam Wilmans et Schmidlin. g) ita etiam 35 Vatic. 2116, Vrbin. 1312, Clm. 16123, Clm. 370, Clm. 14598; adiuncta Schmidlin cum Vatic. 2117. et aliis, ut videtur ; adducta Vatic. 2068. h) indnltinem B2. i) ita A 1. B; super iermenias JL2; p alio atram. ante iermenias suppl. A 3; super peryerm. >4 4. k) ita B. Boeth.; rationera ryiut. notionem A\\ notionem A2 — 4. I) ante Quod Meiser rationem substantiae iterum inserendum esse putat. m) necessarib'* A 2. n) quera 40 prefati sumus Arist. A 2. o) condiscipulis A 1 — 3 (corr. -lus A 1). p) et om. B 2. q) pcept024. B2. r) extitiss e ^. -B 2. s) sapientiura B 1, t) fuerunt om. A. ft 1) Boeth. Comm. in peri hermen. ed. sec. IV, 10 (ed. Meiser V II, 316^. 2) Aristot. Prior. Analyt. I, 13; uhi ille Platonis syllogis- m mus non allegatur. 3) Ex Vita Aristotelis supra p. 75, n. 6. allata. 45 4) Ex Aug. De civ. Dei VIII, 11. 5) oo(foi . . . quod est Latine sapientes Aug. De civ. Dei XVIII, 24. 6) Ihid. XVIII, 25, cf. 37. \ 78 OTTONIS EPISC. FillSINGEXSIS CHRONICA. LIB. II. inniiitur. Unde non inconvenienter''^ arbitrati sunt, qui eum cum ceteris philosophis naturali ingenio tanquam*^ per visibilia invisibilia^ comprehendisse dixerunt ^ Om- nia enim, quae de^^ divina natura humana ratione in- vestigari possunt, invenerunt, exceptis his, in quibus 5 summa salus^ consistit, quae per gratiam lesu Christi a mansuetis corde cosfnoscuntur. [Jnde Auo^ustinus - : loh. 1,1. In principio erat verbum, et omnia quae in profundissimo sermone evang^elista prosequitur, usque ad illum locum, ubi de mjsterio incarnationis agere incipit, in^ Platone lo se invenisse» dicit. *VIIII. Eo, quo in Babylonia captivus popuhis Dei*i>-i tenebatur, tempore ^ Romanorum quoque res pubhca Tar- quinii Superbi iniquae dominationis premebatur potentia. Cuius post aha facta crudeha^^ sceleratissimum ilhid in ca- i5 stissima muhere Lucrecia a filio turpiter perpetratum, a patre nequiter dissimulatum opus deiectionis eius causa fuit iastissima'^. Cuius castitatis arguraentum non parvum fuit, quia ^ , dum tyranni violentiam evadere non posset, propriam sibi manum iniecit. Unde pulcre quidam^^'^: 20 Cuni^ foderet ferro^^^ castum^^ Lucretia pectus, Sanguinis et torrens egrederetur^ , ait: 'Procedanf^ testes me non favisse tyranno, Sanguis apud manes, simitus ante deos^'. a) coavenieuter C2. b) t.inquam 07n. C. c) iuvisibia A2. d) de 25 om, C2. e) est et add. Bl. f) se in Plat. Bl. g) se add. Al. li) erudelia A2 (ut videtur). i) que C. k) dic add. A '6. 1) Dum Gutifr. m) gladio Gotifr., cod. Val. n) tenerum Gotifr. o) egereretur Pithoens. p) Testes procedant cod. Val. q) Ante virura sauguis, spiritus ante deum Gotifr. 1) Cf. ib. VIII, 10, ubi Aug. de Platonicis agens verba Paidi ad 30 Rom. 1, 20 : Invisibiha enim ipsius a creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur, exponit. 2) Confess. VII, 9. 3) Eo — tempore verba sunt Augustini De civ. Dei XVIII, 25, sed ibi ad septem sapientes, non ad Tarquinium Superbum relata. De cuius aetate c. 26. idem eccpo7iit, quod eo tempore, quo . . . ludaeorum est resoluta capti- 36 vitas, Romani quoque a dominatu sint regio liberati. 4) Cf. Oros. II, 4. et Frut. p. 55, s.s. vel etiam lord. Rom. 103 — 107. 5) Hos versus Gotifredus Viterb. Speculo regtim I, 670 sqtj. sub Ovidii nomine inseruit, sed apud illum, ubi de Lucretiae facinore agit, Fast. II, 788 sqq., non leguntur. Exstant praeterea apud Conradum de Mure in repertorio voca- 40 bulorum exquisitormn a. 1273. confecto et in codice Valentianensi 145. saec. XII. aliisque, qui recentioris aetatis videntur longiusque ab Ottonis teoctu recedunt cum Gotifredo saepius facientes. Ediderunt Aldus, Fabri- cius, alii sub Ovidii Nasonis nomine, postremi A. Riese, Anthologia Latina I, fasc. 2 (^1870j, p. 254, n. 1^1, et E. Bdhrens, Poetae Latini 45 minores IV (i^^2), p. 443, n. 549, quorum variam lectionem totam fere neglegentes pauca ex codice Valentian. et Gotifredo in apjjaratum recepimus. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 79 X. Pul s o regno Tarquinio Romani re^ium nom e n Oro.?. //, 4. abiurantes consules, qui rei publicae potius consulerent quam imperarent*, sibi creavere. Anno ergo'^ post Urbem con- ib. ii,5. ditam CC"XL"II1I" Brutus ab eis consul^» constituiturc primus. 5 Qui priorum regum malitiam imitatus filios uxorisque fratres interfecit Vitellios. Tradunt tamen alii zelo equitatis eum hoc fecisse, ut* videlicet non rem familiarem, sed publicam diligere videretur '^^. Unde et populum Romanum*^ pro filiis adoptasse dicitur ^. Tarquinius vero Etrascorum regis Por- Frtu. 10 sennae auxilio Urbem per triennium obsedit, cepissetque aut rursus eam suae ditioni subegisset, nisi predictus rex Mutii manum adurentis patientia vel Deliae® virginis Tyberini transnatantis audatia permotus^ obsidionem^ solvisset. Mu- tius enim cum aliis Romanis^ iu:raverat se regem interfec- 15 turum, sed dum in castra venisset a militibusque captus votuni suum implere non posset, manum sub presentia regis in ifi-ne combussit: 'En scias', inquiens, 'quem virum effu- ■^«'■'•^- geris. Idem CCC mravimus . Delia vero, cum esset una de obsidibus, clam de castris lapsa Tyberim transnatavit. 20 Rex ergo, ut dixi, tam viri patientia quam virginis andatia Frut. motus^ ab Urbe recessit. Haec prima aetas quasi^ infantia po- puli Romani fuit^ XI. Inter^ haec Cyrus, quem supra^' memoravi, dum orus.ii, 6. Tarquinius aut vi ^ aut bello premere^; Urbem, orientis im- 25 perio late pervagato, Babyloniam utpote caput eius bello petit. Sed dum unus militum ^ aequo ferventior animo Gangen"^ fluvium, quem unum IIII''^' fluminum paradysi mu- tato nomiiie dicunt ^, transnatare adtemptasset, impetus eius *) ut — adoptasse dicitur (l. 9J om. C, habet Cusp. 30 a) ergo om. A3; igitur C2. Ctesp. b) consul om. A2. c) primus const. Bl. d) ita B2. Ciinp.; Romanoa^. ^l; Rom ^4; R. Al. 2; Und et pplm rei publice pro li- in loco raso alio atram. A 3. e) ila A 4 ; Delie B 1 (ubi manu s. XIII. superscr. i. clydie). C; Delye A 1 — 3. B 2 ; Cloeliae Cusp. f) obsidione A 2. g) Romane B 2. h) itaA4. B 1. C, manu s. XIII. superscr. .i. clydia Bl; Delya Al — '^. B2; Cloelia 35 Cusp. i) permotus A 2. k) quia B 2. 1) Inter — regno privavit (p. 80, l. 21) habet Cl, ubi Inter — memoravi erasa et pro eis eadem manu Legitur de Ciro rege Persarum qma. posita sunt. m) super Gaagen superscr. l phison Cl. 1) magisque consulere civibus quam imperare discerent Frut. p. 56, 1. 2) Ad haec vide Aiig. De civ. Dei V, 18. et lordanis Rom. 40 118; sed vocabula Ottonis sunt. 3) lord. Rom. 118. 4) Pauca cum Orosio II, 5. magis congruunt. 5) Frut. p. 55, «5. Eadem habet lord. Rom. 108. et aliis verbis Orosius quoque II, 4 fin. Cf. infra II, 27. 6) II, 1. 7) servitio Oros. 8) Ex depravata lectione equitum pro equorum apud Orosium ortum. 9) Cf. Hieron. Lib. Hebr. Quaest. 45 in Gen. 2, 11, Migne, Patr. Lat. XXII, col. 989; los. Ant. lud. I, 2 (= I^ s, 88. in Graeco). 80 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. non ferens submersus est. Rex in amnem amore iuvenis ulcisci statuens in CCCC^^^LX venas derivatum^ vetularum etiam*^ pedibus transmeabilem fecit. Eo quoque ingenio Eufraten mediam Babyloniam interfluentem ab alveo proprio derivavit, sicque mirabile dictu urbem maximam ac floren- 5 tissimam cepit M^CCCC^ post conditionem eius anno ^. De cuius tam situ quam eversione verba Orosii infra ponere oros. 77,6,6. volui. Ait euim ! Ce^ni^ tirbem, quam vel humano opere extrui^ vel humana virtute destrui posse, utrumque pene in- ib. 11,6,13. credibile apud mortales erat^. Et infra: Quicquid^ est lo opere et manu factum, labi et consumi vetustate Babylon ^\"{q' capta^ confirmat. De situ quoque eius sic ait: Haec campi planicie undique conspicua, natura loci latissima^, castrorum facie menibus paribus per q^mdrum disposita. Murorum eius vix credibilis relatu firmitas et magnitudo, i5 id est latitudine cubitorum L, altitudine quater^ tantum. Ceterum ambitus eius CCCCLXXX stadiis circumvenitur ; murus cocto'^ latere atque interfuso bitumine compactus; fossa extrinsecus late patens^ vice amnis interfluit. A fronte murorum C portae . aereae. Lpsa autem latitudo^ , in con- 20 summatione pinnarum^^ utroque latere habitaculis defensorum eque dispositis, media intercapedine vice^ias ^ quadrigas capit. Domus intrinsecus quater geminae habitationis, minaci pro- ^J^^^^J^'^- ceritate mirabiles. Cyrus^ urbe tauta^ capta Cresum quo- que regem^ Lydiae famosum et magnum, qui ad huius 25 auxilium cum venissef^, territus aufugerat, prosequitur^ victumque vita et regno privavit^*^. XII. Non multo ante* tempore prophetaveranf^ Ezechiel'^, Daniel in terra Babylon ^. Quorum prior de a) dirivavit et Bl. b) etiam vetul. 51; etiam — derivavit (l. b) om. C3. 30 c) Cepitque C cum Orosio. d) potuisse add. Cusp. cum Orosio. e) est apud mort. B 1. f) Quicquid — confirmat (l. 12J in marg. infer. suppl. B2, sed postea Quicquid e(?) et 9firniat rursus erasa sunt. g) capita B 2. h) laetissima Oros. i) ita A, B. C. Cusp., Gotifr., Oros. k) pandens Bl. 1) latit. om. Ai; altitudo et latitudo Bl. m) puraarum A 3. n) incipit c. 12. C. o) tante A 1. 2, corr. tanta A3; tanta supra lin. 35 suppl. B2. p) Lydiae regem A2. q) et add. C4. r) pi-oseq. radendo et alio atram, mut, perseq. C 3 ; perseq. Cusp. s) regno secundum Orosium donavit C 2, vide n, 4. t) hoc add. C; nos add., sed erasum B2, u) prophetaverunt A. B2, v) et add. Cttsp. 1) Oros, VII, % 12: Babyloniae, quae post mille quadringentos 40 et quod excurrit annos ultime a Cyro rege capta est. 2) Ita cod. Donauesch, Orosii. 3) sui citas Oros., sed cod. Boh, s, VIII: vicenas. 4) captumque et vita et patrimonio donavit Oros. II, Q, 12. et Frut. p. 55, 40 ; fortasse Otto ea, quae apud Ciceronem De fin. III, 22, 76. de rogo a Cyro exstructo leguntur, minus recte intellexii. 5) Cf. Aug. 45 De civ. Dei XVIII, 34. ¥ OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. 11. 81 , spiritali templo, quae^ est ecclesia, de visione quoque I IIII animalium profundissimam et obscurissimam scripsit I prophetiam. Alter vero eximiae sapientiae, unde et de- 149^ sideriorum appellatiis est vir ^, luculentissimam de regnorum 5 mutatione prophetico spi*ritu scripsit Apocalipsin. Ambo de temporibus Antichristi resurrectioneque mortuorum, extremo quoque iudicio ac permansuro in aeternum Christi regno multa nobis tam utilia quam spiritalia mystico^ ac prophetico sensu protulere. Abacuch^ etiam 10 eo tempore in ludea, quo isti in Babylone propheta- verunt , scripsisse ex h jstoria Danielis - cognoscitur ^. Hic ob hoc , quod populum Dei iniuste^ oppressum peregrinari ac misere vivere, oppressores vero eius reg- nare ac® prosperari vidit, in tantam etiam contra Do- 15 minum prorupit audatiam, ut ipsum aut res humanas negligere aut non equa lance pensare pene dixerit vel potius eius super his patientiam admiratus fuerit, non de gubernatione seu equitate dubitaverit. Propter quod et luctator vocatus est^. Canticum quoque pulchrum 20 valde edidit, in quo consideratione incarnationis^, pas- sionis, secundi adventus Domini reprobationeque ludaici^ populi ac vocatione gentium horrore^ se concussum in- nuit, [dicens^]: Bomine, audivi^'*-^. Hab.3,2. XIII. Sed quia Danielem de mutatione regnorum 25 propheticam hystoriam edidisse diximus, aliquid inde subterannotare dignum videtur^. Dum ergo somnium regis Babyloniorum exponeret"^: Tu es, inquit", o rex, J^a;^. 2,38-40. caiJut aureum, quod vidisti. Post te siirget aliud regnum minus te, post hoc rursum alitid, post illud quartum, quod 30 quia fortissimum erit, ferro omnia comminuenti com- paratur^. Vide, quomodo propheta regnis IIII nominatis *) dicens: Domine, audivi om. C. a) quod Ai. Bl. b) mystica corr. -co A 1. c) Abacuc B 1. C. d) iuste B 2. e) et A (supra lin. A \). t) iiicarnatione alio atram. aliaque manu corr. -nis A 2. 35 g) ludaci B 2. h) horroreque A t. i) ita A 2. 3. Cusp., Gotifr. ; dicens in marg. fortusise alia manu, sed coaeva suppl. A 1 ; om. A 4. B. k) aud add. A 2 ; auditionem tuam (auditum tuum Ctisp.) et timui add, A\a. Cusp., Vulg. 1) subt. opere pre- cium duximus C. Cusp. m) expeteret B\. n) inquiens Bl. 1) Hieron. ep. 22, 9. ad Eustochium. 2) Dan. 14, 32 sqq. 40 Pj) Similiter Hieron. Comm. in Ahacuc prol.; nihil de temporibus Ab- diae, Naum, Abacuc se invenire Aug. De civ. Dei XVIII, Sl. profitetur, 4) Hieron. ep. 53; 8. ad Paidinum; cf. Hieron. Comm. in Abacuc prol. 5) Cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 32. 6) Verba p}'ophetae compendio stricta sunt. Ottonis Frisingensis Cbronica. Q 10 82 OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHROXICA. LIB. II. primum quidem''^ propter nobilitatem sui auro, quartum propter potentiam ac Marte pressum orbem, duobus me- diis intervenientibus, ferrum nominaverit. Primum et quartum, quae supra memoravi^, regna sunt potentis- sima Babjloniorum ac Romanorum, quorum uno cadente in oriente, mediis Persarum et Grecorum intervenienti- bus ^, alterum, ut sepe iam dixi^, surrexit in occidente ^. oros. //, 1. Quamvis nonnuUi^ Persarum^ regnum simul*^ sicut Me- dorum ac Cbaldeorum Babjlonico annumerantes^ se- cundo loco Affricanum inter IIIP'' mundi^ principalia regna posuerint^ regnum, ut sic^^ secundum IIII''^" mundi cardines* mundi quoque IIIP'" regna^ constituant, orienti scilicet Babylonicum, austro Affricanum, septen- trioni Macedonicum ^ , occidenti Romanum tribuentes. Quod autem idem propheta prosequitur et dicit regnum la istud, quod ferro comparavit, in pedibus, quae pars, ex- tremitas corporis humani, finem significare solet"\ ex /)a«. 2, parte ferreum, ex parte fuisse fictile, donec a lapide ex- 33S29.42. ^. X • -U i^ t}^ u ciso de monte sine manibus percussum lunditus sub- rueretur, suo loco Deo'^ adiuvante dicemus^ Nos enim 2o| circa finem eius positi '' id, quod de ipso predictum est, experimur ° futurumque in proximo ^ quod restat ti- mendoP expectamus. Oros.11,1. XIIII. Cyrus post tot triumphos in superbiam elatus^ Scithiam, cui tunc Thameris regina presidebat, cum exercitu 25| ducentorum milium petit. Cumque Araxim fluvium trans- isset, castra posuit, ubi callide evocatis Scithis terciam par- tem exercitus reginae cum filio eius interfecit. Ob quam rem Cyrum in insidias astute vocatuml mulier cum totoi" delevit ex- ercitu adeo, ut nec tantae cladis remansisse feratur nuntiuss. soj a) quidem om. C2. b) nomiuavi A2. c) nonia. pro Persarum regno Afifricanum (l. lO^, reliquis omissis C. d) simul om. A 3. e) -m*antes in loco raso A 1; annuantes Bl; annuantes corr. manu recentiore annu^antes B2. f) mundi om. AS. g) posuerunt Bl. h) ita C; ut et sic scflm Cusp. ; ut sicut sunt IIII ^l; ut sic (sic supra lin.) scilicet (-cilice- in loco raso, -t supra lin.) IIII i^ 2 ; ut sicut IIII A. i) mundi card. sic quoque mundi Illliil. k) regni A2. 3. 1) -nic- e corr. B2; Macedonum Bl. m) soPet B\. n) adiuv. Deo Al — 3. o) experimus Al. 3. 4, corr. -mur A 4. p) timendo om. C. Cusp. q) vocavit et, omisso mulier, B 1. r) tuto fortasse corr. toto A 2. s) unus Bl; ut nec unus remansisset, qui alibi nunciaret Gotifr. 1) Cf. supra II, Frol., p. 68, /. 3 sq. 2) /, 30 ex. 32. //, P?'oI., p. 67. II, 2. 3) Oros. II, 2. de necessltudine inter regnuni Assyriormn vel Bahyloniam et regnuyn Romanum intercedenie disputans inter cetera ait: tunc orientis occidit et ortum est occidentis imperium. Quam temporis congruentiam praetereundo allegatam etiam apud Aug. De civ. Dei XVIII, 27. invenis. 4) Id est Orosius. 5) Infra VI, 36. 6) Cf. supra p. 7, /. 16. 7) Quam opinionem Otto in epistola ad Reinaldum cancellarium, supra p. 6, revocovit. 8) Cf. etiam Frut. p. 55; 40. I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 83 Capite quoque eius in utrem humano sanguine plenum misso, Oros. //, 7. sexus sui immeraor clixisse fertur: 'Sacia te sanguine, quem sitisti'. Res miranda ac miseranda, nec fatali eventui, sed Dei occnltis iudiciis tribuenda. Quis haec audiens non 6 stupeat? vel* cuius veP saxeum pectus factum tam mirabile^ quam miserabile ad amorem Dei contemp- tumque mundi non'^ emolliat? Ecce enim vir totius orientis ac ipsius triumphator Babyloniae, quem propter eximiam virtutem Ysaias longe ante Christum vocaverat, /s. 45, isg^. 0 cui iuxta eundem prophetam Domimis genfes stihieceTSit, dorsa regum rer/erat^, portas ereas ac^ vectes ferreos con- /^regerat : hic, inquam, non solum terris, sed^ et aquis^ formidabilis ^ , ab infirma fragilisque conditionis muliere decipitur ac cum tam infiniti exercitus multitudine^ 5 funditur et deletur. Quid ad haec dicemus, qui mundo inherere volumus? Ne dicam cernere, palpare etiam, quam misera sit mortalium c.onditio, possumus, et ipsis tamen caducis ac transitoriis tamquam robustis ac per- manentibus adheremus. Nec duriciae id, sed bonitati 0 ac^ misericordiae conditoris'" asscribendum dixerim, qui, ut ad" amorem sui permanentemque in caelo civitatis mansionem nos vocaret, hanc inesse rebus mortalium miseriam'' voluit. Hic est Cyrus, qui, dum a ludeis 0 allatumP sibi^ Ysaiae vidisset hoc, quod posuimus, testi- 5 monium, captivitatem ex parte, ut *Ieronimus ait^, re- laxavit, finitis a prima captivitate ludae sub lechonia iuxta supputationem prefati leronimi in prophetiam^ Ezechielis "^ XL anni^, qiii a clesolatione templi tricesi- mus erat. 0 XV. Cyr o filius e i u s Cambises successit, qui religionem, 07-os. il, 8. immo sacrilegia Egyptiorum cerimoniasque expiavit. 'H.nn c Frut. quidam secundum Nabuchodonosor dicunt et ea, quae in libro ludith leguntur, sub eo facta fuisse, precipue cum Roma- n 0 r u m hystoria -^ h a b e a t Tarquinii Superbi temporibus a ludith h castissima Olofernem interfectum, aiuntques primum Cambisist a) vel om. C. Cusp. b) vel erasum A'i. c) mir. quam om. C. Cusp. d) non oni. C2. e) subverterat A2. f) et A2. Bl. Vulg. g) sed om., una littera erasa, C3, h) iu aquis C3. 4. i) formidabitur corr. -bilis Al. 2; formidabilis e corr. B2. k) multidine£2. 1) 61(7 3.4; &c mis. om. A i. m) omuipotentisyi. lO n) ad om, B 2. o) miseriam om. A (in marg. nlio atram. post voluit add. A 2). p) illatum nianu recentiore corr. allatum B 2. q) sibi om, C. r) prophetia radendo mnt. -ia C 3. s) dicuutque C. t) cabises A 3. 1) Hieron. in lesai, ^^,2-\sqq, et A6,isqq.; cf. Aug. De civ, Dei XVIII, 26. 2) Hieron. in Ezcch. 4; 4 — 6. 3) li est Historia =5 miscella I, 13, (ib Ottone ipsa non aclhibita. 6* 84 OTTONIS EPISC. FillSINGENSIS CHRONICA. LIB. II. Frut.Tegni Tarquinii XVIII"™ fuisse annum. Unde hee duae* castissimae^ ludith et Lucretia contemporaneae inve- niuntur. Sed occurrit quaestio, quam solvere non^ possunt qui hoc tradunt ^, quomodo videlicet haec Cambisi, qui 5 VIII 2 tantum annis regnavit, convenire queant, cum XII^ regni anno Nabuchodonosor haec expeditio mota*^ ludithi, 5. in libro ludith dicatur, quis etiam sit ille rex Medorum Arfaxat, quem^ bello superatum a prefato rege idem i&. 1,585. liber affirmat. Quibus minime^ fidem adcommodaremus, i ^x'i^2^' ^^^^^ propter losephum, qui in libro Antiquitatum Xl^ malivolum eum vocat, ubi etiam refert eum epistolam contra Hierusalem misisse, in qua eam^^ inimicam regi- bus et seditiosam contestans, ne amplius edificetur, pro- hibet. Sed econtra* Augustinus in libro de civitate u ^"^sf-^^rii, jy^^ g^^ ^^^^g ^^^ lihro ludith conscripta sunt, dicit sub Cjro evenisse. Ubi quamvis numerus annorum non re- pugnet, de* victoriaque Medorum^, mutato tantum^ no- mine regis eorum, eluceat, verisimilius tamen est*" ea° sub filio suo Cambise^, qui inimicus illius populi a lo- 2< sepho dicitur, provenisse quam sub ipso, qui captivitatem relaxando non solum non^ immanitatem, sed plurimam etiam populo Dei exhibuit humanitatem. Predictus etiam^ scrupulus sic solvi potest, quod tres^ sequentes iuxta losephum Magorum anni, quos aliae hjstoriae VII 21 tantum^ mensibus imperasse^ dicunt^, ad Cambisem *) de — ehiceat (l. IQ) om. C, habet Ciisp. a) duae om. B 2. b) ea quae sequtmtur a castissimae usque ad Epiphanius respondit (infra IV, 19>, l. e. quaterniones quintum, sextum, septimum, octavum, nonum, alia s. XII. manu non ex -4 3, sed ex eius archetnpo descripta hahet A 3*. c) etiam C4. 3( d) facta A2. e) quae A3*. f) tidcm miuirae A2. g) n AS*. h) esse C2; eara om. C4. i) et contra A2; et, omisso contra, C. k) raeodorum B2. 1) taiii (= tamen) ^l; nom. tantum A. m) est om. Bl. n) quae add. C4. o) Camb. om. C3. p) ii supra lin. snpjjl. Al; non om. C. q) autem A. r) tantum om. A. s) imp. om. Bl. Sl 1) Scil. Frut. }). 56, msqq. 2) Ita Friit. p. 56, 50. et lordanes Rom. 59, Hieronymum secuti, cum los. Ant. lucl. XI, 2. sex tantum annos Cambi/sis numeret. 3) Minime losephus tres Magis annos tri- buit, Ant. lud. XI, 3: Post Magorum vero interitum, qui defuncto Cambyse principatum Persarum anno tenuerunt etc, et paulo ante c. 2. 4( de instauratione templi vetita locutus: Quae quidem opera per annos novem impedita sunt usque ad secundum annum Darii regis Persarum. Ecce quam foede Otto errairit, Frutolfum cmcndare sihi visiis. Xempe losephus altcri loco continuo subiunxerat : Nam Cambyses sex annis regnaverat. 4) Frut. p. 56, 55 : regnaverunt secundum quosdam 41 septem mensibus, iuxta losephum vero anno uno. y OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. II. 85 referantur, et ita circa^ inicium XII™' praefata expeditio sub ludith facta fuerit. Cambises^ novam Babyloniam in Egypto dicitur instaurasse^* \ quae olim ab Argi- vorum rege Api condita Memphis- dicebatur. & XVI. Cambise mortuo, dum Magi regnum eius in - Oros. il,s. vaderent, Darius unus ex illis, qui Magorum audatiam com- pescuit, consensu cunctorum rex creatur. Hos MagOS in XI^ Antiquitatum libro VII dominos nuncupatos^ et tribus annis® regnasse dicit^ losephus^ Eusebius III», 0 mensibus^^ VII "^. Darius autem, eo quod Deo vero votum privatus fecerat, quatinus ad regnum ipso opitulante pro- motusi populum suum^ ad natale solum^ remitteret, capti- vitatem ludeorum ad p 1 e n u m relaxavit templum q u e instau- rari permisit. 5 Tunc quoque Romani Tarquiniorum dominatione in- iusta^ ad plenum sunt liberati ^. Prophetaverunt novissimi prophetarum ^ • ^ Aggeus, Zacharias, Malachias ^. Quorum unus cum de §cclesia ^^ dixisset: *Erit gloria domus huius posterior maior quam prior' ^^, ludei hoc de templo illo 0 a) iniciura circa .4 2. b) Cambises — Menphis dicebatur (7.4; fiabet Cl. c) instaurare C3, d) vocatos 51. e) annos corr. -is C3. f) los. dioit A. g) sic Bl; tres A. B2. C3. 4: tres et C 2. h) raenses C. i) pmot9 A2. k) suura A 4. 1) proph. om. A 3. 1) losephus, Ant. lud. ex interpret. Rufini II, 13. Cf. inp^a VII, 3. 5 2) Memphim ab Ape (iial) Argivorum rege conditam commemorat Frut. p. 38, 25, Hierongmum secutus, ex quo ideni Beda, Chron. mai. 44, Auct. ant. XIII, p. 256, hausit. Beda etiam l. c. 153, ^j. 271. ex losepho Baby- lonem in Aegypto a Cambi/se aedificatam habet. Neque vero usquani con- iunctas has duas traditiones ante Ottonem inveni. 3) los. Ant. XI, 3 : 0 Post Magorum vero interitum, qui defuncto Cambyse principatum Per- sarum anno tenuerunt, lii qui septem domini nuncupabantur apud Persas fiHum Histaspis Darium regem ordinaverunt. Quod omnino Otto corrupit, nisi forte corrupto eum exemplari usum esse credere mavis ; cf. etiam quae modo p. 84, n. 3. attuli. 4) Hieron. Chron. ad a. Abr. 1496 : Ideo 5 secundus annus in Magorum fratrum VII mensibus conputatur. Ex vocabulo in vel male lecto vel corrupto III (tres) Ottonis ortum esse videtur. Probatur hoc loco et supra I, 27. Ottonem interdum ipsa Hieronymi chronica adhibuisse. 5) omnia vasa Dei, quae Babyloniae reperirentur Frut. p. 57, 20. 6) Idem supra II, 2, p. 70, l. 20. 7) Aug. De civ. Dei 0 XVIII, 26. 8) Cf ibid. XVII, 24; Frut. p. 57, 25. 9) Aug. De civ. Dei XVIII, 35 in. 10) de novo testamento Aug. De civ. Dei XVIII, 45, cf. p7'aescr. c. 48. 11) Agg. 2, 10: Magna erit gloria domus istius novissimae plus quam primae, sicque apud Aug. De civ. Dei XVIII, 45. haec verba afferuntur. Ottonis textus ex Aug. De civ. Dei 5 XVIII, ^S in. : Haec domus Dei maioris est gloriae, quam fuerat illa prima etc, vel iis, quae paulo post leguntur: Maior est itaque gloria domus huius novi testamenti quam domus prioris veteris testamenti, 1 vel ex inscriptiotie eiusdem capitis conflatus esse videtur. 86 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. materiali^ dictiim putantes, falsa spe sunt frustrati. Esdras quoque scriba ^, quem unum de nominatis prophetis* quidam esse volunt ^, utilis valde in renovatione librorum legis ^ psalmorumque^ titulis eisdem fuisse temporibus invenitur. ^^//£'36.45. Denique a tempore illo, id est a Zorobabel et lesu sacerdote 5 xFj/, 24. jj^^gj^Q 4^ usque ad lohannem** nec^ prophetas cecinisse ^ nec regnum floruisse^ et^ excepto lesu lilio Syrach, qui Salemonis sectans opus librum, quem Sapientiae vocant, scripsit ^, et® Machabeis, quorum alii patientia, alii forti- tudine pro lege Dei fortiter steterunt^, paucos invenies, qui i dictis vel factis inter probatos cives Hierusalem meruerint ^^^//^f* computari. Habuerunt*^ tamen et postmodum» reges, quos suo loco ponemus ^, sed non^ tam claros, ut de catalogo meruerint^ esse priorum. Oros.11,8. Darius primo Babylonios iugum dominationis Persarum i excutere volentesk repressit, dehinc regi Scj^tbarum An- thyro , eo quod filiam eius sibi in matrimonio copulare nollet^", bellum indixit DCC^que milia armatorum unius amore mulierculae^^ in periculo posuit. Ubi amissis LXXX milibus c 0 n t r a Athenienses, eo quod Scythis lonas i n auxili u m m i - i sissent^-, procinctuml movit. Athenienses ergo cum X milibus in campis Marothoniis tanto exercituini, qui fusis inScythia tantum LXXX milibus de^ DCC^iso milibus supereratP, occurrunt interf ectisque exeis, mirabile dictu, CCtis* *miHbus ceteros in fugam vertunt. Post haecQl cum bellum ! rursus instauraret, Darius invia^^mortuus est, successit- que ei filius eius Xerses. *) id est ^' Malachiam add. B 1. **) baptistam add. B 1. a) materiales, manu recentiore corr. -li B 2. b) -que om. A 3. c) uuuc B 2. d) et alio atram. expunctum C 3. e) et om. C. f) Horuiu A^. g) post ifi A 3. h) non om. A^*. i) meruerunt ^3*. k) volentibus Bl. 1) prociactu Ai. m) exercitu C. n) de om. C. o) ita B ; DCC ^1—3. 4. C3 (ecorr.). 4; DCCta ^3*. CCti» C2. p) superant A^; supat A3*. B2. q) hoc A2. (7 2. r) ide Bl. 1) 1. Esdr. 7, 6. 2) Cf. Aug. De civ. Dei XVII, 24, sed etiam XVIII, 36. 3) Cf. Frut. p. 68, i. 4) Cf Frut. p. 55, 35. 5) Cf Aug. De civ. Dei X VIII, 45 : nec prophetas ex illo tempore habuit illa gens et multis cladibus afflicta est. 6) Cf ibid. XVIII, 36 : Ab hoc tempore apud ludaeos restituto templo non reges, sed prin- cipes fuerunt usque ad Aristobolum, v. efiam c. 45. 7) Cf. Frid. i). 79, 40; Ann. Hild. a. mundi 4977 (p. ^). 8) Aug. De civ. Dei XVIII, 36. 9) Infra II, 47. Cf Ang. De cii\ Dei XVIII, 45. 10) Pauca magis cum Frut. p. bl, 25. conveniunt. 11) pro unius libidine hominis Orosius. 12) Oros. II, 8, 1 : cur lonas adversum se auxiHo iuvissent, quae Otto turbavit. 13) Oros. II, 8, 13. et Frut. p. 57, 30 : in ipso apparatu concidit, quod Otto non betie intellexit. I OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. II. 87 XVII. Anno ab Urb e condita CCLXX^V, cum ob stu- oros. //,8.9. prum viva delbssa fuit Vestalisa-^ virgo Popilia, patri in regnum succedens Xerses Atheniensibus bellum parat. Tedet hic inextricabilem malorum texere cratem '^, tamen ad osten- 5 dendas mortalium miserias"^ summatim ea adtingere volo. Tunc enim Xersi cum innumerabili ac incredibili exercitu, t&.//,9. utpote qui ad mille milia armatorum e t a d mille ducentas naves rostratas et^ ad trium milium onerariarumc navium fuisse perhibetur, a Leonida Spartanorum rege cum paucissimis, id 10 est quatuor milibus, in artis locis Termophilarum occurritur triduo q u e pugn a t u r. Itaque Leonida quarta die, cum hostem undi- que circumfundid cerneret, dimissis sociis cum suis tantum, qui DC^i fuere, memorabili illo animans eosc eloquio: 'Pran- tfe. //, ii, 9. dete, cum inferis cenaturi', tantum audens aggredi^" exer-tfe. //, 9. I5citum tota nocte una sequentisque partem» diei'i hostes cecidit, adeo ut non eorum ictibus, utpote qui in nullo se defendentes* mutuis etiam se cedebant vulneribus, sedi propriis lassati laboribus ipsi, qui victores e x t i t e - rant, nonpercussi, sed percutientes morerentur^. Eo aomodo Leonida cum suis occubuit. Xerses bis victus navalek prelium parat, Sed Atheniensium ac Grecorum nonifc. //, lo. minus astu quam virtute territus, relicto Mardonio 1 ex- ercitu, inn^ scapham apudAbydum" conscendens un o tan- tum comitatus cliente in Persas rediito. Mardonius com- ib. ii, ii. 25 misso inBoetia cum Grecis prelio, deletis copiis regiisqueP opibus refert i s 1 ; Troehene (7 2. 3. 1) deferrent Bl. m) maner; A2. n) reciperet Al — 3. 3*; et add. A4. o) obrue- 35 rent Al — 3. 4; ]ap. obr. om. A5*. p) populo C3. q) -cum alio nlram., -c- in loco raso A2; qui eum 2i 1 ; qui cum e o C. r') A. B. C sic distinguunt: Datus est Arist. huic. Ilie etc, quocl corr. Urstis. s) quae om. C3. t) seq. galath expuncUim B2. u) opes Cic. v) audiret .4 4. w) discordia om. A. B2; discordias C4, co7-r. dis- cordia C2. x) int. o»t. C2. 4; quoque int. om. C 3. 40 1) IJ, 22. 2) Narrationem Orosii nimis comprimendo Otto plura depravavit. .8) Ad verborum concinnationem cf. infra II, 21, p. 91, l. 17 sq. et II, 36. 4) Lucan. Phars. VII, v. 62. 63: Romani maximus auctor TuUius eloquii, quos versus laudavit Aug. de civ. Dei XIV, 18. et De doctr. christ. IV, 17, 34. 5) Ciceronis verha ah Otton^e 45 hic perperam afferri vix est quod moneam. 6) Cf. Sallust. lug. \0, 6 : concordia res parvae crescunt, discordia maximae dilabuntur. 90 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. perientiis quam doctorum proficere institntis. Quam historiam ab aliis profuse dictam nos brevitatis causa SUCCinximus ^. Socrates precipuus philosophorum h i s malis motus veneno se necasse perhibetur'-. Qui* tamen nulla monimenta librorum dimisisse invenitur^ Unde eius^ tale dictum adhuc vulgo traditur: 'Malo in cordibus hominum quani in pellibus mortuorum ^ animalium scribere'. ^^■\i'I^' Insignia haec tempora tam expugnatione Athenarum quam ' ' morte Darii regis Persarum q u a m exilio Dyonisii Siculi tiranni lo ife. //, 14, 1. fuere. Sicilia enim primo Cyclopum, post tyrannorum usque in presentem diem ^ fuisse nutrix traditur, quorum** priores carnibus hominum, posteriores cruciatibus s e m p e r jDascebantur ^. De hoc Djonisio refert Tullius '\ quod ob nimiam cru- delitatem in suos nulli fidus, a nullo quoque boni quip- 15 piam^ fidens, cidtros metuens tonsorios candente carbone sibi adureYet cajnlhtm. Oros. //, IS. XX. Darius moriens duos reliquit filios, Artarxersen et Cyrum. Qui dum pro regno contenderent, multis utrim- qued profligatis Artarxerses graviter vulneratus equi velocitate 20 liberatur, Cyrus vero ab exercitu fratris interfectus finem certamini dedite. Itaque Artarxerses victoriam adeptus Hieron. in regn u m parricidio firmavit. H i c e s t Artarxerses, qui e t Assuerus, ^l—Q. ' sub quo Hester et Mardochei narratur hystoria, quando omnis populus I s r a e 1 de mortis periculo liberatus expletis a prima captivitate 25 sua iuxta leronimi supputationem ^ in^ Ezechielis pro- phetiam^^ CC^^^XC^''^^ annis pristinae donatus est libertati. Oros. II, Ea tempestate terrae motu concussa Sicilia Ethnaque ex- ^^ ^**' estuant e i agr i vill a e que k vastat a e 1 s u n t. Tunc etiam Athlantis *) Qui tamen — scribere (l 8) om. C, habet Cusp. 30 **) quorum — pascebantur (l. l^) om. A, habet Cusp cum B et C. a) e A 3*. b) mort. om. A 3*. c) quicquam B 1. d) utriuque B 2. e) ita Bl. C; iGcM A. B2. f) subputatioe A2. g) in oni. A2, h) ita AA. C2. 4. Cusp. ; prophetia Al — 3. 3*. B, corr. alio atram. -tiam C3. i) estuante 35| A2. C3. k) -que om. C 4,. 1) cousumpte Ai (cf. p. 91, ti. a^. 1) Cf. Oros. III, Praef.: aliqua studio brevitatis omitto, ei: cuncta . . . conpendiosa brevitate succingo. 2) Oros. II, 17, 16. E contra rectum habet Aug. De civ. Dei VIII, S. 3) Socratem libros non composuisse ex. gr. Cicero De orat. III, 10, 60, Hieron. Contra 40 Rtifin. III, 40, August. De consensu evangelist. I, 7. tradunt, qui tamen dictum siipra allatum non praebent. 4) Cf. infra VII, 23 ; loquitur de Bogerio Siciliae rege. W. 5) Oros. l. c: Sicilia ab initio patria Cyclopum et post eos semper nutrix tyrannorum fuit, saepe etiam cap- tiva servorum. Quorum primi carnibus hominum, medii cruciatibus, 46 postremi mortibus pascebantur. 6) Cicero De officiis II, 1, 25. 7) annos trecentos octoginta novem et menses quatuor Hieron. l. c.; 390 Ezech. 4, 5. OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHROXICA. LIB. II. 91 civitas ab arida soluta ia insulam redacta est. Atheniensium Oros. //, 18. reliqui a e pest i 1 e n t i a miserabil iter consumptae''^ sunt. Vide tempora omni plena miseria. XXI. Anno ab Urbe condita CCC^LX^IIII" ' Senones Galli Tilr^Rom. 6 dnce Brennone contra Romam procinctum^ movent con- ^^^n B\. h) bellorum ^4 3*. i) hanc A\. 3*; hanc alio atram. corr. hoc ^4 2; ab hac Ai. k) gaudio suoruni max. A2. 1) ac ^3*. ra) examinatam B\. n) regnante B2. C3, corr. rogante B2. o) facilisque, -que 40 delet, B2. p) V'o A\. 3. 3*. B (superscr. manu recottiore Quincio B2); V^ -4 2. 4; vero C2. 4; ven. cito u*o C3; Quinctio Oros. q) ifa A2. B. C, idque Ottonem scrip- sisse puto, praesertim cum ex Orosii codicibus, qui plerumque hahent Haliam, variam lectionem Halim adnotaverit Zangemeister ; aleti A\. 3. 3*. 4: AUiam corr. Cusp. r) quem i^ 2. s) se om. C 2. t) pcitasset B2. u) tunc om. A3*. v) quintus 45 A2. B\. w) exerc. om. B2, uhi praecedentia ad quartum — Romanorum in marg. inferiore suppleta stint. 1) usque ad Urbis portas Frut. ]). 60, 25. 2) pervenerant pro sepe venerant Oros. ; venerunt Frut. 3) His temporibus Frut. p. QO, 30. 4) Sequenti dehinc anno secutum est Frut. 5) in 50 medio Urbis foro terra dissiluit Frnt. 6) Dicto manu fortis Otto Gest. Frid. I, 33, p. 42. ittitur ; cf. losue 1, 14 : fortes manu. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 93 Qui rursum instauratis copiis revertentes a Romania de- Oros. iii, 6. nuo vincuntur. XXIII. Anno ab Urbe condita CCCC^IP legati Cartaginen- oro». m, 7. sium, quae urbs tocius A ff ri cae caput longe lateque 5 imperavit^ Romam veniunt fedusquea' inter se civitates heet» duae firmaverunt. Tunc etiam nox debito longius protracta^ fuit, et saxea grando veris terram Romae per- c u 8 8 i t lapidibus. H i s d e m diebus Artarxerses, qui et Ochus ^, Sydon e , Egypt o , Syri a ^ r e g n o subiec t i s plurimos d e x lude i 8 in 10 Hircania i u x t a mare Caspium habitare c o e g i t. Qu i i a m i n multum populum crevisse dicuntur ac inde diebus Anti- (christi ^ eruptur ie credunturf. XXIIII. Tempus esse puto, ut ad« Grecorum oro».///, 12. tempora veniamus. Ea ergo tempestate Philippus Amintae 15 filius, Alexandri Magni^ pater, Macedonum regnum per XX^Vi""^ annos tenuit. Hic apud Epimanundam Thebanorum regem^, strennuissimum a c summ a e philosoph iae virum, nutritus in tantam fortitudinis ac sapientiae virtutemh profecit, ut Grecorum civitates, quae dominandi libidine singulaei 20 imperare cogitaverant, omnes suo adunaret ac subiceret m imperio. Inferioribus enim contra superiores suadens ■ certamina*, omnibus ad invicem callide incitatiskj om- ■ nium ad ultimum efficitur princepsl et dominus. Ita ^ florent issimum ac libertate propria usum Greciae corpus 25 libertate p r i v a v i t Bizantium que u r b e m r e sistentem s i b i obsi- ib. Ili, 13.. jm dione cinxit. Haec urbs a"^ Pausania Spartanorum rege condita, a ■ Constantino postmodum gloria opibusque aucta et" a no- mineo suo Constantinopolis dicta, tocius modoP orientis caput n 0 s c i t u r. Exhaus t i s i n obsid ione copiis pyraticam aggre d i t u r 30 centumque*! LXXi" navium spolia rapuit et militibus suis dedit. Obsidione dimissa ad Scithas^ cum Alexandro filio suo pre- dandi causa properavit, Quibus astu magis quam virtute superatis plurimos ex eis capt i v a v i t , aur o argent o q u e p. 154. n 0 n repert is predam tantum pecorum innumerabilem 35*diripuit. Post haec Atheniensibus bellum i n d i c i t. Qui *) B 2 manu saec. XV. m marg. add. : Idem fecit Fride- ricus III. cesar. a) -que om. B\. b) he^^4; hec corr. hee J5 2; h^ ^ 3 ; he C3. 4. c) pro- tracto corr. protracta ^l; protracti9 .4 2. 3*; protractior A 4. d) plur. om. A. e) erep- 40 turi Ai. f) credntur -4 1; credentur J^ 2. 3*. 4. g) ad om. Ai*. h) virtutum J.3*. i) singulare A\ — 3. 3*; singulariter ^4. k) inv. concitatis^/ callide concit. Gotifr. 1) princ. in niarg. suppl. A 1 ; dominus et princ. A 2. m) Pausania (baus. C3) a C2. 3. n) et om. C2. 4. o) suo nom. C. p) caput orientis modo A2. q) -que om. C2. r) et LXXa Bl. s) Scytias C 3 ; Scythias C 2. 4. 45 1) Cf. Oros. VII, 2, 6; similia infra II, 32. 2) Ita lord. Rom. 69 et Frut.; Ochus qui et Artaxerxes Orosius. 3) Syria ex lord. Rom. 59, quem Friit. y. 60, 70. exscripsit. 4) quandoque Oros. 5) Ex Frut. p. 61, 5. 6) obses Thebanis datus per triennium apud Ep. strenuissimum imperatorem et summum philosophum eruditus 60 est Oros. 94 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. Oros. 111,13. pulsatis pera legat os universis Greciae civitatibus Lace- demonios^ etiam ac Thebanos- orant, ut communibus viribus coramunem omnium hostem^» propellerent. Sed frustra contra impetum fluminis conantur'^- ^. Nam ab ipso non isix^IV.'^. solum victi, sed et servituti cum aliis Greciae civitatibus 5 mancipati sub* coronaque venditi, captis aliis, profligatis aliis, fuere. ^iiibbs' S^^ etiam filium^ Alexandrum henivolentiam Mace- donum largitione secifantem in epistola redarguit dicens: Quod^ te mahim rationis in istam spem induxit, ut eos tibi lo fideles putares fore, quos pecunia corrupisses? An tu id agis, ut Macedones non te regem suum, sed ministrum et ib. i,2e,90.prebitorem^ putent^ ? Is quamvis rebus gestis et gloria a filio superaTi videretur, facilitate tamen et humanitate filio superior fuisse perhibetur^ a Tullio. Unde et ait: Ita- is que semper alter magnus, alter sepe turpissimus, td recte p)'ecipere ^ videantur qui monent, ut quanto superiores simus, tanto nos geramus summissius^. Ferunt^ de ipso, Oros. III, 14. quod falsorum deorum maximus persecutor fuerit arasque eoruml ac templa destruxerit^. Dumque a suis 20 sepe^ requireretur "\ quis sapienti ac viro forti finisn potissimum esset eligendus, dixisse fertur : i s , qui pa- catis sedatisque omnibus erga se bellorum sedi- tionumqueo motibus, cum precipuae auctoritatis etP nominis esset, subi t o v i t a m ferro f i n i r e t. Quod 25 ipsi c o n tig i s s e nec ** id falsos deos, quos persecutus f u e r a t , impedir e potui s s e aiunt. D u m e n i m Alexandr 0 uxoris suae Olimpiadis frat r i filiam suam copula r e t nuptias q u e magnifice celebra r e t , inter duos Alexandros, generum scilicetfl e t filium, a Paus o ni 0 1" nobili Macedonum iuvene dolos ne- 30 c a t u r. *) sub coronaque venditi om. C, habet Cusp. **) nec — potuisse (l. 27> om. C, habet Ciisp. uncis inclusa, omissa voce id. a) muY. per leg. C b) hostem (corr. ex -iuiu^ omniuiu A2. c) conatur ^3*. 35 d) Alex. filium A; Alex. fil. suum Cusp. e) Quae te, malum, inquit, ratio Cicero. f) prebit. om. Bl. g) sperent fore Cicero. h) a Tnllio perhib. C. i) pcipere B\, corr. pcipere C2. k) Fertur A. 1) ac templa eorum A2. m) requiretur B 1. n) finis om. B\. o) -que om. B \. p) ac C. q) scil. otn. C 2. r) ita B. C2\ pausomo C3; Pausanio C4; Pausano A; Pausauia Oros., Frut. s) nec. dolo A2. 4. 40 1) Ita codices Orosii; lustimis IX, 3, 5. recte Thebanos solos nominat. 2) Cf. Oros. III, 14, 1 : Philippus cruentissimam victoriam in Thebanos et Lacedaemonios exercuit. 3) nec coneris contra ictum fluvii Eccli. 4, 82; cf. Helmoldi Cron. Slav. I, 69: alioquin frustra contra impetum fluminis iri ; Otto de S. Blasio c. 15. fin. 4) Postrema 46 verba Otto iterum exscripsit Gest. Frid. I, 4. 5) Cf. Oros. III, 14, 6 : Nec ab iratis dis, quos parvi semper penderat quorumque aras, templa et simulacra subverterat, quin electissimam, ut ipsi videbatur, mortem adipisceretur, potuit inpediri. 6) pridie quam occideretur Oros. IOTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 95 XXV. Anno ab Urbe condita CCCC"XX°Vr mortuo Phi- Oros. ///, 16. lippo in regnum successit Alexander*. De quo traditur^'^ quod non Philippi, sed cuiusdam magi Egyptiorum regis Nec- tanabi filius fuerit. Aiexander suscepto regno virtutem 6 animi intra se non ferens terminisque^ a patre, quamvis viro bellatore ac fortissimo, relictis non contentus^'- im- perium dilatare cogitat. Itaque compositis ac ordinatis ib. iii, i6. rebus in Grecia, assumptis secum paucis, id est XXX^* duobus milibus peditum, VII -^ milibus equitum et quingentis, navi- 10 bus CLXXX, tam parva manu utrum audatius fuerit, quod Itotum orientem est aggressus, an mirabilius, quod vincere potuit, incertum habeo. Darium igitur*^ regem Persarum, Arsami filium, qui XIIIP^^ a Cyro tocius orientis monarchiam tenebat, hac potissimum causa aggredi voluit, quod a patre ^Z'- ^''""'- 15 suo Philippo tributum requisierat ® . Cui cum Darius, missa prius legatione superba, in qua se regem regum ac consan- rguineum deorum, Alexandrum vero famulum suum vocat, cum exercitu DC^*^™™ milium occurrisset, Alexandrif non minus Oros. ///, 16. arte quam virtute supera t u r ^. Darius rursum instaurato 20 exercitu bellum parat. In qua pugnaS non solum vincitur, sed et mater e i u s et soror eademque uxor^ c u m L parvulisfiliis capiunturi. Ob quam rem fractus animo ■ Darius Al e x an dr 0 pro red i m e n d i s captivis mediam partem I regni tradere voluit, sed nequaquam valuitk obti- 25 n e r e. Alexander Pers arum potitus victoria Parmenionem ad invadendam classem eorum cum copiis mittit. Ipse vero cum Iexercitu in Syriam tendit ibique reg e s ultro sibi occur- rent es ac suae ditionil se subicientes quosdam in gratiam recepit, quosdam mutavit, alios v e r o m perdidit. 80 Tyrum n etiam nobilissimam eto locupletem, fidutia Kartaginensium sibi resistentem, cepit urbem. Inde Ciliciam, RodumP a c Egyptum peragrans omnes in deditionem accepit. Tunc etiam Alexandriam in Egypto condidit. Inde Hieru- ^xi, 8. 35 *) Hic est magnus Alexander, a quo cepit et in quc desiit Grecorum monarchia add. C. Cusp., manu saec. XIII, eadem qua supra p. 76, n. *, in marg. B 1 (= C b). a) fertur C. b) -que om. C. c) contentis C2. 3, corr. alia nianu -us C 3. d) igitur om. B 1. e) requisierit A3*. f) Alexandri alia manu mut. ab Alexandro C2. 8; ab Alexandro Gotifr. , qiii verba Oitonis paulum immntavit. g) magna ^3*. 40 h) uxore AZ*. i) captantur Bl. k) obt. valuit B 1. 1) subditioni A^. m) inut. quosdam A 2 ; quosdam vero A 4. n) Cirum A 2. o) ac A 2. p) Rodum om. A 3* ; Rodam B\. 1) Frut. p. 62. 2) Cf. ea quae Otto supra I, 6, ;j. 45, /.11 sq. de Kino ct Semiramide ex Orosio disseruit. 3) IIII Oros. et Frut. 45 4) Cf. Hieron. in Dan. 7, 5. 5) non minus arte Alexandri superata quam virtute Macedonum Oros. III, 16, 4. 96 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. ^os.Antiud.^^Yem^ veniens a ludeis cum magno suscipitur honore, templumque^ ingressus hostias ^ Deo vero obtulit ac summum sacerdotem summa veneratione, iuxta^ losephum, coluit mirantibusque cunctis summi dei, qui sibi orbem subiugaret, eum sacerdotem esse, cuius revelatione ipsum*^ cognosceret, 5 Oros. III, 17. asseruit. Darius r u r s u m spe pacis amissa pugn a m i n i r e m o - litur. Anceps tunce diu victoria stetit, Dario sepef i a m vict o , n i s vinc a t , mori parat o, Alexandro vero ex priori victoria amplius ad pugnam anim ato. Tandem cedere dumh coguntur Persae, Darius raori optans a suis i( hello eximitur. Sicquei Persarum imperii hocultimo bello vires cecidisse feruntur, ut post haec nobile^ illud acl potentissimum regnum patienter iugum servitutis portaret. H i s tribus b e 1 1 i s quin decies centena milia Persarum ceci- disse feruntur. \t Et hii sunt reges "^ Persarum '^ : Cj^rus , *Cambises, *ij|lfs Magi", Darius, Xerses, Artabanus, Artaxerses, qui et Lon- gianus, Xerses, Sogdianus, Darius Nothus, Artaxerses, qui et Mennon vel Assuerus ^, Darii et Parisatidis filius, Artar- xerses, qui et Ochus, Arses filius eius, Darius Arsami filius. 20 Qui omnes CC^^^XX vel amplius '^ annis orienti imperaverunt. Exbinc imperium supputatur Grecorum seu Macedonum. Oros. 111,11. Alexander XXXIII diebus predam percensuit Persipolim q u e I urbem, caput Persicio regni, victor inva d i t. DariumP bello* egressum presidioque fugae confidentemQL ob gra- 25 tiamAlexandri^ fraudulenter suir vinctum multisques confossum vulneribus et t extrein um spiritum trahentemin V i a reh nquunt". Quem Alexander inven t u m '^' in se- pulchr um patrum suorum in ferriw misericordia motus iussit. cf.Frut.p.es. Fertur^ etiam hoc memorabile^ de ipso. Dum enim 30 scire vellet, qui domini sni traditores extiterint^, sub sacra- j 'i *) bello egressum — fraudulenter (l. 2Q) om. C, hahet Cusp. uncis inclusa. Voces quoque -que et et (l. 27^ paulo post om. C, habet Cttsp. , II a) lerosoliraam C2; Hierosoliraam C 3. b) -qiie om. B 1. c) coluit iuxta 35-'" los. A2. 4. d) eum C. e) tunc om. B l. t) iam sepe A2. g) nisi -B 1 ; i invincat corr. ni viucat C 2, qui in marg. habet ut; uiuiucat corr. nivincat C3. h) dum om. A 2. i) Sic A. k) illud nob. C. I) regnum ac potent. A 3. m) reges hoc loco om., post Persarum alia manu sttperscr. C 3. n) Magi i^npra lin. siippl. A 1, om. A 2. o) Persi A 3*. p) Darius A 2. q) considentem B 2. r) sui om. C 3. 40| s) -que om. C. t) et om. C. u) relinquient A 3*. v) iuvenlt A 3*. w) inferri om. A 4, uhi post iussit manti panlo recentiore in marg. suppl. sepelire. x) Ferunt B 1. y) mirabile B 1. z) extiterint radeudo mtit. -rit Ao*. 1) Hostias sane Al. immolavit in Dei templo Aug. I)e civ. Dei XVIII, 45. 2) Reges sequentes lordanes et Fruiolfus cum Hieronymo 46^ suis locis posiierunt. 3) V. supra II, 20. 4) per annos 240 Frut. p. Gl, 25; per ann. pl. m. CCXXX lord. Rom. 57; 233 Aug. De civ. Dei XII, 11. 5) Cf. Frut. p. 08, lo. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 97 mento pollicitus est, qnod quicumque^ se interfectorem Darii profiteretur, ipse eum excelsum faceret ac notabilem. Qua** spe allecti apparuerunt^ ac prodiderunt se viri scelerati, quos ille statim in patibulo excelso*^ affigi precepit: sicque, 5 iuxta quod pollicitus erat^, excelsos eos fecerat*^ in cruce ac omni evo de perfidia sua notabiles. Inter haecS Alexander, Alexandri Magni avunculus, Epyro- ^{^^'^^xi' tarum ^ rex, d u m Alexandrum emula r i c u p i t , a Brutis Lucanisque interficitur. Igitur Alexander Magnus post mortem Darii Hyr- 10 canos et Mandrosli imperio adiecit Amazo n u m q u e regin a m Alestr a m proca citeri venientem ad se^ cum muneribus ob suscipiendam prolemexcepitk. Longum est enume- rare gentes ac^ regna: totum enim orientem a Scithia usque ad finem terrae ^ suae ^^ subiugavit potestati ^. Probat hoc 15 India citerior, quae, quamvis in oceano ultimoque oriente ^ posita orbem claudat hominibusque inpervia solis bestiis ac serpentibus videatur habitabilis ^, Alexandro tamen facta esf^ subdita et penetrabilis. Ibi saxum mirae altitudinis et aspe- ritatis, ubi multi populi confluxerant, Herculi inexpugnabile, 20 ut ipsum etiam^ virtute supergrediP videretur, cepit et ex- pugnavit ^. Ibi Porum Indorum^ regem, opulentissimum ac mirae magnitudinis et fortitudinis virum^, singulari con- gressu vicit et in signum victoriae regno restituit^, ipsum- que ad videndum^ terrae ultima loca ducem habuit. De '^^Vn'^"^' 25 cums domo aurea, vmea quoque argentea et aurea racemis- que^ ex gemmis preciosis qui scire vult, legat epistolam Alexandri ad Aristotilem philosophum, preceptorem suum ^. In qua pericula eius, quae passus est, de simulacrisque solis et lunae, quae ei"^ mortem predixerunt^^, et multa, quae 30 tam mirabilia sunt, ut etiam incredibilia videantur, diligens inquisitor rerum^ inveniet. Alexander tocius orientis potitus victoria-^^, dum Romam Oros. 111,20. quoque cum universo occidente sibi subiugare parat ^^, ab a) est quod cuque B 2, b)Quaspeallectiom. C c) ergo j 35 add. C. d) exe. om. A 2. e) est B 1. f) fecit B 1 ; fecerat eos C. g) haec j om. A 3. h) vel Mardos in marg. add. Cusp. ; Mandos Oros. (sed Mandros Chrt. 6380, I olim Fris., et cod. Bern. 160^. i) procatiter Al. Bl; procac. om. C. k) suscepit Bl. Gotifr. 1) et A2. C. m) suae om. Ai*. B 2. n) est om. C 2. o) etiam om. C 2. p) super egredi A 3*. q) regem Ind. A 1 — 3. 3* ; Ind. om. A 4. r) virum Ij 40 om. A 4. s) videnda (-a e corr. C 3) ultima terre loca (loca terre C 3) C. t) vinea- ' que A 2. u) racemis A 2 ; racemusque A 3. v) eius B 2. w) predixerant A. B 2. Cusp. x) rerum om. A 3. 4. 1) Cf. eUam Frtit. p. 76, 45. 2) Cf. Frut. p. 73, 5. 3) Cf 1. Mach. 1, 3 : usque ad fines terrae. 4) Cf. Frut. p. 70, 60. 5) Oros. 45 III, 19 ; cf Frut. p. 71, 3. 6) Frut. p. 73, lo. 7) Oros. III, 19, quem Frut. p. 75, lo. exscripsit, 8) Oros. l. c. ; Frut. p. 69 sq. 9) Cf. Frut. p. 70; 30. 60. 10) Subacto igitur omni oriente Frut. p. 75; 15. 11) Cf Oros. III, 15; 10. Ottonis Frisingensis Chronica. 7 98 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. Oros. III, 20. India re vertitiir in Baby lonem . Ubi exterarum gentium ex toto pene orb e ac ultimo occidente, id est ab Hispanis^, Gall i s , Germania ^, Afifric a ac ferme omni Itali a legati s i b i occurreruntb, ut inde venissec cerneres legationem, quo vix tam parvo tempore crederes e t i a m rumorem pervenisse. Et mirum dictu, tantus timor tot u m invaserat d orb e m , ut, cum« per XII tantum^ imperassets annos^, ipso^ in summo oriente constituto ultimi occidentis populi timore c o n territ i legat os mitterent pacemque peterent. Alex- ander e r g o i n Babylon e positus die, tempore ac loco sibi a simulacris solis et lunae in India prefixoi-s ministri insidiis veneno interiit. 0 mortalium conditio, o mentes miseras et cecas ! Nonne iste est Alexander, qui Persarnm nobile ac superbnm imperium destruxit et ad Macedonas trans- tulit? Numquid ipse^ non est, quem totus orbis^ tre- mens^ etiam non visum expectare non ausus ultro se servituti dedit? Et tamen tantus"^ talisque unius potus poculo, unius ministri insidiis extinguitur, unius morte totus mundus concutitur. Regni Macedonum monarchia, quae ab ipso cepit^, ipso mortuo cum ipso finitur^. Nos vero hoc^ non adtendimus, qui mundum diligimus, qui ipsi tanquam aeternae rei ac permanenti inherere vo- lumus. Cadimus cum cadente, labimur cum^ labente, volvimur cum rotante, postremo perimus cum pereunte. Civitas *autem Christi fundata supra firmam petram^ malis ac tempestatibus mundi non concutitur, immobilis- que*i ac inconcussa^" manens aeternaliter regnare, aeter- naliter coronari meretur. Oros. ///,23. XXVI. Igitur Alexandro mortuo, qui per XII annos orbem s i b i ferro subiugaverat, principes eius coadunatum ab ipso imperii corpus singuli singulas sortiti provincias veluti predam nobilem a magno » s i b i leone preparatam menbratim per XIIII"'^ annos avidi discerpsere catuli orientis- que imperium diu post haec* in sua ditione" tenuerunt^. a) Hispaniis A2. b) occurrunt Bl. c) cern. venisse A^. d) inva- serit A 3*. e) cum om. A 1—3. 3*, supra lin. suppl. A 4. f) tantum om. A. g) imper. om. Ad. h) ipso om. A. i) ila A A. B. C; preiixa ^l — 3. 3*. k) non ipse A2. 1) raundus A2. m) talis tantusque A. n) cepit, ipso om. A3*. o) ipsum add. A. p) cum lah. om. C3. q) -que otn. A2. r) n gcussa A3; incussa C2. s) a magno om. C3. t) hoc Bl; hcc (-ec fortasse in loco raso) B2. u) conditione A2. v) ten. om. C3. 1) Cf. ex. gr. Walteri Alexandreis X, v. 5229 sqq. 2) Ale- xandrum 12 annos regnasse ex. gr. apiid Oros. III, 23, Frut. p. Q% i. 75, 55, 1. Mach. 1, 8. legitur. 3) Cf. Frut. p. 74. 4) Cf Oros. III, 23, 6 : Alexander . . . trementem sub se orbem ferro pressit. I 5) Cf infra III, 2. 6) Maith. 7, 25 : fundata enim crat super petram ; Matth. 16, 18: et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 99 Hinc Ptholomeus Egyptum, Antipat e r Greci a m , Seleucus, ^i^ Fmt. quo Seleucia^ Antiochib pater^ Syriam et Babyloniamc, Cassander Lyciam et Pamphiliam-, Antigonus maior e m Phrigi am-* aliique singulas occupavere provincias 6 ac iuxta librum Machabeorum diademata sihi imposuere.i.Maeh.i^io. Dumque*^ provincias et regna dividerent, tantum ad invicem oros. ///, 23. contraxerunt odium, ut ad ultimum omnes® mutuis caderent vnlneribus. Ut enim liberius^ debachari» possent, matrem Alexandri Olimpiam una cum filio suo Hercule XHH annos 10 habente Cassander et Antigonus interemerunt. Fuernnt aliquanto post tempore fortissimi, quos supra nominavi'^-^, cives Christi Machabei. Quorum alii pro testamento Dei^ primi antiquae legis martires, ab^ Antiocho rege martirio consummantur^, unde et soli ex 16 antiquis patribus ab §cclesia inter martires coluntur^. Alii vero, ludas et fratres eius, viriliter pugnando ac armis patriam defensando^, post innumerabilem inimi- corum stragem ipsi quoque bello"^ ceciderunt ^. XXVII. Sed iam ad Romanorum imperium stilum 20 vertamus. Nempe, ut sepe iam dixi^ regnum Eoma- norum regno Babyloniorum tanquam patri successit filius^. Dum ergo^ in primeva, velut in^ infantia, ma- neret conditione ^^, duo, quae modo nominavimus, regna, Persarum scilicetP et Grecorum^, quasi tutores ^^ et peda- 25 gogi^'^2 huius fuerunt. His itaque cadentibus et velut^ morientibus regnum Romanorum, quod iam ad robustam ^^ pervenerat * etatem , utpote magisterii iugo ^^ excusso libere per se cepit regnare dominiumque suum iure hereditatis recognoscere. 30 a) pater Ant. a quo Seleucia B 1. b) Antiochiam pariter et Cusp. c) Babit ^l. 3. 3*; Babilonem, -nem in loco raso B2. d) Cumque regna et prov. A 2. e) mutuis omnes C. f) libertus A3*. g) debachare A2. h) memoravi A. B2. i) ab — inter martires (l. 15) om. C 4. k) coronati linea ruhra perducta delet. et eadem nianu superscr. vel consummantur A 1 ; rege passi A 4. 1) defendendo A. 35 m) in bello A2:, bello om. AZ. n) enim A2. o) in om. A2, supra lin. suppl, Ai. p) videlicet C; Grec. scil. et Pers. Ai. q) medorum A2. r) pedagi Bl. s) velut om. A 2. t) etatem perven. A 2. u) rego vel rvgo A 1 ; regno A 2. 1) Friit. p. 77, 10. 2) Lyciam et Pamphyliam Nearchus, Cariam Cassander . . . accipit Oros. III, 23, quae Otio corrupit. 40 3) Ex Oros. III, 23 ; Asiam Frut. p. 75, 55. 4) //; 16. 5) Cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 36; Ann. Hildesheim. a. mundi 4994 (p. 4>. 6) Cf. ex. gr. Aug. Sernio 300, Mig?ie, Pairol. Lat. XXXVIII, col. 1377. 1379 ; Martyrol. Hieron. (Acta SS. Bolland. Nov. II, 1, p. [99J), Bedae, Adonis, Usuardi ad diem 1. Aug. 7) Cf. Hegesippus I, 1. 45 8) //; Prol. II, 2. 9) Oros. II, 1. 10) Cf supra II, 10 fin. et ea, quae ihi adnotavimus. 11) Oros. II, 1. 12) Cf. infra II, 28, p. 100, /. 3. 23. 13) Cf. Oros. II, ^fin.; infra II, 29, p. 100, /. 27. "7* 100 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. Oros.iiiAb. XXVIII. Anno ergoa ab Urbe condita CCCC°XX«VF, eo scilicetquo Philippo successit Alexander S qiiasi" adhuc^ vivente pedagogo Roma admodum est dehonoratad. Nam cum Samnit e s bello pressissent, pluresque ex eis, i d e s t XX milia, cecidissent, Samnites dampno suorum cor- j repti evocatos in angusti a s e locorum Roman o s - in tantum oppresserunt, ut in potestate haberent, an occiderent, anf potius captos in servit utem redigerent. Usque ad id enim tempus occidi poterant, capiff non poterant R o m a n i. Turpiter e r g o capt i a c vest i b u s armis que nudat i , i obsides quoqueh dare coacti, ignominiose domum sunt re- f6. versi. Et, ut^ ait Orosius, liodie Romani aut omnino^ non essent, aut Samnio dominante servirent, si fidem federis, quam sibi servari a suhiectis volunt, ipsi suhiecti Samnitibus Servavissent ^ . S e q u e n t i anno Romani fedus rumpunti r u r s u m que cum Samnitibus Papirio consule d u c e bellum i n - staurant"!, Quem tantae fuisse» virtutis ac strennui- tatis ferunto, ut eumP etiam Alexand r o Magn o , [s i * venisset], opponere c o gi t a s s e n tq. ib. 111,21. XXVIIII. Anno ab Urbe condita CCCC<^L°, CUin Ale- i xandro mortuo regnoque suo a sociis suis in se ipso di- viso ac per hoc desolando^' ^ regnum Romanorum iam tamquam pedagogo defuncto in propria auctoritate ac^ libertate stare cepisset, Quinto Deciot Mureu, Fabio Maximo quater consulibus * quatuor fortissim ae gentes, Etrusci, Umbri, f Samnites, Galli, adversus ipsum conspira v e r u n t ^ . Romani, utpote qui, ut supra dixi^, ad robustam etatem venerant^, consilio arteque usi host e m divi dere conantur. Ita- j que Etrusc o s e t Umbr osdum incendio agr orum suorum reverti faciunt, ipsi cum Samnitibus a c Gallis p u g n a m \ ineunt gravissimequex utrobivis pugnantes, Decius ' cum VII milibus legionis suae occubuit, Fabius vero oc- c i s i s L y mili bus adversariae partis vic tor extitit. Revertentibus autem de victoria Romanis pestilentia *) si venisset A (superscripta A \). C, om. B, sed manu saec. XIII, \ cadem qua supra p. 95, n. * et p. 76, n. *, supra lin. add. - Bl (^ C b). a) ergo om. C2. 4. b) qa B2. c) adhuc om. A3. d) dehonestata A. e) angustiam Ai; angustia C4. f) ac C3. 4. g) capi non pot. om. A3*. h) ob- sidesque Bl. i) ut om. A3*. k) non essem oranino A. B2. 1) servassent A2. Bl. Gotifr. m) instaurunt ^l. n) virt. fuisse A. B2. o) fert" B2. p) etiam eum C. q) voluissent C. r) desolato C. b) ac lib. om. A 2. t) de- cimo A2. u) muro niut, muco C2; mut'o C4. v) conspiravere B2. C. w) ita Al. 3. 3*. 4. B2. C; pervenerant A2. Bl. x) -que om. A2. C3. y) quadraginta Oros. (sed XL corr. ex L cod. Vatic. Palat. 829^. 1) Ex Orosio III, 16, 1, cf. supra II, 25 m. 2) Cf. Frut. ; p. 76,60. 3) Cf. Luc. 11, 17: Omne regnum iu se ipsum divisum ' desolabitur. 4) Fabio Maximo V, Decio Mure IIII. consulibus Oros, \\ l. c, quod Otto non satis intellexit. 5) //, 27. AC OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. II. 101 magna Urbem invasit, sicque^ in 1 u c t u m versum est gaudium^ o". XXX. Anno sequ e n t i d e n u o ^^ a Samnitibus vi n c u n - Oros. /J/, 22. t u r Romani, S e d Papirius consul contra eos missus v i c t o r sextitit. Proximo de hinc anno Fabius Gurgis c u m e i s pugna ns vincitur in Urbem q u e fug atur. Quem cum senatus ob hanc ignominiam submovere a consulatuc decerneretd, pater eius Fabius Maximus ultro se obtulit ac conserto cum hosti- bus prelio, capto duce eorum Pontio multisque cesis milibus, 10 triumphans bellum Samniticum, quod per LVIIIIe annos cum multo utriusque urbis- sanguine protractum fuerat, utcumquef finivit. Rursum tamen redivivum bellum ex- citare» cogitantesh cum Lucanis, Brutis, Etruscis, Oallisi Samnites contra Romanos conveniunt, ubi cum utriusque 15 p a r t i s '^ stra ge fortissime pugn a t u m e s t , Gallis m o r e s u o viriliter pugnando crudeliter Roman os cedentibus. Involvi multorum bellorum^ discrimina rerumque mutationes tam miseras texui quam multiplices. Verum quia transcursis^'^ Babjloniorum, Medorum, Persarum, 20 Grecorum gestis ad Romanorum tandem"^ hystoriam venimus, ea quae ab ipsis vel fortiter vel aliter gesta sunt, quia a multis large^ diserteque^ sunt edita, nos brevitatis causa compendio stringamus ^. Hoc tantum lectorem notare volo, Romam numquam pene^ fuisse 26 sine bellis exterius vel sine clandestinis malis seu pestilentiis interius^. Unde Orosius atrocitatem pestilentiae, Oros./r, 6. quae quadam vice apud Romam conflagravit, significans, quanta esset: Censiis, inquit, indictus est, qui non, quantum Jio- minum deperisset, sed quantum superfuisset, inquireret. Idem 30 paulo post: JEcce contimiatim quae et quanta numeravimus^ accidisse annis^ singidis. Flurimi anni sunt^, inter quos certe raro aut pene^ mdlo nicJiil non^^ triste gestum^ , et hoc, cum idem scriptores, proposito sihi magis laudandi^ a) sie Al. 2. 4; et sic A^. 3*. b) denuo om. A2. c) acsultu B2. d) de- 35 cernerent Bl. e) quadraginta et novem Oros. (sed corr. exl^Ylllcod. Vat. Pal. 829; XL et VIIII mut. L et VIIII cod. Rehdig.). f) utc. om. C. g) excitate J.3*. h) cogitante A2. 1) Gallis om. A'd*. k) discr. bellorum A. 1) transcursus ^3*. m) ita Cnsp. ; {m A. C; tantu B. u) large om. Ai*. o) directeque ,4 3*; discrett^- que A4:. p) pene om. A2; pene nunquam A 1. 3. 3*. 4. B2. q) nuraeramus Orosius. 40 r) sing:. annis A 2. s) sing. pluiima Oros. (s alia manii supra lin. add. cod. Rehdig.). t) pene om. C3. u) non om. C. v) est supra lin. add. B2. w) laudando A. B 2. 1) Nec erat, cui de triumpho gaudium suaderetur Oros. l. c; cf. Esther 13, 17 : converte luctum nostrum in gaudium, cf. Baruch 4, 8-i. 2) multa Romanorum clade Oros. l. c. 3) De sola Romanoriim 45 sirage Orosius loquitur. 4) Cf. lord. Rom. 11: primum Assyriorum, deinde Medorum Persarumque et Grecorum currentes, ad Romanum quomodo delatum est vel quali tempore, latius . . . exequamur. 5) Ad verbo7'um concinnationem cf. Oros. III, Praef., inp7'imis ea, qiiae supra P' 90, n. 1. ad II, 19. ex Orosio attulimiis; cf. inff-a II, 32, p. 105, /.11. 50 6) Cf Oros. III, 21. IV, 2. 102 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. oros. jr,b. negotio, caverent numerositates^ miseriarum, neeosdem, quihus liaec et de quibus scrihebantur, offenderent auditoresque suos exemplis preteritorum terrere potius quam instruere viderentur. Porro autem nos in ultimo temporum positi mala^ Roma- norum scire non possumus^ , nisi per eos qui laudavere Ro- a manos. Ex quo intelligi^ datur, quanta illa fuerint, quae studio propter Jwnorem^ repressa sunt, cum tanta in- veniuntur, quae tenuiter inter laudes emanare potuerunt. Nondum Samnitico bello ad plenum expleto^ maximum illud et famosissimum Pyrri sequitur bellum ^, qui ex genere magni^ Achillis originem ducens Epirotarum regnum tenebat^. Occasio autem^ huius belli Tarentini fuere ^. ih.iv,!. XXXI. Anno ab Urbe condita CCCC^LX^^IIII" Tarentini classem Roman o r u m pretereimtem e x spectaculo theatri hostiiiter inva dentes, quibusdam per fugam lapsis, alios cepere, alios interfecerei. Quod dum Romaniprius legatione miss a quererentur ac non proficerent, fines e o r u m cum Emilio d u c e igne ferroque vasta ntes hostiliter invadunt. Tarentin i *, utpote ex Lacedemoniis g e n i t i , Pyrr u m Epir o - tarum regemk.^ legatione pulsant eiusque auxi- Frut. lium inpetrant. Qui dum 1 ad bellum contraRomanos proficiscitur, consul to mendacissimo ac vanissimo^ Delfic o Apollin e dubium ab eo more suo accepit re- spons um. Ait enim: Aio te, Eacida^, Romanos vincere posse. Oro8. /F, 1. 1 g i t u r Pyrr us Romanique Levin o consul e , d u m non pro temporalis rei^ commodo, sed pro gloria libertateque tuenda pugnam apud Eracliam Campaniae urbem fluviumque Lirim conserunt, acerrime diutissimequeo per L, ut aiunt, dies ^ mori utrobique magis quam cedere optantes dimicavere. Romani tandem maxime elephant um, quos tunc primum vide r a n t , terr ore consternati in fug a m v e r s i dicuntur. Cesa feruntur ex^ eis peditum XIIII milia DCCCLXXP, capti mille XQ. Ex equitibus vero cesi CCLVI^ capti DCCCIIs, amissa signa XXII. Quant umetiam detrimentum suorum vincendot ac ceper i t Pyrrus, ipsemet postmodum mani- festavit. Dum enim Tarent um revertitur ibique lov i titulum figitu, dixisse f ertur : a) numerositatem A. b) mala otn. C3. c) Bumus ^3*. d) datur intell. A. B2. e) hon-orem Oros. f) expleno A3*. g) magna Al. 3. 3*; magno ^4 2.4. h) autem ow. A2. i) interficere B 2. k) regem om. A2. 1) Quidam ^3*. m) Eacide A. n) regi B 2. o) -que om. C 3. p) DCCCLXXX Oros., Frut. q) mille trecenti decem Oros.; octingenti 20 Frut. r) CCXLVI Oros., Frut. s) ita etiam Oros.; DCCH A; 712 (varia lectio 812^ Frut, t) inceudio A; uincendio, i ex- pttncto corr. uincendo B 2. u) tingit A 2. 1) Ex lord. Rom. 150. 2^ Ex Frut. p. 77, 25. 3) Cf. \ Oros. IV, Praef. § 11. 4) Cf Frut. p. 77, 25. 5) Ex Orosio IV,\ 1, 7. 6) Simile quidquam nusquam inveni. 7) Cf. Frut. jj. 77, 35. f OTTONLS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 103 qui ante haec^ Oros.lv,i. Invicti fuere viri, pater optime Olimpi, Hos^^ ego in pugna vici, victusque sum ab eis^ . D u m q u e increparetur a s u i s \ cur se victum diceret, qui vicisset, 5 respondit: 'Ne ego, si iterum^ hoc modoe vicero, sine ullo milite revertar Epirum'. Romanis fugientibus^ aliud discrimen 158. *o r i t u r. Nam pabulatores eorum a grandine percussi alii mortuig, alii semivivi inh via prostrati^ inveniuntur. Secund o in Apuliae finibus bellum adgressisi diuque pug- 10 nantibus Pyrrus vincitur. Ex Romanis-' V milia, de exercitu Pyrri XX milia ceciderunt. Ipse quoque Pyrrus graviter in brachio sauciatus fuit. Tercio inter eos bello apud Luca- «^. /f, 2. niam gest o cum multo utriusque exercitus detrimento* Pyrrus tandem vincitur, sicque quinto demum anno ab 15 Italia fugere compellitur. Tanta autem virtute ae nobili- tate bellum hoc gessisse fertur, "at plurimum etiam ab ipsis commendetur Romanis ^. Potest hoc perpendi in praeclara eiusdem sententia de reddendis ^ captivis. ^'i]'^^ii/ Ait enim: 20 Nec mi^ aurum posco, nec mi^ precium dederitis, JSfec cauponantes hellum, sed helligerantes Ferro, non auro vitam^ certamus^ utrique. Vosne velit an me regnare^, quidve ferat fors^, Virtute experiamur, et hoc simul^ accipe dictum: 25 Quorum virtuti helli fortima pepercit, JEorum^ me lihertati parcere certum est, Dono, ducite, doque volentibus et magnis dis^ . Haec ab* antiquo scriptore quodam^*^ edita Tullius^ etiam ad^ argumentum virtutis^^ suae in libro de Offi- 30 ciis ponit. Rursum^ idem de eodem : Cum enim rexib.iii, 22, 86. * ) ab — edita om. C, manu recentiore in marg. adscripta C 4, habet Cusp., omisso quodam. a) antehac Oros. b) g delef. add. B 2. c) isdem Oros. (varia lectio hisdem^ / hisdem Frut. d) si secretum trium C2; iterum om. C 4. e) modo om. A3*. 35 f) fngentibus B2. g) moriuntur C'2. h) in via prostr. om. A; in via eemiv., omisso prostr., C. i) instauran t C. k)jeius add. C5. 4. I) post mi alia manu superscr. hi,4 2; secundum mi alia manu mut. m C3. m) vita radendo mut. vita-B2. n) cer- namus corr. Cusp. cum Cic. o) hera e Cic. add. Pithoeus. p) ita Al. 3*. 4. B 1. Cic. ; sors A 2. 3. B 2. C. Cusp. q) stcper simul manu recentiore superscr. semel A 2. 40 r) Horundem Cusp., sine dubio e quodam Ciceronis exemplari, apud quem Jiodie Eorun- dem libertati me. s) diis J. 4. C; super dis superscr. vel diis B2\ cum magnis diis Cusp. ciim Cic. t) edita quodam A2\ quodam script. edita ^4; cf. n. *. u) etiam Tullius C. v) in A 2. w) sue virt. A 2. x) Rursus C 3. 4. 1) Cf. Friit. p. 11, 45. 2) quippe XXX et IIII eorum idem 45 turbo prostravit, duo et viginti semineces relicti Oros. IV, 1, 18. 3) Cf. Frut. p. 11, 55. 4) De militibus solum Pyrrhi caesis Orosius refert. 5) Cf. etiam Oros. IV, 1, 5; lord. Eom. 157. 6) Scilicet Ennio, cuius Cicero mentionem non facit. 104 OTTONIS EPISC. PRISINOENSIS CHRONICA. LIB. 11. ^j^j^^^^^Q Pyrrus popido Bomano hellum^ ultro intulisset, cumqiie de imperio certamen esset cum rege generoso ac potente, per- fuga^ venit ab eo in castra Fabricii^ eique est pollicitus, si premium sihi proptosidsset, se, ceu clam in castra Ro- 1 mana^ venisset, sic clam in Pyrri castra rediturum et eum 5 veneno necaturum. Hunc Fahricius reducendum curavit ad oros. iv,2.Pyrrum, idque eius factum laudatum^ a senatu est. Pyrrus multis post m o d u m gloriose gestis bellis in Grecia tandem jfc. JF, 3. apud f Argosg Achaiaeli urbem saxo ictus occubuit. Q, u o mortuo Tarentini i Kartaginensium auxili um flagitant et* accipiunt. lo Oros iv,&. XXXII. Sed quia Kartaginis mentionem fecimus, de ipsa dicere aliqua non incongruum ducimusl^. Haecurbs ab Elissa 1 condita ante Romam p e r LXXIl'^® q u e "^ annos aTyro duxisse invenitur originem. Tocius vero Affricae caput^ reges potentissimos habnit, qui usque adeo im- 15 perium dilataveranf^, ut etiam inter 1111'^'' principalia regna a quibusdam poneretur^. Qualiter autem haec urbs gloriosa in regnis^ opulentissimaque labi ceperit, ib. paucis aperiam. A i t Pompeius s e u lustinus h o c m o d o 0 . 5 : 'Kartaginenses vernaculum atque intestinum malum semper inter se 20 habuere discordiam. Qua infeliciterP exagitante nulla umquam tem- pora vel foris prospera vel domi quieta duxerunt. Sed cum inter cetera mala etiam pestilentia laborarentq, homicidiis pro remediisi" usi sunt, Quippe homines ut victimas immolabant etatemques inpu- beremt, quae etiam hostium misericordiamii provocaret^, aris immo- 25 labantw. Itaque aversis disx, ut ipsi dicunt, ut nos vero dicere possumus, Deo vero huius modi sacr ilegiis of- fenso tam in Sicilia quam iny Sardinia infeliciter pugnavere multisque eventibus miseris Cyri, Darii, Phihppi, Alexandri temporibus usque ad tempus, unde nunc agimus, sunt 30 ift. ZF, 5. a 1 1 r i t i. I g i t u r d u m Tarentin os adiuvare parant, a Roma fidei firmatique federis monentur. Quod a) bellum om. A2. b) per fugara AS; perfugam C 2 ; perfuga mitt. alio atram. profuga C 3. c) frabrien B\. d) Romanorura A. B2; aptid Ciceronem ut clam venisset solum legitur. e) laud. est a senatu J. 3 ; a sen. laud. est A 4. I) apud : om. AZ. g) ags vel argos Bl; agros corr. alia manu argos C 3. h) urbem Ach. A 2. i) Tarentum B 1. k) duximus B 1. 1) post Elyssa in marg. dydone alia manu add. C'd. m) -que om. B 1. n) dilataverv A2. 4. o) modo oni. C 3. p) feliciter A 2. q) laboraret B 2. r) ita B. C 2. Oros. ; remedio A. C 3. 4. s) -que om. A 3. t) impube A 3. u) rais. om., spatio vactio relicto, uhi manus 40 correctoris siiperscr. foruudineni C 2. v) provocarent A2. C 3, radendo corr. -retC3. w) admovebant Oros. cum lustino. x) dis mut. diis AS; super dis superscr. vel diis B 2; diis A 4. C. y) in om. C 3. 4. 1) Cf. Frut. p. 78, 30. 2) Eadem verba siq^ra II, 23. 3) Oros. II, 1. VII, 2; cf. supra II, 13. 4) lia de Babylone Is. 13, 19. 45 5) Ea quae seqiiuniur, eisi interdum cum lustino ad verbum paene con- veniunt, Orosius non ut illius, sed ut sua posuit, antea tamen auctoris sui nientionem faciens, quae Otto nimis festinanter Orosianum opus ex- pilando incaute coniunxit. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 105 ruptum insuper periurioa cumulare non timent. Haec OC- casio malorum bellique niaximi fuit ^. Exhinc Affri- canuni, quo numquam maius Romani perpetiere^* bellum, tam famosum quam magnitudine ac diuturnitate sui in- 5 signe, tam multis ac variis malorum eventibus est per- petratum, ut^ solum ad mortalium erumpnarum muta- bilitates sufficere valeat comprobandas. Quod quia alii satis luculenter per ordinem executi sunt, nos brevitatis causa, presertim cum non curiositatis gratia, sed ad 10 ostendendas caducarum rerum calamitates^ scribamus, hystoriam stringere volumus^-^. Non enim, ut exemplo illorum, qui fortiter se gessisse arbitrati sunt, alios ad 159. bella accendamus^, sed ut in bellis variisque *alternan- tium^ rerum° casibus mutabilium miserias ostendamus ^ 15 bellorum ac rerum nutantium^^-^ seriem teximus. XXXIII. I g i t u r anno i ab Urbe condita CCCC^LXXX-^IIIo Oros. iv, i. Romani p e r Apium Claudium, i p s o e t Quinto Fabio consulibus, Affricanum bellum adorsi Hieronem Siracusan o r u m ^ regem Penis familiaritate con iunct um primo de bell a r e 2oparant. Quem dum sine gravi negotio^ supera s s e n t , pacem petentem cum pecuniael pactione sus cep e r u nt. P 0 s t Agrigent i n u m Siciliae u r b e m , u b i Penorum c o p i a e e t presidia u n a c u m Hannibal e "^ imperator e eorum erant, obsidione clauser un t. Ad sum.mamvero paupertatem redacto 25 imperator e ci vitas t a n d e m cap i t u r , paucis q u e n cum r e g e p e r fugam clamo elapsisP reliqui sub corona venduntur. Deinde Penis, Grneo Cornelio Asina, Gaio Duilio consulibus, navale^ pre- lium parantibus a prefatis consulibus cum classei* Ro- manorums obviatur; vocatoque at Hannibale Corneli o Asina 30 ad colloquium pacis et fraude necato Duilius navaleu cum eis prelium commisit ac pluribus occisis seu captis milibus^ victor extitit. Qui rursum bellum instaurantes a Scipione Lucio Cornelio, i p s o e t "^ Gaio Aquil o Floro consulibus, a) peiurio A\. 2. 3*. 4. Bi Cubi manu recentiorecorr. periurio^. C3. a*) itaA. B. C. 35 b) non add. C4. c) calamitatem Al — 3. 3*. d) voluimus B2. e) aceingaums B\. f) alternantibus A 3*. g) rerum om. A 2. h) mutancium C. i) ab anno A 2. k) negocia A 3*. 1) et add. A^*. m) Hanniba B 1. n) -que om. B\. o) clam supra lin. sttppl. Bl] elapsis clam A2. p) lapsis B\. q) navale — cousulibus post obviatur (l. 29^ jtosita B 1. r) classibus C 3. 4. Gotifr. s) Romanorumque A 2. 40 t) ab Oros. ii) cum eis navale B 1. v) milibus manu s. XIII, eadem qua supra p. 100, n. *, in marg. supjil. B 1. 1) Ex Friit. p. 78, 35 : Quae res occasionem bellorum tribuit inter Romanos et Africanos. Quae bella diu protracta ac nimium se- vissima etc. 2) Ad verborum concinnationem cf. ea quae supra ad 45 II, 19; 2^. 90, n. 1. et II, 30, p. 101, n. 5. attulimus. 3) Cf. Oros. III, Praef. : scriptores autem, etsi non easdem causas, easdem tamen res habuere propositas, quippe cum illi bella, nos bellorum miserias evol- vamus. Cf. supra 2>. 5, n. 5, infra II, 51 in. 4) Cf. infra II, 51. 5) Cf. Frut. p. 78, 40. 6) Cf Frut. p. 78, 45. 106 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. Oros. IV, 7. 8 u b Hanno ne rege suo multis deletis in fugam ver- t un t u r a. tfc. jr, 8. XXXIIII. Itaque post haec Regulus bellum Punicum sortitus iuxta flumen Bagrada castra metatus est. Ubi ett» serpens mirae magnitudinis, utpote cuius corium CXX pedum 5 fuit, multos^ de exercitu devorans non minus arte quam V i r t u t e Regul i necatur, corium q u e eius p r o miraculo Romam defertur. Regulus cum tribus imperator i b u s , id est cum duobus Astrubal i b u s c ex Affrica ettercio Hamilcare accito ex Sicilia, manum conseruit, cesisque ex eis X et VII mili- lo bus, captis V milibus cum X et VII d elephant i b u s , reliquos in fugam vertit oppidaque LXXXII" in deditionem accepit. /fe. /r, 9. Qua de re Kartaginenses tot infortuniis fracti© ac re fami- liari exinaniti pacem petunt. Sed cum duras conditiones pacis audissent, malentes in libertatef mori quam servituti ad- 15 dicti male ac misere vivere-, accitoS sibi sociorum auxilio, id est Hispanorum ach Gallorum, Xantippoque Lacedemoniorum rege precio conducto^ rursus bellum innovanti. Atro- cissime tunc utrobique pugn a n t e s Roman i vincuntur, sicque X° demum^ anno victoria nobili Kartaginens e s po- 20 tiuntur. Cesa sunt ibil Romanorum XXX milia, captus cum D viris Regulus a c in catenis p o s i t u s *. Xantippus victoria a d e p t a rerum mutacion e s timens in Greciam revertitur. Ro- mani clade suorum comperta sub^^E.n Paulo Lucioque Metello consulibus^ denuo Penis bellum indicunto. 25 Itaque ne multisP morer, tam navali quama terrestri prelio »7>. iF, 10. innumeris utrobique profligatis submersisque Kartagi- nenses rursum pacem petere compellunturr. Ad quod dum Regulum captivum inter a 1 i o s mitt erent nec impetra r e n t , re- sectis palpebris vigilando eum necaverunt. Quam historiam ad 3o exemplum contempnendae mortis pro virtute^ et equitate Jl/ fe^ 99* Tullius in libro de Officiis ponit hoc modo: Marcus *) C. Cusp. et manu saec. XIII. in marg. B 1 (= C o) add. : Nam in prioribus ^ longe phires ac innumerabiles ex Cartaginensibus corruere. 35 a) vertitur B\. b) etiam C3. 4. c) Hastrubalis C2. 4; hasdrubaby mut. hasdrubalis C 3. d) octo Oros. e) factis C 2 ; fractis co7-r. fracti C 8. f) liber- tatem A 3*. g) accitoque A 3. h) et B 1. Gotifr. i) instaurant C. k) anno demum A2. 1) ibi otn. C3. m) suo C2. n) ita C; E. om. Bl; sub E. P. Paulo A. B 2 (uhi in marg. ad E. add.: emilius corr. emilio, et ad 'P.'. papirio>; sub 40 Aemylio Paulo Cusp.; sub Aelio Paulo Gotifr. o) indiderunt C. p) multum C. q)pedestrieta. 12, n. 1, Otto saepissime hoc nomine Alpes indicat, cf. ex. gr. infra II, 37, p. 112, l. 1. VII, 14 w. 17. et Gest. Frid. passim; Pyreneae Alpes habes Gest. Frid. II, 13, p. 92. 6) Cf Frut. p. 80, 35. 7) Ex Orosio IV, 14, 8. 110 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. Oro8. IV, 16. arte ^ Hannibalis his aliisque bellis et precipue, cum apud Cannas pugnasset, et cesis captisque pene omnibus ac maxirae consularibus viris, unde tres modii anulorum a manibus n o b i 1 i u m interfectorum tra cti in signum victoriae Kartaginem missi- dicuntur, his, inquam, tantum attriti malis Ro- 5 man i fu e r e , ut a ultim a desperati one capti Urbemt» quoque deserere ac •provinciam mutare cogitassent^ Nec du- *P' bium iuxta Orosium, quin- vel omnes servituti subiecti vel ad internicionemc cesi fuiss e n t , si Hannibal post t o t d victorias ad Urbem capiendam processisset. Hannibal vero lo inprovide circa Tarenti fines in Apulia moratus multos ex j7>. calore® terrae ac fetore perdidit^. Igitur Sempronio Graccho, Quinto Fabio Maximo consuhbus, Claudius ex pretore proconsuK factus Hannibalis exercitum plus natura locorum^ quam viribus Romanorum sauciatum*^ primus vicit ac ceteris i5 spem V i n c e n d i Hannibalem dedit. Inter haecS Scipiones Hastrubalem Penorum imperatorem exercitum in Italiam parantem ii. ir, 17. grav i bello presserunt. Gneo Fulvio^ et Sulpitio consuHbus Han- nibal de Campania castra^ movens Urbem aggredi temptat. Ubi dum trepidi tam viri quam mulieres ad menia con-20 fugerent® Urbemquei defensare pararent, Hannibalk bis al grandine tempestatibusque ab inpugnationeUrbis a r c e t u r. Dixisse tunc ^^^ e x religion e fer u n t n Hannibal e m potiundae sibi Romae quandoque voluntatem , quandoque non esse facultatem. Quod quidem ^ Romani diis suis 25 Urbem defensantibus asscribebant, nos vero occultis ac pro- fundis iudiciis Dei, sine cuius nutu nec folium in terram cadit ^, attribuere x^ossumus ^^, qui hanc urbem inter tot pericula et discrimina servare ac paulatim proficere in a) iu add. A. b) urbi AZ*. c) ita B. C 2. 4; interneciouem ^ 3. 4. C 3 ; 30 itncione Al; intencionem corr. alia manu internecionem ^2; inteutione ^3*. d) tot om, C. e) ex fet. ac cal. terre C ; ex cal. et fet. A 4. f) consul C. g) haec om. C 3. 4. h) Flavio A. i) -que om. A 3. k) Hanuibal om, C, 1) a om. ^ 3. 4 ; a supra lin. eadem manu eodemque atram. suppl. Al. m) ex relig. tuuc C, n) fert~ A 1. 4, corr. fert A 1. o) quidam A. 35 1) arte Hannibahs Romanos ad Trasimenum lacum circumventos dicit Oros. IV, 15, 5. 2) Cf, lord. Rom. 189 sq. 3) Ad verborum concinnationem cf. supra II, 19; p. 89; l, 6. ct II, 21, p. 91; l. 17 sq, 4) Haec Otto ex vcrhis lordanis Rom. 191. non bene i^itellectis sibi -finxisse videtur. 5) Cf. lord. Rom. 191. 6) Cf. Frut. p. 81; 30. 40 7) Cf. lord. Rom. 202. 8) Oros. IV, 17; 3: cum senatu populoque diversis curis trepido matronae quoque amentes pavore per propugna- cula currerent et convehere in muros saxa primaeque pro muris pugnare gestirent. Nota, quemadmodum Otto Teutonicum respiciens morem haec verba mutaverit. 9) Cf, si velis, Aug. De civ. Dei V, 45 11 fin. vel Hugo de S. Vict., Summa sent. I, 13 fin. 10) Romam non sua fortitudine, sed Dei veri miseratione et iudicio ab Hannibale defen- satani Orosius IV, 17, stultissimeque credi diis suis falsis defensoribus Urbem conservatam csse Aug, De civ, Dei III, 20. contendunt. OTTONIS EPISC. FKISIXGENSIS CHROXICA. LIB. II. 111 totiusque orbis dominium crescere voluit^. Cuius rei^ rationem, quantum humana fragilitas metiri potest, in sequentibus , cum^ ad Augusti Cesaris principatum^ ventum fuerit, Deo largiente reddemus ^. 5 Hoc decimo anno, ex quo in Italiam venit Hannibal, factum Oro«. iF, 17. est. Interea duo Scipiones a fratre Hastrubalis in Hispania ne- cantur. Ea tempestate a Quinto Fulvio consule Capua urbe Campaniaeos. jf, 15. digia, id est sol minor visus», parmae in celo. Solem pugnasse cum luna, lunas duas simull> ortas, duo scuta sanguine sudasse, cruentas spicas in corbesc cecidisse refert Orosius. Tarentum^ 5 quoque, unde tam Pyrri quam Kartaginensium ^ cepit belliim, nobilis ac opulenta Campaniae^ urbs, hisdem diebus de- structa est. Exhinc Romani civitatum quas nominavi preda, auro, gemmis, argento rebusque preciosis ditari ceperunt. Nam in prioribus bellis peccora tantum aliasque exiguas res 10 rapuerant. Post Affricanum bellum Macedonicum sequitur. tT». /r, 20. Quo^ , subegit. Hannibal ad Antiochum re g e m Syriae 25 veniens, cum eum apud Ephesum invenisset, contra Romanos incitavit. Sed frustra. lam enim in tantum status rei publicae profecerat, iit nec tanti regis adversum Romanos valeret vel proficeret nisus. Classi quippen>r«^8 Antiochi prepositus Hannibal a Scipio n e navali o prelio s u - soperatur, et sic pax ab Antiocho postulatur et impe- tratur. Porro Hannibal non multo post ad Prusiam regem Bithiniae fugiens , d u m a Romanis reposc i t u r , veneno s u m p t o vitam finivit. Sicque Eomani Macedonibus seu Grecis, qui totiP pene Asiae ab^ Alexandro et deinceps princi- 35 a) visus om. A, ante minor collocat C3; e add., sed delet. Bl. b) simul o»i. A3. c) orbes -4 3*. d) ita emendavit Cusp.; Quod codices, excepto A A, ubi in loco raso Qii (= Quo). Sed vide verba Orosii in nota 5. allata. e) Quintus A. B2; Quin- tinus C 2. f) Phil. pacem C 3. 4. g) Post haec om. A. h) Lacedenios ^ 1. i; vicit pugn. A 2. k) vel Armenem Nabidis tilium in marg. add. Cusp. 1) ex — 40 milibus om. A 3*. m) militibus A 1 — 3. i. B2; cf. n. 1. n) enim C. o) prelio navali A2. p) tota A3; toto corr. toti Bl. q) ab om. C 2. 1) Haec Orosius inter pugnas ad Trebiam flumen et ad Trasi- menum lacum commissas habet. 2) Cf. Oros. IV, 18; 4. 3) Cf. 0>'os. IV, S (etiam c. 5. et Q) et imprimts Frut. p. 78, 35, cuius verba 46 Otto supra II, 32, p. 105. exscripsit. 4) Cf. lord. Rom. 191 : (Han- nibal) Campaniam Tarentumque perrexit. 5) quod Quinctius Fla- mininus sortitus . . , pacem Philippo dedit Oros. 6) Titus Quintus Flaminius Ff-ut. p. 82, 50 ; Flamminio duce lord. Rom. 209. 7) Cf. Frut. p. 82, 50. 8) P- 82, 60, qui Orosium exscripsit. Ottonis Frisingensis Chronica. g 114 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IL pabantur, imperium paulatim eripere temptarunt, donec funditus sub Octaviano Cesare in suam illud dicionem^ transfuderunt^. Quae, cum ad id tempus ventum fuerit, plenius^ Deo largiente dicentur^. Oron. iv,20. Hisdera diebus Scipio Affricanus, vir inter * suos omni laude dignus, ab ingratis civibus Urbe pulsus apud Liter- Frut. num.**-' opidum morbo consumptus diem obiitet sepulcro suo inscribi fecit: Ingrata patria nec ossa mea habes. De quo Tul- '^'iiiXX ^^^^ ^^ quarti ^ Of ficiorum libri prologo sic ait : Scipio- nem^ , Marce fili, eum, qtd j)rimus Affricanus appellatus sit^ , dicere solitum scripsit Cato, qui fuit eius equalis, num- quam se minus ociosum esse, quam cum ociosus, nec minus solum, quam cum solus esset. Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna, quae declarat illum et^ in ocio de negotiis cogitare et in solitudine secum^ loqui solitum, ut neque cessaret umquam et interdum colloquio alterius non egeret. Itaque duae res, quae languorem afferunt aliis^ , illum acuehant, ocium et solitudo. Cuius item^ virtutem et admirabilem pacientiam L. Seneca, non tam philo- sophus quam pene^ Christianus dicendus, in epistolis 5cneca, cp.se. ad LuciHum commendans inquit^^: In Scipionis Affricani villa iacens haec tihi scriho adoratis manihus eius et ara^, quam sepidchrum esse^ tanti viri suspicor. Animum quidem^ eius in caelum, ex^ quo erat, redisse persuadeo mihi, non quia magnos exercitus duxit — hos enim et Camhises fu- riosus ac furore feliciter usus hahuit — , sed oh egregiam moderationem pietatemque, quam magis in illo admirahilem, cum patriam reliquit, quam cum defendit, estimo^ . Aut Scipio Bomae deesse^ dehehat^, aut Roma^^ in lihertate^' 'NichiV, inquit, 'volo derogare legihus, nil^ institutis, equum inter omnes cives ius sit. Utere sine me *heneficio meo, *) inter suos om. C, habet Cusp. **) Linternum Amirtenum ^ C; Linternum Cusp. a) dedicionera A. b) acceperunt A 1, 4, Imea tenui perducta delet. el mperscr. vel transfuderunt Al. c) plenius om. (7 4. d) ita A. B. C (4toC2); III. eniend. Ctisp. ; tercii in niarg. adscripsit mnnus saec. XVI. A 1 ; quarti delet. et tercii superscr. manu recentiore B 2. e) Scipioue ^l 3* ; P. Scipionem Cic. f) est Cicero. g) ct om. (72. h) loqui secum A2. i) caeteris Cusp., Cic, k) iterum, -um supra lin. B 2. 1) pene oin. A. m) ait A. u) arca Senecae lectio vulgata ante Hense. o) tanti viri esse A 2. p) quippe A, sed Seneca cum B. C facit. q) ex quo om. B\, r) estimo om. Cttsp., sed antea post admirabilcm ciim Seneca in- sertierat iudico ; estimo om. Senecae editio Teubneriana. s) essc Seneca ex ed. Hense. t) debeat vl 3*. u) Komam ^3*. v) in libertatem ^4 3 ; R. libertati Cusp.; sine liber- tate emendavit, qui Senecam edidit, Frid. Haase. w) ita hoc Joco Bl, C; nichil >4. B2. 1) JII, 2. 2) Liternum pro Amiterno Orosii lectio vulgata ante Zangemelster cum Seneca. 3) Amiternum Oros. IV, 20, 10, Hist. misc. I V, f), Fj-ut. p. 83, 5. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 115 patria. Causa lihertatis fui tihi^, ero et argimentiim : exeo, si''^* pliis qiiam tihi expedit crevi'. Qtiidni ego admirer Jianc magnitudinem animi, qua^ in exilium voluntarium secessit et civitatem exoneravit? Eo perducta^ res erat, ut aut 5 lihertas Scipioni, aut Scipio lihertati faceret iniuriam. Neutrum fas erat. Itaque locum dedit legihus et se Liternum recepit, tam suum exilium rei puhlicae imputafurus quam Hannihalis. XLI. Igitur Romani, victis tam Grecis quam Syris, 10 Hispanis etiam ac Affricanis'^, Kartaginem tamquam Ro- manae urbis emulam ^ ultima sorte ^ delere decreverunt ^. Cuius sitiis, ut ait Orosius, talis esse® dicitur : XX^ mi- oros iv.22, lihus passuum muro amplexa, tota pene mari cingehatur atque» faucihus, quae trihiis milihus passuum aperiehantur. 15 Is locus munmi XXX pedes latum^ liahuit saxo quadrato^ , in altitudinem ^ cuhitorum XL. Arx, cui Byrsae ^ nomen erat, paido amplius quam duo milia passuum tenehat. JEx una parte murus communis est urhis et JByrsae, imminens mari, quod mare stagnum vocant^, quoniam^ ohiectu pro- 20 tentae linguae strangidatur^ . Hinc bellum Affricanum cepit tercium, L.P Censurinoq i/>. et M. 1' Ma 1 lio consulibus , quinquagesimo vel amplius post se- cundum bellums anno*. Scipio ergo minor, qui tunc tribunus militum erat, una cum consulibus Romanum exercitum 25 in t Affricam ducens iuxta Uticam castra metatus est, evo- catis que ad^^ se Kartaginensibus u arma s i m u 1 et naves d a r e precepit. Quod dum sine mora facerent ac, ut ab urbe per X milia passuum a mari recederent, iussi essent, reversi, penitentia ducti, civitatem defensare parant^ et duosw Astru- 30 bales duces creantes arma frustra reparare temptabant, erisque inopiam auri argentique metall 0 supplebant. R 0 m a n i Kar- taginem a c r i t e r i m pugnare ceperunt. Qui ad ultimam sortem deducti primum Hastrubal e m suspicion i s x 0 c c a - sione necaverunty et ad ultimum Romanis omnes in/fc. /r, 23. 35 a) ita A 2. B. C'.3. 4; lib. furit A 3 (-rit in loco raso). 3*; furt fortasse primum A 1, ubi tamen continuo fuit correctum est ; fui, omisso tibi, duabns litteris erasis sequen- tibus A 4; fu'it C2, omisso tibi; eausa tibi libertatis fui. Tuus seraper ero, et argu- mentum ex eo, etc. Cusp.; tibi fui Seneca. a*) si plus om. C4. b) quam A2. c) res perd. A 1 (sed signis transposita). C. d) atfrancis B 2. e) esse om. A 2. 40 f) ita A. Orosii lectio vulyata ; XXX B. C; viginti duo Oros. ed. Zangemeister. g) aba- que Oros. h) in latum .<4 2. i) quadratum C3. 4. k) altitudine ^ 4. 1) nomen Byrsae A2. 4. m) vocabant CMsp., Orosii lectio vulgata ante Zangemeister. n) quippe A; quae add, B 2, sed continuo delet. o) tranquillatur Cusp., nonnulli Orosii codices. p) super L. superscr. Lucio B 2. q) -nsurino in loco raso A 2 ; centurio A 3*. r) super 45 M. superscr.yi^TCO B2. s) bello -41—3. 3*. t) in om. C3. 4. \\) Kartag. ad 86 A. B2. v) parant om. C4. yv) duos om. Bl. x) scipionis A. y) neca- verint A 3* ; vocauerunt C 3. 1) Oros. IV, 23, 9; Aiig. De civ. Dei III, 21 ; Sallust. Cat. 10, 1. 2) Oros. IV, 23, 1. 3) Oros. IV, 22, 1. 23, 9; Frut. p. 84,30. 50 4) Ex Orosio IV, 23, 1. 8* 116 OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. II. Oro«. /r, 23. deditionem venerunt. Itaque Kartago funditus a Ro- manis, lapidibus muralibusa in pulverem diminutis^, diruitur, ipsaque cremata, miserum humanarum rerum spectaculum re- linquens, X et VII diebus continuis c arsisse perhibetur, omnisque multitudo captivorum, exceptis paucis principibus, ven- ditur^.i. Regina, Hastrubalis uxor, malorum intuitu fe- mineo furore c u m duo bus filiis igni se dedit. Sicquee ul- timae reginaef ac primae, Dydonis scilicet^, sors et exitus similis fuit. Factum est autem huiusg potentissimae urbis excidium anno a conditione eius plus ^ quam DCC°, lO anno vero ab Urbe condita DC^III^h, Grneo Cornelio Lentulo, Lutio Mumio consulibus. Et ita bellum Punicum tercium quarto, ex quo ceperat, anno terminatur. Cuius OCCasionem penitus se ib. ir, 22. ignorare Orosius testatur *. Interi haec Scipio Masinissa mortuo inter filios suos regnum Numidiae^ partitur. is XLII. Oirca idem tempus^ fuisse Symonem ulti- mum^ ex Machabeis Hebreorum"^ ducem tam ex suppu- tatione regni Grecorum quam^ ex consulatu prefati Lucii conici datur. Oum enim O^LXX^II^ anno regni Grecorum clipeus aureus Romam a Sjmone missus*^ in- 20 venitur^ rescriptumque fuisse^ a Lucio^ consule Ptolo- meo Egjptiorum^ regi idem liber testatur ^ ante de- structam Kartaginem, quae O^LXX^VII^ Grecorum regni anno facta est^ IIII^ anno amiciciae fedus inter Sj- monem magnum sacerdotem^ ac Romanos initum pru- 26 a) mirabilibus -4 2. C4; murabilibus J4; miralibus C2. b) d^minutis Ai', minutis C3. 4. c) cont. om. A. d) venduntur A. e) -que om. A (sed manu s. XVI. suppl. Al). t) reginae ac om. A (sed manu s. XVI. regine ae suppl. A IJ. g) huius om. C3. 4. h) DCOW A; DCVI. Oros. (sed DCIII. cod. liehdig. et cod. Vatic. 1974;, Frut. i) Inter — partitur (l. Ib) om. A 4. k) Numide A 3*. 1) alia 3( manu superser. denique et in marg. Otto add. A 4. m) hebrorum B 2. n) quam om. AZ*. o) missus — Symonem (l. 24/25; om. C3. p) fuisse om. C. q) Lucio om. A. r) regi E^ypt. A. s) sac. om. C3. 1) Cf. Frut. p. 84, 60. 2) Cf. Vergil. Aen. IV. 3) Id cum II, 32 /m. non convenit. 4) Oros. IV, 23, 8. 5) lohannem Hyr- 8£ ccmum Simotiis filium, de quo Frut. l. c. p. 85, 49 sqq. phira habet, Otto hic neglexit, sed infra II, 47, p. 123. Simoni filios eius successisse dixit. Nota primum librum Machabaeorum in nece Simanis filiorumque eius maiorum fineni habere. 6) 1. Mach. 14. 7) 1. Mach. 15, ubi V. 10. amius 174. memoratur. 8) Ab anno ab u. c. 426, quo supra n- II, 25. patri in regnum successisse Alexandrum, usque ad annum ab u. c. 603, quo modo bellum Punicum tertium finitum Otto dixit, fiunt anni \11. Sed cum secundum Frutolfum p. 84, 45. Carthago 32. Phylo- nietoris aniio subversa sit, isque, si annos a Frutolfo prioribus Ptole- maeis Alexandriae regibus attributos respexeris, 177. a primo primi ii\ Ptolemaei anno annus inveniatur, quaeri potest, num 177. regni Gre- corum annum apud aliquem auctorem Ofto legerit et perperam a primo Alexandri Magni anno computando ad hoc, ut supra /.11. 606. Orosii et Frutolfi in 603. ab u. c. annum mutaret, inductus sit (sed vide n. h). I OTTOXIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. II. 117 dens lector inveniet. Et ut apertiora* quae diximus fiant, anno CCCC^XXOVI*^^ ab Urbe condita Alexander^ qui primus in^ Machabeorum hystoria regnasse dicitur in Grecia^, Philippo in regnum successit^- ^. Anno vero® 5 ab Urbe condita DC^III^ Kartaginem deletam invenies. Supputantur ergo a primo regno Grecorum, id est ex quo Alexander regnare cepit, usque ad destructam Karta- ginem anni CLXXVII; legatum vero a Lucio Ptolomeo regi Egjptiorum pro ludeis missum C^LXX^IIII^^ anno^*^ 10 reperies, ante^^ destructam Kartaginem anno III^^ . Verum si a VI^ regni^ Alexandri anno, id est ex quo occiso^ Dario Medos et Persas subegit^, Grecorum regnum, quod tunc auctoritatem habere cepit, supputari incipit"^, ig4 triennio" post destructam Kartaginem terciumque Puni- 15 cum bellum finitum hanc legationem^ vel potius *pre- ceptum ad potentissimos orientis reges Ptolomeum et Antiochum datum invenies. Nec mirum, si tantae urbis, utpote quae non solum Affricam, sed et Sardiniam, Si- ciliam ac pene HyspaniasP sibi subiecerat^, potiti vic- 20 toria iam etiam orientis Romani didicerant imperare regibus^. Si autem non ab Alexandro, sed a successore suo in^ Sjria Seleuco regni Grecorum supputatio in- choatur, anno XXI^^ post deletam Kartaginem pro Sj- mone et populo ludeorum haec legatio Romanis^ facta 25 cognoscitur, ludasque et lonathas ante destructam Karta- ginem fuisse creduntur. Sicque non incongrue* optimi legis Dei zelatores Machabei et incliti Romanae urbis ac paternarum legum defensores Scipiones aequales" in- veniuntur. Quod enim a Seleuco regni Grecorum sup- 30 putatio iuxta Machabeos incipiat, leronimus in Danielem ^'^^- '^^^""- velle videtur, ubi ait: Fost niortem lacldi'^ sacerdotis, qui suh Alexandro templo prefuit, suscepit pontificatum Onias. Quo tempore Seleucus suhiugata Bahylone diadema tocius a) aptiora C 3. 4. b) CCCCOXXOVno ^1—3. 3*. c) in regnura Phylippo 35 ... • Alex. successit C. d) primus iterum add. A 1. e) vero om. A 3*. 4. f) CLXXIIIO C. g)annoom. C3. h) anno ^ 3*. i)IIII0C. k) regi P 1. 1) Dario occiso C 3. 4. m) cepit corr. incipit A 1 ; inc^pit A 3. 3*. n) tricennio ^ 3*; b i e n n i o C. o) legatioe A2\ legatione AZ. p) Hispania AZ*. q) in om. A 3*. r) ita Bl; XX. C; XXOP anno A. B2. s) a Rom. A A.. t) ingrue A2; 40 incongrui C2. u) contemporanei C. v) Addi A. 1) 1. Mach. l, 1. 2) Supra II, 2bin. 3) 1. Mach. Ib, 10 sqq., ubi iamen legatum ad Ptolemaeum missum esse non inveni, v. infra l. 15 sq. 4) Frut. p. 61, 65. 5) Oros. VII, % 6. 6) Cf. Iwd. Rom. 208: Post Africam iam vinci neminem puduit, sed aequo iure 45 ubique subactae. 118 OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. II. Asiae capiti suo imposuit, anno XIP mortis^ Alexandri. Ex qua aetate scriptura Machaheorum regnum Grecorum enumerat. Appone ergo priori supputationi YI Alexandri annos, quibus post mortem Darii toti Asiae imperavit, et hos XII Seleuci, et repperies X et YIII. Quibus si 5 triennium^, quo^ prior supputatio excidium Kartaginis excessit, addatur, viginti unius*^ annorum, ut dictum est, numerum supplebis. Utrum vero sic vel sic fuerit, post victoriam Pjrri et triumphum Affricani belli secundi Romanos primo® claros apparuisse, primo imperium^ in lo exteras regiones dilatasse innuitur. Oros.v,z. XLIII. Eversa Kartagine, hisdem, quos memoravi^* ^, consulibus Corinth u s velud omnium o p i f i c u m officinali, i n t e r omn e s Macedoniae Achaiaequei urb e s opulentissim a k^ ferro i g n e que a Romanis dele tur, et sic duarum n o b i - 15 lissimarum urbium 1 triste ac miserabile orbi"^uno anno i 1 luxit incendium ". H i n c mixt i s e x incendio diversorumn metall 0 r u m gen e r i b u s Corinthium es s e u 0 Corinthia vasa nomen et exordium susceperunt. Tantam victoriam tfe. r, 4. subsequens clades obnubilavit ^. In Hyspania siquidem^o non multo post cum Numantinis Mancino consul e male pug- natum est, fedus q u e turpi us pro redimendo mil i t e , sicutP priusq a Pompeio, initum. Senatu ergo decer- n e n t e fedus r u m p i t u r , Mancin usque auctor fed e r i s ib. r, 7. Numantinis vinctus mittitur. Scipio v e r o Affricanus con- 25 sensu omnium consul creatus ad expugnandam Numanciam exer- cit u m d u c i t. Itaque tam virtute quam prudentia ducis Numantini dum se superari^^ vidents, mori potius quam* servire parati, barbarau.4 prius ^ potione d e ebri a t i ^^*', i n castra Roman 0 r u m r u u n t ^, fugassentque procul dubio 30 hostes^, si Scipio non affuisset. Ultima demumy desperatione fracti^ se ipsos cum universa suppellec- tile^, ne quem ibi in homine seu qualibeta posses- 8 i 0 n 6 triumphum Roma vid e r e t , ign i dare quam Romanisl> serviremaluerunt. 35 a) raortis om. C 3. b) b i e n n i u m C. c) quae A. d) u n i u s o>n. C. e) primo om. A1. f) in ext. reg. imp. C3. 4. g) numoravi A. h) offic. om. A. i) Achaique Al — 3. 4 (corr. alia wa»/* Achaieque A2) ; Achaieq; , -e- expuncttim AZ*. k) epul. B 1 ; opulentissimas C 2. 1) urbium om, A (manu recentiore in marg. suppl. A ij. m) uno auno orbi C. n) diversarum A 3. o) Cor. seaseu A 2, post Cor. 40 locus rasus, ubi &a scriptum fuisse videtur, pro quo alia manu supra lin. ca add. ; Oor. 68 esu Bl. p) sic B2. q) prius om. Bl. r) superare C4. s) videt mut. vide't C2. t) qua A 3. u) barbari B2. v) p9 A 3*. w) deebr. pocione A2; debriati C (mut. ebr. C2;. x) hostes om. C2. .y) demum om. A. z) facti Bl. a) qualib; A 1 ; qualibj A 3* ; qualib9 A 3. b) serv'. Rom. A 3. 1) //, 41. 2) Paiica cum Frutolfo magis conveniunt. 3) Si- inilia hahcs apud Oros. VI, 14; cf. etiam Aug. De civ. Dei III, 21. 4) larga apud Ot-osium et Frutolfum nos quidem legimus. 5) Cf. Frut. p. 86, 20. 6) Cf Frut. p. 86, 25. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 119 Sufficiunt ad comprobandam mortalium mutabili- tatem''^ mala quae^ posuimus^, multisque de civibus mundi dictis ad cives Christi ac Christiana tempora festinandum arbitramur. Meminisse enim lectorem vo- 5 lumus nos ad ostendendas mutabilium rerum miserias confiictationes seculi ponere ex promisso ^ debere, qua- tinus earum consideratione ad regni Christi quietem permanentemque*^ sine fine felicitatem transeundum ra- tionis intuitu ducamur^*^. 10 XLIIII. Romani, quamvis iam pene totius orbis poti- rentur dominio, tamen nondum ad plenum subiugatis gen- tibus, bella habuere^ exterius, intestinis vero malis habun- dabant interius ^. Hinc lugurtinum beUum sub Metello Marioque ^ terminatum^, hinc Cymbricum^^ ac Teutonicum, 15 Gallorum, Germanorum bellum acerrimum tam^ miserabiUter ac inmaniter est actura^, ut in uno a predictis gentibus bello LXXX miUa Romanorum et XL miUa calonum et Uxarum, Gaio ^ ManUo consule et Quinto Cepio proconsule, cum duobus fiUis consuUs fusa invenias ^. Cum quanto 20 vero detrimento eorum quinto consulatu Marii^ devicti fuerint, dicere necesse non est, cum victorum tanta dampna precesserint. Sequitur"^ hoc malum maxima" ex^ intestinoP beUo ''' 65. Romanorum clades SyUa Gaio Marioque *auctoribus'i''=', quo 25 per X annos protracto CL Romanorum ^' miUa cesa f uisse inveniuntur^'^. Exhinc E-omanorum rem publicam non solum imminutam, sed pene amissam testis est Tullius sic in libro de Officiis dicens: Veruntamen quamdiu i^^yf^-^Ts^le^. pevium R. P. * heneficiis tenehatur, non iniuriis, hella aut 30 pro sociis^ aut de imperio gerehantur, exitus erant hellorum aut mites aut necessarii. Begum, popidorum, nationum • a) mutabitatem A2. b) quae om. B\. c) pposuimus radendo corr. pos. B\. d) -que om. AZ*. e) dicamur -4 3*. f) habuer" A2. g) sub Mario Metelloque consulibus ^4. h) Gimbricum ^2; Cimbrium A 3*. i) tam mis. ac inman. om. C'3. 35 k) ac actum A\. 1) et add. A 2. m) SR (= Super) ^1—3. 3*; Sup A 4. n) maxima alia manu mut. maxime A 2. o) et B 1. p) intestino corr. ex intestina A\ (i-el vice versaj. 2 (aiia manu). 3*. 4; intestina -d 3. q) consulibus ^. r) "Rom. "mil. signis alio atram. add. post transposita CS. s) invenientur ^ 3*. t) itaAl — 3. 3*. Cusp. ; Rei P. A 4. C ; rei publice B 1 ; res publica, supra literas -c- et -a loci rasi, 40 littera -s furtasse postea, sed a scriba suppL, B 2 ; popuii Romani Cic. u) pro sociis in loco raso A 3 ; aut psonis A 2. 4. 1) Supra II, S2 fi7i., cf. etiam II, Prol., p. 67, n. 2; infra IV, 31. V, 36 fin. 2) Cf. supra I, Prol. in. et infra II, 51. VI, 17 fn., V. etiam VIII, 34. 3) Cf. Sallust. lug. 41 ; Aug. De civ. Dei III, 21 ; 45 Oros. V, 8. 4) Oros. V, 15. 5) Oros. V, 16 in. 6) Oros. V, \1, 1. 7) Cf Frut. p. 87; 45. 8) Oros. V, 19 sqq. 9) Oros. V, 22, 1. 120 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 2)ortus erat et refugium senatus. Nostri autem magistratus imperatoresque ex hac una re laudem^ capere studebant, si provincias, si socios equitate et fide defendissent. Illud itaque patrocinium orbis terrae verius quam imperium jooterat nominari. Sensim lianc^ consuetudinem et disci- plinam iam antea minuehamus, post Syllae vero victoriam penitus amisimus. Desitum est enim videri quicquam^ in socios iniquum, cum extitisset^ in cives tanta crudelitas. JErgo in illo secuta est honestam causam non honesta vic- toria. Est enim ausus dicere, hasta posita cum hona in foro venderet et honorum virorum et locupletium et certe i%8^2i'civium:predam^ se suam vendere. Etinfra: Ad exemplum amissi imperii portari in triumpho Massiliam vidimus et ex ea urhe^ triumphari, sine qua numquam nostri impera- tores ex Transalpinis hellis triumpharunt. Et post pauca: ib. 29. Neque vero umquam hellorum civilium semen et causa deerit, dum homines perditi hastam illam^ cruentam et me- minerint et sperahunt. Ex quo apparet Romanos quidem crevisse in divitiis et potentia, sed decrevisse, ex quo avariciam sequi ceperunt, in veritate et iusticia ^ Unde 2( i&. 21, 75. est rursum^ illud Tullii: TJtinam , inquit G. Pontius Samnis, ad illa tempora me fortuna reservavissef^ , et tum essem natus, quando^ Romani dona accipere cepissent, non essem passus diutius eos imperare. Ne illi multa secida expectanda fuerunt: modo enim hoc malum in hanc rem 21 puhlicam invasit. Oros.r, 21. Sylla iste tabulas proscriptionis instituit, occisisquel p 1 u r i b u s consular i b u s v i r i s , M."^ e t i a m Marium effossis oculis menbrisque truncatis vita privavit. De quo Tullius in ^2,' le"'^' Paradoxis : M.^ Marium vidimus, qui mihi in secundis rehus unus ex fortunatis hominibus, in adversis unus ex summis viris^ videhatur, quo heatius mortalium p nichil Oros. V, 21. esse potest. Gaius v e r o Marius ob hanc causam viso * s 0 c i i <1 cap i t e desperatione correptus i" servo i u g u 1 u m prebuit. Deinceps Catilinarium civile sequitur bellum -, quod Salustius prudenter ac luculenter satis, sicut^ et* lugur- a) raaximam laudem Cusp,, Cic. b) hanc om. B 2. c) quisquam A 2. d) extisset B2. e) predam om. A^*. f) urbem C3. 4. g) illa Ai*. h) rursus A2\ illud rursum -43. i) reseruasset -<4 2. C. k) quaudo — essem (l. 24> om, C3. 1) -que om,. A 2. m) super M. superscr, metellii B 2; Marcu C3. 4; C. Cusp. n) super M. superscr. metellu ^ 2 ; C. Cusp,, Cic, o) vid. viris ^2; viris om, A^. p) bea- tius esse mortali uihil Cusp., Cic. q) cap. socii A. r) captus A. s) sicut om. C A. t) etiam Al. 3*. 4. 1) Quae fusius tractat Sallust. Cat, 10 — 12; cf. eiiam b% 21 sq. 2) Oros. VI, 6. 1 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 121 tinum, execiitus est ^. Macedonicum quoque hisclem diebus gravissimum''^ fuisse invenitur -. Tunc etiam Attalus rex Asiae moriens regnum cum testamento Romanis reliquit ^. XLV. Inter haec niala^>, quae diximus, Mitrida- ^*'f^y \l' ^' 5 tici belli clades, omnibns prioribus excepto Aff ricano maior *, per XL •'' vel iuxta alios per XXX annos extenditur. Anno ab Urbe condita DC^LX^c^ quo etiam civile bellum ceperat, inardescere cepit, Cicerone et Antonio consulibus terminata, et, llt ait Lucanus ^ : 10 Barharico ^ t a n d e m vix consummata veneno est. Mitridates enim Ponti Armeniaeque rex, dum Bithiniae regem »?>. r/, 2. Nicomedem, amicum Romani populi, regno privare conatur, a se- nat u , n e iPac i a t , mon etur, minis etiam, si non cessaret, appositis. Proinde motus Mitridates non solum reg n o 15 expulite Nicomedem, verum etiam Capadociam, alio rege, Barzane scilicet, inde eiecto^, igne f ferroque vastavit. Preterea Ephesum veni e n s omnes cives Roman o s d a t o edicto J? necari precepit. Inde Archelaum ducem suum in Greciam mittens tam^i Athenas quam totam Greciam in deditionem 2oaccepit. Contra quem Sylla cum exercitu missus Archelao C i milia interfec i t urbem q u e Atheniensium diu obs e s - sam ad ultimum recepitk. Mitridates strage suorum com- perta, exercitum LXXXrill railitumm electorum Archelao in auxilium mittit. Ex quibus L milia cesa fuisse fe- 25 runtur. Tercio r u r s u s i^ Archela u s c u m Syl la congressuo vinciturP, ibique universae copiae eius funduntur. His aliisque innumerabilibus , quae longum est enumerare, malis ad hoc^ tandem potentissimus ^' ille, qui pene totum 166. orientem sibi *subiugaverat, pervenit rex, ut, qui antea ^ c/-. /?,. Fi, 5. 30 non solum gentibus, sed et regibus imperando venenum tantum timeret, non gladium, ac naturam * suam multis fir- masset antidotis, — ad hoc, inquam, tam bellorum infortu- niis quam filii sui regno eum deponere molientis molestia a) fuisse grav. A2. h) quae dix. mala A, B2. Cusp. c) DCLXir, Oros. 35 (sed etcentissimo sexagissimo cod. Donauesch. ; DLXI. alii). d) Babai*. B2. e) Nicom exp. C, f) igiie inde eiecto C (iniecto C2); ferro igneque yl 4 ; igne — dato (l. \1) in' marg. infer. sup2)l. et signis ante eiecto inserta B 2. g) edicto om. B 2. h) qu.-im C 3. 4. i) centum deccm Oros. k) cepit C. 1) LXXXU A 2 ; septuaginta milia Oros. m) miliura A3*. n) rursus ont. AZ\ rursum C4. o) ita Al (-o corr. -u). 3*. B. C; 40 congressi -4 2; cougressa -4 3 ; con^ressus AA. p) vincuntur A. q) hoc e corr. Al; hanc -4 2. 4. r) potentissimu AZ*. s) ante ca. B2; ante C'd. t) natura ^3. 1) Salliistium luguHhini belli scriptorem Frut. p. 87, 3, Catili- narii tumultus p. 89, 20 (et Oros. VI, 6, 6) habet. Sed Ottoni ipsa auc- toris opera trita fuisse expresse dicendum non est. 2) 07'0S. V, 23, 45 11 sqq.; Frut. p. 88, 35. 3) Oros. V, 8; Frut. p. 8G, 35; lord. liom. 222. 4) omnibus — maior apud Orosiiim expressis verbis non leguntur. 5) Ita etiam Aug, De civ. Dei V, 22. 6) Lucan. Phars. I, 337. 7) expulso ab ea Ariobarzane rege Oros. VI, 2, 1, quod nescio an iam in codice ab Oitone adJtibito corruptuyn fuerit. 122 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. deductus est, ut veneno se necare vellet, sed medicinis^ Oros. r/, 5. antea firmata natura non posset. Occisis itaque uxoribus ac filiabus suis, dum nullo veneni genere ipse^, ut dixi, perire posset, militi iugulum prebuit, sicque LXXII^s etatis habens annos vita decessitc nobisque miserae mortalium 5 COnditionis exempla reliquit\ Fertur de ipso, quod, dum a filio suo regnod pelleretur, ipse ex altissimo prospi- ciens muro exorabat tilium, sed non est auditus. 'Quoniam©', inquit, 'Farnaces mori iubet, dii, si estis patrii, precor^, ut quando- queS ipse hanc vocem a liberis^i suis audiat'. Sicque 'dii, si estis lo patrii' dicensi eos veros esse deos^ dubitavit. XLVI. Igitur Mitridatico terminato bello malisque tam socialibus quam civilibus ^ sopitis factioneque Catilinae ad plenum abolita^ Romani se intra se cohibere non va- lentes nec terminis suis, quos iam habere ceperant, con- 15 tenti^ totum orbem in provinciam redigere cupiunt^ ^T— r^' Cuius rei gratia Pompeius clarissimus eorum dux exercitum etAug._ gubernandum^ in Asiam suscepit, totumque pene orientem ' Romanorum imperio in brevi subiecit"^, regibus ahis mutatis, ahis subactis. Inter aUa orientis'^ regna Hierusalem veniens 20 capta civitate templum, quo soh populo Dei immolare Hcuit, oblatis hostiis polluit ^ regemque eorum Aristobolum vinctum Romam misit et Hircano fratri suo summum sacerdotium tradidit ^. Quoniam autem ludeorum mentionem fecimus, in 25 quibus tunc tantum iuxta prophetam, exceptis paucis, qualis fuit lob ^ notus fuisse Deus creditur^-^, qualiter post prophetas et relaxatamP captivitatem usque ad id temporis civitas Dei fuerit, paucis^ aperiam. ^4^ 'cf^ib!' XLVII. Post mortem Alexandri, cum principes eius 3o diversas sortirentur provincias, Ptolomeo Lagi^ filio^ sorte a) medicina A2. b) ipse om. C3. 4. c) discessit A2. d) regno om. C4. e) Qd' (= Quod) C3. 4. f) precor — patrii (l. l\) om. A. g) -que om. C2. h) le- beris Bl. i) dicens alia manu delet. et precor sitperscr. A2. k) eos B2; deos esse A2. 4. 1) gnbernaculum ^3*. m) suscepit ^ 1 — 3; sucepit ^ 3*. n) orientis 35 om. A'6. o) traditnr Ciisp. p) relaxa A2. q) pacis A2. r) Lai Bl; Largi C3. s) suo add. B2. 1) Hunc exitum vitae M. habuit nobisque sententiae suae fortis- simum argumentum reliquit Oros. VI, 5, 7, de dicto Mithrldatis ab Ottone in fine c. 45. allato disputatis. 2) Cf. ex. gr. Oros. V, Prol. in., 40 vel similes loci, ut V, 24, 9. 3) Oros. VI, 6. 4) Cf. p. 95, n. 2. 5) Romani — cupiunt apud Otionis auctores exprcsse, quantum video, non leguntur. 0) Aug. XVIII, 45 : ad sancta sanctorum, quo nisi summum sacerdotem non licebat intrare, non ut venerator, sed ut profanator accedit. 7) losephus, Ant. lud. XIV, 8 ; De bello lud. I, 5. 45 8) Aug. De civ. Dei XVIII, 47. 9) Psal. 75, 2: Notus in ludaea Deus. I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 123 devenit Egyptus ^. Is multos ex ludeis captivavit. Cui suc- cessit Ptolomeus Philadelphus, qui non solum religionis in- tuitu captivos relaxavit, verum et templo regalibus muneribus donato libros legis ab Eleazaro sacerdote poposcit. Quos* 5 dum accepisset ac in biblioteca nobili deposuisset, interpretes eorum^, qui eos^ de Hebreo in Grecum transferrent^ ser- monem ^, requisivit. Hinc® de singulis tribubus dati sunt presbyteri ^ usque ad LXX *, qui in utraque lingua periti spiritu sancto dictante ^ singuli singulis celHs uniformem civi- 10 tati ^ Dei utilem valde ediderunt interpretationem. leronimus ^raefAn tamen^ in una domo Alexandriae refert eos conferendo -p^"^«'- simul interpretatos fuisse. Post haec a Ptolomeo, qui Q^^^^g-^ym, Epiphanius , Alexandriae rege capti , deinde ab Antiocho multis malis sunt attriti ac^^ ad ydolatriam coacti. Cui 15 fortissimus vir ludas cum fratribus suis fortissime restitit, Successit ludae lonathas, cui Symon, ac post ipsum filii eius. Frut,^ Quia ergo in^ Machabeis omnes canonicae terminantur historiae, quahter post haec gentis Hebreorum regnum usque ad Christum steterit, ex historiis tantum eorum cognosci 20 datur ^ Non enim, ut ipsi perfide argumentantur, unctio in captivitate Babylonica defecit, sed secundum ipsorum hystoriographos populus ille post illud tempus non solum summos sacerdotes, sed etiam reges habuit^ Quorum^ primus post Symonem eiusque fiHos^^ Aristobolus fuit. Cui 25 Alexander et ipse rex et sacerdos successit. Qui^ ob nimiam, quam in suos exercuit, crudehtatem, dum, quahter eis "^ con- ciliari'^ posset, requisivit, responsum est, si moreretur^^. Post hunc ^^ uxor eius regnavit Alexandria^, cuius fihi fue- runtP Hyrcanus et^ Aristobolus. Ex quibus dum regnaret 30 Aristobolus, Pompeius Romanorum princeps ab Hyrcano vo- a) Quod A 3*. b) earum C. c) eas C. d) transferunt C (alia manu corr. transferreut C3J; serm. transfeirent (!) A2. e) Huic Pithoeus. f) civitatem A'6. g) tm C3. 4 (corr. tn Ci). h) et C2; ac oni. C3. i) "omnes 'in Mach." canon. termin. 'hist. signis appositis transposita A\\ omnes in Mach. canon. t. h. yl2. 3. 4; 35 canon. omaes termin. in Mach. hist. ^3*; canon. omnes in Mach. t. h. jB2. k) filius C 3. 4. 1) Cui Cusp. m) eiua A3*. n) reconciliari A2. i; consiliari C 2. o) Alexandra Aug, , Frut. p) fuere C. q) et — Hyrcanus (p. 124, l. 2) om. C2. 1) Cf. etiam Oros. III, 23, 7; Fruf. p. 75, 55; los. Ant. lud. XII, 1 sq. 2) Cf. Frut. p. 78, lo. 3) Ex Eus. - Ruf Hist. eccl. 10 V, 8, 12. 4) Ita los. Ant. lud. XII, % Eus.-Ruf. Hist. eccl. V, 8, 12, Frut. l. c; 72 Aug. 5) Cf Aug. De civ. Dei XVIII, 43. 6) Cf. los. Ant. lud. XII, 6 sqq. ; De bello lud. I, 1 sq. ; Hegesippus I, 1, 4 sqq. 7) Cf Hegesippi Prol. 8) Cf Hegesippi Prol. ; Aug. De civ. Dei XVIII, 45. 9) Cf los. De bello lud. /, 3 ; Aug. De civ. 15 Dei XVIII, 45. 10) Ex los. Ant. lud. XIII, 19 /?n. 11) Cf los. De bello lud. I, 4 sq. ; Aug. l. c. ; Frut. p. 88, 20. 124 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. catur, captoque ab ipso, ut supra dixi ^, Aristobolo et in vinculis posito, Hyrcanus fratri subrogatur. Sicque velint nolint ex propriis ludei^ convincuntur testimoniis He- rode primo alienigena ^ regnante ^ • - natoque Christo Gen. 49, 10. illam impletam fuisse prophetiam, qua dicitur: Non b auferetur sceptrmn de luda et dux de femore eius, donec veniat qui mittendus est, et cetera*^*^. Qui vero his diebus cives Christi fuerint, non facile perpendi potest. lam enim prophetae siluerant, eratque, 5ap.i8,i4s3. iuxta quod scriptum est'^, medium silentium ac profun- lo dissima nox, veuturumque in proximo a® regalibus sedi- bus omnipotentis sermonem *hoc ipsum silentium ac ce- *p. citas noctis presagebat. Sicut enim appropinquante claritatis^ luce nox amplius densatur, cunctisque sopore depressis silentio omnia tenentur, sic apparituro in carne i5 Dei verbo cunctumque suo mundum ortu irradiaturo non solum malorum turbines civitatem muudi obnubi- lando tegebant, verum ipsam civitatem Dei tenebrae operiebant, silentium tenebat, ut venientem in carne lucem tanto ardentius homines conspicerent, quanto eam 20 tenebris ante depressi, malis fessi avidius prestolati^ fuissent. Extitisse tamen et tunc^ cives Christi, quam- vis propter silentium scriptorum quidem^ taceantur, ex hoc precipue intelligi datur, quod VII milia virorum, quae^ sub Helia fuere^*^ usque ad finem mundi non^" 25 defutura civitati" Dei^ credimus. At Hyrcanus ^ Herodem Antipatris fihum aUenigenamP ad regni negotia administranda assumpsit. Qui iniqui et perfidi tyronis^ officium exequens Hyrcano vita et regno exempto regnum invasit ac permissione Romanorum tandem 30 obtinuit. Hic etiam, ut regno liberius potiretur, non solum regiam, sed et sacerdotalem unctionem abolevit ^* vestemque sacram solis sacerdotibus gestare licitam ad a) ludei om. A 2. b) aligenigena A 1. 3. c) regnante om. A. d) et ipse erit expectatio gentiiim jsro et cet. Ai. e) a om. B2. f) clarit. om. (7 2. 35 g) prestolari A 3*. h) tunc om. A. i) quideni om. C. k) qui A 2. 1) fuerunt A. B 2. m) non erasmn A2. n) civitate A2. Bl, corr. -ti ^ 1. o) Dei om. C 2. . p) aligenigenam ^ 1. q) m i 1 i t i s C. | 1) //, 46. 2) Cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 45. 3) Eimdem locum, sed iion iisdem verbis attidit Aug. l. c. 4) Sap. 18, 14. 15 : 40 Cum enim quietum silentium contineret omnia, et nox in suo cursu medium iter haberet, omnipotens serrao tuus de caelo, a regalibus sedibus . . . prosilivit. 5) 3. Reg. 19, 18 ; cf. supra I, 29 fin. 6) Cf. los. De bello lud. I, 8 sqq. ; Heges. I, 18 sqq. 7) Cf. los. Ant. lud. XV, ^ fin. 15 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 125 usus suos profane ac sacrilege redegit, ut merito unc- rtione* tam regali quam sacerdotali cessante sanctus sanctorum invisibili oleo in verum regem et sacerdotem unguendus in brevi venturus cognosceretur. De cuius 5 adhuc nequitia et multifaria, qua erga Romanum im- perium usus est, versutia qui scire vult, legat^ lo- sephum. XLVIII. Anno ab Urbe condita DC^XC^IIP reverso aboro». rj,7. oriente Pompeio ac propter multas victorias cum ingenti 10 triumpho suscepto ^ Gaius lulius Cesar, ipso et L. ^ Bibulo y consulibus, ad occidentem, GaUias Cisalpinam et Trans- " alpinam^^ ac Illiricum domaturus®, a senatu mittitur. Is itaque fortissimas orbis gentes cum multo^ Romanorum san- guine in provinciam redegit transitoque Rheno Germanos ib. vi, 9. 15 omnium ferocissimos ac belHcosissimos acri et periculoso non^ solum bello, sed et muneribus multaque prudentia de- vicit. Quorum virtutes ac fortitudinem qui scire desi- derat, ipsius hystoriam a Suetonio scriptam legat ^. Me- minit etiam horum fortitudinis et tantum inperterritae, 20 ut mortem quoque^ vix timeat, losephus seu^ Egesippus in oratione Agrippae ex^ horum comparatione ludeos ad subiectionem^ Romani imperii hortantis^. Porro cum in domandis eiusmodi gentibus ultra statutum terminum, id est quinquennium ^, moram faceret luUus'""^, Romam re- 25 vertenti" a senatu consiho Pompei et auctoritate consuHs Marcelli debitus ei triumphus ^ ac denuo consulatus negatur^* '^. Quae res belli maximi et non solum civilis, sed et^ in- testini mali causa fuit. Caesar enim^i haec audiens Ra-t&. fj, 15. vennam se contuHt ac inde Ariminum proficiscens et lacri- 30 mabiHter sociis ^' iniurias suas exponens ad Urbem cum exer- a) unctionem AZ. B2, corr. -ne B 2 ; tam regali unct. A 2. b) los. legat C. c) snper L. superscr. Lucio B2; Lucio C3. 4. d) et Transalp. om. A3*. e) domi- turus C. f) multu Bl. g) non solum Oin. C 3. h) quoque om. A. i) ac A2. k) et Bl. 1) a subiectione (73. m) faceret, lulio Cusp. n) reverti Bl. o) ne- 35 getur A3*. p) pro et locus rasus Al; etiam ^2; et otn. A3. 3*. 4. B2, q) enim om. A2. r) suis add. C2. 1) Cf. Frut. p. 89, 25. 2) Eundem erro7'em apud Frut. p. 89, 35. deprehendis. Error ex Orosii verbis (VI, 7, 2) nasci potuit. Sed nota secunduni viros doctos esse codices commentariorum Caesaris, quorum 40 inscriptiones Suetonii nomen exhibeant. 3) los. De bello lud. II, 16; Heges. II, 9, imprimis § 115 sqq. 4) Oros. VI, 7, 1. 5) Haec apud Orosium aut Frutolfum ita non inveni. Cf. 'Annolied' v. 399 sg^g., ^Kaiserchronik' v. 455 sqq. 6) Cf. Lucan. Phars. I, 286 sqq. ; Gesta Trever. c. 13. 7) Oros. VI, 15. 126 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. citu properavit. Diffugientibusque primo* in Brundisium ^, post* in Dyrratium^ Greciae urbem trepidis cum Pompeio civibus victor^ Urbem ingressus ^ est, fractisque foribus ex erario VII ^ CXXXV auri pondo, argenti vero prope DCCCC protulit. Inde reversas ad legiones, quas® in Arimino reli- querat, Alpes transiit ibique tam Gallis quam Germanis, quos paulo ante subiecerat, magnificentissime ^ donatis contumelias sibi a civibus irrogatas deplorat auxilium- pLrs! /7/, que poscit et impetrat ^. Soli ex Gallis Massilienses, qui 29S sqq. et Focenses, eo quod de» Grais in Gallias venerint, auxilium lo Cesari ferre^^ negabant^. Unde et^ gravi et^ laborioso con- flictu devicti sunt. Eo quoque'" tempore Petreius et ASra- nius^ acerba siti ad deditionem Cesaris coguntur'*. Oros. VI, 13. XLVIIII. Anno ab Urbe condita DC0XC"VII° Crassus in con- sulatu collega Pompei in Asiam destinatus, avariciae facibuso 15 estuans, HierosolimamP pro templi divitiis, quas Pompeius intactas reliquerat, adiit easque diripuitfl. Inde per Mesopota- miam iter a g e n s , dum " rursum male castigata aviditate auro Parthico n i m i u m inhiat , ab eis ignominiose cum ib. VI, 14. m u 1 1 0 exercitus detrimento occiditur. Anno abhinc tercio 20 inusitato incendio, u t p 0 1 e XIIII vic i s cum vico ^ lugario s con- sumptis, Urbs conflagravit. Sequitur haec mala maxi- mis dissensionibus ac molitionibus paratum civile bellum. Nam ^n,'^8Tqq. C^sare cum Gallorum et Germanorum viribus ^ veniente Pompeius patriam defensare* volens gentes et reges, quos in oriente subegerat, in auxilium per^^ filium asciscit. Prin- «fc. F, 1*32- cipes Romanorum senatusque cum Lentulo consule Pom- peium Magnum in Grecia morantem circa tempus, quo con- sules mutari solebant, *adeunt semotoque"^ a consulatu Lentulo omnium favore Magnum ducem exercitus creant. ib.v,msqq.QQS2iT vcro hibemis tempestatibus non territus invito milite 25 *) primo in Brund. post om. C, habet Cusp. a) in prirao A 2, b) ita B 1 ; dirracium C 3. 4 ; Tyrratum A (tirr. A 2) ; Tyrratiura B2; Duratium C2, nbi mami s. XVI. in marg. Durachium. c) Urbem victor C. d) quattuor milia Oros. e) qua A 3*. f) masfnifice A. B 2. g) de 35 om. C i. h) ferret A3. i) uegebant, manu recentiore mut. uegabant B2. k) et om. C. 1) et om. C3. m) quoque om. Ci. n) AflFricanius Al. 3. 3*; AfFri- canus A2; AflFricanius corr. AflFranius A4. o) face C. p) lerusalem A2. (73. q) dirupit C. r) eo Bl. s) uigario^2. 3. t) def. om. A3*. u) per filium om. C. v) Semotaque A 1—3.3*. B2. 40 1) Lucan, Phars. II, 609 sqq. 2) Cf. Frut. p. 90, 5. 3) Si- ' milia habent Gesta Trev. c. 13, 'Annolied' v. 405 sqq., 'Kaiserchronik' V. 461 sqq. Cf. quae Oros. VI, 15, 3. et praecipue Lucan. Phars. I, 296 sqq. 392 sqq. de Caesare Rubico7ie superato Arimini milites suos alloqucnte ti-adiderunt. 4) Lucan. Phars. IV, imprrmis v. 259 sqq. 43 5) dum — inhiat lord. Rom. 236. 6) Cf. supra n. 3. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. 127 periciilose mari se committens proficiscitur in Epyrum ibique haut longe a Magno castra metatus est. Ubi dum cum^ ^v,msqq.' paupere amicla, ad^ hoc^ ut Antonio occurreret, infidis'^ procellis inpaciens morae*^ se credit, ventis obortis naufra- 5 gium pene passus ad suos redire compellitur. Igitur ex omni parte mundi vires contractae multoque Romanorum sanguine gentes devictae ipsorum modo vocatione con- gredi^ coguntur. lam enim in tantum rei publicae pro- fecerat status, ut nlterius non posset. Et^ cum extrin- 10 secus corrumpi non valeret, iuxta poetam^-^ in se ipsam ruere debuit. Itaque LXXXVIII cohortibus ex utraque ^''gsJ^' ^^' parte 2 triplici ordine compositis, in campis Fassalicis^ uter- que convenit exercitus. Videres^^'^ lacrimabilem ac misera- bilem pugnam, cives tocius orbis dominos^ in se divisos 15 cum tocius orbis viribns ad invicem dimicare et, ut ita dixerim, nnius matris filios propriis manibus se volentes eviscerare ^. Dum ergo dubia diu sorte se utrique cederent ih. exercitus, Pompeius tandem atrocitate luliani militis cum suis fugere cogitur, et sic Cesari victoria cessit. Cesa sunt in i eo ib. 20 preho XV Pompeianorum , XXXIII^*^ centuriones. Pompeius fuga e 1 a p s u s navim onerariam conscendit ac per Cyprum in Egyptum navigans, mox ut"^ litus attigit", iussu Ptolomei ob gratiam Ce- saris interimitur. Pompei uxor c u m fili i s fug i t , ceter u m o c - cisis multis classis direpta est. Cesio sunt Pompeius BithiniusP 25 ibi, apud Pelusium vero Lentulus vir consularisq. L. Cesar compositis omnibus Alexandriam venit ibi- '^^J^' ^^' que oblato sibi cum armilla Pompei capite flevit, dumque insidias presensisset, in Egyptios convertit^ arma. Quibus ?7.. r//i6. victis Cleopatrae regnum Alexandrinum tradidit. Nam Ptolo- 30 meus, cum navali^ prelio victus fuisset et in scapham con- scendisset, multis irruentibus mersus et ad litus actus in- dicio loricae aureae cognitus fuerat. Post haec Cesar Romam veniens a civibusque dictator et consul vocatus in Affricam a) cum om. A 2. b) Antonio occurrere volens posl morae (l, i) pro ad — 35 occurreret omissis C. c) haec A; hec corr. hoc B2. d) insidiis A. e) mori A. f) concredi A 3*. g) Et om, A. h) poetam om. A 2. i) tessalicis A 4. k) ergo add, Cii. 4. 1) in om. A2. m) ut om. A3*. n) attingit Ad*. o) Cesi — consularis (I. 2bJ om. Ai. p) Bethinius Al. 3. 3*. B2, q) cons. om. C2. r) arma conv. C. s) naualio A 3. 40 1) Lucan. Phars. I, 81: In se raagna ruunt; cf. Aiig. De civ. Dei XVIII, 45^ ed. Dombart II, p. 327. 2) 88 cohortes Pompeinm, Caesarem 80 in acie locasse Oros, habet. 3) Cf. Oros, VI, 15; 25 : Videre ibi et gemere erat contractas Romanorum vires in campis Pharsahcis ad occisionem mutuam constitisse ; quas si concordia 45 rexissct, nulH popuh, nulh reges ferre potuissent. 4) Cf. Verg. Aen. I, 282 : Romanos rerum dominos. 5) Cf. Lucan, Phars. I, 2 sq[, VII, 491. . 128 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. II. bellum transtulit et apud Thapsum cum luba et Scipione manum conserens plurimam Romanorum et barbarorum stragem^ fecit. luba^ militi iugulum prebuit. Scipio semet interfecit. Cato rigidus veneno hausto ^ Uticae se occidit. Cesar adhuc Pompei nepotes filiamque^ eius Pompeiam ne- 5 cari iussit. Dehinc Urbem cum ^ IIIP'" triumphis ingreditur ac post in Hispaniam ^ contra Pompeianos milites proficiscens ibi cum ipsis atrox bellum gessit. Quibus cum multo su- dore devictis ad Urbem regressus quarto, ex quo id civile belhim ceperat, anno totam Urbem potenter tenuit ac vacan- lo tibus omnibus quae in Urbe erant dignitatibus Cesar fuit omnia solus in Urbe^. Receptus est tunc^ ab eo in gra- tiam M.® Tullius Cicero^ per eiusque interventum M.® Marcellus, pro quo disertam et luculentam orationem ^^^f^**-/"^ edidit, quae sic incipit: JDiuturni silentii, p[atres] cfon- i6 scripti], quo eram^ his temporihus usus. In qua super omnes virtutes Cesaris, quibus^ diversas nationes do- muit, fuisse dicit, quod domito^ animo M. Marcellum 16.3,8. antea inimicum in gratiam suscepit. Aitenim: Animum vincere, iracimdiam^ coliihere, vicioriam temperare, adver- 20 sarium nohilitate, ingenio, virtute prestantem non modo ex- tollere iacentem, sed etia^n ampliflcare eius pristinam digni- tatem, haec qui faciat^ , non ego^ eum cum summis^ viris ^''°^-^^> comparo, sed simillimum^ deo^ iudico. In summo ergo statu CesarQ positus, dum contra maiorum exempla rem pubh- 25 c a m instaur are cogitat, conscio senatu, Bruto et Cassio r auctori- buss in curia necatur. Quam* quidem hystoriam a nobis compendio strictam pulchro ac luculento versuum ordine^ Lucanus prosequitur ^. LI. Exclamare hic contra mutabilium rerum mi- 30 serias^ cogimur^ Ecce enim, Romanae rei publicae status cum quanto non solum hostium, sed et civium^ detrimento profecerit, videmus. Alterna quippe muta- a) strage A 3*. b) (luba A 3. c) -que om. A 3*. d) tunc otn. A 3*. e) super M. stiperscr. Marcus 5 2; Marcus C 3. 4. f) Ci. A\—Z. 3*; Cycero A^. C2; 35 CiprO, -r- fortasse postea add. B2. g) eram om. C3. h) oranibus add. C3. i) animo domito C. k) iracundia A2. 1) facit C et texttis Ciceronis Teuhnerianits , sed cf. adnotat. Muelleri. m) ego oni. C. n) superbis C2. 3; siiperioribus (7 4. o) utilis- simum C 2. 3. p) deo otti. C 3. q) positus Cesar A2. r) Crasso ^3*. s) acto- ribus B2. t) Quo A2. u) pulchre ac luculenter C. v) miserias om. C2. w) civi- 40 lium Al-3. 3*. B2. 1) Ex Frut. p. 91, 5. 2) Cf. Frut. p. 91, lo. 3) Cf. Lucan. PJiars. III, 108, qut tamen de anno a. Chr. n. 49. loquitur. 4) Mi- nime, scd in medio hello Alexandrino terminum fecif. 5) Item infra IV, Sl in. Cf. ex. gr. Oros. V, 5 in. : Exclamare hoc loco dolor exigit. 4^ Cf. etiam supra I, 32. i OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHHONICA. LIB. II. III. 129 tione ad instar maris, quod nnnc succiduis* attollitur incrementis, nunc^ naturali dampno ac^ defectu sub- ducitur^ Romanorum res publica nunc*^ gentes et regna bello premendo, subiciendo ad caelos adtolli videbatur, 5 nunc^ rursum ab eis pressa vel pestilentiis ac morbis de- solata ad ^ abyssum usque mergi ^ putabatur, quodque his maius est, omnibus bene ordinatis ac^ compositis in- 59. testino ac civili malo in se ipsam ruens^ *miserabiliter eviscerabatur ^. Haec omnia nutantium^-^ rerum mala 10 et, ut ^ ita dixerim , cottidianae mortalium mortes ad veram ac permanentem eternitatis vitam nos^^ mittere deberent^. Verum, ut supra diximus ^, huiusmodi^ aliis- que civitate mundi"^ attrita" malis, quasi post densae noctis tenebras lucis^ verae ortus appropinquabat. Itaque 15 decursis tam Medorum, Persarum, quam Grecorum ac Romanorum alternantium malorum casibus, quia iam ad eius ortum, qui vere pacificus omnia, qiiae in caelo etcoi.1,20. quae in terra, sunt, pacificaYit Christus lesus, propinqua- mus, huic secundo operi finem demus'^, quatinus ad eam, 20 quae sub Augusto ex nativitatis Christi adventu toti mundo reddita est, pacem dicendam festinemus. EXPLICIT^ LIBER SECUNDUS. PROLOGUSP LIBRI TERCII. Sponsionis meae non immemor^^, dilecte frater*, 25 de duabus civitatibus usque ad Octaviani Cesaris tem- *) N. add. a Cusp. a) succidi9 A 1. Bl, corr. succidu A 1 ; succidu>s, •» in loco raso alia manu superscr. CS. h) n Bl. c) nunc A. d) u ^ 1 ; nec B2, uhi nec geutes — vide- batur (l.i) in mnrg. infer. suppl. e) a Bl. f) ad om. C. g) et A4:. C i. 30 h) mutancium A 2 ; netancinni A 3. i) ut supra lin. Bl. k) nos om. Bl. 1) huius C3. m) Dei A i. n) malis attrita C 3. o) ita B2; Expl. 1. sec. om. A. Bl. C. Cusp. p) ita -4 3. ^l; Prol. tercii libri ^3*. C3. 4. Cusp.; Incipit prol. 1. tercii -4 4. B2\ Prol. 1. tercii om. Al. 2. C2 (qui numerum LI. addit). 1) Ex Orosio VI, 14, 1 : Igitur Romani status agitur semper 35 alterna mutatio et velut forma Oceani maris, quae omni die dispar nunc succiduis per septem dies attollitur incrementis, nunc insequen- tibus totidem diebus naturali damno et defectu interiore subducitur. 2) Cf. Ps. 106, 26 : Ascendunt usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos. 3) V. supra II, 49, p. 127, n. 1. 4) Cf. Oros. VI, 14, 3 : ,40 post hanc domesticam intestinamque perniciem, qua usque ad meduUas paene eviscerata et exesa est. 5) Cf. supra II, 32 fin. 6) Cf. supra II, 43 fin. et I, Prol. in., infra VI, 17 fin. 7) //, 47, p. 124. 8) Cf. iiifra III, 45 in. 9) Cf. Oros. VI, 22, 9, qui tamen rebus a Caesare Octaviano Augusto gestis sexto libro absolutis septimum im- 45 mediate a nativitate Christi orditur. 10) Cf. supra I, Prol., p. 8sq. Ottonis Frisingensis Chronica. g 130 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. m. pora qualicumque deductam hystoriam eloquio, presertim cum ad Christiana tempora iam venerimus, donante Deo tanto libentius, quanto de civitate Dei ob nascituram fidem uberius^ dicere potero, complere non dubitaverim. Prioribus enim de civibus Christi pauca, multa vero de 5 mundi civibus dicendi materiam habui, quia a primo homine ad Christum totus pene orbis, exceptis de Israeli- tico populo paucis, errore deceptus, vanis superstitioni- bus deditus, demonum ludicris captus, mundi illecebris irretitus sub principe mundi diabolo militasse invenitur. i Gai.4.,i.At uhi venit plenitiido temporis, misit Deus filimn suum in terras^, qui, ut homines per invia ac devia more pe- cudum ^ oberrantes ad viam reduceret, viam se hominem assumendo hominibus^ prebuit, et*^ ut® a falsitatis errore exorbitantes ad rationis lumen revocaret, veri- tatem se ostendit, ut vero deficientes reficeret, vitam se io;^. 14, 8. veram exhibuit: Ego sum, inquiens, via, veritas et vita. Ac si diceret: 'Erratis^, ad me venite, qui^ sum via. Quam viam ut intrepidi^ ambuletis, audite, quod sum veritas. Si vero viaticum non habetis ^ , sentite, quod sum vita'. Multi enim viam querunt, sed dum non^ inve- niunt^ veram, errant potius, quam recto tramite in- cedant. Multi rursum viam, quae vera'^ videtur, ince- dunt, sed vitam" non consequuntur^. De quibus dictum '^f/^'^^- arbitror : Sunt viae^, quae videntur hominihus rectae, no- 2 vissima^ vero earum ducunt ad interitum^. Salvator autem /oA. 14, 6. in mundum veniens : Ego sum, ait, via, veritas et vita^ , id est: Per me tantum salubriter itur, ad me veraciter per- venitur, in me vitaliter permanetur^. Sed in prima fronte non inconvenienter queri 3 potest, cur in fine temporum, quem plenitudinem Paulus vocat-\ salvator omnium nasci voluit, cur universitatem gentium tamdiu tot retroactis seculis in errore perfidiae a) dicere potero uberius C. b) terram A 3*. c) hominibus om. A. d) et mut. ut C2. e) ut om. C2. 4, alia manu superscr. C3. f) Erraus A 2. g) ego Ai; 3' quia B 2. h) intrepide Ctesp. i) hebetis £ 2. k) dum nondum A 3*. 1) veniuntur mt(t. veniunt JS 2. m) vera om. AS*. n) vitam om. C3. 4. o) conseqntur Al. 3. 3*; consequentur A 4; consecuntur B i. C3. 4; consequntur B2. p) arb. Siue A3*. q) novissime A 1. 2. 3. 3*, alia manu alioque atram. corr. novissima A 2. r) uia B 1. s) pervenitur corr. permanetur A 1 ; manetur A 2. 4t 1) Cf. Oros. /, 1, 3: ritu pecudum, et infra p. 133, /. Isq. 2) Prov. 14, 12. sic legitur: Est via, quae vidctur homini iusta, novissima autem eius deducunt ad mortem. 3) Gal. 4, 4: At ubi venit plenitudo temporis. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 131 perire permiserit^ Cuius rei rationem profundissimis ac iustissimis iudiciorum Dei thesauris repositam quis corruptibili^ mortalium carne circumdatus investigare audeat, cum apostolus dicat : 0 altitudo divitiarum sa- Rom. ii, 33. 6 pientiae et scientiae Dei, quam incomprehensihilia sunt iudicia eius et investigdhiles viae eius et cetera^ ? Quid ergo faciemus? Si comprehendere non possumus, num- quid tacebimus? Et quis obloquentibus respondebit, in- pugnantes^ arcebit, postremo destruere eam, quae in 0 nobis est, fidem volentes ratione ac virtute verborum confutabit? Comprehendere itaque occulta consilia Dei non possmnus et tamen plerumque*^ de his rationem reddere cogimur. Quid? Rationem reddemus de his, quae comprehendere non possumus? Rationes reddere 5 possumus, sed humanas, cum tamen rationes compre- hendere non possimus^ divinas. Sicque fit, ut^, dum^ de theologicis^ loquimur, cognatis^ de his sermonibus carentes - verbis nostris, qui homines snmus, utamur; tantoque de Deo loquendo humanis utimur^ verbis con- 0 fidentius, quo ipsum figmentum nostrum cognoscere non dubitamus. Quis enim melius^ cognoscit, quam qui creavit? Inde est, quod, cum Deus dicatur ineffabilis, ^f-^^^-^e doctv, Chvist fari nos multa tamen^" in laude sua^ velit^. Cum ergo /,6. dicatur ineffabilis, secundumP quendam modum videtur 5 esse effabilis. Quae, ut ait Augustinus ^, pugna verhorum silendo melius ac credendo quam disputando solvitur*. Et alius : Quod ineffahile est, ratione taciturnitatis adoretur ^. Igitur si JDeus, iuxta apostolum, in mtdta pacientia Eom.%22. sustinuit vasa irae apta in interitum, si divitias bonitatis 0 *) vel silencio cavenda potius quam voce pacanda est add. -^if.pedoctr. C.Cusp. ^ H F Chr.st.I,Q. ;i) corruptibilium A. b) et cet. om. C3. 4. c) -que add. A. B2. d) de his rat. redd. pler. A2. e) possuraus J. 4. C. f) ut om. C3. g) cum de theologicis in loco raso -4 3. h) divinis (di- alia manu superscr. C3; uiuis C4) 5 causis C. i) cog-natis — carentes (l. 18> om. C, k) hum. verbis (v. h. A2) utimur A. B 2. 1) melius om. A 2. m) tamen om. A. n) sua (eius A 2) laude A. o) sinit Ai. p) secundum — eflfabilis (l. 2bJ om. C'6. 1) Cf. Eus.-Ruf. Hist. eccl. I, % 17. E contra Oros. VIT, 1. et in verbis et in sententiis longissime recedit. 2) Gilberti Porret. Comm. ) in librum Boethii de ijraedic. person., Boethii Opera, ed, Basil, 1570; p. 1176. Ternmium cognatos sermones etiam Boethius, Phil. consol. III, pr. 12. e Platone adducit. 3) Aug. De doctrina Christ. I, 6; cf. eiusdem Sermo 117, V, 7. 4) Noti inveni. Cf. ex. gr. Hilarius De Trinit. II, 7. IX, 72. XI, Usq. 9* 132 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS OHRONICA. LIB. III. suae volens^ ostendere ^ ecclesiae suae diutissime in propriae *libertatis arbitrio civitatem mundi permisit temporaliter^ florere, culpandus non est, tam quod eam propriae^ voluntati deseruit, quam quod electis suis istius comparatione castigatis divitias bonitatis suae ostendit. Non enim, si homines permittit facere, quod ipsi tamen*^ facere volunt, ab eis est® iuste arguendus, sicut e contra ab eis, quibus gratuitam gratiam offerens^ a talibus, quae contra salutem suam facere volunt, ar- cendo ac prohibendo, ne quae proponunt perficiant^, plurimum est laudandus ac diligendus. Nec iniuste fa- cere dici potest, si gratiam ex iusticia non largitur, sicut misericorditer tantum facere credendus est, cum eam gratuite^-^ quibus vult impertit. Itaque si tot secula retroacta non ad peccata impellendo, sed quod t suum erat non^ largiendo, ad hoc, ut supervenientibus^ seculis exemplo priorum, quid^ fugiendum esset, unde gratias salvatori"™ suo referrent, ostenderet; si, inquam, eos ad hoc voluntati suae deseruit, ut et ipsi, quid'^ sine eo possent, cognoscerent et redempti, quid ex° gratia salvatoris^ haberent, addiscerent ^: sicut ab illis iuste non potuit culpari, sic^i his^ maximam materiam dedit, unde iure debeat amari. Est preterea ratio, quare hoc potissimum tempore, VI^ videlicet etate ac unito ad Romanorum imperium , mundo universoque^ sub* Augusto Cesare descripto", Christus nasci"^ voluit. Cum enim pro primi parentis, qui paradysi delicias postponens ex proprii arbitrii^ vo- luntate hanc terram maledictionis^ inhabitare maluit, culpa abolenda incarnari voluit^, VP id etate potis- simum fieri conveniens fuit, quia et^ ipsum VI^ die ^' j fTssf "^^^^^^^^* ^®c^ in primeva hominum''^ etate id facere debuit. Homines enim^ ex transgressoribus parentibus'^ nati viciata- que per inobedientiam natura proniores et accliviores^ ad a) volens — suae om. C3. b) florere temp. A2. c) propriae otn. (72. d) tameu — salutem suam (l. 9J om. A 3. e) iuste est C3. 4, f) sic A. B. C; oflfert legendum. g) perf. om. C3. h) gratuitate B2; gratuitam C5. i) non om. A3. k) supuenientibus Bl. 1) quod C3. 4. ni) salvator B2. n) qui ^3*. o) ex om. C 3. p) salv. om. A 3*. q) si A 3. r) in his B 1 ; istis C. s) orbe alia manu supra lin. add. C 3. t) sub om. C2. u) descripto om. A2. 3*. v) uasci om. C3. w) arbitrii om. A3. x) voluit om. C3. y) et om. C 3. z) H^c ^3*. a) et. hom. A2, b) euim om. A. c) nati par. Al — 3. 3*. JB 2 ; nati homiues ex transgr. par. A4. d) accliniores Bl. 2. C3, corr. accliv. B2. 1) Cf. Rom. 9; 23 : ut ostenderet divitias gloriae suae ; cf. 22 : Deus volens ostendere iram. 2) Cf. Rom. 3, 2-4: lustificati gratis per gratiam ipsius. 3) Cf. Roh. Pulli Sentent. 111, 1. 4) Cf. Is. 24; 0; lerem. 23, 10. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 133 malum facti necdum ratione utentes ^, ferino magis ac be- luino more, obliterato in eis* naturali bono, oberrantes non socialiter vivere, non legibus informari, non virtutibus ador- nari^, non rationis vi ad cognogcendam veritatem illuminari 6 didicerant. Extant hinc fabulae turpissimae, facta turpiora, hystoriae immanissimae, opera immaniora, de quibus omni- bus in superioribus sat me dixisse arbitror. Cum igitur hoc modo homines rationis immunes^, veritatis non capaces, iusticiae ac legum inexpertes essent, legem'^ legum ac altis- 10 sima a Christo vitae precepta danda quomodo® caperent, quomodo intelligerent, quomodo animadverterent? Itaque data est^ primo lex, quae infirmis intellectibus^ conveniret^ et quae teneram mundi etatem non solido ciho, sed lade Hebr.b, 12. aleret. Deinde paulatim crescente ac proficiente tam ex [5 societate hominum simul^ commanentium quam ex colla- tione eorundem ad leges condendas sapientia philosophorum- que mediante^^ doctrina, cum, ufc dixi, iam totus^ mundus tam virtute Romanorum'" inclinatus quam sapientia philo- sophorum'^ informatus fuisset, essentque hominum ingenia 10 ad altiora vitae precepta habilia^ capessenda, salvatorem omnium in carne apparere novasque mundo^ leges con- dere decuit. Hic iam, quod supra distuli^ solvendum puto, quare unius urbis^i imperio totum orbem subici^, unius 15 urbis^ legibus totum orbem informari Dominus orbis voluerit. Primo, ut dixi, ut ad maiora intelligenda promptiores ac capatiores essent mentes hominum. Se- cundo, ut his modis unitis* unitas eommendaretur fidei, quatinus unius urbis^ terrore ad unum hominem eolen- 10 dum homines universi constricti unam^^ quoque fidem tenendam caelestemque in ea non hominem tantum, sed auctorem omnium colendum ac adorandum Deum ad- discerent. Hinc toti mundo^ in eius adventu census indicitur, ut ille videlicet venisse doceretur, qui omnes 6 ad se venientes in eterna patria cives asscriberet. Hinc a) eius ^3. b) abornari Bl. c) inmanes A2. d) legum legera Al (cum signo ,; ante legura^. 3. 3*. e) quora. cap. his Al. f) est om. A2. g) auditoribus -41 — 3. 3*, super quo eadem manti eodemque atram. superscr. vel intellectibus Al, 3*. h) -niret alia manu novo versu ince^ito siippl. A2] convenirent Al. 3. 3*. 4, corr. D -niret A3. i) siraul om. C3. k) meditante B2. 1) mundus totus A2. m) Rom. om. C. n) Roraanorura C. o) cap. hab. C3. 4. p) leges niundo A2. q) orbis A2. r) subieci A3*. s) orbis C2. t) unitas C. u) una A3*. v) raundi A3*. 1) Cf. Ovid. Fast. III, 119: et adhuc ratione carentes. 2) II, 36, p. 110 5g. 134 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. in eius ortu per totum orbis circulum mundus attritus malis^ ipsisque suis seditionibus fatigatus sponte qui- escere ac Romanorum principi servire potius quam rebel- lare voluit, ut ipsum in c^-rne venisse daretur intelligi, i qui sub terrenorum mole onerum depressis ac fatigatis {) Matth. 11, 28. clementer diceret : Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam^ vos. Pax idcirco mundo tunc nova reddita fuit, ut novi regis ministri liberius orbem terrae peragrare salutiferaque vitae precepta semi- nare possent. Non ergo fortuitis casibus nec deorum^ i /s.45,7. falsorum cultui, sed Deo*^ vero formanti^ lucem et creanii^ tenebras asscribendum reor, quod ad tantum fastigium principatusque monarchiam ex humili ac pau- peri statu Romanorum res publica crevit^-^ Quare autem illi populo vel illi urbi hanc potius quam aliis i gratiam contulerit, discutere non possumus, nisi forte ^ ex principis apostolorum meritis, quem ibi sessurum pre- vidit, super quem etiam ecclesiam suam se "fundaturum * promisit^, factum dicam, ut videlicet locus, qui^ propter , principis apostolorum kathedram super universam prin- 2 cipaturus foret ecclesiam, in gentium quoque, unde fideles congregandi erant, ante proficeret monarchiam. Pulchre igitur eadem urbs caput^^ antea fuit mundi, quae post- modum^ futura fuit caput ecclesiae. Si quis vero con- Bom. 9, 21. tenciosus est, audiat in potestate figuli esse aliud vas in 2 }iono7'em, aliud facere in contumeliam. Audiat in potestate Ps. 74,8s3. iudicis^ esse, quem velit humiliare et^ quem velit exal- tare^. Denique, si Dominus, utpote iudex discretorque rerum, calicem in manu habens^ primo Babylonem in- ebriando a"^ Medis humiliavit Medisque a Persis, Persis^ 3 rursum a Grecis, Grecis postremum a Romanis humi- liatis Romam quoque humiliandam ad tempus exaltare voluit; si has equa lance pensans^ omnia mortalium varietates nectit^, nunquid argui a factura sua factor poterit? Sub potenti itaque manu Domini regna mu- 3« a) maris, -ris e corr. B 2, ttbi manus recentior stiperscr. armis al' malis. b) u. (= vos) reficiam Bl. c) fals. deorum A. d) Deo om. J. 3. e) ita Pithoeus; formantis . . . creantis A (radendo corr. formanti . . . creanti A 2). B. C (formalis C2). f) crea- vit B2; creverit C. g) qui om. C2. h) caput om. A. i) post m -4 3 ; modu ^3*. k) iudicis om. A. 1) et om. A 2. 3*. m) 'i- (= idest) A 2. u) Persis om. A 3*. 4* o) perpensans A (corr. pensans A2). p) necti A. 1) Cf. Aug. De civ. Dei XV, 12. 2) Longe aliter Aiig. De civ. Dei XV, 12 sqq. hanc quaestionem solvit; ad voccm nisi forte cf. infra VII, Prol. 3) Matth. IQ, 18. 4) Ps. 74; 8 : Deus iudex est : Hunc hurailiat et hunc exaltat. Cf. etiam Dan. 5, 19. 5) Cf lerem. 61; 7 ; Ps. 74; 9. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 135 tantis ^ ac pro voluntate sua cui voluerit miserentis humi- liemur - ipsiusque misericordiae, si quid sumus, qui per nos nichil'^ sumus, ipsius gratiae, quidquid dicimus, qui per nos nichil scimus^, asscribentes ceptum opus pro- 5 sequamur^. INCIPIT^ LIBER TERCIUS. I. Anno ab Urbe condita DCC^X" interfecto G.®-' lulio Ce- Oros. F/, 18. sare Octavianus , qui testamento nomen et hereditatem avunculi acceperat, prim o dolorem de morte eius dissimulans cum 10 Antoni o , q u i Brutum et Cassiumf--* ob vindictam Cesaris apud MutinumS obsidione cinxeratli, a senatu hoste pronunciato certamen iniit eumque fug avit^. Quo postmodumi in gratiamk recepto simul cum ipso civile bellum parat multisque commissis preli i s Pompeium t a n d e m Gnei Pompei 15 filium interfec i t "^, Brutum quoque et 1 Cassiumf ad hoc, ut mortem sibi ipsis inferrent, coegitiii. Inde post multos triumphos Romamn veniens XX militum exauctoravit, XXX servorum dominis restituit, VI, quorum domini non exstabant, in p a - tibulo affixit. Antonius vero repudiata^ sorore Cesaris Oc-tb.vi,i9. 20 tavi a in Egyptum seo transtulit ibique copulata sibi in uxorem Egypti regina Cleopatra^ Cesari rebellare adtemptavitP. Cesar , domitis subiectisque sibi om- nibus, contra Antonium^ quoque nav ale preliumfl pa- rans a Brundisio in Epyrum proficiscitur. Congressi itaque 25acerrime diuque, id esti' a V^ hora d i e i usque ad VII, cum utriusque exercitus detrimento ancipiti pugna- runts victoria. Sequens pars diei cum sequenti nocte in vic- toriam Cesaris c e s s i t. Prior e x t b e 1 1 o cum s u i s fugit Cleopatra, q u a m fugientem insequitur Antonius. Cesa fuisse ibi de 3oexercitu Antonii^i XII feruntur, vulnerata^ VI. Caesar tunc imperator dictus IIII^w cum M.x Licinioy consul fuit. Antonius a) nichil sumus his A 3*. b) sumus A 2, c) Explicit Prologus add. B 2 : 3'^ liber add. C2. d) iia A\. 4. B; Inc. om. AZ. 3*. C3; Inc. liber tercius oni. A2. C4:. Cksjj.; Inc. 3"' liber C2. e) Gayo Ai; super G. superscr. Gaio B2. 35 f) Crassium A 3*. g) Mutinam Cusp. cum Orosio et Frutolfo. h) cinxerant A 1 — 3. 3*. i) postm A?,. k) grecia C3; g^-cia C4. 1) ac B\. C3. 4. m) coegit om. AZ*. n) Romam om. -4 3*. o) transt. se C p) temptavit A2. q) ita B; prelium om. Al — 3. 3*; bellum .4 4; bellum corr. a scriba prelium C2; parans prelium C 3. 4. r) ide -4 1; ide A2. s) pugnaverunt A 2. t) cum suis ex bello C3. 4. u) An- 40 toniis B2. v) vulnerati B2; vulneratus C2. w) IIIP -43; Illltu» C2. x) super M. superscr. Marco B 2. y) Lucinio A. 1) Cf. p. % l. 27 -, infra VI, 9, VII, Prol. ; Dan. % 21 : mutat tempora et aetates, transfert regna atque constituit. 2) 1. Fetr. 5; 6: Humiliamini igitur sub potenti manu Dei ; Rom. 9; 18 : cuius vult 45 miseretur. 3) G. Oros. hoc loco 7ion habet. 4) D. Brutum ad Mutinam obsidione conclusum esse Oros. et Frut. recte tradide7'unt. Quem Oito ciim M. Bruto confu7idens Cassium quoque ex suo adiecit. 5) Cf. Frut. p. 91, 55. G) Mortem Sexti Fompei Oros. VI, 19, 2. habet. 7) Cf. Frut. p. 94, 20. 8) in Egyptum se transtulit — Cleopatra ex 50 Io7'd. Rom. 251. 07'os. et F^-ut. aliter t7-adunt. 9) Cf. Fruf. p. 92, 35. 136 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. o/os. F/, 19. n a V a 1 i prelio victus, terrestreparansa, con^ressu ha- bito denuo vincitur. Dumque rursum Kalendis Sextilibus ad struendam classem descendit^', omnibus ad Cesarem con- fugientibus in urbem Alexandriam suis destitutus sec recepit. Qua canonum collectione Otto usus sit, pro certo diffiniri nequit. 4) Cf. Decr. Grat. c. 3. et c. 0 sq., 40 d. 22, ed. Friedberg col. 75 sq., ex synodo Constantinop. I. et ex VI. ct VIII. si/nodo. 5) Cf. ex. gr. Decr. Grat. c. 7, d. 65, ed. Friedberg col. 251 ; Eufin. Hist. eccl. X, 6 (can. S) ; inter-pret. Dionys. Exig., Mansi, Ampl. coll. conc. II, col. 680 (can. 1). Neque vero citm Oitone ad verbum conveniunt. 6) Ita interpr. Dion., Ruf. ; metropolitanae civitatis (^-ti 45 interpr. Isid. Merc.) Decr. Grat. 7) Ex Fseudo-lsidor. Ep. Clem. I, c. 28 sq., ed. Hinschius p. 39 (— Decr. Grat. c. 1 et 2, d. 80, ed. Fried- berg col. 219 sq.), ubi primi flamines, non protoflamines legitur. 138 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. hoc est: Sic dicimus eum^ honorandum, non sicut summum pontificem, sed sicut metropolitanum. Utrum vero sic vel sic sit^, constat eum tamen nondum fuisse patriarcham. Sed haec^ hactenus. Diximus secundum quosdam Grecorum monar- 5 chiam*^ usque ad Cesarem extendi^. Verisimilius tamen videtur Grecos monarchiam^ quidem post mortem Ale- xandri perdidisse, reges vero preclaros orienti imperantes habuisse. Unde et Daniel de regno Alexandri loquens i)aw. 11, 4. ait: Dividetur in IIIP*' ventos caeli, sed non in^ posteros 10 eius neque secundum potentiam illius, qua dominatus est^ . Et rursum de^ Antiocho legitur ^, quod in obsidione Alex- andriae ^^ legatum Romanorum acceperit, qui , eum dum ambulantem iu harena invenisset et ab^ impugnatione urbis revocasset, frustratus^ baculo ^ , quem forte gerebat"\ terram i5 in circuitu eius girabat, dicens : 'Haec dicit senatus populus- que Romanus, ut, antequam de isto circulo exeas, ab urbe recedas'. Quo audito perculsus rex mox obsidionem solvit. Ex his et aliis intelligimus fiomanos, etiam antequam reges haberent, summorum tamen'^ regum habuisse im- 20 perium. Quare ergo Grecis monarchiam adtribuimus, nisi quod et^ Roma nondum ad unam personam im- perium contraxerat, et^ quod civitas nostra in ludea manens usque ad Cesaris tempora sub illorum imperio i>aM. 2, 37. degebat ? Nam et Nabuchodonosor regem regum pro- 25 pheta vocat, qui tamen illo in^ tempore regni auctori- tatem Medis habentibus rex regum non erat ^, nisi quod eum tam ex dignitate urbis, quam invaserat, quam ex supplicatione populi Dei, quem captivum tenebat, hoc nomine dignum iudicabat. 30 Fuerunt autem^ ab Alexandro usque ad Cleopatram ^[9*1^^' reges omnes Ptolomei dicti XI "^. Tantam vero pecuniarums copiam Cesar apud Alexandriam invenit, ut ex hoct duplicia Rom a e venalium statuerentur precia. a) iure add. J.2. b) sit ont. C2. c) haec om. C2. d) monarchias A2. 35 e) in om. Cd. f) est om. C'S. g) de Ant. — imperium (l. 20 sq.) hahet Cl. h) Alex. om. A2. i) ab om. A (alia manu sitpra lin. suppl. A2). k) frustatus Al — 3; frustratur B2. 1) baculum A. m) tenebat A2. u) tamen oui. C. o) et supra lin. suppl. A2, om. ^3*. p) quod et ^3. q) in om. C2. r) autem om. C3. s) copiam pecun. A. t) ut h (= haec) A 3. 40 1) Supra p. 136, l. \lsq. 2) Ea quae sequuntur ex Hieron. cotnm. in Dan. 11, 29 sq. et Frut. p. 83, 25. congesta esse videntiir. 3) V. supra I, 32. //, 1, p. 70. 4) Tot reges ex. gr. Frut. ex Hiero- nijmo posuit, cf. lord. Rom. et Ann. Hild. I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 139 III. Anno ab Urbe condita DCCXXX^V^a Cesar Alexan- Oros.F/, 20. drinorum potitus victoria totaque subiugata Asia, civilibus etiam^ ad plenum sedatis malis, ipso et Lucio Pe- 1 o g i o c quinquies ^ consulibus, VIII" Idus lan. d ab oriente victor 5 rediens Urbem e c u m triplici triumpho ingre d i t u r lani q u e portas claudens Augusti nomine ab omnibus consalutatur. Quod nomen cunctis usque ad id tempus inauditum seculis, api- cem declarans imperii-, solis Romanorum debetur regibus. Hic tercio ab Urbe condita, primo sub Numa, secundo post^ 10 Kartaginense primum bellum '\ lanum clausum invenis ^. Augustus, qui per XII annos cum his, quos nominavi, con- sulibus rem publicam rexerat^, ex hac die ac deinceps solus imperabat, sicque plurium potestates in unius cessere princi- patum ^, quam Greci monarchiam vocant ^. Ex hoc Romani 15 post consules reges habere ceperunt, qui ob hoc, quod tocius orbis tenuere monarchiam, imperatores et augusti sunt dicti. Cesar» post haec apertis lani portis, Cantabris et Asturi- 16. r/, 21. .73. bush, fortissimisi Hispaniae gentibus, bellum indixit, ac per 20 *quinquenniumk gravi et laborioso conflictu subactis, vict or adl Urbem^ redi e n s secundo lan u m claus it. Dehincn^ per Claudium Drusumn Galliam et Retiam in provinciam redegit, Noricoso, Illiricos, Panuonios, Dalmacos, Mesios, Dacos, ThracesP per duces suos vel subegit vel maximorum 25 fluviorum Rheni et Danubii obiectu seclusitq. Hic ^' Drusus Maguntiam in Gallia*-^ et Augustam in Retia^, quae a) DCCXXV. Oros., Frut. b) ad plenum etiam C; etiam om. ^4. c) Po- leyo A 4 ; Apuleio Cusp,, Oros. d) lanuarii in marg. add. B 2. e) Urbem — claudens (l. 6> om. A. f) sub A 2. g) novum capitulum IIII. inc. C. Cusp., ubi se- 30 quentia cap. 4. — 15. numeris V — XVI. signantur (cf. p, 18, n, c). h) astitribus A2; Astriribus -4 4; Austuribus C3; Austribus C i. i) fort. oin. A3*. k) cum add. C. 1) ab ^ 1 ; ab urbe A3. m) sequentia usque ad finem cap, 3. habet Cl, ubi pro De- hinc verba Augustus namque in loco raso inveniuntur. n) et Drusum A2; Drusam A 3 ; Drusium A 3*. o) Noricos — seclusit fl, 2b) hoc loco omissa paulo infra post 35 in modum pirae (p. 140, l. 3J exhibet Cl. p) Traces ^. Cl. 2; Draces C3. 4. q) se clausit A3. B 2. r) ante Hic inserunt Monstratur — in modum pirae (p. 140, l. 2 sq.) infra omissa C2 — 4. s) Galliam Bl. C 2, corr. Gallia B\. t) Retiam A3*. 1) Oros. VI, 20, 1 : ipso imperatore Caesare Augusto quinquies et L. Apuleio consulibus, quae Otto non satis intellexit. 2) Oros. VI, 20, 2: 40 Quod nomen cunctis antea inviolatum et usque ad nunc ceteris inau- sum dominis tantum orbis Hcite usurpatum apicem declarat imperii. 3) Supra II, S-i iin. 4) Cf. Oros. VI, 20; 8. 5) Octavianum primo cuni Antonio et Lepido 12, postea solum 44 regnasse annis Frut. p. 93, 40. dicit. 6) Cf. lord, liom. 85. 257. 7) Oros. VI, 20, 2: atque ex 45 eodem die summa rerum ac potestatum penes unum esse coepit et mansit, quod Graeci monarchiam vocant. 8) Cf. Oros. VI, 20, 9. 9) Drusum Mogontiaci Romana castra posuisse hodieque virorum doc- torum opinio prohat ; cf. E, Hiihnei' in 'Jahrbilcher des Vereins von Altertumsfreunden im Rheinlande' LXXX (Bonn 1885^, p. 85 sqq. Cae- 50 sarem pt^o Druso inducunt 'Annolied' v. 505, 'Kaiserchronik' v. 385. 140 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. ni. antea^ Vindelica dicebatur, ex nomine Augusti vocatam ^ fundasse^ vel instaurasse dicitur. Monstratur*^ adhuc monumentum eius Maguntiae in modum pirae^*-. Oros.vj, 21. Ea tempestate cum tribus legionibus Varus Romano more superb e e t avar e erga subditos se gerens a Germanis e de- 5 letus est. Quam militis Romani cladem in tantum egretu- 1 i s s e f ertur Augustus f , ut sep i s s i m e caput parieti collid e r e t a c per vim doloris diceret: 'Quintili Vare, reddeS legiones'. Gra- vissimum et atrocissimum hoc Romanorum et Germano- rum bellum et post Affricanum maximum tribus annis cum lO XV legionibus gestum scribit Suetonius. Unde notari potest, quanti roboris predicta^^ gens Germanorum^ fuerit, quae in summa auctoritate Eomani imperii tantam stragem Romani militis^ dederit. Tradunt Augustenses hanc cedem ibi factam ostenduntque in argumentum collem i5 ex ossibus mortuorum conpactum, quem in vulgari Per- leich^, eo quod legio ibi perierit, usque hodie vocant -"^ vicumque"^ ex nomine Vari appellatum^ monstrant". ib. IIII. Inter haec Augustoo apud T e rracon a m citerioris Hispaniae urbem morante legati Indorum et Scitarum cum muneri- 20 bus pacemP-^ postulantes veniunt. Et sicut quondam Alexandro in Babilone posito summi occidentis nationes, sic et nunc Cesar i a summo oriente gent e s a d ultim u m oc- cidentem supplices subiectionemqueQ promittentes ultro Friit.^ occurrunt. Parthi etiam trans mis s i s sign i s , quae o c c i s o 25 Crasso R o m a n i s abstulerant, obsidibus que datis pacem postu- lant. Et sic toto orbe Romanis subiecto et descripto tercio ab Augusto lanus clauditur ac per XII annos clausus a) ante C2 — 4. b) fundasse vel delet. Cl. c) Monstratur — pirae (l. 3) hoc loco otn. (cf. suprap. 139, n. rj C2— 4, suo loco hahet Cl (cf.p. 139, w. o). d) hic 30 inserit Xoricos — seclusit sitpra omissa C 1 ; piri pro pirae coniecit (J. Becker) in 'Literar. Centralhlatt' 1880, col. 1069, sed vide W. Velke in ' Zeitschrift des Vereins zur Erforschung der Bheinischen Geschichte und Altertiimer in Mainz' t. III, fasc. 2/3 (lHSd), p. 37S sq. e) scilicetSuevis manu, ut videtur, recentiore in marg. add. C l, f) Augustinus A 3*. g) reddes A. h) pred. om. Bl; predita C 2. i) scilicet Suevorum eodem modo 35 quo supra n. e i>i marg. add. C \, k) Romani militis alia, ut ^videtur, manu mut. Romanis militibus Cl. 1) Perleych AA; Berleich C2 — 4. m) Vcuq; corr. Vi.cuq; Al; Ubicumque A3. 3*; lociique, super locum eadeni manu eodemque atram. superscr. vel uicii Cl. u) desinit Cl, uhi hoc loco Excerpttim de Gallica historia (SS. XXIII, p. 388 — 390^ inseritur desumptum ex cod. Schlettstadiensi , de quo cf. SS. XXIII, p. 386 sq. 40 o) Aug. om. A3*. p) post. p&cem A2; voniunt pacem post. Ai. q) -que om.A2; subiectionesque B 1. 1) Augustam a Druso conditam habet 'Annolied' v. 483 sqq. Vulgari hiiic opinioni favet ex. gr. Mommsen, Corpus Inscript. Lat. III, 2, j». 711. 2) Quod exstat, hodie Eigelstein dictum, vide Stein 45 apud Faiily - Wissoua, ^ Realencijclopddie der class. Altertu7)isirisse?ischaft' III, "2, col. 2715 sq. (s. v. Claudius n. 139;. Cf. Frut. p. 98; 25 : Drusi . . . , qui apud Mogontiam habet monumentum. 8) Cf. Excerptum de Gallica historia, SS. XXIII, p. 389 sq. 4) Pfersce ab Augusta ex occidente. Aliter Exc. de Gall. hist. lacum Verrisse a Ver7-e tribuno 50 militum nomen accepisse tradit. 5) Cf. Frut. p. 92, 55. 6) Qni Orosium paucis vcrbis mutatis exscripsit, p. 93, lo. 94 sq. ( »■1 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 141 p. 174. mansit. Ipse vero Augustus, quamvis *iam tocius o rhi 8 Frut. esseta dominus, nunquam tamen serio vel ioco dominum passus est se vocari. Ubi profecto superbiae nostrae ob- viatur, qui hoc summopere Christiani et sacerdotes ex- 5 poscimus, quod rationis intuitu etiamgentes^ declinarunt^. V. Eo tempore, dum ludeis sicut ceteris gen- -^"«•-^"^- t i b u 8 cens us ab Augusto Cyrino pres ide indicitur-, ludas Galileus, qu i in Actibus apostolorum memoratur^, fuisse in- venitur*. De quo in historia ludaici belli secunda losephus sicc 10 ait: Quo in iempore vir Galileus ludas nomine ad discessionem po- pulos^ cogebat, pessimum fore eis persuadens, si acquiescerent solvere tributa Romanis et post Deum mortalem suscipere dominatum. De Cyrino veroe sicf ait: Cyrinus vir unus ex consensu curiae per singulos magistratus usque ad gradum consulatus ascetidens, ceterum 15 quoque honorabilis, cum paucis in Si/riam venit a Cesare ius dare gen- tibus missus. VI. Itaque iam sedatis omnium sedicionum motibus, pace inaudita seculis reddita totoque^ mundo ad Roma- norum censum deecripto, anno^ imperii Cesaris Augusti 20 XL^^II^ ^ anno vero ab Urbe condita DCC^L^n^ ^ olimpiade C*XC^IIP\ revolutis ab Adam V milibus D'^ annis^- ^ regnante in ludea Herode fiho Antipatris alienigena ^ , ebdo- mada°™ iuxta Danielem LX*VI*°*^, lesus Christus filius Dei, secundum carnem filius David, ex Maria virgine in Bethlehem 25 ludae^ nascitur^. Qui ut lux mundi paxque vera monstra- i«c.2,8s2g. retur, eadem, qua natus est, nocte pastoribus cum luceP magna angelus gaudium^ nati predicans apparet. Cui multi- tudo caelestis exercitus consonans Gloriam in excelsis Deo^ decantat pacemque in terra^ hominibus bonae voluntatis 30 venisse* denuntiat. Et nota, quod, sicut" supra dixi^, Babiloniorum ac Ro- Oros. rn,2. manorum regna similem ortum progressumque in pluribus ha- a) esset om. A3. b) gentes otn. C2. c) sic om. C4. d) pop. om. A. B2. e) vero om. A2. f) sic om. C2. g) ita Cusp.; totique A. B. C. h) anno 35 — XLOIP (l. 2\) om. A. i) olimp. CaXCallla om. Ai; CaXCallla om. C2; olym- piadis centesimae nonagesimae quartae anno tercio Frut. k) anni A 2. 1) aligeni- gena A 1. m) iuxta ebdomadas Danielis C. Cusp. n) LXaVl^ om. C ; LXX. Cusp., cf. Daniel. o) ludae om. A. p) magna luce A. q) nati gaudium A 2. r) Deo om. A'd. s) terram C (-m semierasum C3). t) den. ven. A2. u) sicut om. 40 A2. C2. 1) Cf. Frut. p. 95, 3 r= Oros. VI, 22, 4;.- . . . ut homo dech- navit. 2) Cf. etiam Luc. 2, 1 sq. 3) Act. 6, 37. 4) Cf. etiam Frut. p. 94, 60. 95, 15. 5) Frut. p. 95, 5 ; lord. Rom. 85. 6) Secun- dum Oros. VI, 22, 1. VU, 3, 1; 751. Frut.; DCCLV. lord. 7) Se- 45 cundwn lord. Rom. 85; 5201. (3962) Frut. 8) Cf. Hieron. in Dan. 9, 24 sqq. 9) Ad l. 18. — 26. vide Eus. - Ruf. Hist. eccl. I, 5 sq. ; Oros. VI, 22 (cf VII, 2, 1); Aug. De civ. Dei XVIII, 46; lord. Rom. 85. 256; Frut. p. 95. 10) Immo infra IV, 21. 31. VI, 22 (cf. IV, d). Otto idem iuxta maiores nostros exposuit. Cf. II, Prol. 142 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. buerunt. Regnante enim ^ apud illos primo rege Nino, XL^IP^ regni eius anno, Abraham, ad quem primo de^ Christo facta est promissio, natus est. Regnante rursum primo apud Romanos Cesare Augusto , XL^II^ item regni eius anno, promissus Abrahae cunctisque desideratus gen- 5 Oros.ri, 20. tibus nascitur Christus. Notandum preterea, quod^ Augusti regnum regni Christi, qui eius temporibus est natus, in plu- ribus fuit prenuntium •^ . Ille enim VIII. Idus lan.® ab oriente rediens regibusque sibi subiugatis ac civilibus sedatis motibus cum triplici triumpho in Urbe^ suscipitur Augustusque vo- lo catur. Iste natus humiliterque^ in carne latens similiter eadem die, id est VIII. Idus lan.®, quam nos epiphaniam cf.Matth. 2. dicimuSf stella duce ab oriente trinis ^ adoratur'"^ muneribus apparensque, qui ante latuerat, augustus ac rex regum de- claratur. Quod quidem tunc prefigurabatur, sed iam is completum esse, Christum scilicet non solum in caelis regnare, *sed et^ in terris regibus omnibus imperare, *i>-i75. luce clarius cernitur. Unde pulchre ea, qua hoc pre- figuratum esse diximus^ die in laudem eius canit ec- clesia : Ecce advenit dominator dominus, et regnum in manu 20 eius et potestas et imperium. Et in offertorio : Et adoror hunt eum omnes reges terrae^, omnes gentes servient ei. Per hoc enim, quod dominator dominus vocatur, augusti ei nomen adtribuitur, per hoc vero^, quod regnum^^^ et imperium in manu eius dicitur, imperatoria ei^ dignitas 25 asscribitur, per hoc autem, quod reges eum^ adorare omnesque gentes servire asseruntur, monarchiae apex"*, id est singularis super totum mundum principatus ^, eius esse declaratur. lUis diebus largus^ olei rivulus in Transtyberina Urbis 30 regione fluxisse invenitur^, ut nasciturus^ in carne, qui super omnes reges oleo laeticiae "' et exultationis spiritu sancto unguendus foret^, monstraretur '^ De pace vero et a) igitur A2. b) de om. C2. c) post Bl. d) prenuntiatum A3*. e) lanuarii ^l. C4. f) in Urbe om. A2. g) -que om. C4. h) et om. C3. 35 i) dins AZ*; diximus (dicimus C 4) esse C. k) terrae oni. A. C, hdbent B feadem mn»u supra lin. B2). Cusp. 1) vero om. A2; enim C2. m) imp. et regnum ^. B2. n) dign, ei A2. C3, 4. o) eum om. A. p) largius A. q) uatus C4. 1) Ita lord. liom. 10; quadragensimo tertio Oros., cf. supra p. 46, n. 1, ad I, 7. 2) lloc Otto Orosianis adiecit. 3) Cf. etiam 40 Reginonis Chron. (ed. Kurze, SS. reriim Germ.) j9. 2. 4) Ad vocem cf. Oros. VI, 20; 2. 5) Ad vocem cf. lord. Rom. 85. 257. 6) Oros. VI, 18, 34. 7) Ps. 44, 8: unxit te Deus . . . oleo laetitiae. 8) Hebr. 1, 9 : unxit te Deus oleo exultationis ; Act. 10, 38 : unxit eum Deus spiritu sancto. 9) Cf. Oros. VI, 20, 6. 45 1 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 143 descriptione orbis rationem me in prologo redclidisse recolo, ubi et hoc adiciendum puto, ;quod Dei jBlius in carne veniens Romanae civitatis civis'*^ asscribi voluit ^ 2! 7o;L' ?! Cum enim civitas illa^ in perfidia posita procul dubio 5 civitas fuerit mundi, quare ei civitatis Dei princeps et auctor natus asscribi voluit, nisi quod per hoc osten- debat se ad hoc venisse, ut de civitate mundi miro et ineffabili niodo faceret civitatem suam? Et ut^ aper- tius loquar*^, inter ludeos natus gentibus asscribitur, ut 10 per hoc transferendam gratiam ex illo populo ad gentes manifeste daret intelligi. Igitur novo homine, qui® ve- terem evacuavit, nato, annalibus quoque a Nino^ ad Urbem conditam» ac inde usque ad id tempus pro- ductis terminum demus, ab eiusque ortu annales nostros 15 ordiamur'^. VII. Anno ab incarnatione Domini IlPh.s Herodes ''^ifg Ys^"^' ludeorum rex a magis Christum ^ natum audiens inmanissimum scelus perpetravit. Timens enim, cum esset ahenigena, de semine David natum esse puerum, qui iure^ hereditatis 20 regnum^ requireret patris, calhde loco ac tempore perscru- tato, circa Bethlehem a bimatu et infra pueros occidi pre- cepit, nutricio Christi ante°^ per angelum premonito puero- que in Egyptum translato. Quod scelus Dominus advertens dirissima et indecora^ eum morborum clade in extremis^ 25 flagellavit. Unde losephus in XVII*^ AntiquitatumP libro de ii^ 3 o ib. 1,8,5 sqq. s i c a i t : Herodem porro amarior in dies morhus urgehat supplicia com- 7mssi^l duduni scelerls expetens. Lento namque igne extrinsecus in super- ficie urehatur, intrinsecus vero vastum condebatur incendium. Aviditas inexplehilis semper inerat cihi, nec tanien saciari umquam rahidis inci- 30 tata r faucibus valebat ingluvies. Intestina intrinsecus ulceribus obsepta. Et post pauca : Sed et verenda ipsa putredine corrupta scatere vermibus, spiritus quoqiie incredihilis infiatio s . Et inf ra : Dicebant ergo hii, quibus divinandi^ peritia est, has divinitus penas ob multa eius impie^ et crudeliter gesta deposci. Refert etiam, quod, ubi desperare salutem 35 cepit, ex singuHs vicis seu^ castellis nobiles ac primarios viros ad se vocatos in vinculaw posuerit. Accersita que adx ge sorore a) fuerit mundi, quare ei civitatis Dei princeps et auctor natus add. B 2, uhi se- qtientia Cum — asscribi voluit (l, H) omissa eadem, tU videttir, manu in marg. inferiore suppleta sunt. b) illa o»i. A. c) ut om. A. d) loquar om. A. e) nato qui 40 vet. evac. A2. f) quoq. anno A; a. tuno C2. g) condita A2. h) U. C 3. 4. i) regem acZrf. C k) uere A3*. 1) patris requir. regnum C. m) per ang. ante C. n) indecori C (alia manu corr. -ra C3^. o) in extr. om. A2. p) libro Ant. C. q) dudum comm. A. r) viciata A. B2. s) erecta tenligo add. Cusp. ; et tentigo add. Ruf. t) per. est divinandi A 2. u) ob impietatem eius et multa crud. Cusp. 45 v) atque A. w) vinculis C. x) ad se om. A 2. 4. 1) Oros. VI, 22, 6 — 8. 2) Cf. supra I, 5. 3) Ex Frut. p. 95; 15. Ad ea, quae sequuntur, cf. etiani Oros. VII, 3. 144 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. Eus.-Buf. sua^ Salome atque eius viro Alexandro ^ : 'NovVj inquit, 'ludeos de nieo ^'^' interitii gavisuros, sed potero habere^ lugentes^ et exequias honorabiles ex phmgentiuni multitudine, si volue?'itis vos*^ meis parere preceptis. Statim ergo, ut exalavero^ spiritum, omnes, quos in custodia habeo, tnterficite, ut omnis ludea f et omnis domus defleat obitum nieum'. Et 5 non multo post, cum vitae exitum adesse sentiret, ad inci- dendum malum cultellum poposcitff. Quo accepto in se ipsura ictum vibravitli. Prosequitur etiami idem scriptor, quod, antequam moreretur^, post duos, quos ante necaverat, tercium quoque filium interfecit. Et ita taml maximis doloribus cor- lo poris quam flagitiosissimis parricidii piaculis infelicis- sime vitam finivit. Quod illi procul dubio ob sacri- legi um inChristum eius q u e c o evos c r u d e 1 e commis s u m p i a - culum evenisse creditlir. Mortuo Herode Archelaus filius e i u s success i t i n regn u m ^ j5 Oros. VII, 3. VIII. Anno ab incarnatione Domini VI°^ ma- ximan^fames in urbeHoma fuit. Quaeinii tantum in- V a 1 u i s s e dicitur, ut lanistarum farailias e t peregrinos, serv o s quoque absque medicis et preceptoribus Augustus"* ab Urbeo e X p e 1 1 i preceperit P. Ea tempestate Augusto i a m sene 20 lani portae^, quae ex longo ocio rubiginem contraxerant^, p r o p t e r Atheniensium et Dacorum sedition e m aper i u n t u r ^ n e c a n t e Vespasian u m claus ae fuerunt, Nulla tamen, quamvis in procinctu miles esset, post longa tempora bella sonuerunt. *p. 171 Quod profecto ob novi regis *novum ortum evenisse 25 credendum est, ut tantae seditiones sine bellorum cla- dibus terminarentur. Hucusque Comelius Tacitus'. Frut. VIIII. Anno ab incarnatione Domini XV Augustus L^VIIP^ imperii sui i' anno vivendi finem fecit, eique Oros. VII, 4. Tyberius privignus e i u s i n regn um successit. Hic mod e r a - 30 tissime rem publicam gubernans nec cives intus in- iuriavit nec foris bellorum tempestates movit. Quarto vero imperii eius anno , id est ab incarnatione Domini XVIIIP^, Germanicus Drusi filius, Galigulae pater, de Germanis triumphavit. In tantum autem tunc temporis humanus35 fertur^ fuisse Tyberius, ut, dum augenda tributa presides sua- derent, responderit boni pastoris esse pecus tondere, non deglutire. a) sua om. C3. b) habere om. A^. c) lugentem A. d) raeis vos Ad. e) exhalavero A 2. 3. 3*. f) iuda A 3*. g) petiuit cultrum Cusp. h) libravit Rtif. 40 i) et A2. k) moretur Bl. I) iam B\; tam om. A. m) fames max. C. n) in om. A2. o) Roma add. Aii. p) precepit A3. 'd*. B\. 2, corr. preceperit B2, q) 56. Frut., cf. lord. Rom. 256, Regin. Chron-. (ed. Kurze) p. 3. r) sui om. C. 8) fuisse fertur C. 1) Ita Rufini Clm. 6375, olim Frising.; Alexam ceteri. 2) Cf. 45 Frut. p. 95, 20. 3) Numerus ex Oros. VII, 3, 6. computatus esse potest; A. D. 7. Frut. p. 95, 35. 4) Cf. Frut. l. c. 5) Cf. Frut. p. 95, 45. 6) Oros. VI, 22 = Frut. p. 94, (55. 7) Ottonem Orosii relationem VII, 3. obiter expilando in errorem ductum esse Wilmans animadvertit. 8) Fx Frut. p. 96, 20. 50 tl OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 145 His diebus sceleratus quidam, Mundus nomine, c^^^^- xvni'i^"ft' dissime quandam matronam castam Pauliuam decepit. Cum Hec/es. ii, 4. enim sepe de*^ adulterio eam adtemptaret nec proficeret, sacerdotes templi precio conduxit, ut quempiam deorum 5 cum illa commisceri velle denuntiarent. Refert marito mulier, niaritus laudat. Sicque in templum nocte veniens mulier deum illum prestolabatur. Veniens ergo Mundus voto potitur sub nomine dei. Post haec improperat mulieri quod fecerat. Illa rursum marito refert. Quod scelus dum 10 Cesar a marito comperisset, debita animadversione templum quidem subvertit, sacerdotes in crucem egit, iuveni vero tanquam^ amoris magnitudine decepto inani ductus miseri- cordia pepercit ac Urbe cedere persuasit. Haec idcirco ponere volui, ut^ ostenderem Tyberium qnidem man- 15 suetum fuisse, sed in^ iudiciis suis contra peccantes re- missum, quod pene omnium mansuetorum iudicum est® vicium. X. Anno ab incarnatione Domini XXX^, anno vero ^ -^''■«^•^ Tyberii Cesaris XV^, cum iam in ludea IIIP^ principes, quos 20 Greci tetrarchas vocant, Archelao mortuo ^ presiderent, lo- hannes in deserto baptismum penitenciae predicare cepit. Ad cuius baptismum Dominus quoque aquas sanctificaturus baptizandus venit. Et^ exhinc predicare, miracula facere cepit. Elegit enim^ principes civitatis suae XII, quos vo-;^"J'2"f' 25 cavit apostoios, inter^ quos pro bono unitatis unum con- -?^,io, 7. stituit principem Petrum ^. Post quos secundi ordinis viros LXXIP^'^ X^^^^i^ discipulos. Brevi post haec interiecto /?a/, 11,1. tempore maximus ille civitatis Dei civis^^ lohannes, utpote cui ipsa veritas testimonium dans: Inter natos, inquit^, Jifa«;2.ii,ii. 30 mulierum non^^ surrexit maior lohanne haptista, Herodem de incestuoso" arguit conubio. Ob quam causam ab eo in carcerem ponitur dieque natalis sui, quod in Evangelio ^^tTqq]'^' plenius habes^, eductus ^ flagitiose inter epulas necatur. Id ipsum losephus refert bellumque maximum indeP ovtum ^"'^•'^^^f- 35 inter Herodem etQ Aretham regem Arabiae ignominiam filiae vindi- '^^' a) eam de adult. A 3. 4. b) pepercit iaani miseric. tamquam araoris magnit. decepto, omisso ductus C. c) et add. C. d) in om. A (et iii alio atram. in loco raso A 3, ichi sed om.). B 2. e) vicium est A 3. f) vero om. C. g) Et om. A2. 3*. C4. h) ergo C. i) in JSl. k) cives A 2. I) i. (= iuquit) erasiim (7 2. 10 m) non erastim ei in marg. nemo suiipl. B 2. n) incesto A 2. o) hhs C 2 ; habemus C3. 4. p) inde om. A2. q) et om. B\. 1) Cf. Eus.-Rnf. Hist. eccl. I, 9 sq. Pauca ad Hieronymi Chron. a. Abr. 2044. propius accedunt, sed iisdem verhis expressa Matth. 3, 1. leguntur. 2) Error Otionis. 3) Cf. infra III, 14 m. 4) Ita i5 Luc. 10; 1 -, 70 Eiis.-Euf. 5) Matth. 14, 10 : in carcere. Ottonis Frisingensis Chronica. JQ 146 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. £iw.-jKios. f//, 4. XIIII^ luna^, quae tunc fuit, etiam ipsis infidelibus probavit. Terrae motus quoque tunc factus quasdam civitates Asiae diruit, quae propter hoc^ etiam a tributo libertati® datae a 10 Tyberio fuerunt. Dixisse tunc ferunt unum ex philo- sophis^, queni Dionisium Ariopagitam putant: Deiis naturae patitur-. Post resurrectionem ersfo et ascensionem '^V^^^i'^" ^^ Domini Pilatus de conversatione° miraculisque eius, passione 11,2. quoque^ ac resurrectione Tyberio Cesari scripsit^. Quo 15 audito Tyberius colendum eum inter deos^ esse*^ decernens ad senatum retulit. Senatus autem, eo quod prius ad eos causa delata non faisset, edictum Cesaris recipere recusavit, quin immo exterminandos ab Urbe huius nominis sectatores censnit. Ob quam causaml augustus ex mansuetissimo prin- oros. 20 cipe factus"^ est sevissimari bestia plurimosque* senatorum ac nobilium perdi precepit. Sicque factum est, ut, dum regem Christum recipere nollent, regem Cesarem ultorem sustinerent. Nutu tamen Dei id factum creditur, ne fides Cbristi ab homine infideli testimonium et a terreno prin- 25 cipe aiictoritatem ^ accepisseP videretur. Eodem anno^ magnus civitatis Dei princeps ^iQ-^ii'iX plianus ab his, qui et^l Dominum occiderunt, lapidatur. Tyb erius Oros. r//, ludeos persecutores Christi in provincias gravioris caeH relegaviti', ^, iSsg. 178. in Urbeque manentes *submovit et perpetuae servituti addixit. 30 Inicioj (hlorum liaec. Qualibus enim malis secundum iTfarc. 13,86. propbetiam Domini, eo quod non cognovi^^Qnt^ te^njms luc. 19, u. visitacionis suae, postmodum a Romanis attriti sint, cum ad id tempus ventum fuerit, dicemus ^. XII. Anno ab incarnatione Domini XXX°VIIIPt Tybe- i^rwf. 35 rius XX^^III^ imperii sui anno veneno periit. C u i Gaius Gahgula Oros. vii, 5. a) Vlllla AZ. B2. b) et om. A3*. B2. C i. c) luna om. A; super XIIII. alia manu superscr. sibilla A 2. d) haec A. e) liberati C i. f) pphis (= prophetis) Al. 2. 3. 3*, corr, pliis A2. 6*. g) conversione Bl. h) passione- que A 2. i) -que add. A. k) seq. que erasum B 2. 1) causa A 2. m) factu 40 postea videtur correctum factus B2. n) sevissima — factum est (l. 2\) om. 6' 3. o) auct. — princeps (l. 2Q) om. C2. p) accipisse A2. q) ad corr. alia manu et C3; et om. C i. r) religavit Ai. s) cognovisset A. t) als. XLI. in marg. add. Cusp.; 38. Frut., qui tamen non minus quam Segino a. p. Chr. 7i. 39. primum Gaii annum dicit. 1) Verg. Georg. I, 468, quem versum Oros. VTI, 4, 14. attulit. 45 2) Eadem liabet Petrus Comestor, Hist. scholast. in Evang. c. 175; non (X Ottone petita. 3) Cf. Frut. p. 97, 25. 4) Cf. Friit. p. 97, 30. 5) Ex Regin. p. 3. 6) Cf Matth. 24, 8. 7) ///, 17. 18, cf 21. 10* 148 OTTONIS EPISO. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. Oros. VII, 5. tercius ab Augusto i n regn um successit, vir omnium ante se sceleratissimus et» qui vere Romanisb blasphemantibus ac ludeis persequentibus ultor adhibitus videretur. Huius diebus d u m i n c Alexandria plurimis malis opprimerentur ludei , Philo I u d e u s , primus d inter primos philosoph o r u m ^, 5 ab eis ad de promend a m e quer i m o n i a m ad Cesarem mi t - ^**%'?\T'^'* titur. Hic est Philo , qui inter multa preclara opera librum , in quo plurimum Christianos commendat, composuitf-2. Librum quoque Sapientiae, qui sic in- s-op. 1, 1. cipit : DlUgite iusticiam, quia Grecam redolet eloquentiam, a lo quibusdam edidisse creditur^ In cuius rei argumen- tum quaedam ibi de^ Christo posita non prophetarum, sed historiographorum more, non futura prophetantium, sed preterita narrantium invenies, ut est iUud : Dixerunt ef. sap. 2,10. impii^ : ^Opprimamus virum iustum^^ iniuste\ Et infra: i5 sap. 2,13. Promittit se scientiam JDei liahere, filium Dei se nominat. ih. 2, 20. Et item ^ : Morte turpissima condempnemus eum. Hunc ^'^^'/^f^iY'"''^ Philonem in tantum fuisse Platonem sectatum refert Hiero- nimus, ut in proverbio apud Grecos de ipso diceretur: 'y Philon platanon, j Platon philanon^* ^', id est: 'aut Philo 20 Oros.rii,b.est Platonis, aut Plato Philonis'. Cum ergo ad Cesarem lega- tione fungeretur lude orum, non solum ab eo ob illius populil odium spernitur, sedi« et^, ut templum profa- netur ipseque ibi^ ut deus colatur, ab Augusto precipitur^. PilatusP quoqueviCsi. 6) Cf. etiam Eus.-Ruf. Hist. eccl. II, dsq. 7) Cf. Frut. p. 98, 10. 8) ut . . . referatur Eus.-Ruf. Hist. eccl. II, 7. 46 9) Similiter Adonis Vienn. Chron., Aet. sexta, ed. Basileae 1568. p. 109. cf. carmina Franco- Gallica apud Ed. du Meril, 'Poesies populaires latines du moyen - dge', Paris 1847, p. 356 ('La destruction de Jeru- salem') et A. Graf, 'Roma nella memoria . . del medio evd' I, p. 458 sq. l I OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHHONICA. LIB. III. 149 Rhodano''^ mersum dicant. Unde usque hodie naves ibi periclitari ab incolis affirmantur. Hisdem diebus Cesar Germaniam Galliamque percurrens in Ot-os. vii, 5. Brittanniam^ tendit, ubi dum Bellinum Brittannorum regis filium 5 in dedicionem accepisset, Romam revertitur. Sed nou minor eius in suos crudelitas quam in liostes fuit. Sorores enim suas, quas^ primo stupro polluit, postmodum exilioc darapnavit^ His et aliis multis tam flagitiose quam crudeliter commissisd sceleribus- a protectoribus suis IIIP 10 imperii suie anno '^ interficitur. Inventi sunt post mor- tem eius duo libelli, quorum unus Pugio, alius Gladius dice- batur, in quibus lectissimorum Romanorum nomina morti destinatorum scripta fuisse dicuntur . Arca q u o q u e vari i s venen is plena apud eum inventa est. Qu a e i n mar e f f u s a isplurimos etiamS piscium interfecerunt. Haut dubium, q u i n h propter germinantia^ Christianorum tempora^ tam immanemi tirannum ab hac luce Dominus sub- traxerit, qui si vixisset, quantam stragem^ populi fac- turus fuerat, ex morte piscium intelligi datur. 20 XIII. Anuo ab incarnatione Domini XL^III" occiso Gaioi^Vwf. Tyberius*^ Claudius IIILis ab Augusto imperium suscepit. Huius diebus famem fuisse in ludea', quam Agabus ante pre- dixerat, refert Lucas addens fratribus ibidem md.neu- ^^s.-Ruf. tibus elemosinas ex Antiochia per Paulum et Barnaban missas. "^^j^* g"^' 25 losephus quoque Helenam reginam Adiabenoruml necessitatibus*^ /6. j/, iis^. pauperum hisdemni diebus plurima larg itam^ fuissei^ memorat. Adiungit etiam Lucas, quod in illo tempore, is. jj, 9. quodo sine dubio sub Claudio fuisse Eusebius confirmat, He- rodesP lacobum occiderit, Petrura in vinculis ab angelo hbe- soratum posuerit. Hoc scelus regis perpetratum ultio divin a i&. i/, 10. animadvert it , quod Lucas hoc modo prosequitur: Cum, inquit, Cesaream descendisset Herodes et in die sollempni preclara veste e t 7'egia indutus pro tribunali consedisset ac de suhlimi conciona- retur ad populum, cumque populus acclamaret^ ei: 'Dei voces et non 35 hoyninis', statim 2^^^^cussit eum angelus Dei^, eo quod non dederit glo- riam Deo, et scaiens vermibus expiravit. A loseph 0 quoque idem, sed prolixius dictum invenies. Hisdem diebus fuisses/&. //, n. a) Rhodanum A. B2. b) -qne add, AS. c) exilio om. (7 3. d) in om- nibus A2; gestis A i. e) sui om. C. f) est add. C3. g) ee (= esse) C3. 40 h) quando i> 2. i) immane B2; immanum C2. k) pop. stragem Al. 3. 4. 1) ad- labenorum A. m) his C. n) fuisse om. C. o) quod om. C2. p) Agrippa novo versH ineunte posteriore manu add. A2. q) acclaraarent Al. 3". B2. r) do- mini A. B2. s) Theodam fnisse C. ('La vengance mesire Ihesucrisf). Sed non in omnibus cum OUone 45 conveniunt. 1) Cf. Frut. p. 97, 65. 2) Cf. Frut. p. 98, 20. 3) 1111*^ imperii sui anno ex Frut. l. c. 4) Ad vocem cf. Oros. VII, d, 3. 5) Oros. VII, 5; 11 : propter suffragium gratiae in populum continuo ex parte crediturum et propter irae temperamentum in populum tunc infidehter obstinatum. 6) Ex Oros. VII, Q, 1. 7) Cf. Eus.-Ruf. 60 Hist. eccl. II, 12, 1. 8) Oros. VII, 6, 12 = Frut. p, 98, 55. 9) Cf. Oros. l. c. — Frut. l. c. 150 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. Eus.-Hnf. Theodam, de quo Lucas Gamalielem in ducit loquentem hoc ■^-'^, 11. modo: Surrexit Theodas quidam dicens se esse magnuni quendam, qui destructus est, et omnes qui sequebantur eum dissoluti sunt, losephus similiter affirmat. ,^ . *Xini. Cum igitur civitas Christi et imperium, 5 quod pene* in ludea tantum ante nativitatem^ eius fuit, dilatandum in omnes gentes foret, apostoli, utpote principes et architecti huius civitatis, in omnem terram cf- Eus.-Buf. ^Qj,\^y^jjy^ yj^r^Q predicaturi exeunt, in finesque orbis terrae disperguntur. Hinc^ Petrus aliorum^ princeps^'^ tocius lo orbis dominam sortitur Romam. Paulus, qui alios sa- pientia precellebat, omnium prudentissimam tociusque philosophiae fontem adiit Greciam ^, lohannes Asiam, Andreas Achaiam®"^, Matheus Ethiopiam, Thomas et Bar- tholomeus utrasque Indias *, Sjmon et Tatheus Egyptum i5 et Mesopotamiam ac ^ ad ultimum Persidem et Scithiam ^, Philippus Hierapolim^* ^, lacobus in ludea remanens Hiero- sohmorum rexit^^ ecclesiam ^. Nam^ alter^ lacobus ab He- rode decollatus erat^-^ qui** tamen prius, ut dicitur, Hispanis predicaverat ^, ubi et adhuc sepulchrum eius 20 *) pene oni. C, habet Ciisp. **) qui — habetur (p. 151; l. 1) om. C, habet Cusp. a) eius nativ, C. b) denuo incipit C 1, qui Apls (= Apostolus) in loco raso pro Hinc exhibet. c) apostolorum A 1. 2. 3. 3*, eadem manu eodemque atram. superscr. vel aliorum Al. d) principes, sed secnndum -i- erasum B\. e) Achachia, -ch- 26 secnndo loco expunct. A\. f) et C2 — 4. g) Hieropolim A; lerapolim C. h) rege- bat C. i) et add. C2 — 4. k) lac. alter C3. 4. 1) desi^iit C \. 1) Cf. Eus. - Buf. Hist. eccl. II, 14; Q, quem locum Hieron. De viris illustr. c. 1. exscripsit. ' 2) Ita ex. gr. 'Annolied' v. 80; Hugo de S. Victore, Excerpt. prior. l. VI, 3 ; Eus.-Ruf. l. c. : ab Hierusalem 30 usque ad Illyricum replevit euang-elium Christi. 3) Ita ecclesiastica traditio inde a 4. et 5. saeculo (ex. gr. Hugo de S. Vict. l. c); cf. R. A. Lipsius, 'Die apokryphen Apostelgeschichten und Apostellegenden' I, p. 608 sqq. ; Scj^thiam Eus.-Ruf. l. c. 4) Hugo de S. Vict. l. c. : Bartholomaeus Indiam minorem, Thomas Indiam maiorem; Eus.-Ruf. 35 l. c. : Thomas . . Parthos, , . , Bartholomaeus Indiam citeriorem ; cf. Lipsius l. c. I, 278 sqq. 5) Lib. de fest. apost. ante Adonis Martgrol. 28. Oct. : Thadaeus apud Mesopotamiam, Simon vero apud Aegj^ptum traditur praedicasse, inde simul Persidem ingressi; Scglhiam alibi non inveni ; cf. Lipsius II, 2, p. 143 sqq. ; de Thaddaeo cf etiam Eus.-Ruf. 40 l. c. I, 13. //; 1, 6 sq. 6) Cf. cx. gr. Martyrol. Hieron., Bedae, Adonis 1. Maii; Lipsius l. c. II, 2, p. bOsq. 7) Cf. infra III, 15, p. 154. 8) Cf. Eus.-Ruf. l. c. II, 9, 9) Ita ex. gr. Isidor., De ortu et obitu patrum c, 71, Martyrol. Bedae et Adonis, Honor. Aug. Spec. cccl. apud Migne, Patrol. Lat. CLXXII, col. 981 sqq.; cf. Lipsius 46 l. c. II, 2, p. 214: sqq. I I I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. m. 151 clanim habetur ^. Hi''^ non armis, sed longe effica- tius Dei verbo orbem aggressi non alieno, sed proprio sanguine multo^ quam E-omani preclarius^ universo^ de mundo triumpharunt. 5 Petrus itaque Romam veniens Symonem heresiarcham jj\'^i^' omnium in magica arte peritissimum ac spurcissimum Urbem subvertentem^ invenit. Iste dudum a Phihppo^ in Samaria ^^' ^^^' g'^^"'' baptizatus, dum gratiam miraculorum ab apostohs oblata pecunia peteret et non» impetraret, conversus retro post 10 Satanan '^ apostatavit seque ex multis demonum prestigiis miracula faciendo deum asserere non erubuit. Petrus vero in urbe Roma sahitifera vitae verba docere cepit et, quod ore docuit , signorum efficatia confirmavit ^. Exhinc Eomae ceperunt esse Christiani. 15 His^ diebus Marcus, qui primus^ Alexandrinam'^ rexit ecclesiam, ex ore Petri Evangehum ^ in Itaha '" Latino * scripsit ^ eloquio. Nam Matheus suum antea in ludea He- braico sermone scripseraf^* ^. Rehqui* duo, Lucas^ scihcet et lohannes , sua postmodum Greca hngua ediderunt ^. 20 Petrus exhinc kathedram Romae suscipiens civitatemque Dei vivis ex lapidibus^ verbo et exemplo construere studens nobihssimas orbis urbes civibus Christi ac sacer- dotibus ihustravit. Nempe beatum Apohinarem Ravennam, Metis Clementem, ad^ floreutissimam vero Galhae^ urbem 25 Treverim tres simul proceres, Valerium, Eucharium ac Ma- ternum, destinavit ^. Qui dum Alpes transissent, Maternus *) Rehqui — ediderunt (l. 19> om. C, habet Cusp. a) Hii A. C2. b) macto Bl. c) clarius A. d) de univ. A. e) sub- vertere alin manu corr, subvertente C3; subverte" (7 4. f) in Sam. a Phil. C 3. 4. 30 g)nonom.C3. h) His — Colonienses habeant(>j. 152, 7. 12. 13> /mie< Cl. i) p^J^^prius) Bl. k) in loco raso AZ\ Alexandriam J.1.2. C2, corr. Alexandrinam ^ 1. 1) super euangelium nianu s. XIII. quia filius in baptismo fuit add. B\. m) in It. om. Cl. n) scripserat eadem manu eodemque atram. super scripsit superscr. A 3. o) loh. scil. et Lucas Bl. p) a yl3*; ac corr. ad B2. q) urbem Galliae -4 2. 35 1) Cf. inter alia Miracula S. lacohi apostoli auctore, ut fertur, Calixto II. papae, Acta SS. Boll. 25. lul. t. VI, p. 46 sqq. 2) 1. Tim. 6, 15: conversae sunt retro satanam. 3) Cf. Hegesijjp. III, 2. 4) Hoc fortasse Otto ex verbis Eusebii et Hieronymi efficere se posse putavit; Marcum Graece scripsisse saepius expresse dicitury ex. gr. ab Hugone 40 de S. Vict., Erud. Didasc. IV, 6. 5) Eus.-Ruf. l. c. II, 15, 1 sq. 16; 1 ; Hieron. De viris illustr. c. 8. 6) Hieron. Comm. in Matth. , Prol. ; De viris illustr. c. 3 ; cf. Eus.-Ruf. l. c. III, 39, 16. 7) Cf. Ilieron. Comm. in Matth., Prol.; Praef. in Evang. ; De viris illustr. c. 7. 9; Eus.-Ruf l. c. VI, 14, 7. 8) Cf 1. Petr. 2, 5. et infra III, 43, 45 p. 176, l. 1. et n. 1. 9) De ApolUnare et Ravenna legitur apud 152 OTTOXIS EPISC. JFRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. in via moritur. Quo facto perculsi^ socii Romam rever- tuntur. Beatus itaque apostolus pastoralem virgam, ut tra- ditur, per eos ad suscitandum eum misit. Qui venientes ad locum sepulchri XXX^III ^ dies invenerunt eum in monu- mento habentem. Attameu viri Dei fide et opejribus bonis 5 pleni sub obedientia magistri admota virga socium a morte suscitaverunt. Qui, iit fertnr, post Eucharium et Valerium per tot annos Treverensem et Agrippinensem rexit eccle- siam, quot dies antea^ in sepulchro iacuerat. Ostenditur autem adhuc^ eadem virga in arp;umentum ^rei, quam lo diximus, Treveri ac Agrippinae, ita quod superiorem eius partem Treverenses, inferiorem Colonienses ha- beant ^. Oros.vii,6. Ea tempestate Claudius Brittannos, eo quod transiugas non reddidissent, cumi , • V • • 1 • circa Alpes, secundo luxta rJacentiam, tercio circav locum qui""' Castoris dicitur victor extitisset, quarto, cum suos apud Briacumx vinci videret, tercio, ex quo imperare ceperat, mensey 86=^^ ipsum interfecita, VitelHus Romam veniens regnum usurpat multis- que ibi^ crudeliter ac nequiter actis, ut audivit^ de Vespa- 25 siano, prim oc quidem imperium deponere cogitat, sed post a sociis confortatus Sabinum Vespasiani fratrem in Capitolium cum suis fugavit ibique omnes flamma ac ruina in unum tu- »6. 9. mulumd dedit. Vespasianus ergo, quie post mortem Neronis hortatu principum et precipue losephi, qui, cum in vincul i s 30 poneretur, constantissime se ab eodem, sed f imperatore, solvendum a) nulla crip. distinctio C; XVITI. Cus}). b) Ottone ^3*. jB 1. C3. 4. c) Otto ^4; Ottho ^l; Otto Romae C 3. 4. d) Vitellus A'd*. 4. £1, corr. Vitellius Bl. e) Vespasianus — Eusebius ponit (l. 19) Jtabet C\. f) malis eos A2. g) malum ci- vile A 2. h) apost. in A 3. i) Mathie manu s. XVI. mut. Mattahie A 1 ; Mathie 35 manu postera mnt. Matathie ^4; Matathiae Ctisp. k) et Cl. I) postm. apud Rom. C3. 4. m) donata in urbe A2. n) tradentur ^3*. Cl. o) quibus Cl. p) vero add. A. q) eius etiam opera Al. 3. 3*; etiam opora eius, etiam siqyra liii. suppl. A2; eius opera post preclara ponit, omisso etiara .-J 4. r) Otto ^4 4. C3; Ottho, -h- supra lin. B 1. s) uitellum A 4. t) bellum om. C 2. u) ibi B 1. 40 v) iuxta A2. w) qui om. A^*. x) Bebryacum Cusp. cum Orosii lectione vulgata; Bedriacum Oros. (Zangenieister) ; Betriacum Frut. y) mense om. A, pro qua voce anno in textu -4 4, quod manii s. XIV. supra lin. post tercio add. Ai. z) se om. C4. a) pro interf . omisso manus alia in marg. occidit signis ante se ipsum insertum suppl. C 3. b) crud. ibi A2. c) primum C. Oros. d) tumultum ^ 1. 3. 3*. e) qui om. Ai. 45 f) sed om. C4. 1) VI"s ab Augusto ex Friit. p. 101, 65. 2) Ex Friit. jh 102, i. 3) Cf. lord, Rom. 262. 4) Vide verha losephi (De bello Itid., Prol.) ab Eus.-Ruf., Hist. eccl. III, 9, 1. allata, ab Ilieronijyno De viris illustr. c. 13. exscripta. 5) Haec duo iisdem fere verbis Eus. - Ruf., Hist. 5d eccl. III, 9; 3. enumerat. 6) Nescio an Otto ipse aliusne prior ita ea, quae Eus.-Ruf. l. c. III, 10, 6. et ex eo Hieron. De viris illustr. c. 13. tradunt, corruperit. Cf. Hieron. DiaJ. adv. Pelag. II, 6 : losephus Machabacorum scriptor historiae. 7) Eus.-Ruf. I. c. III, 9, 4. 8) Cf. Frut. p. 102, 15. 5$ OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 157 dixerat, imperium suscepit relictoque ad^ obsidionem Hierosolimorum filio suo^ Tito per Alexandriam Romam tendit'-. Porro inter^ '^^'p^^i' haec a suisc Vitellius capitur turpiterque tam per viam sacram q u a m per forum ductus unco trahitur et in Tyberim mersus 5 communid quoque caruit sepultura •''. Adversus senatum etiam interea ae militibus eius* multa crudeliter acta f uerant. ^^.^^ ^^^ Cognitaf morte Vitellii Vespasianus Alexandriae substitit&. 9,3. XVIII."* Igitur ciim^ ludei post XL a passione^ Do- i//^'7, 7.8. mini annos, quos in spacium penitentiae acceperant, de 10 commisso in salvatorem scelere penitere nollent, immo in^ ih.iii,b,2. Stephano et in^ duobus lacobis occisis peccatum peccato apposuissent, ultio divina, quae a Domino eis'" predictatft. ///,?, 3. erat", iam in populum impium exardescere debuit. Vve-ib.iii^b^z. monitis autemo divino responsd civibus Christi, ut de 15 urbe sacrilega f)opuloque impiissimo, tanquam Lotb. de So- domis ^, trans lordanem in oppidum Pella nomine transirent, "urbs infidelis a Tito obsidioue in ipsa paschali festivita t e ^ Oros. fz/, 9. cunctis undecumque populisP-' ad festum confluenti- bus cingitur tandemque cum multo Romanorum sanguine 20 expuguatur. Verum a templ o , qu o d sacerdotum ac principum multitudo tuebatur, Titus arcetur. Quod dum magno labore suorum caperet, tanquam ecclesia Deil germinante abolitum cum ipsa urbe funditus delevit ac iuxta prophetiam Do- ^Va»;». 24, 2. mini /a^)/dem stiper lapidem ibi non reliqmt, transactis aoros. 25 iDrim a conditione sui MC ^' annis. Sexcenta tunc milia ludeorum interfecta fuisse referunt CorneHus et Suetonius. Verum qui miser- -^"^"-^"^- rimum omnium ludeorum exitiums ad plenum scire desi- '' derat, ipsorum historiographum t legat losephum, qui iu ipsa 82. paschali festivitate tamquam uno^^ carcere conclusos tricies^' so centena milia hominum in urbe fuisse commemorat. Ex *quibus *'^-f^^^'J'^' tam fame quam ferro et igne undecies centena milia, exceptis ' ' illis qui urbibus ac""' castellis aliis perierant, in hac tan- tumx perisse^ idem scriptor narrat. Ait ergo inter cetera: i&. ///,6, 16. Arbiirw enim, quod, etlamsiy adversus impios cives Romanoriim pau- 35 lisper arma cessassent, aut hiatu terrae aut aqiiae diluvio aut Sodomi- tanis ignibus et fulminibus caelitus tortis supplicium civitas depen- disset^, quae mulio infaustiorem illis, qui haec perpessi sunt, et ne- a) ab A^. b) post A2\ inter hacc 0))i. Ai. c) Vit. a suis Ai. C. d) cumuni .Bl. e) a om. C2. f) vero add. C. g) subsistit A. g*) XIX. et 40 sic deinceps C2. Ciisp.; XVII. et sic deinceps C3. h) dura A. i) annos a pass. Doni. A2. k) iu om. C3. 1) in om. Bl. m) ei9 A3. 3*, post corr. ei» ^3*. n) fuerat A. B 2. o) aut B2. p) acl festum pop. C. q) et add. A3. r) mJlle centnm et duobus Oros, s) exitum A 3*. t) historiographo^^. A 3. u) imo cacere A 2. v) vicies C3. \v) aut C. x) urbe add. C. y) si etiam C. z) ita Otto scripsisse 45 ex Ritfino prohatur ; depndisset Al — 3. 4. 5 1 ; dependisset B2, a scriha, let videtur, mtUatum in dep^^eudisset ; dispendisset C; dephendisset ^3*; deprehendisset Cusp. 1) Frut. p. 102,25; Eus.-Ruf, Hist. eccl. III, 5, 1. 2) Cf Eus.-Ruf l. c. 3) Ad verb07'um concinnationem cf. infra IV, 16 iin., p. 203, n. 7. 4) Vespasiani Oros. VII, 8, 9. 5) Cf supra I, 9. 50 6) lord. Rom. 264. 7) Cf Eus.-Ruf Hisi. eccl. III, 5,5. 8) Oros. VII, 9, 7 = Frut. p. 102; 40. 158 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. quiorem virorum presentem hanc p^-otulisset^ etatem, pro quibus et Oros.vii,9. omnis gens pariter mereretur extingui. Reliqui ludeorum, quiusque^ adh DCCCC "^ fuisse dicuntur, per' totum orbem usqiie in presentem diem suntc dispersi. Titus post tam magnificum triumphum imperator ab exercitu appellatur. Vespasianus dehinc 5 cum Tito filiod Urbem ingreditur, ubi cum maximo tri- pudioe inauditoque triumpho uno curru cum filio sedens, actis ante se captis et bibliotheca ludeorum^, suscipitur. Insto id^ iudicio Dei^ factum creditur, ut, qui in pa- trem et filium peccaverant Deum, ab hominibus patre lo ifc. et filio plecterentur '^. Itaque imperatores omnibus bellorum motibus sedatis sexto ab Urbe condita lanili portas clau- serunti . His diebus Romanorum res publica plurimum est aucta. Achaia enim, Lycia, Rhodus, Bizantium, Samotracia^, Cihcia, 15 Comogena in provincias redactae Romanis legibus ac iudiciisk pa- ruere. VIIII'^ imperii eorum^^* anno civitates Cypri terrae motu cor- ruerunfl, Urbsque pestilentia consumitur. Eodem vel iuxta alios X''*^ anno Vespasianus profluvio ventris in villa propria iuxta Sabinos moritur. Cuiii^ Titus filius 20 suusn segregatis a numero principum Othoneo et Vitellio VIII^sp ab AugustoM<. moderatissimus , in tantum, ut Deliciae hominum vocaretur. y4mm. jFft"w. Diem enim, in qua nil boni fecisset, perdidisse se dicere sole- Oros. bat^ Huius diebus bella non fuere, Roma vero in pluribust l>5 i-^rM^. sui partibus per se conflagravit incendio. Is amphiteatrum^i Oros. Romae edificans V milibus ferarum dedicavit. Anno imperii^ eiusw secundo cum^ omnium planctu^ in eadem quay et** pater ^iii^i^' ^^^^^ moritur. Eodem anno Linum XII ^ annis in sacerdotio a) pertulisset C. b) acl om. C. c) disp. sunt A. d) suo adcl. A 2. 30 e) triumpho iuaud. trip. C. f) id om. A. B2. g) Dei ind. A2; hoc adcl. Al. 2. 3*. 4. B2. h) iam 0 2. 3. i) clauserant 0 3, 4. k) iudicibus O. Oros. k*) anno eorum 0 3 (signis trcmsposita). 4. 1) corruunt O. m) Cuius Al. 2; Ciui9 A3; Cuu9 AS*. n) suus om. A2; filius suus Tytus Ai. o) Ottone Ai. C. p) V1II9 raclendo mnl. V1I9 A2. q) ab Aug. om. 0 3. r) suscepit A2; successit -4 3*. Bl. 35 s) princ. ante se 0 3. 4. t) plurirais O 2 (cf. Oros.J. u) super amphiteatrum manit recenliore stiperscr. tiergartii B 2. v) quo Imperii novo versii incipiente, sed contimio delet, AA, fpii hic novum cap. XVllIl. incipit et sequentia c. 19 — 42. numeris XX — XLIII. signat. w) eius sec. om. A (mami s. XVI. supra lin. suppl. A\). x) cum om. 0. y) in eadem villa (in add. 03. 4) qua et pater O. z) in sacerd. XII annis 0. 40 1) Cf. Eus.-Ruf. l. c. III, 1, 2. 2) nonaginta milia Ruf, Oros. (varia lectio nongenta milia; CCCC cod. Monac. 6380, olim Fri- sing.). 3) Ex los. I)e hello lud. VII, 24. 4) Cf Eus.-Ruf. Ilist. eccl. III, b, 5 sq. : lusto scilicet Dei iudicio etc., qui tamen aliter atque Otto de congrueniia p>aschalis temporis in morte salvatoris et in excidio 45 Hierosolimorum lectorem monendum putavit. E contra Oros. VII, 9, 8. pulchrum spectaculum dicit, patrem et filium uno triumphali curru vectos gloriosissimam ab his, qui Patrem et Filium ofifenderant, vic- toriam reportasse, sed de Dei iudicio iusto hac in re agnoscendo tacet. 5) Samus, Thracia Oros. VII, 9, 10. 6) lord. Rom. 263. 7) Ex 50 Ann. Ilild. p. 5, qui Isidori Chron. mai. 256. ad verbum exscripserunt. 8) Frid. p. 102, fio. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONIOA. LIB. III. 159 transactis urbis Romae episcopatum tradidisse Anacleto^ refert jjj\^ Eiisebius. XVIIII. Anno ab incarnatione Domini LXXXmi" sl '^^^^' o7o's vii,io. tianus Tito fratri VIIII»^t' ab Augusto successit, qui non solum 5 crudeliter in suos, quosdamc interf ici endo , quosdam^l in exilium mitt endo, sevire cepit, sed etiam pluri- m u m e rei publicae f dampnum exercitum i n c a u t e Oerman i s et Dac is exponendo intulit. Hic etiamin tantam S p r o - rupit vesaniam, ut se deum et dominum appellaril^ ac coli 10 fecerit. Secundus quoque post Neronem persecutionem in Chri- stianos movit. Anno imperiii eius^^ IIII" Anianus, qui XXIIbus annis Alex- J]'^-'^^"^' andriae ecclesiam Dei rexerat, moritur, cui successitl ej !>•?<<. Habilius. xlnacletus q u o q u e , q u i iuxta Eusebium in urbe Roma 15X11 annis sacerdotio functus erat, vita deceditn^ sedem- que Clementi reliquiti^. Alii vero^ hnnc Cletnm dicnnt et Anacletnm post Clementem ponunt ^. Hic est Clemens, Jji). 4,3. 20 Dei princeps sapientia preditus, in tantumque ^ , ut a ludeis et gentibus diligeretur, tractabilis, non solum verbis^i et factis ecclesiam Dei informavit, verum etiam^ monimenta librorum civitati Dei profutura reliquit. Extats eiust inter cetera opera, quam ex persona^ Romanae •^^'i'-'-?"^- 25 ecclesiae dictavit, ad Corinthiosv epistola"^^^ quae in tantum e i , c/-. r/, 25, 14 quam ad Hebreos Paulus scripsit, consimilis esse cernitur, ut propter hoc illa, quam nominavi, epistolax non Pauli, sed sua a pluribusy putetur^. Huic^ Clementi Fmt^ Petrus sibi a Domino traditam ligandi aca- solvendi potestatem 30 tradidit eumque sacerdotio sibi subrogavit. Quare vero inter enm et Petrum duo medii inveniantur, ab aliis sat dicto^*^ manifestum esse^ putamus.. Domitianus, dum civitatem Dei persequi intentat, lo- 1^'. hannem apostolum ceteris martyrio coronatis solum ex 35 apostolis superstitem in Pathmos insulam relegari precepit*^, a) LXXXP C3. b) VIIIQ A2. 3. c) quosdam om. C4; intcrf. quosdam A2. d) in exil. quosdam A2. e) ei acld. A, cf. n. t snb B2. f) li. P. A, C4; rei p. -B 1 ; .R.ei publice B2; r. p.'^, p m loco raso, ce alia manu superscr. C3. g) tan- tum B \. h) apj). ac oyn. A 2. i) imperio Al. 2. 3*; ab imperio J. 4. k) eius 40 oni. A\ — 3. 3*. 1) successerat C3. 4. m) discedit ^2; decessit ^4, ubi supra lin. manti coaeva add. martirio coronatus. n) reliquid supra lin. suppl. A 1, om. A 3* ; sedemque — Alii vero in loco raso purtimque in marg. scripta A3. o) vero om. C3. p) -que om. A 2 (qui versu exeunte in marg. add. tmi). q) factis ct verbis C. r) etiam om. Al — 3. 3*. B2. s) Ex Bl. t) inter cet. eius A2. u) -a e corr. A\; 45 persone A2. v) Corinth C3. 4. w) eplam AZ. x) ep. om. A. y) sua esse -4 4, z) Hinc A 2. 3*. a) atque A 4. C. b) dictu C. c) esse om. C. 1) Anencleto Riif. ; Anacletus ex. gr. Friit. p. 102, 65. 2) Cf. Frtit. p. 101,50. 103,20. Ita ex. gr. Regino in serie pont. Romanorum, Chron. ed. Kurze x>- 38, et Otto ipse i7i catalogo libro VII. subluncto. 50 3) Cf. Hieron. De viris illustr. c. 5. 4) P. 99, 15. 101, 50. 5) Frut. p. 99 sq. 6) Cf. etiam Eus.-Ruf. Hist. eccl. III, 18 ; Oros. VII, 10, 5. 160 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. in. ubi Apokalipsin divina revelatione composuit^. Ex Da- Oros.vii, 10, ^^^ quoque stirpe gen i t o s exquiri precep it. Quos ascitos» et EuH.-iiuf. dum pauperes cognovisset requisitosque de regn o III, 20. Christ i , d u m i 1 1 u d caeleste, non ter*r enum audisset, liberos *i>. abire permisit. Sed et persecutionem, quam adversu s ecclesias 5 agitari iusserat, datis rursum corapescit^ edictis. Ipse vero XV"- imperii sui anno in palatio necatus dedecorose sepelitur. Fr«<.3 C u i i n regn um successit Nerva anno a b incarnation e Domini C"XL°VIIII"c, Hic revoca r i * exules p r e c e p i t ; unde et lohannes a Pathmos ad Ephesum redi re^ permissus est. lo OroH. VII, XX. Anno e imperii sui p r i m o Nerva moritur, regna- vitque^ pro eo Traianus XI^s f ab Augusto, quem ipse vi- vens^ in filium et heredem regni adopta verat. Hic apud Galliae^ urbem Agrippinam regni gubernacula suscepit transito- que Rheno Germaniam in pristinum statum reduxit ac multas trans 15 Danubium gentes subegit. In oriente quoque regiones trans Eufraten ac Babylonem subiugavit. Hinc est illud exem- plum : 'Traiano bellante victi sunt Parthi'. Is tercius a Nerone Christianos persecutus relatu ac monitu Plinii iudicis mitior est factus. Huius diebus domus aurea Neronis 20 fulmine crematur". ludei etiam tunc multis seditionibus "^''^•■^"^* orientem turbaveruntli . Eo tempore apud Antiochiam p o s t ' ■ Euodi u m tercius post Petrum ^ regebat ecclesiam Ignatius, «ft. /77,34 sg. Romae Euaristus'\ qui Clementi novem annis ecclesiam re- genti successerat, Hierosolimis p o s t Simeon e m i lustus ; 25 t6. 777, 36, 1. Smirneorum^<^ k a t h e d r a m Policarpus, Hierapolim Papias, ambo ife. 777, 39, 1. lohannisl discipuli^", gubernabant. Quorum Papi a s V libros, qui appellantur Verborum dominicorum^^, scrip- ife. 777, 31, 3. s i s s e dicitur^^. lohannes post multa virtutumsuarum insignia apud Ephesum solus ex apostolis sine effusione 30 sangumiS in pace migravit ad Dominum. ih. III, 26. Ea tempestate Menander m p o s t Symon em surrexit ih. III, 28. h e r e t i c u s. Cherinti heresis, q u i terrenum futurum esse Christi b , a a) dum ascitos-4; pauperes dum Jiscitos Utterish. a stiperscriptis transposita B2. b) compescuit A4. c) ita A2. 3. 3*. B2. C 3. 4; C0X(L?]VIIII0 radendo mut. 35 COXVIIIIO Al; COXLOVIIIP mut. XCOVIIIO Bl; COVIIlF ^4; CLVIIII. C2; XCIX. Cusp., Frul. d) redire om. A^\ rediit (perm. est om.) AA. e) Anno — gentes subegit (l. 16) habet Cl; ab incarnatione diii CX. add. Cttsp. f) ita Gotifr., Cusp.; XII9 ^ 1. 7? 1. C; XII9 corr. XI9 A 2. 3. 3*. 4. B 2. g) urbem Galliac A. h) turba- bant C; turb. or. A. B2. i) Symonem B. C2. k) et Smirn. C3. 4. 1) disc. 40 loh. A 2. m) Menandus C. 1) Cf. Regino p. 6, Iluron. De viris illustr. c. 9. 2) 16. Frut., Ann. Hild.; sed quindeciin soluni annos omissis mensibiis exsuperan- iibiis Domitiano Eus.-Riif. et Orosius tribuunt. o) Qui paucis vocibus mutatis ciim Orosio congruii. 4) Cf. Eus.-Ruf. l. c. III, 20, 8. 45 5) Cf Frut. p. 108, 45. 6) Cf lord. Rom. 266. 7) Idem Ann. Mellic. (— Ann. S. Rudb. Sal.) 107: aurea domus Keronis fulmine periit; repentino conflagravit incendio Oros. VII, 12, 4, ubi paulo posf Pan- theon Romae fulmine concrematum habes. 8) Hieron. De viris ill. c. 16. 0) Cf Frut. p. 103, g5. 10) Eus.-Ruf. Ilist. eccl. III, 39, 1 ; 50 Ilieron. De viris ill. c. 17. 18. 11) Scil. explanatio, quam vocem Otto omisit. 12) Ruf: Papiae quoque feruntur quinque libri etc. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. ILL 161 regnum et eorum quae-^i sub ventre sunt incitamenta cibis, potibus, nuptiis predicabat explenda, pululabat. Fuerunt etiam He- ^jj'/^"^' biones, i d e s t pauperes, pro paupertate intelligentiae v o c a t i , ' Christum solum hominem putantes. Sed^ et Nycolaitarum heresis i!>. ///, 29. 5 tuncc efferbuit, qui sine ulla reverentia et pudore pro- miscuos et illicitos concubitus ^ licere affirmabant. Isti Ny- colaum, unum de VI I^ illis, qui cum Stephano diaconie sunt con- stituti, auctorem se^ huius rei habere ff iactant, eo quod uxorem suam, quam pulchram valde habuith, in medium produ- rjxerit. Excusat vero hunci Clemens Alexandrinus d i c e n s inter cetera: Miclii compertum est Nycolaum niillam prorsus agnovisse midierem preter eam, quam in matrimonium acceperat, eius- que liberi casta virginitate e t sanctitat e iticorrupti corporis usque ad^ tdtimam senectutem durarunt. Quae cum ita se habeant, constat illud, :j quod in mediutn apostolorum pro zelotipiae suspicione produxit uxorem, ex^ contemptu vicii^ vel libidinis gestum, quo^ per hoc continentem se ostenderet eius rei, quam nimie^ putabatur expetere. Increpabatur e n i m ab apostolis, quod nimis tenere illam diligeret. Sic Clemens. 20 Duodecimo Traiani anno post Cerdonem Primus, quartus abtt. /r, 1. apostolis, AlexandrinamP, Romanam vero post Euaristum Alexander guberna vit ecclesiam. Post Ignati u m Heros Antio- ib. ///,36,15. chenae^ presidebat ecclesiae. XXI. Anno ab incarnatione Domini C°XVIII°r Tv2i'Frut.etOros. 25 ianus XVIIIl^ imperii sui anno profluvio ventris apud Seleu- ' *** ciam Ysauriae, ut dicitur, urbem moritur, e i q u e consobrin a e s u a e filius, Xn^s ab Augusto i n s regn um successit- Adrianus Helius. Hic a Quadrato apostolorum discipulo et Aristide Athe- niens i , vir o fide t e t sapientia plen o, commonitus precepit, 30 n e sine obiectu criminis Christian i punirentur. Is etiam rem publicam iustissim e gubernans pater patriae appella t u s est, etu uxor eius augusta. Idem^ Sauromatasw bello pressit, ludeos tumultuantes ac in Palestinam redire conantes cohercuit precipiens, ne ultra licentiam introeundi Hieru- Sosalern haberent; Christian os vero ibihabitare permis i t. Anno imperii eius 111*^ Alexander Romanae urbis p o n - Eus.-iiuf. tifex decedit, eique Xixtus x successit^ Alexandriae ' ' q u 0 q u e Primo mortuo subrogatur lustus- Sane Hiero- solimorum civitas, expulsis ab Helio Adriano ludeis, plurimum 40 ab imperatore reparata et^ ex nomine'^ eius Helia dicta^, a a) qui A2. B2, b) sequentia usque ad diligeret (l. 18J habet C 1, uhi Tunc quoque in loco raso pro Sed et; cf. n. c. c) tunc om. A2, supra lin. suppl. B2, eras. Cl. d) concubitos Al. '6. 3*. C 1. 3, radendo corr. -tus C 3 ; concupitos mut. concubitos vel vice versa A2, ubi manu s. XIV. superscr. concubitus. e) diacono A. B2. f) se 45 om. C2; huius rei hab. se J.4. g) habere om. Ci; iact. hab. -<43. h) habuerit Cl. i) hoc C 3. 4. k) ad ult. seu. dur. om. pagina exeunle Ai, ubi manus paulo posterior adiecit in finem permanserunt. 1) ex om. A2. m) vini Cl. 3. 4; viri C 2. n) ita B. Cl; quoque A; quod C2— 4. o) niime corr. nimie C3; minime C2. 4. p) Alexan- driam Ai*. q) Antiochie C. r) C^XVIIO C2. 4. s) succ. in regnum C. t) "sap. 50 et "fide, transpos. fide et sap. ^ 1 ; et fide sap. Ai*. u) et om. C4. v) Isdera C (-s- post delet. C3). w) Sauromata A2. x) ita hoc loco A\. 3. 3*. J51. 2; xyxtus ^4; Sixtus A 2. C. y) et om. A. z) eius nom. C3. 4. 1) Eus.-Ruf. l. c. II, 1,1. 2) Cf. Eus.-Ruf. l. c. IV, 3, 1. Cf. Frut. p. 104, 40. 4) Oros. VII, 18 fin. Ottonis Frisingensis Chronica. JJ 162 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. ni. n'%'^%' gentibiis inhabitabatur *• ^. Post XY ergo sacerdotes, qiios civitasa Dei ex circu.mcisionisb pariete a lacob o apostolo usque ad i d temp us habuit, iam ex alio parietec cre- dentium pontificesd habere cepit. Quorum primus *Marcus fuit, Xixtoe iam mortuo ac Telesphoro Romanam*" ecclesiam gubernante, post** lustum quoque Neu- mene s Alexandrin a m ecclesia m regente. ib.iv,!. XXII. Igitur cumh civitas Dei, quae est ecclesia longe lateque per orbem terraei diffunderetur-, anti- quus^ hostis subtilius eam persequi molitur, et^ qui prius eam exteriusl persecutionibus obpugnaverat "^, nunc'^ intestino bello, hoc est hereticorum veneno, callide inficereo at- temptat. Post Menandrum ergo duo flagiciosissimi Satur- ninus Antiochenus et Basilides Alexandrinus surrexerunt h e r e t i c i. Quorum Basilid e s sectatores suos ad morem Pitagoricum quinquennio silere fidemque Christi persecutionis tempore negan- dam asseruitP. Carpocraten quoque hereticum tunc fuisse ^«'^'^^- ^' 25. jj-j,gj^gyg scribit. Porro civitas Christi*i siiper^ firmam pe- tram fundata^ nec foris tempestatibus nec intus* sedi- tionibus quassari valens non solum sacerdotes, qui eam j^^T^if; verbo et exemplo informarent, preclaros habuit, sed etiam" summa sapientia preditis viris iUustribus, qui eam non solum dictis, sed ef^ scriptis^ a pravorum inpugnatio- ih. IV, 8. nibus def enderent, non caruit. Inter quos Egesippus c 1 a - rissimus habebatur, qui apostoHcae predicationis traditionemw sim- pHci sermone V Hbris conscripsit x, sed et historiam ludaici^ belli^ a Machabeis usque ad^ excidium Hierosolimorum luculenter ac prudenter contexuit. lustinus etiam tam nostr a quam philosophorum scientia plenus ad An- *) Alia manu tn marg. superiore f. 46^. add. C3: Solima, Luza, Bethel, lerosolima, lebus, Helya, Urbs sacra Iherusalem dicitur atque Salem. **) post — regente (l. 1) om. A, habet Ciisp. a) civ. om. C2. b) par. circumcis. C. c) pariete^ credentium apariete Al. d) pont. om. A 3. e) ita hoc loco A. Bl; xyxto B 2 ; Sixto C. f) Roma A 3*. g) Eu- > raene Cusp. h) dum A. B 2. i) terrae om. C. k) et om. A 3*. I) externis C 3 ; persec. ext. A2. m) inpugn. A2. n) tunc C. o) inf. om. A2. p) asserl Bl. q) que add. C 2. t) supra A 2. 3. 3*. 4. s) f i r m a t a ii 1. C. t) iustus A 3*. u) et ^. v) etiam A2. C; sed om. AA. w) traditione Al—3. 3*. x) conscripsit om. A3*. y) -a- manu recentiore suppl. B2; induci-4 3*. z) belli om. A3*. a) ad om. ^"2.^ 1) Similia, sed non iisdem verbis expressa hac occasione Eus. 'h Ruf. l. c. IV, 6, 4. inseruit. Cf. Tob. 14, 8: gentes . . . venient in lerusalem et inhabitabunt in ea. 2) Eus. - Ruf. l. c. : Cumque iam refulgentibus in modum clarissimorum siderum ecclesiis ubique terra- rum etc. 3) humani generis deceptor antiquus paulo infra Eus.-i Ruf. l. c. IV, 7, 3. Cf infra IV, 5, p. 191, 1. 15—17. 4) Similem anti- thesim Eusebius Graecus habet, quam Rufinus in veHendo no7i servavit. OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 163 tonmuma Apollogeticum pro nostra religione scribens horum meminit. '^'^* g^"'"* Scribit etiam d e Adriano cesare, quod pro Christianis huius- modi^ literas miserit: Accepi literas ad me scripias «c decessore tuo Serenio Graniano^ clarissimo^ viro, et non placet michi rela- 5 tionem f silentio preterire, ne et innoxii perturhentur et calumpniatoribus latrocinandi t7'ibuatur occasio. Itaque si evidenter provinciales huicS peticioni^^ suae adesse valent adversum Christianos, ut pro^ tribunali eos in aliquo arguant, hoc eis exequi non prohibeo. Precibus auteni in hoc solis et adclauiationibus uti eis non permiito. Etenim^ multo equius 10 est, si quis volet accusare, te 1 cognoscere de obiectis. Si quis igiiur accusat et probai adversum leges quicquam agere memoratos homines, pro merito peccatorum etiam^^^ supplicia statues. Illud mehercule magno- pere curabis, ui, si quis calumpniae gratia qucmquam horum postula- verit reum, in hunc pro sui nequitia suppliciis severioribus^^ vindices. 15 XXIII. Anno ab incarnatione Domini C°XXX°VIIIF -f>«<. tAdrianus XXI° principatus sui anno diem obiit. Cui Antoninuso ^/^''fo^' cognomento Pius XIILi^ ab Augusto in regnum successit, q u i oros. fj/, i4. adeo tranquilleP rem publicam gubernavit, ut pater patriae exQ hoc appellatus sit. Huius diebus Hermes librum Pastoris c o n - Regino. 20 scripsitr. Anno imperii eius primo Thelesphorus XI annis sacer- -^".^•-■'^"^- 185. dotio *functus vita dece d i t s , c u i Yginus substituitur. Huius ^ jr,.M<.i " diebus Valentinus et Cerdon, quem postea Marcion secutus Q&i^ Eks .-Buf. heresiarchae fuere. Cerdonis dogma fuit*, quod is, qui in -f^^H- lege et prophetis predicatus est Deus, non esset ipse pater domini 25 nostri lesu Christi, quia illeii quidem notus esset, hic autem ignotus, iile iustus, hic autem bonus. K Eo tempore lustinus philosophus ^, cuius supra mentionem ^JS^I^JeJ^; P f eci ^, de Neapoli Palestina^ nobili prosapia o r i u n d u s ■^^'^^- 1^- ^^- inter cetera preclara opera Apollogeticum imperatori 30 d e f i d e nostra scri p s i t eumque benignum Christian i s fecit *. Unde pro his, qui in Asia patiebantur iniuriam, tale scriptum promulgavit : Imperator cesar Marcus Aurelius Antoninus^ augustus, Eus^-Ruf. Armenicus, poiitifex maximus, tribunitiae potestatis quindecies, consul ' tercio, universis simul plebibus Asiae salutem. Ego quidem non am- 35 bigo etiam ipsis^ diis curae esse, ne quis noxius lateat, Multo enim magis ipsis convenit punire eos, qui sibi immolare nolunt, quam vobisY . Et gost pauca: Vos autem ceteros quidem z deos negligitis, cultum vero^ immo7'taIis Dei, quem Christiani colunt, expellitis. Sed paternam ego secutus sententiam pari moderatione statuo^, quod, si qiiis per^ 40 sistit huiuscemodi hominibus absque ullo crimine movere negotia, ille quidem, qui delatus pro hoc nomine<^ fuerit^, absolvatur, etiamsi probetur a) Antoniu B\. b) -modi om. C3. c) a otn. C2. d) gramano A2. 3*; germano (7 2; Sereno Granio Cusp. e) viro clar. A3. f) sil. relat. A2. g) huic otn. A2, h) petioni B2. i) pro otn. C3. k) Si enim A2; Cum enim -43*. 1) te 45 otn. A. m) in A2. n) sevioribus C. o) Antonu9 A2] Antoni9 C i. p) tranq. otn. A3. q) ex hoc om.C; ex hoc pater patrie A2. r) scripsit AA. s) discedit A2. t) suit Bl. u) ille manu recentiore corr. ex illi C3. v) Palestin^ Ai cum Rufino. w) -in- e corr. C3; Antoniua Ai. C2. 4. x) ipsis oiti. C4. y) nobis C2. 4. z) qui- dem om. A2; qui | quidem A3. a) et cultum A2. b) statuto A3*; rescripsi Ruf. 50 c) nimine mut. nia>iu recetitiore numine B 2. d) suerit B 1. 1) Cf. Oros. VII, 14. 2) Ita Oros. l. c. = Frxit. a. 143; Hieron. De viris ill. c. 23. 3) ///, 22; p. 162; I. 28. 4) eumque — i fecit Oros. VII, 14. 11* 164 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. m. id esse, quod el ohicitur, Christianiis^ . Is autem, qui crimen obtendit,. reus 2)cnae ipsius, quam obiecit, existat. Eus-Buf. Yginol» successit Pius. Postc Eumenid e m Alexandriae^ /r, 1 1 , 6 sq. ^io^Q^^ s e d i t. Pius An a ceto sedem r e 1 i q u i t. Marcus Celadio- nem sibi substituit. Anaceti diebus refert se Egesippus, quem supra nominavi ^, Romam venisse et usque ad Eleutherii tempora ibi fuisse. ^''J^J^^' XXIIII. Antoninus ad duodecimum ab Urbe lapidem XX^II» imperii sui anno^diem ultimum clausit^. Post quem XIIIIus ab Auffusto M. Antoninus Verus cum Aurelio Commodo lo Fnit. fratre regn i gubernacula suscepit ann o a b mcarnation e Do- Oros. mini CLXII". Hii Vologesume Parthorum regem Armeniam Ca- padotiam Syriamque vastantem gravi bello presserunt. Eu^.-Ruf. Horum diebus Qum multi cives Christi ubique ■^^' •^'^*-- terr ar um pro fidef fortiter^ dimicarent, Policarpus Smirneorumh episcopus et apostolorum discipulus* gloriosissimo pro Domino martyrio coronatur. Fertur de ipso, quod ad exemplumi magistri sui lohannis^, qui apud Ephesum, cum balneas lavandi gratiai intrasset^" et vidisset ibi Cherintum, exi- liit": 'Fugiamus', inquiens, 'ne balnea ipsa corruant, in quibus 2C Cherintus lavat, veritatis inimicus' : sic eto Policarpus Martioni occurr ens interrogatusque abP ipso, si eum agnosce r e t Q , respondit: 'Agnoscoi', agnosco primogenitum Satanae'. Cum Poli- carpo p 1 u r i b u s martyrio coronatis Metrodorus quidam d e Mar- tionis heresi presbyter ignibus est traditus. ih.iv,i2. H i s d i e b u s An a ceto E, o m a e successit Sother, Alexandri a e vero Celadions Agrippinus substitutus erat. Antiochiae post I eronem t Corneli o substituto eodemque" defuncto, VI^s ab apostolis Theophilus s e d e b a t ^. Hic civitatem Dei non soliim factis, sed et scriptis informans utilia librorum^ mo- 3( tfe. /r, 21. nimenta reliquit^. Per idem tempus preclari civitatis Dei ' ' principes fuere Dyonisius Corinthiorum, Melito Sardensium, ife. /r, 23. Apollinaris lerapolitanorum ^ episcopi. Ex quibus Dyonisius multis ^cclesiae scripturis utilibus relictis de Dyonisio quoque Ario]3agita refert, quod Atheniensium episcopus a Paulo fuerit 3jj iv>. /r, 26s2. ordinatus. Reliqui vero duo inter alia scripturarum suarum in- signia apollogeticum defide nostra imperatori scripseruntlibrum. a) Christ. om. B 2. b) Ygino succ. Pius om. A^. c) . eu add. A 3*. d) dan- .sit A 1 ; dans A 2 ; transiit A 3. e) Voloseum C. f) x (= Christi) add. A 2. g) fort. om. A. h) Smy- mauu recentiore e corr. B 2 ; Smyrueo2|. in loco raso A3; 4(| Syirneo24. Al. 2; Syirmeo2t A3*. i) emphim Al. k) loh. oin. C4. 1) gratia om. C (in marg. suppl. C 'i). m) transisset A 3. n) exiluit A 3*. o) inquam C. p) ab ipso om. A2. 4. q) coguovisset A2. r) Agn. erasum A3*, om. C. s) Cela- dyon alia manu mut. -oni A4. t) Heronem C. Eus.-Ruf.; Hicronem Cusp. u) -que om. A3. v) mon. libr. C3. 4. 1) Cf. etiam Frut. a. 146. 2) ///, 22, p. 162, /. 24. 3) Frut, a. 161. 4) Eus.-Ruf. Hist. eccl. III, 36, 1. 5) Omisit Otto Theophili praedecessoreni, cui Heros nomen erat, similitudine leronis sui, qui supra III, 20 fin. Heros nominatur, deceptus. 6) Cf. Eus. - Ruf. l. c. IV, 24; Ilieron. De viris ill. c. 25. 7) Cf. Hieron. De viris ill. c. 26. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 165 Antonini''^, qui IIII"^ a Nerone persecutionem in Christianos ^'"-■S"/'- ^» movit^, XVn^ anno Sother^ mortuo Eleutherus^ successit. Ea tempestate gravissima apud Gallias - persecutio ''^-^' /'^- civitatem Christi^^ urguebat. Fervebat hoc malum potissi- 5 mum apud nobilissimas Galliarum urbes Lugdunum et Viennam. Verum multis hac temptatione® martyrio coro- natis '^ Photinus quoque Lugdunensium episcopus senio ac moribus gravis gloriosa pro Domino passione consummatur. Cui successit Hyreneus Policarpi discipuhis, quorum supra iz>. r, 5, 8. 10 mentionem feci ^, utilis admodum civitati^ Dei non solum predicatione, sed et scripturarum executione ^. Extant de his temporibus epistolae ^ a GalUarum martyribus Christianis in Asiam missae, quas in hystoria Eusebii, quam 'Eccle- ib.v^i^zm- siasticam vocant, invenire poteris^*** ^. Gravissimae pesti-oros.r/r,i5. 15 lentiae plurimis'^ Romanorum tunc fuere provinciis. 166. *Hisdem etiam diebus dum^ imperator contra Germa- ■^^^•^'^g^-gf' norum fortissimam gentem ^ manum conserere parat, exer- Oros.v 11, 15. citu plurimum^ siti fatigato ac tam ex hostium multitu- dine quam fortitudine pavore perculso ^ Christianorum, qui in 20 procinctu erant, precibus et Romanis ad subsidium subito largus imber profunditur, et barbari, qui iam exicialiter imminebant, crebris fulminibus deterrentur. Sicque sanctorum precibus hostibus fugatis Romani non suis, sed Dei virtutibus victoria potiuntnr. Feruntur imperatoris literae ad plerosque missae^ 25 testantes victoriam sibi Christianorum precibus collatam fuisse. *)Eo tempore apud castrum Divion e n s e Benign u s PoH- Usuard. carp i discipulus in GaUi i s missus martirio coro- '^"'''•^'Jo^- natur add. (74. Ciisp. a) novitm cap. XXVI. inc. C2, uhi p. 166, l. 1. idem numertis repefitur. b) So- 30 ther9 A2. c) Eleutherius i? 2. C3. 4; Elecherus C 2. d) dei A2. C4. e) tempe- state C. f) civitatis B2. g) poteritis B2. h) iu pluribus C. i) dum om. C 2. k) siti plur. A2; plur. ex siti C. 1) percusso ^3*. JB2, corr. perculso B2. 1) Oros. VII, 15; 4; F7'ut. a. 167. 2) apud GaUiam Ens.-Ruf. in tabula ca^ntulorum Ubri V. 3) Cf. eiiam Oros. VII, 15, 4. 4) ///; 35 20, 1). 160; l. 26. 22; p. 162; l. 18. 24, ^). 164, l. 15 sqq. 5) Cf Eus.-Ruf. l. c. V, 5 — 8. 20. 26 ; llieron. De viris ill. c. 35. 6) epistula Eus.-Ruf. l. c. V, % 1, sed epistulas ib. V, 4; 3. 7) Eus.-Ruf. l. c. V, 1 sq. 8) 07'os. VII, 15; 8: gentes inmanitate barbarae, muUitudine innumerabiles. 9) Oros. VII, 15; 11: Exstare etiam nunc apud plerosque dicuntur Ut- 40 terae imperatoris ; Eus.-Ruf. l. c. F, 5, 5 : TertuUianus . . imperatoris epistulas etiam nunc haberi dicit. 10) Benignum Divioni nia7'tyrem reperiri in Hieronymi codicis Fuxensis (qui nunc esse videtur Cod. Vatic. Reg. 560. saec. XIII. vel XIV, cf. A. Schoene in p7'aef. ad t. II. Eusebii Chronico7'um, p. XVII) additamento (sed inier annos p. Chr. n. 221. et 45 222^ apud A. Poniacum, Chron. Eusebii etc, Burdig. 1604; p. 637«. animadve7'tit b. m. R. Wilmans. 166 OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. III. ^ f;;';^f XXV. Anno ah incarnatione Domini C^LXXX^P^ Anto- OrOS.VII.lG. . -rr-rTTTTTn • ... • T» nmus XVlllI imperii siiia anno in ranuonia moritur, eique filius suus M.'^ A.^ Commodus XV^s ab Augusto successit. Hic luxuriae et obscenitat ic deditus plurimos e x senator i b u s inter- fecit. Commodus iste per omnia rei publicae incommodus 5 fuit, nisi quod contra Germanos bellum feliciter gessit. Eus.-Ruf.iv, Per idem tempus innumerae liereses pullulabant, inter 2?' 1—3' q u ^ s Encratitarum d Tacianum e quendam auctorem f h a b e n s magis pestifera fuit. Hii ab animalibus abstinendum predica- bant ingrati existentes Deo, qui haec humanis usibus procreavit. Sed lO et nuptias refutantes accusabant illum, qui ab inicio masculum et 1?). ///, 30, 1. feminam ad restaurationem humani generis fecit. Sane Clemens, Cuius supra^ mentionem feci^, scribens adversuml\ eos inter cetera i dicit ^^ : An et apostolos im^^robant ? Petrus etenim ac Phi- lippus et^ uxores habiierunt et filias etiam^^ virgines^ nuptum^ de- i& derunt. Sed et Paulum apostolum^ non tedet in quadam epistola sua mentionem velv salutationem faccre comparis suae, quam se ideo^ negat circumducere, ut ad predicationem evangelii expeditior fiat. Oros. VII, 16. Eatempestate Capitolium II o m a e fulmine percutitur, ac byblioteca magna maiorum cura composita concrematur, Ahud 20 q u 0 q u e incendium Romae exortum edem Vestae a c palatium pluri- i'7^v.-jeMf. masque Urbis partes consumpsit. His diebus Eleutherius ^' ^^' d i e m o b i i t Victor ique sedem reliquit. ^''^*'e7/VM^* XXVI. Commodus post multa vitae suae flagitia ' in domo Vestiliani XIII° imperii sui anno strangulatus esse 2& d i c i t u r . regnavitque post e u m Elvius i" senex, XVI"^ ab Augusto, ex hoc quod ad regnum electuss pertinaciter restitit^, Pertinax dictust. Quem quinto^, quam regnare ceperat, mense^^ lulianus iurisperitus in palatio occidit. Qui dum regnum inva- dere molitur, a Severo iuxta pontem Mulviumv VII", ex quo 30 imperium usurpaverat, mense vita privatur. nr..v'n\' XXVII. Anno al) incarnation e Domini C0X«CV° Severus, natione Aier, qui, ex eo quod imperatorem ultus erat^v^ jfer- tina X e s t dic t u s , X VIIus ab Augusto rerum summam ob- \ tinuit. Hic natura ferox quintam persecution e m post Neronem 3& in Christianos movit, ludeos quoque et Samaritas, Parthos, Arabas, Adiebauos bello pressit F escenninum que ^ ex Egypto a c Syria tyraunidem affectantemy interfecit. a) sui om. C3. b) Marcus Antouiuus C3. 4, in marg. add. B2, qtii in textu .M. a. habet. c) obsceuitate Al — 3. 3*. d) Encratist. Ai\ PZngrat. Bl, e) Ta- 40 nanum A2. t) habens auct. A?y. g) supra om, A2, h) adversas B2. 1) ceteros corr, cetera Al; cctera.s A2. 3; cetcros fortasse mut. -ras-43*. k) dicens ^ 1 — 3.3* (dics, -s eodeiti atram. expunclum Al\ radendo corr. dic -4 3*). I) et om, A2, m) etiam o)n. A2. 3; et ^ 1. 3*. 4 (sed exiyitnctian A \). n) nuptum alia manu mut, nuptui C3; nuptas C2, o) non tedet ap. C. p) vel sal. om. A2. 3. 3*. 4, eodem 45 atram. linea supposita delet, A\, q) negat ideo C. r) Elius B\, C; Aelius Cusp. s) electus om, C2, t) est add. C, ante dictus exhihet A\, u) auno AA,. v) mvl- vium corr, ex miluiu vel ex miliuu A 1; mulinu B\, C; miliuti miit, miluiu B2; Mil- vium Gotifr., Cusp. w) erat om. A2. x) pestininumque C'2\ pe-icenninumque C3; pescentinumciue (7 4; Pesceuuium Oros. y) assectandum C2; assectautem C 3. 4. 60 1) 180. Frut. 2) Lucius Oros., Frut, 3) ///, 20, p. 161 ; Eus.-Ruf,: cuius voces adnotavimus. 4) viris Eus.-Ruf. l. c, sed vir- gines Clm, 6375, olim Frlsing. 5) Frut, a. 191. G) Ita inter alios Orosii codices Clm. 6380, olim Frising. OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 1G7 Huius diebus cum persecutio ubique terrarum in* Yj'[^"^i Christi cives ferveret, apud Alexandriam post multos alios pater Origenis ^ Leonides martyrii ^ palmam accepit ^ Ori- gene^ adhuc puero martyrium tamen plurimum® affectante. 5 Hoc in tempore fuerunt non solum martyres, qui^ cives Christi exemplo suo ad patientiam animarent, sed et doctores ac" scriptores disertissimi^, qui eos docendo ac scribendo ad sapientiam informarent ^. Ei quibus-^««---^«/'-^^> post luliamim apud Alexandriam Demetrius substitut us k^ apud An- ^'^' '^'* 10 tiochiam VIII"'^ ab apostoUs Serapion episcopus ordinatus, apud Cesaream Palestinae Theophilus, Hierosolimis 1 Narcissus ecclesias procurabant. Multi quoque in ahis locis egregii sacerdotes fuere, Victor e I" a d h u c i^ Rom anae ecclesiae kathedram gu- bernante. 15 Quibuso presidentibus in ecclesia in provinciis Asiae questio 26. r, 23. oritur d e d i e pasch a e , confirmant ibus quibusdam, quacumque die septimanae XIIIP luna venisset, solvi debere ieiunium, cum tahs consuetudo non uspiam in ecclesi a observa r e t u r. Ob quam causam conventus episcoporum et conciha t a m per singulas provincias 20 q u a m i n urb e Rom a , cui Victor prefui t , convocantur, c o m m u - nique decreto confirmatur, ne hceat ahquando nisi in die domi- nica paschae celebrare misterium. Sed episcopi regionisP Asiae con-t&. f, 24. 187. suetudinem a veteribus *sibi(l traditam confirmabant. In quibus Poh- crates, quia maiorem habere videbatur auctoritatem, Vic- 25 tori Romanae urbis episcop 0 scribens inter cetera ait: Nos ergo intemeratum paschae colirmis diem neque addeiites neque auferentes r aliquid. Etenim magna quaedam lumina7'ia apud Asiam dormierunt, sumnii et electi viri. In quibus est Philippus evangelista et duae filiae eius necnon et lohannes, qui supra pectus Domini recuhuit, Policarpus 30 quoque s aliique sancti*, qui eccpecta n t adventum de t caelis Domini, ut resurgant a mortuis. Isti ergo omnes diem paschae in XIIII^^ die mensis ohservarunt secundum Evangelium. Sed et ego omnium vestrum'^ mi?iimus Policrates secundum traditionem parentum meoriim, qui VII per ordinem fuerunf^ episcopi, ohservo hunc diem, ut conveniret cum 35 illo, quo fermentum ludeorum pop)uliis aufert. Unde, fratres karissitni, sexaginta et quincjue annos etate^ gerens in nomine Domini, multorum quoque episcoporum per orh e m ierrae noticiam hahens et sanctis scrip- a) ferv. in Christi cives A. B2. b) Orienis A2. (73. 4. c) palmam mar- tirii A2. d) Oriene C3. 4. e) aff. plur. A2. f) qui om. C i. g) et A2. C2. 40 li) clarissimi C. i) Ex C. k) substituitur B2. Ruf. 1) in Ilieros. A2. 3. 3*. Ruf., in sunra lin. add. A\. m) Victore — nemo deterius (p. 168, l. 29) habet Cl. n) adhuc delet. C 1. o) quibus presid. delet. Cl. p) regionis oni. A2. q) sibi om. AB*. r) niinuentes A2. s) quoque om. A2. t) Doni. de celis A. C'6. 4. u) iiFm (= nostrum) A2:, vrbsj. (= vestrorum) C2; vestrura onmium C3. 4. v) fuere 45 A2. C2— 4. -w) aetatis Cusp., Ruf. 1) Cf. etiam Frut. p. 106. 2) Cf. ex. gr. Eus.-Ruf Hlst. eccl. VI, 3, 2 : martyrii consecutus est palmam. 3) Enumeratis his qui sequuntur episcopis Eus. - Ruf. Hist. eccl. V, 22. se eorum tantum facere mentionem dicit, quorum fidem et scientiam ex proprii opcris 60 indiciis possumus habere compertam. 4) Quorum nomina ah Eus.- Ruf. exhihita Otto suppressit. 168 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. ^^'94"^ fwris inteiidens, non perturbabor ex his, qiiae ad terrorem proferimtur, quia et maiores mei dixerimt: ^Oportet obtemperare Deo^ magis quam hominibus', certi, quod non^ inaniter canos adtulimus, sed in disci- plina Christi semper conversati sumus. Sed ad haec^* Victor constan- tius^-^ agens totius Asiae ^cclesias cum vicinis provinciis a com- 5 munione abscidereil nititur. Sed non omnibus hoc placebat episcopis, quin potius e contrario scribentes ei iubebant, ut magis quae pacis sunt ageret et concordiae studeret. Extant etiam ipsorum literae, quibus asperiuse obiurgant Victorem velud inutiliter §cciesiae com- modis consulentem. 10 ib. VI, 7 (3). E o temp 0 r e ludas de septimanis Daniel is prudenter dis- seruit. Origenes quoque apud Clemen tem doctissimum Alex- ih. ri, 3. 7(3). andri ae presbyterum-, qui et ipse utiles composuitf libros^, tunc erudiebatur. Itaque postquam Origenes ad iuvenilem^ pervenit etatem, non solum Alexandriae 15 docendi officium a Demetrio episcopo assumpsito, sed et ubi- ib. ri, 8. que verbum Dei predicare cepit. Dumque indifferenter tam mulieribus quam viris predicat, lubricae etatis incentiva ijow. 10, 2. metnens, zelum ^ Dei, secl non secundum scientiam hahens, i»frt«A.19, 12. manum sibi iniciens semet castrat, illud evangelicum, quia sunt :; eunuchi, qui se ipsos castraverimt propter regnum Dei, etiam ad lit- teram implendum credens. Hic est Origenes, qui a^ Severi diebus nsque ad Galli secundi^-^ tempora durans multa de divinis scripturis utilia composuit ', sed nimium hu- manis viribus confidendo ac mundanis rationibus in- -5 caute innitendo labori et religioni suae omnimode hesi- j tationem induxit, bene dicta erroribus, ut qnidam asse- runt, permiscens. Unde de ipso habes, quod 'ubi bene, nemo melius, iibi male, nemo deterius' ^. a) magis Deo A. B2. b) non om. B2. b*) hoc Cl. c) gstantinQ ^3*. 30 d) abscedere B\; abscindere Mommsen ('anox£(i.v£tv EnsehiHs). e) a suis ^2. f) li- bros comp. C3. 4. g) sumpsit C2 — 4. h) ad A\. 3*. jB 2 ; jaost a locus rastts A2. i) II. Bl. Cl. 2; .Il.di B2; sec. om. A3; temp. sec. A2. 1) pertinacius Ruf, 2) Vide Hieron. De viris ill. c. 38 ; Frut. a. 196. 3) Cf. inprimis Eus.-Ruf. Hist. eccl. VI, V^sq. 4) Cf. 35 Eus.-Ruf. l. c. VI, 3, 9. 8, 1. 5) aemulationem Rom. 10, 2; zelum Dei habent, sed non sec. sc. ex. gr. Aug. Enarr. II, 6. in Ps. 30^ 2; Tract. 53, 11. m loh. evang.; cf. infra V, 2. Eus.-Ruf l. c. VI, S, 1. habet: gestum . . ., quod iuvenilis fortasse et minus perfecti sensus videatur, sed perfectae fidei ac nimiae castitatis iudicium continens. 40 6) Quod quid sibi velit, prorsus me nescire fateor ; primo Galli anno Origenem mortuum adscripsit Frut. 7) De libris ab Origene compo- sitis multo, immo plurima Eus. - Ruf., Hist. eccl. l. VI. ponit, quae in hreve contraxit Hieron. De viris ill. c. 54. 8) Cf. Sulp. Sev. Dial. I, Q = Vit. Patr. IV, % Migne Patrol Lat. LXXIII, col. 817: Ego 45 miror unum eundemque hominem tam diversum a se esse potuisse, ut in ea parte, qua probatur, neminem post apostolos habeat aequalem, in ea vero, qua iure reprehenditur, nemo deformius doceatur errasse; Haijmo Halberst., Ilist. sacrae epit. VI, 3 : de quo et a patribus dictum est, quia *ubi bene scripsit, nemo melius'; Pseudo- Hieron. De Itimin. 5( eccl. c. 4 (de Origene) : Melior omnibus in lionis, peior in malis. OTTOXIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. III. 169 Severus luliano F escenni o q u e «'^ interfectis adversus^ Oros.vii,n. Albinum luliani socium in Galliis^ bellum machinantem exercitum parat. Quodd cum multo utriusque partis sanguin e , occiso demum apud Lugdunum All)ino, terminatur. 5 Post haecc Brittann i s beUum indicit. Quos cum magna dif- ficultate^ subiugasset, partem insulae vallo cinxit. XXVIII. Severus AntoninilS apud Eburacum oppidum Oros. iv/, XV°^ imperii sui anno diem ultimum clausit. Cui Aure- ^^*'^- lius A.s Bassianusl», qui et Caricalla, XVIILis i ab Augusto suc- -^'■"^- 10 cessit, anuok.- ab incarnatione Domini CC^XIII^ Victore mortu o ''i^^Vg^^'''" Zepherinus successit. Caricallal vero patre asperior libidineque oros.r/i, is. intemperan tissimus fuit^, utpote qui e t novercam suam i n "^ uxorem» duxerito. Is*, dum contra Parthos bellum molitur, inter Edissam et Carras ab hostibus interficitur*. Quo raor- 15 t u 0 Macer ^ Opilius s e u Macrinus prefectus pretorio X VIIIIu'^ ab Augusto regnum invasit, primoque imperii sui anno militari tumultu vita privatur. XXVIIII.^' Anno ab incarnatione Domini CC^XX^I^ Marcus Fr«<<. e/ Aurelius, sacerdos Eligabali templi, XX^s ab Augusto imperiumfl sor- ^'■''^- ^- ^- 20 titur. Hic flagitiosam vitam duxisse fertur. Huius diebus J^us.-Ruf. Zepherino mortuo Kalixtus Romanam ecclesiam guber- ■'^21(16). nandam suscepit. Aurelius 1111° '^ imperiii' sui anno a Oros. tumultu militari cum matre necatur. XXX. ^ Anno ab incarnatione Domi i CC^XX^V^ Aurelius ^'•«^- f 25 Alexander XX" •'^1^« ab Augusto voluntate omnium imperator creatur. ' '^*' ' ' Hic ex Christiana muliere Mammea natus iuste rem publi- cam gubernavit, Xerxem quoque regem Persarum maximo bello devicit. Ulpiani etiam consilio rei publicae moderatis- simum se exhibuit. Passi tamen suntt sub eo Gordian u a j/ar/^ro?. 30 et Epimachus, Palmatius^i quoque consul cum uxore et filiis et 188. alii promiscui sexus XLIP decollati. *Simplicius etiam senator, qu e m Kalixt u s pap a baptiza v e r a t , cum multis aliis passus est^ Huius diebus Kalixt o Romae successit Urban u s. f^ns.-Ruf. vi, Urbano modicum durante Pontianus Romanam^' ecclesiam ^^ '' ^^ '' 35 a) Fescenninoque Bl. C; Pescenioq^ Cusp., qui in marg. qui et Niger addit. b) adv. om. C 3. c) Gallis A. B2. d) Qd mut. Qo B2. e) hoc C2. f) cum add. Cusp. g) super a. superscr. antoninus B2; antouinus C3, 4. h) Basilianus Bl. i) XVIIII. A2; XVIIII9 corr. XVIIiy B2. k) Auno — successit (^. 11) in marg. in- feriore suppl. B2. 1) Caracalla A-i. m) in om. C. n) suam add. A'6*. o) duxit 40 Ai. C3. 4. p) nnmerus om. Bl. q) in imp. C2. r) imperio B2. s) XXVIIIf. et sic deinceps Bl. t) sunt om. A2. u) Palmatis ^ (alio atram. corr. -ius -^1 -l^. B2. v) eccl. Rora. A 1. \t 1) 18. Frut. cum Hieront/mo, quocum Oros. et lord. consonant. 17 annos Severo Regino cum Beda tribuit. 2) Num recte hunc amium 45 praecedenti narrationi subiunxerim, nescio ; qui si ad sequentia spectat, lapsu sc7'ibentis vel legentis alicuius ex 203. Frutolfi ortus est. Sed utrumcumque elegeris, Victoris papae mortem jD^/^^e^^awi hoc loco in- sertam esse constat. 3) Cf. Frut. p. 106, 50. 4) Cf. Fruf, p. lOQ, 55. 5) Ita Orosii codices Monac. Lat. 6380 (olim Frising.) et Bern. 160. 60 6) Frut. a. 224. 7) Haec ex Adonis vel ipsius Bedae Martyrologio Maii 10. deprompta sunt. 170 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. Frut. et Oros. gu])ernandam suscepit. Alexander XIII*' iraperii s u i anno tumultu militari apud Mogontiama occiditur\ Oros.vitit XXXI. Anno ab incarnatione Domini CC^XXX^VIII" lulius Maximus - seu Maximinus, natione Trax, XX^i^I^s ab Augusto sine ^ senatus voluntate ab exercitu, eo quod bellum in Germania 5 prospere gesserat, r e x crea t u r. Hic propter odi u m p r e decessoris sui* Alexandri ex Christiana matre nati VI^s a Nerone civi- Eus.-Riif.i.c. i2,tQm Dei persequitur. His diebus fervente tribula- r/, 28(20). . . .^ . . i . , tione persecution 1 s Origenes necessarium et e^regium de Oros. ?. c. martyrio librum conscripsit. Maximus vero III" imperii lo s u i anno a Pupi o n e ^ Aquileiae interf i c i t u r. Pupi o c a u t e m et frater eius Balbinus<^l, dum regnum usurpare contendunt, in palatio vita privantur. Frut.etOros. XXXII. Anno ab incarnatione Domini CC^XL^^P Gordianuse post Maximum XXIIIus ab Augusto imperator creatur. Pontiano 15 ^;'*'*-;^"/'-^^' quoque def unc to Antherus successit. Quo mortuo Fabianus, ^ ut traditur, per columbam caelitus lapsam et super caput eius manentem episcopatu dign u s iudic a t u r. Quod t a m e n alii super Zepherin u m f gestum tradunt. Tunc etiam apud Antiochiam episcoi3o Zebenno S defuncto Babylas ecclesiae suscepit principatum. 20 Apud Alexandriam vero Demetrio successith Heraclas\ Eo teni- pore extiterunt multi, qui civitatem Dei scripturarum suarum jo. 31(23). documentis ilhistrarent. E quibus Affricanus, vir inter scriptores ecclesiasticos nobilis, multa librorumi monimenta reliquit. o*o.s. F/7, 19. Gordianus admodum puer Parthis bellum indicit. Quos dumk 25 ef Frz<<. di versi s preliis 1 prospere " gestis "^ oppressisset, ipse suorum fraude VI° imperii sui anno super Eufraten interficitur. Oms.F// 20. XXXIII. Anno ab incarnatione Domini CCXLVIP M. lu- lius Philippus XXIIIIus ab Augusto cum filio suo Phihppo regnum sortitur. Hic primus imperatorum 1 Christianus fuit. Anno im- 30 perii eiuso III" millesimus ab Urbe condita impletus P annus cum Eiis.-Ruf.vi, ommvim gaudio magnificis ludis ab imperatore celebratur. De hoc £4(25). fertur, quod dum in vigiliaQ paschae ecclesiasticis velletr interesse sacramentis, ab episcopo locis non prius est* ad- a) ita A4. B; Moguntia A2; Magontiam Al. 3. 3*; Magonciam C2; Magun- 35 ciam C3. 4. b) Pupieuo Cusp., Oros. (sed Pupione cod. Vat. Palat. 829, Monac. 6380, olim. Frising. 180, Trever. 1094, alii). c) Pupienus Cusp., Oros. d) Albinus A2. Cusp. e) Cordiauus A. f) Zepherini (alia nianu corr. -num 03; helpherni C2) nomine C. g) Zepherino ^13*; hebenno 0 2. h) successet J51. i) mon. rel. libr. .4 2. k) cum 0 3. 4. J)sepe add. C. m) gessit B2. n) imperator A2. A\ christ. 40 imperator (mut. ex -\.oz\ C ?,) C. Gotifr. o) sui O. p) est add. A 4. q) vigiliis 0 3. 4. r) interes.sc vellet O. s) iliius add. 0 3. 4; t) est adm. om. A2. 1) Haec etkim, si inavts, ex rpsis Hieronynii chronicis desiinipta esse loossunt; cf. etiam lord. Rom. 280. 2) Ita nomen imperatoris in aliquo alicuius Oitonis auctorum codice depravatum fuisse facile 45 credes. Adnotavit hanc formam ex. gr. Mommsen ad Isidori et Bedae Chronlca maiora, in texium recepit in eorun(('em Chronicis minoribus. 3) Vide Frut. a. 238. 4) Eus.-Ruf, Ilist. eccl. VI, 28 (20). 5) Alexandro adhuc imperante, vide Eus.-Ruf l. c. VI, 26 (19); cf. Frut. a. 234. 50 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 171 Tnissus, quam inter penitentes culpas, quae de eo ferebantur, ab- lu e r e t. Quod ipsum cum inagna humilitate ^ suscepisse d i c un t. XXXIIII. Anno imperii eius VI"- tumultu militari Oro.s. r//. 20. 5 a c Decii fraude cum filio suo necatur, regnavit que^ pro eo Frut. Deciusb XX"sVus ab Augusto anno ab incarnatione Domini CCL^III"^ Hic ob'* odium Philipp i inmanissimam inc civitatem Dei septiraam a Xerone persecutionem movit. Qua Fabiano Rom an 0 .E^Ms.-iiM/". pontifice martyrio coronato Cornelius kathedram suscepit. ^^'^'^ ^^^^- 10 Hierosolimis quoque magnns civitatis Dei princeps ^ Alexander martyrio coronatur. Heraclaed quoque apud Alexandriame ,7,.k/,36(26). paulo supra Dyonisius in episcopatu successerat. XXXV. Decius IIPo imperii sui anno cum filio suo*^ Oros.r//, 21. inter barbaros interf i citur. Cui Gallus cum filio Volusiano 15 XX VI"'^ ab Augusto in regnum succedit. Huiusdiebus LXX" /-rM^. etatis suae anno Origenes moritur. Tunc^ etiam inter Cyprianum -'^'"•s---^"^- Kartagin e n s e m episcop u m i et Corneli u m Rom anum ponti- ' ^''' f i c e m , amb os eximiae sanctitatis et sapientiae^ viros, scrupulosa oritur questio, Cypriano cum AfFricanis episcopis 20 assereutek hereticos, qui ad ecclesiael unionemredeunt, rebaptiza ndos fore, Corneli o^ vero cum sacerdot i b u s per Italiam constitutis confirmante sola eos manus impositione purgandos sacramentumque baptismi nulla ratione iterandum. Scripsit autem Cjprianus eximiae sapientiae 25 ae affluentissimae" eloquentiae de fide nostra libros. R 0 m a e Corneli o martyrio coronato sedem suscepit Lu- ^^^•'f"^- cius. Quo VIII tantum mensibus sedente successit Stephanus. 5 ^ ^^T Huius diebus nobilissimus inter episcop o s ^ Alexandrin 0 r u m ^ ecclesiam regebat Dyonisius. Qui inter cetera eximiae^ 3ovirtutis suae documentaP de abiecta Novati presumptione paceque ecclesiae DeiQ reddita Stephano Romano ponti- fici scripsit dicens inter cetera: Scito^ autem, frater, onines ^cclesias in oriente, quae prius conturbabantur ^ , 7%unc redisse in con- cordiam et omnes sibi unanimiter coherere^ gaudentes et exultantes de 35 pace, quae ultra spem ecclesiae reddita est. (36;. His^^ diebus vel prioris Decii tempore, dum ubique terrarum cives Christi ad exquisita tormentorum genera ex- a) Regnuq; B2. b) Deci'; mut. manu, tit videtur, s. XVI. ex DCCI9 A\. c) in om. A 2. d) He rersu exeunte A 3*. e) Alexandrinam, -an- supra lin. B L'. 40 f) numerus oin. C 2; cf. supra p. 157, n. g*, p. 168, n. v, p. 169, n. s. g) imp. sui anno 111"^ A2. h) novum cap. inc. C (numerus om. C2; XXXV. et sic deinceps C3 36. et sic deinceps C i). Cusp. ^XXXVII. et sic deinceps). i) episc. om, A2. k) aflfe rente ^ 2. 1) un. eccl. C. m) Corneli^ J.2. n) fluentissime J. 2. o) eximiaC2. 4 p) eplam add. C. q) Dei om. A 4; Dei ecclesie C. r) Scio A3*. s) conturbantur A 3* 45 t) concordare C. u) Hi9 B2; Illis C2; Hiis C4; novum cap. inc. Wilmans. 1) libenter Riif., libentissime Frut.; cf. p. 207, ^. IL 2) Ex Re- ginone p. 10 ; 7. Frid., quocum Eus.-Ruf. Hist. eccl. VI, 39, 1 (29), Oros. yil, 20, lord. Rom. 283. faciunt. 3) 254. Frut., quem numerum Otto ex consuUo mutavit. 4) Cf. lord. Rom. 284. 5) Cf. Eus.-Ruf. l. c. VI, 11 (9). 50 6) Cf. lord. Rom. 284. 7) De Ci/priano cf. ex. gr. Hieron. De viris ill. c. 67. 8) Eus.-Ituf l. c. VII, 1. 9) Eus.-Ruf. l. c. VI, 40, 1 (30). 172 OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. quiruntur ^, beatus Laurentius iuxta quosdam Romae in craticula martyrio coronatur-. Sed sub Galieuo ac^ Vale- riano proximis post hunc regibus *Sixtus, cuius diaconus *p- i Laurentius fuit, martyrio consummatus invenitur ^. Potest autem fieri, quod omnes hii reges Decii sint^ vocati 5 ^7*"g^''^' vel ordo pontificum vicio scriptorum transmutatus^'*. Hac terapestate in universis Roman o r u m provinci i s pestilentia extenditur. 21* 4.6! XXXVI. Gallus et Volusianus, dum contra Emihanum civile (37). " bellum parant, 11° iraperii sui anno interficiuntur^ lo Erailianus veroe IIP, ex quo invaserat iraperiumf, raense Trr^f "-* ■"^'.'r" V i t a privatur. StephanoS etiara raortuo Sixtus Roraae sacer- VII, 0, 3 (4). T , • -^ • , ^ dotium sumpsit. OrosViT^t XXXVIL^ Anno ab incarnatione Domini CCOL°VIIII° post (38) ' ' Augustura locoli XX" VII" Valerianus in Retia, (ralienus a senatu 15 Romaei cesares creantur. Hii octavam a Nerone persecutionem in civitatem Dei moverunt. His diebus glorioso martyrio duo preclara civitatis Dei^ lumina^, Sixtus Romae, Karta- rz/Sm"')'^^^^"^ Cyprianus consummantur ^. Sixto successit Dyonisius. O/os.F/i, 22. Valerianus autera a Persarum rege Sapore ii captus et lurainibus 20 orbatus ignominiose in Persarum servitute consenuit. Hoc enim a p u d e u m sortitus e s t offici u m , ut i p s o equum ascen d e n t e incurvatus" regem non manu, sed dorso levaret. Galienus tara misero socii perraotus exemplo Christianis mitior est factus t^i^^^ta^cC* ® ^ datis decretis instituit, u t quo quisque putat 0 more exor e t quod 25 divmum est. Oros. vii, 22. HuiusP diebus Germani Q Alpibus transcensis Retia (39). ItaHaque vastatis Ravennam usque perveniunt. Alaraanni per GalHas euntes ItaHam populantur. Gothi Greciam, Macedo- a) et A 4. C. b) snnt A 3. c) transmutat"' fortasse mut. ex -t9 B 2. 30 d) nnmerns om. C 2; cf. snpra p. 158, n, v, p. 169, n. s, p. 171, n. h. e) etiam C. i) regnum A2. g) Stephano — sumpsit (l. 13) om. A4l. h) loco aupra lin. suppl. Kl; XXVIP loco post Aug. C. i) Rorao B\. k) Dei om. C 3. 1) luminaria ^4. m) Cipr. Kart. A 2. 4. n) Sopore C (alia manu corr. Sap. C Z). o) putet C. p) His A. B2] novum cap. inc. Wilt)ians. q) Alp. transc. Germ. A. B2, quod etiam 36 B 1 prius habuerat, sed Germani signis ante Alpibus transposituni. 1) Cf. Regino p. 10. 2) Haec paulo j^^opius ad Bedae et Usiiardi quam ad Adonis Marti/rol. Aiig. 10. accedunt, qui omnes suh Decio marti/rium Laurentii et Sixti (6. Aug.) ponunt. Quibuscum Re- gino facit, qui tamen Sixti passionem iteruni sub Valeriano et Gallieno 40 commemorat. 3) Ita in Chronicis apud Bedam primum repperi. Regino et Frut. utramque traditionem adnotant. Sub Gallieno Diony- sium Sixto successisse Eus.-Ruf. l. c. VII, 21, 1 (23) dicit, sed de mar- t//rio tacet. 4) Ordinem pontificum vitio scriptorum pro simiHtudine nominum confusum esse Frut. de hac re disserens p. 100, 15. 108, 35. 45 coniecit. 5) Cf Frut. p. 108, 60. 6) Cf. Regino p. 11, Frut. a. 262. 7) Silentio praete7'eundum non putavi in Pauli Hist. Rom. X, 31 (vel Landulp Hist. Misc.) haec legi: rex . . . incurvato eo pedera cer- vicibus eius iraponens soHtus erat equum conscendere, ex Aurelii Vic- toris quae dicitur Epitome ad verbum mutuata. 50 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 173 niam, Pontuma, Asiam pervagantur. Quadi^ et Sarmatae Pan- Oros.r//, 22. nonias armati ingrediuntur. Ulteriorum Germanorum inun- datione Hispaniac deletur. Parthi Mesopotamia Syriaque po- tiuntur. Super haec mala dum gravi pestilentia et plaga ^^««•--^"/"- 5 terribil i totus orbis premeretur, Roraanorum res publica ^^,^^_ » (- )• non solum foris ab hostibus atteritur, sed et<^l intus civili malo laceratur. Nempe Genuus, dum imperium invadere molitur, apud Z m i r n a m ^ occiditur. Postum i us e t i a m , q u i in Galli i s c u m multo t a m e n rei publicae com- 10 modo imperium usurpaverat, X° anno a militari tu- tmultu vita privatur. Emilianus pro simili causa Ma- gonti ae necature, Marius, qui in Galliis post Postum i u m f regnum invaserat, interficitur. Cui cum rursum Victo- rinus succedere parat, vita eximitur. Dum haec isaguntur in Galliis, in oriente Odenat u s agrestio collecta manu Pers as repressit Mesopotami a m q u e recep i t et usque ad I ctesifontem h cum rustic i s Syriae i vi c t o r ven i t. Galienus deser t a ^r e public a ac Mediolani manens voluptatique deditus interfectus est'. Dyonisio^ successit Felix , Antiochi a e fvii^lo^'2i 20 post Domnum Timeus, post Timeum Cyrillus. Cyrillo successit Doro- (27).32,2(:i8). theus, huic ^ Anatholius ^. Ea"^ temp e s t a t e Manes quidam genere* Perses, moribus gjY^?) et vita barbarus, execrabilem heresim docuit. Nunc enim Christum sese credi volebat, nunc ipsum se esse parachtum predicabat 25 et elatus insania" ad similitudinem Christi XII discipulos ehgens ad predicandum mittebat impia dogmata a pri 0 r i b u s 0 hereticis mu- tuata. Huius sectatores Maniche i usque hodie vocantur. (40). XXXVIII. P Anno ab incarnation e Doraini CC;LXX«IIir^;^^;;^^^23^ Claudius XX'isVIIIu8 ab Augusto voluntate senatus imper a t o r 30 c r e a t u r. Hic Gothos, q u i per XV annos Illiricum e t Macedo- niam <1 pervagati fuerant, bello pressit ac incredibih ^ strage delevit. Ob quam causam clippeusi' eis aureus in curia . et statua equestrist.^ aurea a senatu decernitur. Anno autem imperii sui 11° morbo correptusu apud Syrmiumv diem obiit. 35 C u i Quintilius ^ frater s u u s ab exercitu substitutus XVII° imperii sui die vitam finivit. a) Asiara, Pontum A2. b) Quacti A; Quode C2; Quatti, et in marg. * Quadi Cusp. c) Hispania B2. d) etiam C2. e) occiditur ^3. f) Postu- mianum A\, an expunct.; Postumum B\. g) agr. om. Ad. h) iectesifontem A; 40 iectes. corr. ictes. B 2 ; Ctesiphote Cusp., Oros. i) usque A 3. k) Dyonisius A, corr. -sio A 4. 1) huic An. om. A 4. m) Ea — (l. 21) hodie vocantur habet C 1. n) insaniam A\ — 3; in Asiam ^3*; in insaniam A4,. o) priorioribus B\. p) XL. et sic deinceps C 2. Citsp.; cf. supra p. 158, n. v, p. 169, n. s, p. 171, n. h. q) Ma- cedonicam B 2. r) clipeus B 1. C. s) ei om. A 2. t) equestri B 2. u) corripitur A 2. 45 v) Zmirnium A 2 ; Sirmium C 4. 1) Myrsam 0?'0s. 2) Cf. Frut. p. 109, lo. 3) Post Cyrillum Tyrannum apud Antiochiani sacerdotium suscepisse Eus. - Ruf., Hist. eccl. VII, 32; 4 (28) tradit, qui de Anatolio Laodicensium episcopo fusius tractat ib. VII, 32, 6 sqq. (28). 4) Cf Frut. a. 283. 5) Ita iiTter alios Orosli codices Clm. 6380, olim Frising.; aeque Oros. ed. Zangemeister. 6) Ita lord. Rom. 289. et inter alios Orosii codices Clm. 6380, olim Frising.; Quintillus Oros. ed. Zangemeister ^ Quinti- lianus Frtit. 174 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHROXICA. LIB. III. Frut. XXXVIIII. Anno ab incarnatione Domini CC°LXXVI° (r., Oros.r//, 23. XX VIIIIus ab Augusto regnavit Aurelianus. Hic, dum esset vir bellicosus^, procinctum ad Danubium movit ibique Gothos multis ac gravibus preliis p r e s s i t Roman i que a imperii^ terminos restauravit^. Inde ad orientem digressus 5 G enobiam c , quae occiso marito suo Odenato Sj^riam usurpabat, in potestatem redegit, In Gallia quoque Tetricum seditionemd proprii exercitus compescere non valentem sine g r a V i labore superavit. Sic q u e t a m orientis q u a m aquilonis V i c t o r triumpha n s Urbem ingreditur. Quam et© post-10 modumf firmiori murorum ambitu decoravit. In^ GaHia quoque^^ super fluvium Ligerim^ pulcherrimam urbem con- Eus^.-Buf. didit, quam ex nomine suo^ Aurelianim^ vocavit-. Is nonus vii, 30, a Neron e civitatemDei, erga quam tamen in principio 18 -^qq. (26). bcnignior extiterat, afflixit, Ante cuius *oculos ful- 15 men cumi" maximo omnium pavore corruit, et ipse non 2>- multo post tempore anno imperii suiVI° occid i t u r ^. Frut. XL. Anno ab incarnatione Domini CCLXXX^^I*^ Tacitus {i-2 Oros. VII, 24. XXXus ab Augusto imper ator factus VP mense in Ponto n e - c a t u r n . Post quem d u m Florianus p a r t e m regni invaderet, 20 111° mense, ex quo id usurpaverato, apud Tharsum v i t a privatur. Frut. XLI.P Anno ab incarnatione Domini CCLXXX" I ° Q Probus (4;; Oros. XXX"sIus ab Augusto regnum r adeptus barbar 0 s , q u i Gallias occupaverant, per multa et fortia bella d e v i c i t. Deinde 2:- civilibus bellis Saturninum in oriente, Proculum et Borosum apud Agrippinam p r e s s i t. Ipse v e r o apud Sirmium s in turre ferrata a milit i b u s interf icitur anno imperii sui* VII'', Frut.etoros. XLII.P Anno ab" incamatione Domini CCLXXX^VIII'' -44 Carus Narbonensis XXXII^s ab Augusto imperium s o r t i t u r, Qui 30 assumptis sibi in regnum duobus^ filiis Carino et Numeriano bellum cum Parthis gessit duasque ibi nobilissimas urbes Choten et I ctesifontem w oppugnavit. Ipse vero super Tygri m ful- mine percussusx imperii sui anno II*' diem ultimum c l a u s i t, Numerianus q u o q u e filius eius a socer o su o Apr 0 ; vitaprivatur. Frut. XLIII.y Anno ab incamatione Domini CC°XC° Dyocletianus (45' a) -que om. A 2. b) rcstauuit B 1. c) Zenobiam Cusp., Oros. d) sedi- tiones C. e) etiaui C. t) postm. om. (7 3; poste(!) (7 2; postea C4. g) In — vocavit (l. 13> habet C 1. h) quoque delet. C 1. i) Aurelianus rex supra lin. add. 40 C 1. k) suo om. A3. 1) aurelianu -4 4; Aurelianara Gotifr. m) Dei A. n) ocei- ditur C. 0) invaserat C. p) numerus om. C2; cf. supra p. 158, n. v, p. 169, n. s, p. 171, n. h. q) CCOLXXXOp om. C2; 282. Frut. r) ab Augustura adeptus C 2. s) Smirniu Al. 3*, -m- delet. Al; sumum C2; Symium C3; Simium C4. t) sui om, B 1. u) sic Al. 3. 3*. 4. C, Gotifr.; ab om. A2, supra lin. suppl. B2, sed ab eraso 45 mut. -nis domiuice , et ita Bl. v) duorum ^4 3*. w) let9esifonte (vel iet-J ^3*; Ctesiphonte Cusp., Oros. x) perculsus AS. y) XLIII. itertim Ai; numerus otn. C2; cf. supra p. 169, w. s et p. 171, n. h. 1) Cf. Frut. a. 276. 2) Quae opinio opud viros doctos hodie- que valet. Saeculo XIV. universitas Aurelianensis tempore gloriosissimi 50 Aurelii imperatoris se plantatam glmHabatur, cf. dipl. Hugonis episc. Aurelianensis a. 1367. Oct. 4. apud M. Fournier, *Les statuts et privileges des universit(^s fran^aises' I, p. 125. 8) Cf. Frut. a. 280, ) I » OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 175 XXXIII"s ab Augusto imperator al) exercitu creatur. H i c i n Oros.r//, 25. principio dignitatis adeptae Aprum interfectorem Nu- meriani propria manu occidita. Carinum vero flagitiose^ viventem, quem pater cesarem in Dalmatiam dimiserat, gravi 6ac laborioso bello devicit. Post haec, cum Amandus et Helianus rustica manu seditiosos tumultus in Galli i s m 0 - V e r e n t , Maximianum « Herculeum cesarem constituit ac in Gallias misit. Qui imperitorum hominum agrestcm manum facile virtute a c o r d i n e militari devicit \ Carausius quidam i g n 0 b i 1 i s 10 genere, manu vero ac consilio non ignobilis, dum Maximiano suspectus habeturf^, Brittanniam invadens purpuram assumpsit. Ea tempestate in Egypto Achilleus rebellat, Aff^ricam Quin gen- tiani impugnant, Narseus Persarum rex orientem devastat. His ergo malis motus Dyocletianus Maximianum Herculeum ex 15 cesare pro m o v i t i n augustum, Constantium vero et Maximianum e Galerium cesares fecit. Hicf est Constantius, qui ex Theodora privigna Herculei Maximiani VI filios Constantin u m q u e ex Helena concubina^ habuit. Hanc Helenain ex pago Treverorum oriundam dicunt^*. Unde eandem ecclesiam plurimum 20 eam decorasse tradunt ^. Carausius vero VII°, ex quo pur-t6. puram usurpaverat, ann o a b AUect o soci o su 0 fraud u 1 e n t e r necatur. Ipse etiam tercio? dehinc anno [ab^] Asclepio- doto prefecto interficitur. Imperatores ergo decimam a Nerone in ecclesiam Dei ^ ^^^- j'^^^' 25 persecutiouem movent, quae omnibus superioribus ex anti- qui hostis versutia modicum iam tempus ^ habentis ^ ac propter hoc amplius incandescentis^ tam gravissima quam^ novissima'^ invenitur. Per decem enim annos»i pro- Oros. tracta proscriptionibus fidelium, cedibus martyrum , incendiis 30 ecclesiarum indesinenter agebatur. Unde quot milia sanc- torum his diebus civitas Dei non secundum opinionem'^ illorum perdiderit, sed iuxta rei veritatem eternaliter victuros in sinu^ suo collegerit^, enumerare nemo posset^. Civitas enim Christi huiusmodi'1 tunsionibus ac pres- 35 suris expolitur ^ et iamqtcam aurum ^ in fornace probatwr \ sap. 3, e. a) interfccit A. Oros. (omissmn in cod. Donauesch.). b) flagitlosissime A 3. c) raaximinianuni A 3. d) haberetur C. e) Maximinu, et in marg. vel Maximianus Cusp. f) Rex Const. (Rex in loco raso) — [l. 20) tradunt habet Cl. f*) dent d. g) tercio dehinc anno om. A 3. h) ab om. A. B. C, suppl. Pithoeus. i) habentes A. 40 k) incandescentes A 3 ; vitam discentes C 2 ; incad. C 4. 1) quam noviss. om. A 3*. m) annos om. C 3. n) opin. perdid. ill. A2; ill. opin. perdid. C3. 4; ill. om. C2, o) Buo sinu C. p) -ge- supra lin. suppl. Bl; coUegerat Al — 3. 3*; collegeret manu recentiore eorr. -rit J5 2. q) hi9 C 3. r) aurum om. C2. 1) Frut. p. 110, 35. 2) De Helena cf. Gesta Trev. c. 18 s^., 45 ^Kaiserchronik' v.lQlOsqq. 10387 sg-g. 3) Cf. Apoc. 12, 12: sciens, quod modicum tempus habet. 4) Cf Oros. VII, 2b, 13. 27, 13. AUter Otto infra III, 45 M- 5) (^f- Eus.-Ruf. Hist. eccl. VIII, 12, 7 (13). 6) Cf. hymnus ille, qui incipit Urbs beata lerusalem, apud Wackernagel, 'Das deutsche Kirchenlied' I, nr. 124, p. 84 sg., str. 4: Tunsionibus, 50 pressuris expoliti lapides. 7) Cf. etiam Prov. 27, 21. 176 OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. III. ut, quoniam^ vivis ex lapidibus ^ constat, non nisi pro- batos ac politos recipiat. Passio His^ diebus - dum augustus contra suprafatos^ tyrannos Amandum et Helianum bellum parat, Mauricius cum legione Christiana Romam ad Marcellinum^^ papam, qui Gaio succes- 5 serat ^, venit acceptaque ab ® eo benedictione cum impera- tore contra inimicos imperii tendit. Qui dum transcensis Alpibus apud Octodorum consedissent, comperto, quod Chri- stiani essent, Mauricius tamquam primicerius^ et ductor^ aliorum ad ydolatriam vocatur. Sed fortissimus athleta 10 Christi ac signifer, qui regi impio ac sacrilego*^ ad debel- landos hostes regni iuste paruerat, contraria^ regi caelorum precipienti obedire recusat. In quo monemur regibus quidem de iusticia^ subditos nos esse debere, si qua^ vero contra Deum et"^ salutem animae precipiunt, ut 15 ^f^5, 29. eum Petro sciamus dicere : Ohedire^ oporfet magis Deo qiiam liominibus. Mauricius ergo cum sociis suis, qui*^ VIDCLXVI* fuisse dicuntur, apud Agaunum super Rhodanum situm oppidumP martyrio coronatur'1. Elapsi sunt de collegio illo plures, quos insequentes Romani VIIII in oppido Gal- 20 liae Bunna, quae et Verona*-^, occiderunt^, Gereonem *) quae et Verona om. C. Cusp. a) quomodo C, b) His — suscipitur (p. 178, l. 20) hahet (71. c) suprafatos erasum Cl. d) Marcellianum Ai. Cl, corr. Marcellinum Cl; Marcellum Cusp.; a beato Marcello Gotifr. e) ab eo om. A2. f) primitius corr. primicerius (71; 25 primicius C2. g) doct02+ mut. doctor B2. h) sacrilegio ^3*. C3, corr. -go (7 3. i) contra Bl. k) sua add, C. 1) quae (7 2. Urstisitis. m) et om, (74. n) Qp. obed. Cl; Obed. op. Deo raagis Al — 3. 3*; Op. Deo magis obed. Ai. o) qui om. A 3*. p) sitam urbem C. q) coronantur A. B 2. 1) Cf. 1 . Petr. 2, 5. et hi/mnus modo allatus, str. 1 : Urbs beata 30 lerusalem, dicta pacis visio, Quae construitur in caelis vivis ex lapi- chbus. 2) Ea quae sequuntur cum ea maxime S. Mauricii vitae recen- sione conveniunt, quae apud Suriuni, De probatis Sanctorum historiis V (ed. Colon. 1578A V- S26sqq. legitur. 3) Cf. Frut. a. 287. 303. 4) Hunc numerum praeter Surium Martyrol. Hieron. codd. Bern. et 35 Eptern. (Acta SS. Boll. Nov. II, \, p. flSOJJ, Bedanum MaHyrol. Sept. 22, Walafr. Straho (Acta SS. Boll. Sept. VI, p. 895 sg.^ Sigeb. De pass. ss. Thebeorum (ed. Diimmler, 'Abhandl. der Berliner Akad. der Wiss., phil.-hist. Ki: 1893;, Marbodus (Acta SS. Boll. Sept. 22. VI, p. 896; habent, 5) De hoc nomine saec. XI — XIV. vidgato vide K. Simrock, 40 Bonna-Verona, in 'Bonft, Beitrdgc zu seiner Geschichte und seinen Denkmdlern, Festschrift filr den Internationalen Congress fiir Altertums- kunde und Geschichte', Bonn 1868. 6) Bumiae quendam de Thebaeis cum 50 sociis martyrio coronatum esse Sigeb. l. c. tradit; Cassium et Florentium cuni 7 aliis . . iuxta Veronam civitatem in ripa Rheni 45 iiuminis passos habet Helinandus, Pass. S. Gereonis (Acta SS. Boll. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 177 vero cum sociis suis CCCXXX ^ in suburbio Coloniae Agrip- 191. pinae urbis inter*fecerunt. Victorem etiam cum CCCLX ^ in urbe Troia, quae nunc Xantis dicitur, interemerunt. 192. Nec* offendi debet^ lector, si sanctos martjrium fu- 5 gisse ^ audit, cum Petro dictum f uerit : *AUus fe cinget loh. 21, is. et ducet^ quo^ non vis^ . Sancti enim dum carnem suam odio habere non^ possunt^, vitam dili^unt^, sed ei cae- lestem vitam ac amorem Dei preponunt\ Nec incon- veniens^ puto credendum, si dixerimus Dominum ad 10 hoc martyres suos fugere voluisse, ne uni loco vel uni patriae tantus relinqueretur thesaurus, quin potius per diversa loca et provincias divideretur^. Eodem tempore beatus Vitus, etate puer, utpote sep- tennis, ut dicitur, sed maturis moribus, a patre suo Hyla^, 15 qui ex ordine patriciorum fuisse memoratur, primo flagellatur et post a Dyocletiano diversis tormentorum generibus mar- tyrio coronatur. Af ra "^* ^ quoque cum matre Hylaria ac puellis Digna, Eumenia*^ et° Eutropia ^ aliisque comphiribus a Graio iudice ignibus tradita apud Vindehcam Augustam martyrii 20 palmam accepit. Haec primo peccatrix, postmodum a Nar- a) Non, -on in loco raso B\. b) debet manu recentiore superscr. super delet. dieb9 B2. c) ducit Cl— 3 (duc Cl); te add. A2. d) tu add. A3. e) vis om. C2. f) non supra lin. suppl, Al. g) possunt om. C2. h) despiciunt, -espiciunt m loco raso A 2 ; diligiint C 2. i) amorem anteponunt, omisso Dei A 4. k) convenieus A 3. 1) di- 25 viderentur A 3, m) Afra litteris maiusculis et minio ornatis scr. A 2. n) Eunomia A2. C4; Eunoma C2; Eumenia legitur in Conv. et Passione Afrae antiqua, post mu- tato nomine Eunouiia vocata; cf. SS. reriim Merov. III, p. 46. 49. 65. 63. o) et om. A 2. Oct. V, p. 36 sqq.), qui tamen post Ottonem et vixit et scripsit ; Cassii et Florentii corpora demum ab Reinaldo archiepiscopo ('1159 — 1167^ 30 Biinnae inventa sunt, Acta SS. l. c. p. 42 sqq. 1) Hunc numerum Martyrol. Hieron. codd. Bern. et Wissenb. Oct. 10, cod. Epiern. Oct. 9. habent, ubi tamen nec Gereonis nec Thebaeorum mentio fit; 318 Beda, Ado, Usuardus, Helinatidus l. c. ; 310 Sigeb. l. c. ; a. 1121. Coloniae a Norberto quatuor martyrum Thebaeorum corpora, quorum unum ipsius 35 Gereonis fuisse credebatur, inventa sunt; Acta SS. l. c. p. ^^sqq. 2) Hunc numerum alibi non inveni; 330 Passio S. Vict., Anal. Bolland. I (1^^2), p. 625, Helinandus l. c. ; corpus S. Victoris, iam a. 863. Xantis servatum (Ann. Xant. a. 864), paulo post annum 1128. sub Got- frido praeposito translatum est, Acta SS. l. c. ^). 42 sqq. 3) Aliter Heli- 40 nandus l. c. 4) Ita Tuto circa medium saec. XII. monachus, post abbas monasterii Theres dioc. Wirzeburg. in Passione ss. mart. Viti, Modesti atque Crescentiae (Tutonis . . . opuscula ed. Rubatscher, Graecii 1882, p. 122 sqq.). Sed utrum Otto Chronicam an Passionem Tuto prior composuerit, non constat. 5) De s. Afra cf. B. Krusch, SS. rerum 45 Meroving. III, p. 41 sqq. et 'N. Archiv' XXXIII, p. 26 sqq. ,• Ado, Mar- ti/rol. Aug. 5. et 12. 6) Quae alibi plerumque Euprepia audit; habet Eutropia cum unus e codicibus Passionis et Conv. s. Afrae, tum Cata- logus episc. August. SS. XIII, p. 280, 25, cf. n. 5. Ottonis Frisingensis Chronica. J2 178 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. cisso episcopo conversa et baptizata, per ignem examinata et perennis gloriae corona donata fiduciam impetrandae gratiae peccatoribus a Domino magnam dedit. Sed^ iam ad cives mundi revertamur. Oros.K/J, 25. Constantius Alamannis bellum indicit, a quibus primo 5 victusl», postea cum incredibili barbarorum^ strage LXXc milibus occisis victor extitit. Porro Maximianus augustus Quin gentianos fl in Affrica bello pressit. Dyocletianus autem Achilleum in Alexandria obsidione cinxit, captaque post VIII menses ac diruta-urbe et Egypto tota proscripta i( ipsum interfecit. Maximianus autem^, dum Narseume Persarum regem'' aggredi parat, inter Gi-allienicum et Carras congressu facto vincitur victusque ad Dyocletianum fugit. Ob quam causam indignatione motus augustus Maximianum ante vehiculum per aliquot milia passuum purpuratum turpiter currere^ 1 permisit. Qua de re inflammatus Maximianus*' collectis^ undecumque copiis in hostem ruit victoque ac fugato Narseo, uxoribus etiamff, sororibus ac liber i s captis cumh magna preda ad augustum in Mesopotamiam veniens cum maximoi honore suscipitur. Igitur Dyocletianusk et Maxi- ^jji i^' misinns^ dum multis malis gcclesiam Dei attrivissent et 11(15). crudeli animadversione statum civitatis Christi perturba s s e n t , ultrix Dei dextera, quae castigari paucis cives suos permiserat, in tantam eos amentiam* et permutationem tradidit, ut uter- Oros. que eorum, Maximianus tamen invitus, sed comparis amore fractus, imperium deponeret privatumque habitum et plebeium, Dyocletianus in Nycomedia, Maximianus Mediolani, XX° ab imperio Dyocletiani anno assumeret. Frut. His diebus Marcellin o substituitur Marcell u s , c u i suc- cessit Eusebius. Post quem Melciades Romanam ecclesiam gubernandam suscepit. Otos^rii,2b, XLIIII. ^ Relicto imperio ab augustis Gralerius et {' Constantius, qui ab ipsis cesares lecti erant^, iraperium di- vidunf^. Galerius Maximianusi^^ Ylliricum, Asiam, Orientem ob- tinuit; Constantio" Italia, Affrioa, Galliao sorteP devenit. Sed Constantius vir suavissimus, Gallia ac *Hispania contentus, ce- *J^ *) Manu s. XIV. vel XV. m marg. add. C3: Ecce quam stulte hic loquitur; numquid amencia est quacum- que etiam de causa honesta principatum deponere? non certe. 4 a) Sed — rcvertamur (1.4^) om.Cl. b) devictus C3. 4. c) LX Oros., lord. Bom. 300, Frut. d) qnqiicianos A2. e) Nerseum A. f) maximiuian9 -4 1; maximiauus bis, secutido viut. maximis C 3. g) et -4 2. C 2 ; etiam mut. et C 3. h) dum ^1—3. 3*. i) maguo A 2. k) dura Dyocl. et Max. A 2. 1) XLVI. C2; Capitulum Quadragesimum Quintum C4. m) Maximianus radendo mut. Maximinus A 3*. n) Constantio radendo corr. ex Coustantino .4 3. 3*. o) Gallia om. A2. p) sorte om. C 4. 1) Cf. Frut. p. 110; 45. 2) Alexandriam direptioni dedit Oros. VII, 25, 8. 8) FruLp. 110, 50. 4) Cf. etiam Frut. a. 309. 5) Vide supra c. 43; p. 175, l. 15 sq., cf Oros. VII, 25; 5. 6) Cf Frut. i>. 111; J5. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. III. 179 teras Galerio a reliquit terras. Hic Constantius multa c\e- ^"s.-Ruf. mentia^ erga homines, ergac Deum vero religione maxima utebatur 13 /ig) cultoresque Dei venerationid habuit et honori. Galerius ergo duos oros. cesares fecit, Maximinumc in Oriente, Severum in Italia. Ipse vero^ 5 Illiricum retinuit. Constantius autem in Brittannia moriens Constantinum Helenae filium imperatorem in Gallia reli(iuit. (47). XLV. ^ Igitur quia finitis persecutionibus, quasi post noctis tenebras lux^ desiderabilis ecclesiae Dei sub Oon- stantino» principe pax illuxit, iam tot^^ malorum turbi- 10 nibus fessi tercio opere finem demus, ut ad ea, quibus Dominus civitatem suam depressam et humiliatam ex- altare voluit, tempora veniamus. Decem enim^ per- secutiones a Nerone usque ad id tempus invenies. Decem etiam plagis civitatem mundi sub principibus, qui eas, 15 quas diximus, persecutiones moverunt, percussam maiores nostri tradiderunt scriptumque^ reliquerunt. Quae omnia diligens inquisitor rerum invenire poterit^. Sicut ergo ^,C}^'*2^*- L X plagis percussa Egyptus populum Dei liberum^ abire con- '■ cessit, sic civitas mundi^" in X persecutionibus X plagis 20 percussa populum Dei, id" est ecclesiam^, quiescere per- misit. Sicut autem Pharao insequendo popukimP Dei ad mare Rubrum, quae XI* persecutio^ fuit cum exercitu suo funditus est deletus, sic civitas^ mundi, quae modo multis^ modis divina ultione percussa est et* percutitur, cum ca- 25 pite^ suo Antichristo XP"^'*', id est novissimam ac omnium periculosissimam , persecutionem movebit ibique^^ percusso Antichristo funditus delebitur. Civitas autem Christi ex- altata exaltabitur ac in eternum cum ipso regnatura fehciter consummabitur ^ • ^. 30 EXPLICIT^ LIBER IIP^ a) c^teras "reliquit "Gal. (tratispos. Gal. lel.^ terras^l; reliquid {-i A^) Gal. ^2. 3; ceteras terras Gal. reliquit AA^. b) dementia (vel clem. pessime scriptum A 3. 3*) A (alio atram. corr. clem. A^). c) ergo A2. d) veneratione Al — 3. 3*; hon. et ven. habuit C e) Maximianum -4 4. f) XLVII. C2; 46. C 4. g-) Constantio 35 Al. B 2, corr. -tino A 1. h) malorum iam, omisso tot C. i) etenim A 3*. k) -que om. Al — 3. 3*; script. reliq. om. A A. 1) liberum — pop. Dei (l. 20^ eadem manu in marg. inferiore suppl. -41. 2; dimisit et ut pro liberum — Sicut autem (l. 21^ J. 4. m) dei A3*. i\) id — pop. Dei (l. 21J om. A3. o) dei add. C2. p) pop. Dei om. A i. q) persec. om. A; persec. — XI'™ (l. 2b) atram. paulo albidiore in marg. 40 inferiore sitppl. B 2. r) adhuc add. C. s) multis om. C 3. t) et om. C. u) patre A 3*. v) XP'" otn. C. w) -que om. A3*. x) consumabitur Al. 3. 3*. C2. y) ita A 1. 2. 3* (1119 erasiim). 4. £ 2 ; Expl. 1. IIP» om. A3. B 1. C. Cusp. 1) Cf. Frut. p. 111, 25. 2) Cf. supra II, 51, p. 129, l. 12 sq. ; lob 17, 12: rursum post tenebras spero lucem ; infra VIII, Prol. 45 3) Vide Oros. VII, 26 sq. 4) Sensus ab Orosianis vix recedit, sed verba perpaucis exceptis Ottonis sunt. 12* I 180 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. PROLOGUS* LIBRI QUARTI. Nullum iam esse sapientum puto, qui Dei^ facta non consideret, considerata non stupeat ac per visibilia ad invisibilia^ non mittatur. Dominus enim, qui civi- tatem suam ante constitutionem mundi preordinatam ad 5 tempus latere voluit, tempore, quo decuit^, exaltare dis- posuit^. Unde ipsam tempore bumiliationis suae tempus ei exaltationis per propbetam predicendo^ blande con- /e. 54, 2. solatur : Dilata, inquit, tentorm tua., et pelles tahernacidorum tuorum consolida. Longos fac funiculos tiios. Et rursum: lo ib. 60, 15. Fro eo quod fuisti abiecta, ponam te in superhiam secu- lorum. Cum ergo Dominus multis temptationibus ac persecutionibus attritam vellet exaltare ecclesiam, per- sonam potissimum, per quam® id babilius facere posset, elegit. Proinde Romanorum imperatorem , ad quem i& tunc universus respiciebat orbis, ad id faciendum ordi- navit*^ eique non solum fidem, qua^ ab errorum tenebris discedendo ad veram lucem cognoscendam veniret, sed et dilectionem, qua^^ civitatem suam multis bonoribus ex- altaret, multis facultatibus ac possessionibus locupletaret, 20 dedit. Et ut cognoscas non fortuitis casibus, sed Dei profundissimis ^ ac iustissimis iudiciis id factum, vide pridie latitantem ac quemlibet infimae conditionis virum fugientem in brevi tantae auctoritatis fieri, ut regibus imperet, de^ regibus iudicet; vide tantae a seculo^ 25 ib. 60, 14. venerationis baberi, ut veni'a.nt curvi vestigiaqne pedum eius in solio sedentis adorent orbis domini. Sed gravis bic oritur"^ questio magnaque de regni 11 ac sacerdotii iusticia dissensio. Quidam enim religionis obtentu ^, alii vero secularis dignitatis, qua regni aucto- so ritas imminuta cernitur, intuitu banc gloriam bonorem- que temporalem sacerdotibus Cbristi, quibus caelestis regni gloria promittitur, non licere autumant multaque a) ita A 1. 3. B. Ctisp. ; Prol. 1. quarti om. A2 (ubi nianu recentiore add. In- cipit liber quartus). 3* (ubi manu s. XV. add. [inde?] 4"*" [librura?J incipieutem puto) ; 36 Incipit libri quarti minio (et nigro atram. manuque multo recentiore add. prefatio^ Ai; Incipit prologus in quartum librum minio C2; I'rologus 1111. libri C 3. 4. b) facta Dei A 2. c) uoluit Ai (cf. l. 13. et p. 179, /. 12;. d) prcdicando A 3*. C 2. e) po- tissimura iterum add. A 3. f) ordiu A 2. g) quara -4 1—3. B 2. h) qua corr. ex quara Al. 2. B2; quara AZ. 8*. i) profundissiraas ^13. k) de om. C. 1) vener. 40 a sec. -4 4; venerationi a sec. C. ra) gr. horitur i?l. 1) Sententia vulgatissima, cuius exempla paicca collegit Hashagen, *Otto von Freising.' p. S-i : ecc gr. Aug. De civ. Dei X, 14 in., Greg. Uom. in ev. 11, 1; cf. Rom. \, 20 (alleg. Greg. Moral. XXVI, 12, 17;,- infra VIII, 33. 2) Cf infra IV, 4, p. 189, l. 19 sq. 3) Amoldus 46 Brixiensis; cf. Gesta Frid. II, 28. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 181 huius rei argumenta monstrant. Diiae, inquiunt, per- sonae a Deo in ecclesia sunt constitutae, sacerdotalis et regalis. Quarum una Christi tractare debet sacra- menta ac ecclesiastica spiritali gladio exercere iudicia. 6 Altera gladium materialem contra hostes §cclesiae, pau- peres ^cclesiasque Dei ab incursione malorum defen- sando, sceleratos puniendo, ad secularia iudicia exeren- dum^ portat. Hii sunt duo gladii, qui in passione Do- mini leguntur ^. Sed uno tantum Petrus usus invenitur '^. 10 Sicut^ ergo ad spiritalem gladium spiritales quoque possessiones pertinent, id est decimae, primitiae, obla- tiones fidelium et alia huiusmodi, sic materiali omnes terrenae dignitates, ducatus, comitatus ac eiusmodi^ 94 subiacent. Haec vero Deus ordinate et non confuse, id 15 est non*^ in una persona simul, *sed separatim in duabus, quas nominavi, in ecclesia sua esse voluit. Proinde sicut illi® personae, quae gladium materialem portat^, attingere ea quae spiritalia sunt non licet, sic et isti usurpare ea quae huius sunt non convenit. Inducunt etiam» ad 20 hoc^^ confirmandum multa scripturarum testimonia ipsius- que Domini ac sanctorum exempla, ut est illud evan- gelicum: Reddite quae sunt Cesaris^ Cesari et quae suntLuc. 20, 2b. Dei JDeo. Idque Dominus sicut predicavit verbis, ita^ factis declaravit, quando, cui trihiUumy trihutum recog- i?om. 13, 7. 25 noscens, pro se et pro Petro tributum dedit-^ Paulus etiam cui lionorem, honorem^ attribuendum intelligenstT». omnemque™ potestatem a Deo esse^ considerans in causa positus non Petrum, qui Romanae^^ tunc kathedrae pre- fuit, sed hominem flagitiosissimum et impiissimum, ex 30 Dei voluntate super orbem terrae° regem constitutum, Neronein appellavit^. Haec de honore regum. Quod vero^' omnis possessio ex^ eorum gratia sit, ex Augustino probant^", qui ait: Quo iure possides villas? divino, an hu- ^^„^"10^. mano? Divino: 'Domini est terra et plenitudo eius\ Hu- ri, 20 sq. 35 mano, lioc ^ a regihus. Hinc dicimus * .' Haec terra mea, a) ifa Al. 3. Bl. C 2. 3 ; exercendum A 2. 3*. B 2 (sed -c- in loco raso). C 4 (sed -c- suprn lin. add,); exercenda A 4: et ex A\a Cusp., qui in marg. tamen ats, exerendum hahet. b) Sic B 1. c) huiusmodi A 2. 3. 4. d) non om. C (alia manu supra Wi. suppl. C 3). e) ille A2. f) portant ^ 2. g) etiara om. A2. 40 h) haec A 1. 3. 3*. B 2. i) Ces. om. A 3*. k) et ita C 2. 1) hon. om. C 3. m) -que om. C 2. n) tunc Rom. A 4. C. o) super terram C. p) vero om. C. q) ex om. C. r) probat fo7-tasse corr. ex probat .4 2 ; probat A\. 3. 3*; probatur C 2. 8) h (= haec) A\ hec C 2. t) dicemus C. 1) Luc. 22, 38. 2) loh. 18, 10. 3) Maith. \1, 2S sqq. 45 4) Rom. 13, 1 : non est enim potestas nisi a Deo. 5) Act. 25, 10 sq. 182 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. hic fundus meus. Item^ si dicis^ : Qiiid mihi et regi? Dic, quid tibi et possessioni'^? Quibus hoc^ modo responde- tur, quod mundiali dignitate^, quae regalia dicuntur, Do- minus ecclesiam suam honorare voluit. Ex® Dei enim id^ ordinatione factum ratio, quam supra reddidimus^- ^, de- & clarat. Denique credendum non est Christum ^cclesiam suam, sponsam suam, corpus suum ^, cui in arram spi- ritum suum dedisse creditur, spiritu erroris * decipi per- misisse, cui, ut dixi, spiritum veritatis "^ contulerat. Preterea probatae sanctitatis viri inveniuntur, qui haec lo habuisse, qui cum his regnum Dei acquisisse creduntur. His ergo aliisque modis, quos longum est exequi, pro- batur et Constantinum ecclesiae iuste regalia contulisse et ecclesiam licite suscepisse. Dum enim ab eis que- rimus, quo iure reges id habeant, respondere solent: ex is ordinatione Dei et electione populi. Si ergo Deus ordi- nando, quod regibus predictus honor impenderetur, iniuste non fecit, quanto magis et id ordinando, ut ab illa persona ad ecclesiasticam traduceretur, iniustus di- cendus^ non est? Denique si ad hoc, quod ipse ordi- 20 naverat, tam hic^ quam ibi voluntati suae electionem populi et insuper hic^ traditionem principis concordare voluit, nec ipsum iniuste disposuisse nec^ principem male tradidisse nec ecclesiam illicite suscepisse credendum est. Sed"^ dicis priori personae iicuisse, quod istani ex 25 sanctitate officii habere nec" decet nec expedit. Ad hoc, fateor, aliud refugium nescio, nisi quod sanctos apostolicae fidei ac meriti viros, Silvestrum ^, Gregorium, a) Iterura B 2. b) dicitis A3*; dices C 2. c) & ^ 1. d) dignitatis A 3. e) Et A3*. f) ordiu. id Al. 3. 3*. 4. fi 2 ; voluntate id A2. g) reddimus B 1. 30 h) nou est dic. A 3. i) h' C 2. k) itu B. C 3. i; h A 1. 3. 3*; hanc A2; h^ Ai; h' C 2. 1) nec — suscepisse (7. 24; om. Bl, quae legit in exemplari stio Gotifr. m) !Si C2. 4; pro Sed — personae C3: S: diciiny erasmn sequente spatio vacuo 3 vel 4 litterariim. u) nunc ^ 1. 3 ; non C4. 1) Verba Augustini notissima (cf. ex. gr. Decr. Grat. c. 1, d. 8, 35 ed. Friedberg col. 12 sq.) conipendio sfricta paululuni Ofto mutavit, quae sunt: Quo iure defendis villas? divino an humano? Respondeant: Divinum ius in scripturis babemus, humanum ius in legibus regum. Unde quisque possidet, quod possidet? Nonne iure humano? Nam iure divino Domini est terra et plenitudo eius (Ps. 23, 1) . . , lure 40 tamen humano dicit: Haec villa mea est, haec domus mea, hic servus meus est. . . . (2C) Noli dicere: Quid mihi et regi? Quid tibi ergo et possessioni? etc. 2) P. 180. 3) Cf. ex. gr. Col. 1, 24; Aug. De civ. Dei XXII, 18 ; infra VIII, Prol 4) 1. loh. 4, G : In hoc cogno- scimus spiritum veritatis et spiritum erroris; cf. 1. Tim. 4, 1 (spir. 45 erroris); loh. 14, 17. 15, 26. 16, 13 (spir. veritatis). 5) Cf. Placidi Nonant. Lib. de hon. eccl. c. 91, Lib. de lite II, p. 614, lO. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 183 Ulricum^-\ Bonifacium, Lanpertum^- -, Gothardum ^ • ^ aliosque complures*^ ea cognoscimus^ habuisse. Ego enim, ut de meo sensu loquar, utrum Deo magis placeat haec ecclesiae suae, quae nunc cernitur, exaltatio quam o prior humiliatio ^, prorsus ignorare me profiteor * • ^. Vide- tur quidem status ille fuisse melior, iste felicior. As- sentio tamen sanctae^ Romanae ^cclesiae, quam supra^ firmam petram aedificatam ^ non dubito, credendaque quae credit, licite possidenda quae possidet credo. Quod 10 enim nullo errore decipi possit ^ ex hoc probari potest : E Et portae inferi non prevalehunt adversus eam^. Quod autem 3fa«A. le, is. fides^ eius in eternum maneat, ex^ hoc intelligi datur, quod Petro dictum est: Ego pro te rogavi, Fetre, ut nonzuc. 22, 32. deficiat fides tua. Quod vero omnis controversiae ipsius 15 auctoritate et exemplo solvatur scrupulus, in hoc rursum latenter innuitur, quod Petro dicitur: Duc in altum, etLuc.5,4.. laxate recia vestra in capturam. Haec de sacerdotii regnique iusticia dicta sufficiant. Ceterum si quis sub- tilius ac^ profundius inde ratiocinari vult, a nobis mi- 20 nime preiudicium patietur"™. INCIPIT^ LIBER QUARTUS. TO nr>r.o+onfir,iio F//, 26, 1.28. I. Igitur anno ab incarnatione Domini 000^X1« Constantinus ^^"' '^ ^''''* XXXusIIIIus ab Augusto patri in regnum successit, religiosi patris heres religiosior'*. Inter haec pretoriani milites Maxentium Herculei 25 filium augustura creaverunt. Contra quem Severus cesar a Galerio augustoo missus Ravennam fugatur ibique interficitur. Herculeus autem Maximianus, ut audivit Constantinum in Gralliis'" imperatorem creatumP-^^, privatum habitum de- a) Odalricum A2\ Vlricum w4 4 ; Ulr. — Gothardum om. C 3. 4. b) Lant- 30 pertum AZ*. 4; Labertum -B 1 ; Lanchpertum C2. c) Gothehardum A2. C2; Godeh. B 1. 2, mut. Goteh. B 1. d) quam plures A2. e) cognovimus A, f) fateor A2. 4. g) sanctae om. A 2. h) super ^ 1. i) tidcs om, A 3"^. l^) ex hoc om. A 3*. 1) ac prof. in marg. suppl. B 2. m) Explicit Prologus minio add. B 2. n) ita A 1. 3.4. B. C2; luc. om. C'3. 4; Inc. 1. quartus om. J. 2. 3*. Cusp. o) aug. om. C2. 35 p) creauit A 3. 3*. 1) Episcopum Augustanum a. 923 — 973. 2) Episcopum Leo- diensem (Traiecti superioris) c. 700. 3) Abbatem Altahensem a. 996, postea episcopum Hildesheimensem a. 1022 — 1038, qui a. 1131. ab In7io- centio II. papa in concilio Remensi inter sanctos relatus est, Transl. 40 Godeh. c. 1, SS. XII, p. 642. 4) Cf. Gerhoh. Reichersb. De invest. Antichristi I, 27 iin., Lib. de lite III, p. 338. 5) Cf. ex. gr. Aug. De civ. Dei XX, 19; ed. DombaH II, 450, 10: Ego prorsus, quid dixerit, me fateor ignorare. 6) Matth. 16, 18: super hanc petram aedificabo ecclesiam meam ; cf. ib. 7, 24 ; supra III, Prol., p. 134, l. 18 ; ///, 22, 45 p. 162, l. 18 sq. 7) Cf ex. gr. Regino, Chron. a. 865, p. 83. 8) Cf infra VI, 2'S fin. 9) Ex Eus.-Ruf Hist. eccl. VIII, 13, 13 (16). 10) Immo Maxentium filium Romae Oros. VII, 28, 5 sq., Frut. p. 111, 30; 184 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. Frtd.etOros.-ponens CoDstaiitm u m dolo circumvenire cogitat. Verum dum ad hoc in Gallias venisset, a filia sua, Constantini uxore, proditus et in fugam versus in Massilia occiditur. Porro Galerius Severo occiso Licinium imperatorem fecit. Dum ergo per- *p. secutionem in Christianos per X annos crudeliter *movisset, 5 Galerius a Domino vindicta caelesti percussus penas solvit. In tantum enim dissolutis introrsum vitalibus horrorem venit, ut vermes eructareta.. Cumque desperatus a medicis divinam^ idc ultionem^ esse cognovisset, a persecutione ces- savit. Ipse vero vim doloris non sustinens diem obiit. Con- lo stantinod autem, ut SUpra dixi -, a patre in Galliis im- peratore constituto Maximinus et Liciniuse crudelitatis in nostros et libidinis nullum habentes modum ad im- trrrr"iV^c\' pcrium aspirabantf, Maxentius q u o q u e Rom ae multis malis cives premebat. Denique mter cetera eius lacmora lo hoc de ipSO dicitur, quod senatorum et maxime nobilium ma- tronas publice abstrahi et ad libidinem suam ipsis patribus metu oppressis tacentibus et gementibus deduci preciperet. Sena- tores etiam, vel qui in curia clariores esse videbantur, falso criminumS obiectu proscribi faciebat. Addebat his malis 20 magicae artis^ nefanda prestigia, ut videlicet mulieribus pregnantibus occisis viscer a i perscruta renturl^ ac precan- tationibus demoniaca arte compositis futura predicerentur. »fe. JX, 9. Itaque dum contra sceleratissimum tyrannum Constantinus imperator religiosus fautorque iam^ Christianae fidei bellum parat multisque modis anxius ad caelum»^ sepius oculos adtollit, nocte sopore depressus ad orientis partemu signum crucis igneo fulgore in caelo coruscare videt. Perquirens autem, quid esset, angelos sibi dicentes audit: 'Constantine, 0OY0OJ NYKAo', quodest: HisLTrip.ij^ hoc vincesP'. Mane expergefactus milites Christianos ad 30 se vocat cognitoque de hoc, quod Christianae fidei signa- Eus.'Ruf. c u 1 u m esse t , letus a c securus de visione front e m sign 0 crucis munitq Christianumque se futurum, si prospera succes- ife. serint, promittit. Erat autem'^" mnlta serenissimo principi anxietas, quod tyrannum non sine magna effusione sanguinis civium superare posset. Dominus ergo^ tam devotioni prin- cipis satisfacere quam afflictioni gcclesiae subvenire volens ipsum tyrannum miro modo sine periculo tam augusti quam Romani populi perdidit. Naves enim iuxta pontem Molvium a) eructuaret A (sectindum -u- supra lin, Al). B2 (sectdidnm -u- mut. ex -a-). 40 b) divina JB 2. c) ult. id esse cogn. ^ 1. 3. 3*. 4. B2 (ultionem mut. -ne) ; ult. cogn. id esse ^2; id esse ult. cogn. C4. d) Constantinus .4 1—3. 3*. B2. e) Licinus Al. 3. 3*. f) inspirabaiit C (radendo corr. asp. C'i). g) criinine obiecto C. h) artis om. C. i) iu visc. C. k) perscrutaretur A^. 1) iam om. C. m) celos C. n) partes C. o) ita A. B. C ; iv xavxo vvxa Cusp.; gv ToV^TCi) vixTJasi^ Pithoeus. 45 p) ita A. B. C. Frttt.; vince Euf., Hist. Tripert. q) raunivit (7 3. 4. r) autem supra lin. suppl. A 2; enira supra lin. add. B2, omisso auteni. s) autem C. cf. Eus. - Riif. l. c. VIII, 13, 15 (16) , quoriim rclationem compendio strictam incaute coniiingens Otto lapsus est. 1) Cf Eiis. - Biif. l. c. VIII, 16 (18). 2) ///; Ufin. 50. » OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 185 in modum miiscipulae coUigaverat, ut per hoc ignarum huius ^-'««^-^"^- rei militem venientem deciperet. lam augustus adpropin- quabat, iam signa cominus volabant, et ecce tyrannus nutu Dei demoniaco'^ raptus^ spiritu in machinamenta, quae ho- 5 stibus paraverat — iuxta quod scriptum est : In foveam in- rs. 7, 16. ciditj quam fecit — , nullo comitatus socio, solus iuxta desi- derium principis absque utriusque exercitus discrimine periit. Igitur dum Constantinus desiderata victoria potitus Urbem ingressus fuisset, cum magno tripudio a civibus suscipitur^. 10 Cumque ei^ ad morem triumphus pararetur, ipse non sibi, sed Christo hanc victoriam adtribuendam predicavit. Crucem etiam, cuius virtute hostis devictus erat, in triumphah loco poni fecit et adorari. Melciade mortuo Silvester successerat. Ab hoc iuxtai^rM^. 15 Romanorum tradicionem in ^cclesia quae sancti lohannis dicitur baptizatur ^ Haec autem conversionis ^ eius causa fuit. Proinde ea*, quae in beati Silvestri Vita de lepra et conversione eius leguntur ^ apocrifa^ videntur*. Refert tamen Tripertita hystoria '^ eum in Nicomedia 20 circa finem vitae baptizatum esse. II. Constantinus Christianus factus pacem ^cclesiis vQdi-Oro^.vii,2i. didit, cui etiamh ad hoc Licinius assensum prebuit. Ambo ^'/{-9 itaque imperatores datis legibus Christum, qui rempu- blicam a tyranno liberaverat, Deum colendum statuunt ini- 25toque consilio Maximino de lioc, qui Orientis imperium te- net^at, scribunt. Quo comperto Maximinus, ne amplius Christiani persecutionem pro fide patiantur, scripto pre- cipit. Reddit etiam causami, quia, quanto magis inhiberi videanturk, plusl crescant. Idcirco nuUum ad deorum cultum, 30 nisi propria ad id voluntate"fi ducatur, cogendum affir- mat. Haec Maximinus cum pro^ timore augustorum faceret, expropria id auctoritate seo facereP fingebat. Ipse vero omnium intemperantissimus moderatissimis principi- ■^'"•'•■'K«/'. bus^i non solum equari voluit, sed et preferri. Brevi '' ^ '' 35 quoque interiecto tempore federe rupto Licinio bellum inferre *) Manu s. XIII. in marg. add. C3: Hic magister errat, quia curia Romana, cui assentiendum est, contra- rium tenet ; cf. n. g. a) maniaco A (manii paido recentiore supra lin. antescr. de- A 1) ; maniaco corr. 40 demoniaco B 2. b) spir. raptus A 3. c) Otto alio atram. supra lin. add. A 4. d) ei om. A 3. 4. e) causa eius conv. C (-ioni C 3). f) ea om. A 2. 4. g) quibus- dam alio atramento sxpra lin. ante apocr. add. A 4. h) etiam ad hoc in loco raso et partim e corr. A2; ad hoc etiam B 1. i) causam om. C i. k) videbantur A 3*. 1) tanto magis Cusp. ; tanto plus Gotifr. m) voluntatem Al — 3. 3*. n) prae 45 Cusp. o) fac. se C. p) fing. fac. A 2. q) princ. om. A 2. \) Fabula notissima. 2) Apud Mombritiiim, Vitae Sanctorum (ed. nova mon. Sohsm., Faris idlOJ t. II, p. 50S sqq. (= f.CCLXXXVIIIFsqq.). Cf. Gesta Frid. II, 34. 3) ///, 12. ' 186 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHHONICA. LIB. IV. J^Ks.-i?»/". parat. Ergo multis tama urbibus quam provinciis pro- JX, ior9>. fj jgg j. jg^ demonum fretus auxilio, usus instinctu tandem ad bellum progreditur pugnamque aggreditur. Ubi dum fundi cernit exercitum, detractis imperii insignibus calonumque^ se turbisc inmiscens ignominiose, ut dignus erat, fugit e5 prelio. Inde reversus ad propria primo quidem sacerdotes suos tanquam deceptores interfecit, post, cumc* dirissimis morbis se a ; Pseudo-Isid., ed. Hinschius p. 253 ; Decr. Grat. c. 14; d. 96; ed. Friedberg col. 342 sqq. 188 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. dunt. Atque ad hoc probandum, quod ipse Constantinus regno inter filios diviso alii Occidentem, alteri* Orientem tradiderit, et sic per successiones Theodosio quoque et aliis non solum hereticis, sed et religiosis principibus cum Occidente Roma sorte devenerit^, inducunt^. Aiunt i enim nunquam tam religiosum principem, quod prius §cclesiae^ tradiderat, filiis reliquisse vel tam katholicum impera*torem, utpote Theodosium, quod suum non erat, si^ ecclesiae esset, usurpasse. Quae omnia diffinire pre- , sentis negotii non est. :| IIII.® Intueri tamen libet, quam miro et ineffabili modo civitas Christi inter cives mundi progressa paula- tim crescendo ad tantum fastigium profecerit. Ut enim altius repetam, primo homine creato ac^ a^ deliciis^^ Ps. 83, 7. paradisi lapso in hac valle lacrimarmn vestigium cognos- : cendae veritatis misericors Deus^ reliquit^. Ab^ hoc dum hominum genus traduceretur, quibusdam in cognitione veritatis manentibus, plurimis autem exorbitantibus, reservatis civibus suis reliquos aquis diluvii perdidit^. Dum ergo rursum ab his genus hominum^ propagatur, • obliterata^ paulatim"^ in eis cognitione veritatis error crescere cepit in tantum, ut circa tempora decimi a Noe Abrahae, excepto ipso uxoreque sua, paucos invenias" cives lerusalem. Ab ipso quoque utriusque civitatis cives, a filio etiam suo Ysaac duos, quos dixi, populos ortos ^ invenies ^. A tercio vero lacob, qui et Israel, natos rep- peries^ XII principes populi Dei, qui ab ipso vocatus est Israel ^. Hic in Egyptum descendens, cum inter cives mundi diu peregrinaretur ac in ipsa peregrinatione sua in multum crevisset populum, prodigiis ac^ signis i ad terram patrum suorum accepta^ in itinere tanquam viatico lege inducitur ^ multisque bonis ibi temporalibus acceptis, quamvis processu temporum reges potentissimos haberet, nunquam tamen monarchiam^' regni^ obtinuit. Cum vero Dominus civitatem suam dilatare vellet et ab i a) alii A2. b) deveniret C2. c) ecclesiis C. d) sed csset ecclesiae Cnsp. e) III. A\, uhi sequentia c. 5 — 12. numeris HII. — XI. sic/na7ttur. f) a.c (vel ad) radendo muf. a C3. g) a om. A. B2. C3. h) par. del. C.3. 4." i) Ad ^3*. C fcorr. Ab C3>. k) hunianum C. 1) oblita C2. 4; obligrata, -ga- delet, C 3, m) in eis paul. C3. 4. n) invonies A2. C3; iuvenires C 2. o) invenis C. p) et C. q) accepto C3. 4, ^ corr. alia 7nann -ta C3. r) in mon. A (in delet. A3. 3*). s) regui om. C. 1) Quod tamen pontificall sedis apostoUcae dignitati minime ad- ve7'sari Gerhohus Beichersperg., De quarta vigilia noctis c. 17, Lib. de lite III, p. h\l sq. probare conatur. Cf. etiam ^Sdchs. Weltchronik' c. 78. 2) misericors . ., Deus Deut. 4, 31; Eccli. 2, 13. etc. 3) Cf. supra I, 2. 4) Cf. supra I, .'^ 5) Cf snpra I 10. 6) Cf. supra I, 10. 14. 7) Cf. supra I, 14. 16. 20. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 189 illo populo in omnes gentes diffundi, peccatis suis^ exi- gentibus regnum debilitari ac ipsum captivari^ permisit populum ^. Ipse vero in gentibus, quas^ ad fidem suam vocaturus erat, regnum Eomanorum, quod ceteris 5 dominaretur, constituit. Quod dum ad optimum statum summumque imperii apicem profecisset, Christum filium suum carnem suscipere voluit^. Qui cum iuxta Evan- joa. i, ii. gelium^ in propria venisset et^ a suis non receptus, quin immo ab eis contumeliose tractatus, cruci® etiam 10 affixus fuisset, iusto iudicio^, assumptis de illo populo electis^, ceteri^ excecantur^ ac datis induciis, cum non resipiscerent , miserabiliter captivati in omnes disper- guntur^ gentes ^. Dominus ergo^ civitatem suam de illo populo ad gentes transferens primo humiliari, con- 15 tempni, multis malis atteri, iuxta quod scriptum est: Flagellat omnem filium, quem recipit, voluit. Sed quia ife&r. 12, e. flagella, dum modum excedunt, tanquam medicina ultra modum sumpta animum potius frangunt quam emendent, desolatam et humiliatam, ut supra dixi, tempore quo 20 decuit^ exaltavit ecclesiam ^. Ut etiam securior de regni caelestis promissione fieret, regnum ei temporale regno- rum omnium maximum tradidit. Sicque, ut^ dixi, pau- latim civitas Dei crescens ad summum apicem ac™ mon- archiam profecit. Et notandum, quod ante incarna- 25 tionem suam civitas eius ad plenum honorata non fuit, postmodum vero, cum assumptam carnem ad caelos attolleret, et quasi accepto regno, iuxta parabolam regnum suum", quod^ est ecclesia, ad summum fastigium, quo altius nichilP in terra, provexit, ut per hoc civibus 30 mundi se non solum Deum caeli, sed et dominum orbis ostenderet civesque suos patriae dulcedinem ex peregri- nationis prosperitate doceret^ appetendam. Nec movere debet, quod supra'^ mutationes et mi- serias rerum , nunc vero prosperitates earum viam ^ 35 a) suis om. Bl, h) pop. capt. perm. A i. C3. 4; capt. pop. perra. C2. c) quain C 3. 4, corr. quas C 3. d) et om. C. e) etiam cruci A. f) dei add. A2. g) ceteris A1.2, s eratsum A2. h) ita -41—3. 3*. Bl; gentes disp. J.4. C; gentes dispergerentur B2. i) vero A3; autem C2. k) decuit radendo corr., ut videfur, eo-decuit A 2; uoluit A i (cf. p. 179, l. 12; p. 180, n. c). 1) paul. ut dixi ^4. C2; 40 paul. civ. Dei ut dixi C3. 4. m) ad Co. n) suum om. Bl. o) id C. p) in terra nichil C3. 4. q) appet. doc. C. r) via mut. ex via AZ. 1) Cy. su])ra I, 29. 2) Cf. supra III, Prol, p. 132; ///, 6. 3) loh. \, 11: In propria venit, et sui eum non receperunt. 4) Ps. 64, 5: Beatus, quem elegisti et assumpsisti. 5) Rom. 11, 7: Electio 45 autem consecuta est; ceteri vero excecati sunt. 6) Cf. ex. gr. Deut. 4, 27; supra III, 18, p. 158; l. 2 — 4. 7) IV, Prol., p. 180, l. 6. 8) //, 43 ^n. 51. 190 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. nobis^ ad patriam esse diximus. Sicut enim tam varietas eius quam prosperitas stultum amplius^ ad amorem suum provocant^, sic utraque sapientem ea, qua*^ diximus, contemplatione a se abstractum ad amorem patriae in- flammant. Unde puto sapientem in libro qui Ecclesiastes, id® est concionator ^, vocatur, tam calamitatibus quam prosperitatibus mortalium inductis, de utrisque concio- nari, ut^ utriusque consideratione status ad contemptum mundi amoremque patriae se allici luce clarius osten- deret. Unde, cum de utraque satis habundeque concio- if naretur parte, illo, ad quem omnia tendunt, fine^ litem^ £ccM2,i3. decidit. Finem, inquit, loquendi pariter'^ omnes audiamus. Deum time et mandata eius ohserva: hoc est omnis homo. Et ut cognoscas, quod una eademque res, quae stultum ad voraginem vitiorum trahit, sapientem ad caelestis i Ps. 91, 5. vitae desiderium mittit, audi prophetam^ : Qiiia delectasti me, ait, Domine, in factura tua et in operihus manuum ih. 7. tuarum exultaho. Subiungitque : Vir insipiens non cog- noscet, et stidtus non intelliget haec. Ac si diceret: Fac- tura tua, quae, cur vel ad quid facta sit, a stulto non 21 cognita, illum ad pernitiosum *sui amorem inordinate *ii- trahit, me ad te cognoscendum, qui illam pulchram et delectabilem ipse pulcherrimus et suavissimus fecisti, accendit. Civitas igitur^ Ohristi pene omnia sibi, excepta 2: inmortalitate, promissa in presenti iam accepisse cer- nitur. Denique ut per ea, quae iam impleta vides, ce- tera quoque, quae promittuntur, sine dubio implenda cognoscas, vide crucem Christi, ignominiam eius, suppli- cium eius^ totique orbi ante solo nomine horribile iam 3(^ in tantam profecisse gloriam, ut a regibus adoretur omnibusque pene hominibus factum sit amabile ac vene- rabile. Cerne"^, quod iam reges inde insignia sua de- corari gloriantur, unde antea sceleratis^ et flagitiosis supplicia impendebantur. Si ergo Deus sic honoravit^ 35 supplicium suum, quomodo honorabit corpus suum, sanctos suos, imaginem suam? Argumentum igitur fu- a) nobis om. A 3. b) ad amorem amplius A 2. c) prouocau B 1. d) con- templ. qua dix. C. e) id est om. C3. f) ut siijn-a lin. suppl. B. g) fiaem A. C2. 3. h) litere A (litt. A 3*. 4). B 2. i) omnes par. A 4. C. k) prophetiam C. 1) ijjitur 40 erasmn A'6*; ergo C2. m) Ccrte Bl. n) -que add. Bl. o) honorificavit C; hon. suppl. suum sic A2. 1) Cf. Hieroti. Comm. in Ecclesiasien, in. 2) Cf. ex. gr. Aug. Tract. in loh. XXXVI, 4. 10 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 191 turae beatitudinis sapientis animo prosperitates sunt presentis tranquillitatis. Sed iam ad hystoriae seriem revertamur. V. Constantinus^, ut^ dixi, sedem regni Bizancium 5 transtulit eamque omnium^ pene urbium divitiis locupletatam ex nomine suo Constantinopolim vocavit^ Quae * exhinc et ob hoc^ regia urbs vel Neoroma® vocata patriarchalemque sedem sortita secundum^ locum post Romanam» §ccle- siam , quem'^ prius Alexandrina habuerat, obtinuit -. Ex hoc regnum Romanorum ad Grecos translatum in- venitur mansitque propter antiquam^ Urbis dignitatem solo nomine ibi, re hic"^, sicut et Babyloniorum ^ Vide regno Christi crescente^ regnum mundi paulatim im- minui. 15 Igitur dum civitas ^ Christi multis modis proficeret pacemque" exterius ab° hostibus haberet, hostis humani generis diabolus intus eam lacescereP adtemptat *. ^^^ ftHist^Trf^' itaque Petro persecutionis tempore ^ martyrio coronato Achillas ^, 12. 20. Alexandrinam sedem gubernandam suscepisset, hoc in pace 20 ^cclesiae defuncto eandem Alexander regebat ^cclesiam. Huius diebus omnium spurcissimus Arrius presbyter nefan- dissimam heresim de inaequahtate trinitatis ^ condidit. Contra quem celeberrimum illud Niceum^ congregatur conciHum, dampnatoque ibi cum fautoribus suis Arrio fides kathohca 25 in"* presentia principis roboratur. Fuerunt his diebus clarissimi regni Christi principes Paulus et Antoniuss primi heremitae, quorum prior V^^' v PauU secutionem Decii fugiens ac in desertis latitare cupiens necessitatem vertit in voluntatem ibique continentissime^ sovivens plenus dierum moritur, animaque eius inter choros prophetarum et apostolorum deducta cernitur ab An- *) Quae — obtinuit (l. 9) om. C, habet Ciisp. a) Constantinus — re hic (l. 12^ habet Cl; igitur tnanu recentiore supra lin. add. Bl. b) ut dixi deJet. Cl. c) pene omnium A2. d) haec Al. 3. 3*. 4. 35 e) ueoroma Al — 3; neoroma, n- in loco raso ^3*; ueronia A^. f) s; A; set manu multo recentiore corr. secundum B 2. g) Roma B 2. h) ifa Cusp. et B2 e corr. ; quam A. Bl\ cf. n. *. i) antiqua C 1 ; anqua C 3. k) re hic mut. in rehito, superscr. licto C 1. 1) excrescente A 3. m) Christi civ. A 2. n) -que om. A 2. o) ab host. om. A 2 ; ab host. exterius C3. i. p) lascescere A (primum -s- supra lin. A3*J; lacerare Bl. 40 q) nieev A 2 ; nycenum A 4 ; Nicenum C. r) iu pres. ojn. A 3. s) Antoninus A 3*. t) contentissime A. B2. 1) Frut. a. 334, p. 112, 6i, cf. p. 112, lo. Supra IV, 3, p. 187. 2) Cf. supra p. 137, n. 4, ad III, 2. 3) Supi-a I, 32, p. 66, l. 14; infra IV, 31, p. 223, l. 25. 4) Cf Ruf Hist. eccl. X, 1; Oros. VII, 29, 2; 45 similem sententiam supra III, 22 in. habes. 5) Eiis.-Riif. Hist. eccl. IX, 6, 2. 6) Cf ex. gr. Isid. Orig. VI, 16, 6 (= Decr. Grat. c. \, d. Ib, ed. Friedberg col. 34; Hugo de S. Victore, Erud. Did. IV, 12>. 192 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. ef. Hiat.Trip. io]^io^ Alter vero et ipse sanctissimae et artissimae vitae ^'^^' multis ad artioris vitae zelum provocatis in pace quievit. Ruf.x,isq. Circa idem tempus Helena Constantini mater crucem Domini* Hierosolimis invenit mediaque^'^ parte eius ibi re- licta^ alteram^ ad® urbem regiam transportavit. Unum 5 quoque sacrorum clavorum fabricari fecit ac inde filio suo Hist. Trip. augusto compcgit ^ frenum. Prophetiam ibi impletam esse zac/i. 14, 20. volunt^, qua dicitur: Et erit quod in freno est sanctum Do- mi7io vocabitur. Ruf. X, 9 sg. E 0 d e m tempor e ulterior India occasione duo r u m puer 0-10 rum, quorum unus Edisius, alter Frumenticiusli vocabatur, verbi Dei semina accepit. Ubi et postmodum Frumenticiusi epi- tfc. 2:, 11. scopus ordinatus multis virtutibus claruit. Gens quoque Hyberorum, quae sub axe Pontico iacet, mulieris captivae occa- sione fidem recepit. Quae qui plenius scire desiderat, in 15 ecclesiastica leronimi historia inveniet. 28* ' Constantinus ferocissimam gentem Gothorum in Sarmatarum regione delevit. Dalmatium vero fratruelem suum, Galli et ih. et Frut.J-wM^imi fratrem '"^, cesarem fecit. Ipse autem, cum in Persas irek proponitl, in via^ pubHca iuxta Nicomediam, re pubhca 20 bene ordinata ac filiis tradita, XXX°* imperii sui anno moritur. Frut.et YI. Anno ab incaraatione Domini CCC^XM" Constantino ' ' successit cum d u 0 b u s fratribus Constante a c Constantino Constan- Ruf.x, li.tm^ fiHus suus, XXXusV^s ab Augusto. Hic a quodam presbytero Arrii discipulo deceptus in"^ Arrianam heresim incidit. Causa 25 autem erroris haec fuit: Soror patris sui augusti moriens predictum presbyterum fratri cum summa diligentia com- mendaverat^. Dum ergo et ipse in suburbana villa Nico- mediae moriens inter filios regnum partitur", Constantius ^ , cui regnum Orientis sorte^ devenit, forte aberat; cui testa- 30 mentum pater per Arrianum illum^ misit, obtestans eum, ne alii traderet. Presbyter cum testamento regnum tradens' Constantio in tantum familiaris efficitur^ principi, ut facile *veneno pernitiosissimi * dogmatis imbutum eum^ ad suam *p. ) sectam traheret. Eusebius Nicomediae episcopus eodemque 35 »6. X, i3s3. veneno infectus Arrium, qui ob perfidiae suae virus"^ ab a) Dom. oni. A2.4:. b) mediainquc partem C. c) relictam C d) altera C4. e) ad urbem om. A2. f) frenum comp. C. g) uoluit B2. h) -ti- erasum B2; Frumentius Ruf. i) Frumentitius Bl; -ti- erasum B2; FrumenciuB C3, k) ve- nire C3. 4. 1) disponit A2. m) in om. C 3. 4. n) patitur ^3*. o) Constan- 40 tinus A 3*. p) forte A 1. q) illum om. A 2. r) Constancio tradens C. s) princ. (principis C3) effic. C3. 4. t) dogm. pernit. A2. u) cum A3*. v) inrus Bl. 1) Ita ex. gr. Legendarium Teutoniciun saec. Xllin. ed. Busch, ^Zcitschrift fiir deutsche Philologie' X, p. 155, v. 688 sqq. 2) Aliter rectc Hist. Trip. VI, 1. 3) villa Oros., Ruf, Frut. 4) Ita Otto 45 secu7idu)n Frut. a. 340. 5) Cf. Frut. a. 340. i OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 193 Alexandro venerabili episcopo Alexandria'*^ pulsus erat \ re- i?M/.x,i3,i4. vocari conciliumque congregari suadet. Et sic iussu prin- cipis tam Alexander quam Arrius ad audientiam Constan- tinopolim vocantur. Itaque tota nocte vir Dei Alexander in 5 oratione iacens causam ecclesiae Domino^ comraendaljat. Mane facto Eusebius Arrium ad occlesiam vocat, Qui dum in itinere hu- manae necessitatis causa ad secessum declinatc, iustoDei iudicio blasphemaed ac fetidae mentis penas solvens in fetido ac turpi loco evisceratuse moritur. Fautores sui pudore ac confusione 10 pleni diffujfiunt. Imperatorem vero rem gestam celando per eunuchos contra katholicae fidei doctores amplius ac- cendunt. Non multis post diebus Alexandro mortuo Atha- »&. x, 15. nasius substituitur. Hic ferventis ingenii et in ecclesiasticis negociis vigilantissimus non solum contra hereticorum ver- issutias sollertissimus fuit, sed et contra imperatorum potentiam fortissimus extitit^" agonista. Cuius vir- tutes, agones ac labores qui scire vult, legat Tripertitam - vel^ ecclesiasticam hystoriam a leronimo scriptam ^ VII. Constantinus, dum Constantem fratremli bello insectatur, '^'■<'*- ^^-^ 20 non longe ab Aquileia iuxta* Alsam fluvium a ducibus eius occi- j^J/j^ ig ditur". Constantius occiso Coustantino solus Orientem, Constantei Occidentem habente, tenuit. Nam Dalmatius cesar, patruelis go^^f' ^"^' eorum, a militibus ante occisus fuerat. Igitur heretici y^- Ruf'x,iG-2o'. rentes, ne forte, si Athanasius adeundi principem locum ha- 25beret, catholica eum fide imbueret, circumvento prius augusto Athanasium scelcr a t u m e t flagiti osum mentiun- tur ostenduntque in argumentumk cuiusdam Arsenii brachium, quod ab i p s o magicae artis gratia p r e cisum dicebant. Quod idcirco fecerunt, quia prefatus Arsenius ab Athanasio soecclesial certis de causis pulsus, ubi esset, ignora- ))atur. Itaque iussu imperatoris apud Tyrum congregatur con- cilium, positoque in causa Athanasio producitur Arsenius. Qui duin utrasque manus haberet, calumpniatorum ap- paruit mendatium. In eodem etiam concilio meretrix, 35 quae se ab eo>'i corruptam profiteretur, inducitur, Sacerdos Christi presl)yterum " suum Timotheum monet, ut pro seo lo- quatur. Ille vero dum quereret ab ea, si ipse scelus hoc perpetraverit, 'Tu, tuP', inquit, 'in illo loco hoc fecisti'. Tum omnes ridiculosus pudor habere cepit. Nec propterea per- 4osecutio principis in Athanasium cessavit, quin immo post multa pericula ad fratris imperium in Occidentem eum fugere compulit. A quo humane susceptus, honorifice a) ab Alex. ('3. 4. b) Dom. om. A3. c) declinaret C. d) blasphemiae B2 (sed -i- erasunij. ('2. e) evisceratur B2, f) ext. om. A2; agon. ext. .44. 45 g) byst, vel eccles. A2. h) suum add. C. i) fratre suo Const. (', k) argu- mento C. 1) certis de causis pulsus (^cd. Ai. ra) eodem C; prolit. ab eo corr. A2. n) Tim. presb. suum C. o) ut ipe Ai*. p) secundum tu otn. C. 1) Ex Oros. VII, 28, 23 sq. 2) Hist. Trip. III, 4 sqq. 3) Ruf. Hist. eccl. X, lo sqq. 4) Cf. Hist. Trip. IV, 4; Frut. a. 343. 5) Cf 50 FriU. a. 343. Ottonis Frisingensis Chronica. 13 194 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. habitus ac postmodum in kathedram suam potenter remissusa est. Ibidem manens in ^cclesia Treverorum sub Maximino eiusdem ^cclesiae sacerdote^ Quicumque vult a quibusdam dicitur edidisse *• ^. v]ii, ' VIII. Eo tempore Liberius Romanus pontifex habita 5 Riif. X, 23. p r i u s cum imperatore disceptatione, in qua eumc Con- stantius t a n q u a m civitatis s u a e episcop um primo com mon e n - dum, post obiurgandum putavit, in exilium truditur^, Felixque diaconus suus ab hereticise ei subrogatur. Inter huncf Liberium et Silvestrum medius sedit lulius"-. lo Frut.2,b&. Hisdemo diebus Victorinus rethor et Donatus grammaticus Romae clari habentur. Floruerunt tunc civitatis Dei prin- cipes^ Paulinus Treverensis, qui Maximino successerat, Dyo- nisius Mediolanensis, Eusebius Vercellensis, Hjlarius Picta- viensis, episcopi. Qui omnes ob fidei katholicae testimonium i5 in exilium missi f eruntur ^ ' ^. Ex quibus Hylarius non solum verbo et exemplo^ ecclesiam Dei informavit, sed etiam multa scripturarum monimenta, Gallicanam subtilitatem et elo- quentiam redolentia^ reliquit^ ^^f-^>^^- Pulso de sede propria Athanasio Georgius procaciter 20 sibi episcopatum vendicabat. Antiocena et^ lerosolimitana ecclesia his malis plurimum laborabant. Non solum autem illae, sed ubique terrarum diffusa civitas Christi"^ his in- testinis malis angebatur"*^. Oros. r/7, 29. VIIII. Constans autem adversus Saporem Persarum regem, :i5 qui Mesopotamiam invaserat, *vario novem eventu gessit*/0 preha. Novissime, dum indiscrete pugnam adoriri cogitato, *) AUa manu s. XIII. in marg. add. C3: Monstratur hodie in monasterio sancti Maximini cripta, ubi latitans Athanasius scripsit Quicumque vult. 30 a) est rem. C 3. 4. b) -acerdo- tw loco raso A 2 ; episcopo C; preclarissimo supra lin. manu coaeva add. A 4, ubi eodem modo superscriptiim paalmum seu ymnum. c) Const. eum C. d) traditur A (corr. truditur A2); -ru- supra lociim rasum B 2. e) a catholicis C 2. f ) h C 3 ; hec C2, ubi omnia add. g) Isdem A. B2. h) prin- cipis ^3*. i) fuerunt C k) ex exeraplo^3. 1) vel C. m) diu add. Ai; in 35 add. C. n) ita A4. B. C3; angebatur muf. ageb. -41; agebatur A2. 3. 3*; auge- batur C2. 4. o) gogitat B 1. 1) Athanasium Treveris moratum Hist. Trip. Illy 8. idque sub Maximino episcopo factum esse Frut. a. 359. cum Hieronymo habet. De symbolo Quicumque tradunt Gesta Trev. c. 19. 2) Marcum, qui nie- 4C dius inter Silvestrum et lulium sedit (Ruf. Hist. eccl. X, 23^ Otto cum Hist. Trip. hoc loco omisit, sed infra in catalogo post librum VII. po- suit. 3) Cf. Frut. a. 361, Regino p. 15, Ruf. Hist. eccl. X, 21, Hist. Trip. V, 15 sg. 4) Cf. Hieron. epist. 58, 10. ad Paulimmi. 5) Cf. Ruf. Hist. eccl. X, 32; Hieron. De viris ill. c. 100. Ottoni Hilarii opera trita fuisse ex Gest. Frid. I, 5^sq. 58. apparet. 6) Cf. Ruf. Hist. eccl. X, 22; Hist. Trip. IV. V. passim. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 195 nocte victus aufug-it ac postmodum in oppido Helena iu xt a. Oros.etFrut. Hispaniam dolo Mao^nentii occisus est^.. Magnentius apudl^ Augustu- dunumc imperium invasit. In IUirico Veteranionem quendam senem imperatorem milites creant. Nepotianus Constantini sororis 6 filius imperium usurpans a Magnentianis ducibus^ opprimitur. Igitur dum Constantius fratrem ulcisci statuit, Veteranio- nem quidem primoc purpuram deponere compellit et post Magnentio bellum indicit. Pugna horribilis cum maximo Ro- raanorum detrimento committitur. Magnentius tamen^ victus 10 non multo post apud Lugdunum se ipsum interfecit. Decennius etiam frater eius, quem ipse in Galliis cesarem fecerat, laqueo se apud Senonasn suspendit. Constantius vero Gallum patruelem suum cesarem f a c t u m , tyrannice agentem, p e r e m i t ^i , Silvanum i etiamk in Galliis crudeliter agentem^ occiditl. Post"^ 15 haec lulianum fratrem Galli cesarem legit ac in Gallias misit. Hic primo ab augustis clericus factus ac lector ordinatus -, a perversis hominibus deceptus, militiae cingulum sump- serat"^ lulianus oppressas ab hoste GaUias fusis Alamannis diGOros. Germanis Rheno flumine seiunctisn in priorem statum re- 20 stituit. Dumqueo his elatus successibus in templum* qno dda,mP Frut. et veniret, corona subito super caput eius cecidit. Quo viso m i - ^^pJ^^^^P- lites imperium sibi a diis hocct omine ^ affirmant augu- ' ' riatums. Qua t vesania priorique prosperitate de- ceptus lulianus augusti nomen usurpat^ fidemqueu Christi 26 abdicit. Inter haec Constantius adversus Parthos procin c tum Oros. «^^ moverat, sed luliani fraude comperta, dum ad civile bellum ^'""^- revertitur, anno imperii sui XX°IIII°^ in via moritur. X. Anno ab incarnatione Domini CCC"LX°IIIP lulianus -^^«^- f Constantio mortuo XXX^s VI"s ab Augusto imperium a s - ^*'''*- ^^^' ^^' 30 sumpsitv. Hic primo, velut antecessorisw sui facta arguens, -S«{- episcopos a b exilio revocari ' iubet, post vero ^cclesiam Dei arte ' potius quam* vi persequi intentat. Denique tamquam reli- gionis consideratione removendos eos a ludis, a sacra- mento militiae arcendos, postremo ab omni terrena pos- 36 sessione, utpote quibus propria^ lex dicat: Nisi quis luc. u, 33. renimtiaverit^ omnihus quae possidei, non potest meus esse a) occiditur C. b) apud oni. A 2. c) Augustudinum Al — 3. 3*. B 2. d) militibus C. e) purp. primo C3. 4. f) tm^l. 3. 3*; tande C3. g)Scona8B2, h) occid Ai. Cusp. i) Silvanum — occidit {l. 14) om. editioyies. k) quoque ^4. 1) pere- 40 mit A 4. m) Post — Christianos laceravit (p. 196, l. ^) habet Cl, n) seuictua Bl; seiunctus 0 2. o) -que oj«. C2; His elatus succ. dum ^4. p) quoddam om. C 2. q) hoc om. A. Cl. 3. r) omne A2; hoie Cl; hoie vel doie radendo corr. oie C'3. s) auguriari A; auguriarum B2; aug. aff. C 3. 4. t) Qu^ J. 3* ; Que corr. Qua C 1. u) -que om. A 2. C2. v) ita A 1 (as- supra lin.). 2. 3*. 4. B 2. C2— 4; sumpsit A3 ; 45 assumit J51. Cl; suscepit Gotifr. w) antecessores B2 (corr., ut videtur, -ris). C 1. x) lex propria C 3. 4. y) renunciat A 4. Vulg. 1) rebus novis inhiantem Oros. VII, 29, 14. 2) Cf. Frut. p. 114; 1; Hist. Trip. VI, 1; Ann. Uild. p. 7. 3) Similia infra V, 7. de Eberivino niaiore domus dicta habes. 4) civitatem quandam Frut. 50 ^t Hist. Trip. VI, 1. 5) luhanus augusti nomen usurpat Herim. Contr. 358. et Chron. Suev. univ. 359. 6) Ex Ruf. Hist. eccl. X, 27. 7) Frtit. p. 114; 30. 8) Oros. VII, 30, 2. 13* 196 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. Jiist.Trip. discipidus, cohibendos decernit. Templa vero paganorum aperiri ^^''^- iussit, fastigia imperialia, utpote cocos, eunuchos, tonsores, publicum cursum» caballorum^ et mularum, tanquam philo- sophus amputavit lectionique nocte vigilans et scribens, die scriptain senatu recitans, operam dedit. Unde et philo- sophos super omnes amplexatus^ solusd imperatorume post lulium Cesarem philosophiae studium ^ coluit ^ Scriptis veros suis non solum antecessores suos imperatores, ,fc, sed etiam Christianos laceravit. Unde de^ ipso Socrates in Tripertita historia sic ait: Ut cocos atque tonsores ex- pellerety opus philosopM, non tamen imperatoris egit; ut autem detralieret atqiie laceraret, neque philosophi neque principis ^ fuit. Ea tempestate preclari civitatis Dei cives fuere Miletus Antiochenus, Maris^ Calcidonensis, BasiUus Cesariensis, Gre- tfc. F/, 6. gorius Nazanzenus episcopi -. Quorum unus Marisi pro- vectus aetate et moribus oculisque inbecillis lulian o in urbe regia Fortunae sacrificanti in faciem restitit eumque impium et sine"i deo^ apostatamque o , ut Zosomenus in Triper- tita^ refert, vocare non metuit. Cui dum lulianus tan- quam philosophicae patientiae nichil aliud quam ceci- tatem improperasset dicens: 'Neque Gralileus deus tuus tea curare potest', respondisse fertur: 'Ego Deo meo pro cecitate gratias ago^, quia hoc ideos est* gestum, ne te videam pietate nudatum'. Buf. XI, 9. BasiHus vero et Gregorius '^ ex philosophica et heremitica vita ad culmen sacerdocii assumpti non sohim huic tyranno et Valenti heretico auctoritate pontificah restitere*^, sed ef^ scripturarum suarum monimenta utiha admodum'^^' et pro- funda^ ecclesiae Dei rehquere^'. ^F/^e'^' luhanus ex subtihtate ingenii philosophos, ut dixi, sec- tare^ volens in tantam super se levatur vesaniam, ut iuxta Pytagoram^ spiritum in se Alexandri requievisse diceret ipseque ad instar eius totum orbem^ sibi subiugare pararet. a) rursum Al — ii. 3* (radendo umt. usuui A2); rursuui cory. cursura B2. b) caballarum Ai (corr., iit videtur -orum^. Cl; gaballorum C3. 4. c) amplexus Bl. Gotifr.; fuit add. C. d) solusque C. e) imperator >4 2. C2— 4. f) studium om. A 3. 3*, manu fortait.se alia, sed coaeva alioque atrarn. nKpra lin. stippl. A 2, manti s. XVI. in marg. suppl. A 1 ; Ces. phyam A 4. g) vero o»i. A 2. h) de om. A 3*. i) princ. om. A2. "y", manii s. XVI. siipra lin. suppl. A\; nequo princ. oh». -4 4; neque ipris op9 fuit, praecedentia -c*aret neq ; versu exeunte in niarg., phi — fuit novo versu incijjietite in loco raso exhibef A3. k) Maris >«?<<. Marinus C 4; Marinus Cwsp. 1) maris mut. magis C2; Mariuus f' 4. Cusp. m) fide 6'3. 4. n) a deo C. o) -que om. C. p) historia add. A2. C^. i; in Trip. om. A 4. q) curare te A 2. r) deo iteruni add. A 3*. s) i(l B2. t) est om. B 2. u) resistoro B2; retistere C 4. v) et om. B \. w) postmodum ('. x) profutura Cusp. y) reliqui^ ^3*. z) sectari Ai. a) Pigo- ram B 1. b) orbem nianii recentiore in niarg. siippl. signisqne post sibi insertuni B 2. 1) iu curia senatus recitavit orationes Hist. Trip. 2) Cf. Ruf. Hist. rccl. X, 25. XI, 9; Hisf. Trip. VI, 23. 33. 3) Cf etiam Hist. Trip. VI, 37. OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 197 Huius rei gratia dum adversus Persas procinctum moveret, Oro,9.r//, 30. a quodam in'^ insidias vocatur. Ubi dum ex sterilitate lo-*^ ^"^' corum miles deficeret, ipse telo in incertum misso post an- num et menses octo ^, ex quo^ imperare ceperat, ex quo vero •^'•'A: ^^'^* 5 cesar ordinatus fuerat, anno VII^, etatis XXX^P^, ictus in- teriit. Fertur de ipso, quod, cum iaculum contra se venire 'videret, ex divina id^* animadversione fieri cognoscens, non }i. * ad penitentiam motus, sed ad obstinationem devolutus, ore blasphemo diceret: 'Vicisti, Galilee'. Hoc enim nomine 10 Christum vocare solitus erat. Sic ergo Dominus civitatem Oros. suam ab impiissimo tyranno, qui Christianorum sanguinem diis suis voverat, ad plenum liberavit. Legitur in Vita beati cf. Frut. Basilii^*- ex precibus eiusdem^ sancti viri, eo quod Cesa- ream Capadociae, cui presidebat, in reditu funditus delere 15 decreverat, hoc^ telum a beato Mercurio martyre caelitus niissum, in argumentumque huius rei ferrum, quod iuxta eiusdem martjris tumbam iacebat, cruentum in^^ mane dicitur fuisse inventum. Quia vero Porphirius"^ et KaUstus ceterique* f autores '^^' ■^/4^^*^* 20 eius sapientiam pietatemque luhani predicant, qualia post mortem eius^ simulacra magicae artis gratia instituta in- venta fuerint, breviter aperiam. Ait ergo^ Socrates int&. f/,48. Tripertita^" hoc" modo: Cumque mortuus fuisset, et impio pius successisset in imperium, ingredientes^ in templum 25 viderunt midierem a capillis appensam, extentas habentem manus, cuius uterum aperuerat, ut^ Persarum^ victoriam in iecore eius inspiceret. Hoc scelus in Carris inventum est. Verum in Antiochia plurimas arcas hi palatio aiunt fuisse^ repertas^ humanis capitihus plenas et innumera in 30 *) non — devolutus (l. 8> om. C, habet Cusp. a) in om. B 2. b) exq, tnann recent. sttperscr. exq° B 2. c) anno add. C d) animadv. id A 2. e) blasii C 2. f) eiiidem B2. g) h A\. h) in om. A 4. Cusp. i) -que om. A 1. 3. 3*; et ceteri A2. k) ipsius C. 1) enim C. m) hystoria add. B 2; historia alia, sed coaeva manu alioque atram. stiperscr. ^ 2 ; in Trip. om. A 4. 35 n) h Al. o) ingrediente Al (corr. -es). B 2. p) ut alia manii superscr. C '6. q) Pers. om. C t. r) ct add. C 2. s) hum. cap. plenas rep. C. 1) Cf. Ruf. Hisi. eccl. X, 37. 2) Cf. quae e Vita Basilii Frut. p. 114. affert, quae Vitae s. Basilii translationis ah Anastasio confectae editioni Rosweydianae (Migne, Patr. Lat. LXXIII, col. 293 sqq.) desunt. 40 Ea, quibus Otto Frutolfum superat, supra maioribus litteris expressa sunt. Exstant in versione Euphemii apud Surium, De probatis sanctorum historiis I (IblO), p. 9 sq., et, no7i in omnibus cum nostro consona, in Vita Gi^aeca Amphilochio tributa, cf. Acta SS. Boll. lun. III, p. 423 sq., et ex parte etiam in vetere translatione, quam habes Bibl. Casin. III, Floril. 45 p. 209 sqq. Idem quod apud Ottonem habes 'Kaiserchronik' v. 10936 s^'^'.; ubi Caesareae mentio non fit. 3) Porphyrius Hist. Trip. VII, 2. commemoratur. 198 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. Hiet. Trip.puteis dimersa corpora mortuorum. In qua civitate com- perta nece eius non solum in ecclesiis nostros*, sed ei^ in^ theatris paganos^ exultantes resultasse prefatus scriptor COmmeinorat et clamasse: 'Maxime fatue, ubi suntc vaticinia" anno, ^q^; imperii vero» VIIP mense regno simul et vita perfunctus obiit. i-Vw^. XII. Annoo ab incarnatione Domini CCC°LX*'VII'> Valen- '&. tinianus item Pannonius ac mediocri stirpe ortus, sed animi a c ^'^^" ■^^'^' corporis magnitudine valens et urbanus, XXXiisVIII"s & ab Augusto "^ Oros. Vy/, 20 consensu militum in Niceal» sumpsit^ imperium. Is dum subr 32,1«^. luliano augustos millenarius ac circa palatium constitutus e s s e t , ■^**^' '^ '^^- i p s 0 t quadam die *^ Fortunae templum ingred i e n t e ministr i s q u e priu. ' templi introeuntesu gentili ritu purificare volentibus, dum imperatorem '^ precederet, guttam forte aspersionisv in cla- 25 mide habuit. Quod egre ferens tanquam eiusmodi^v non j^ purgat us, sed pollutus expiationibus ministrum templi v e r e • fortis et strennui militis officium" gerens pugno per- cussit. Ob quam causam a luliano militiax trusus custodi a e -/?«/•. x/, 2. que^ mancipatus post eiusy mortem iuxta promissum 30 Domin i centupl um recipiens pro militi a imperium est adep- tus^. Hic Valentem fratrem suum imperii socium legita, Pro - Oros. f//, copium e t i a m tyrannum cum complicibus suis occidit. H i s ' *^* d i e b u s terrae motus m a x i m u s pelagus quoque excussit, q u o d piurimas insulas et urbes involvit. 35 XIII. Anno imperii sui IIII''^ Gratianum filium suum im- »^- ^^A 32, 8. peratorem fecit. Tunc apud^ Atrebatas^ vera lana pluviis mixta a) ex om. A. B. C, suppl. Pithoeus. b) facta B 2. c) anathematizauit A 3. d) sed add. C. e) ut add. C2, post sequens et add. C3. 4. f) venit otn. foUo exeunte B 2. g) fainulari B 1. h) autem om. A 3. i) adiit A (super deletum ueii A \). 40 k) nitore A 3*. C'4; victorie C3. 1) suffocatur A2. 3*. m) suae add. AA. n) IP A 2; V scd'o -4 4. o) Anno — est adeptus (l. 30. 31> Jiabet C 1. p) Nycena A 3*. q) Buscepit C2 — 4. r) sub om. C3. s) nng. om. ('2. t) -o e corr. A 2; ipse A 1. 3. 3*. u) intr. om. (7 2 — 4. v) asp. om. A 3*; aspersione 6'3. w) tamquam pollutus non purg. eiusm. expiat. C. x) iu milicia C2 — 4. y) mortem eius A 3. z) est iterum add. A 3*. 45 a) fecit C (socium fecit tVt Zoco rasc* C 3). b ) tertio Orostws, t/. i^z-w^. c) apud om. ^ 2. 3*, sed continuo scriba ex atrebatas mutavit ap trebatas A2. d) trebatas A A\ cf. n. c. 1) Non de imperatore, sed de episcopis id Hist. Trip. l. c. tradit. 2) amicum sibi maxime factum Hist. Trip. 3) Cf. Hist, Misc. XI, 45. 4) repentina morte Hist. T^-ip. VII, 6 (= Hist. Misc. XI, 46>; prin- 50 cipis mors inmatura Ruf. Hist. eccl. XI, 1 fin. 5) Numerus secundum Orosiuni et sic deinceps. 6) Frut p. 115. 7) Cf. ex. gr. Sallust. Cat. 60, 4 : strenui militis et boni imperatoris officia simul exequebatur. 8) Frut. l. c; Hist. Trip. VI, 35. 200 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. ^'*J;^^''|'- d e s c e n d i s s e dicitur. Valentinianus Auxentio Mediolanen- ' 'siuma' episcopo ^ defuncto conciliuni convocat episcoporum habitoque exhortationis verbo eos pontificem eligere suadet. Cumque clamore oborto alii hunc, alii illum pete- rent", Arabrosius tandem preses^ et catecuminus^ ab omnibus 5 exposcitur, Videns ergo princeps omnium vota in eum concurrere baptismi primumc gratiam consecutum sacerdo t e m ^ e u m ordinari precepit. Sic Ambrosius, qTll non solum factis, sed et dictis et scriptis plnrimum ^cclesiam Dei postmodum fecundavit, baptismi simul et 10 sacerdotii don a suscepit. V e r u m imperator in Illirico sinodum congregavit ibique Niceo.xi,4. 8. Per idem tempus florebat Egyptus multis sanctorum 30 F//j'if" uiilibus ex Antonii discipulis in heremo philosophantibus. Ex quibus duo Macharii, Ysidorus", Pambos, Moyses et^ Beniamin, SkirionP'^, Helyas et Pauhis, Hylarion ^', Pachu- mius, lohannes ^ et ahi quam plures signis et prodigiis apo- stoHcis^i ceteris mortahbus eminebant. Quorum virtutes 35 vitamque continentissimam ^" ac humanam fragilitatem transcendentes labores qui scire cupit, legat leronimum ^ a) mediolciisium B \. b) presens C3. 4; preses et catoc. om. A?^*. c) gra- tiam primum A. B2. d) Niceno (^. e) hy m A 1. 3*; li m ^4 2: hui9 modi A 3. f) Valent. otn. verstt exeunte B 2. g) Phirigiae Al — 3. 3*; Phrisie C 2. h) Caro- 40 phiri4 4. c) argententarium A2', Argentaria Ctisp., Oros., Frut.; i. Argenti- 35 nam manu s. XIII. supra lin. add. -B 1 ; -inum manu recenti superscr. B2; Que nune Argentina dicitur eadem manu in marg. add. C'4. d) Romani om. AZ. e) Alem. A. B2. f) militia^3; milia Alem. A2. g) XVII. AA. h) recompensari ^1—3. 3». i) amplexibus C2; amplexus ('3. 4. k) tunc om. A2. 1) Non — commemorat (l. 28j habet Cl. m) iam om. C2 — 4. n) super Hunorum gens manu s. XIV. 40 nuperscr. Ungerhvolkh^l. o) nat. ante A2. p) est C. q) hab. Gothos A2. r) Wisog. Bl, C2 — 4. s) Ostrodoxorum Cl. t) dura om. C 3. 1) Hanc nominis formam lord. Rom. 312. praebet, v. etiam n. c. 2) Cf. etiam lord. Get. 25, 131 = Frut. p. 124, 45. 3) Ex qiio haec omnia fere etiam Frut. in Chronicart» suam recepit. 4) Cf. lord. Get. 45 24, 180. 48, 240. 5) lord. Get. 60, 31 G; Frut. p. 130, 30. 6) Cf cx. gr. lord. Get. 5, 42. 14, 82. 24, 130. 48, 246. Sed Otto auctorem suum non omnino bene intellexit. 7) lia Oi'Os. VII, 38; 10; Vese- gotliae lord. et Frut. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 203 ipsos, qui eos invitaverant, sternunt, post tota terra igne ac ferro^ depopulata ubique diffunduntur. Contra quos oros.r/j,3S. Valens ab Antiochia procinctum movens, sera penitentia ductus^*^, catholicos ab exilio revocari iubet episcopos. Ipse 5 tamen a perfidia sua propter iusiurandum non recessit. Pugna in Trachia conseritur. U bi - dum Romanus fugatur exercitus , imperator sagitta sauciatus in cuiusdam villulae casa fug i e 11 s lat i t a r e v o 1 u i t. Quem insequentes Gothi anno imperii sui^ XV^^, post mortem vero^ fratris sui IIII^^, 10 cum casa pariter incendunt. lusto Dei^ iudicio ^ id factum creditur, ut, qui eos veram fidem petentes igne perfidiae^ accenderat^, ipse ab eis igne materiali accensus ^ communi quoque careret sepultura ^. XVII.^ Anno ab incarnatione Domini CCC°LXXX°III°i Gra- l^^^y^j g^ 15 tianus XLus ab Augusto imperiura, quod cum Valente antek habue- ' ' rat, cum Valentiniano fratre obtinuit. Qui rei pubHcae 1 subvenire V 0 1 e n s Theodosium, n a t i o n e Hyspanum, fortem ac rehgio- sum militem, apud Sirmiuram purpura^^ indu t u m iraper a - t o r e m Orientis f e c i t. 20 Huiusdiebus** synodus s e c u n d a CL episcoporum sub Da- Frut. maso papa adversus Macedonium - et Sabellium '^, quorum prior spiritum sanctum per filium factum dicebat ^*^, alter vero sine personarum discretione^ eundem patrem, quem et fihum esse Hist. Trip. asserebat", in urbe regia congregatur ^, dampnatisque^ et ' 25 anathematizatis simul cum Arriana^^ his heresibus fides con- firmatur catholica ^^. a) igne ferroque A 4. b) motus C. c) sui om. A 2 ; anno iterum add. A 3. d) vero otn. B 2. e) iud. Dei Al. 2. 3*. 4. B 2. f) perf. — igne (l. 12) om. C 3. g) accenderant radendo corr. -rat A 2 ; accendant A 3. 3*, corr. aliu atram, aecend'at 30 A 3. h) numeriis om. A 1 ; XVIII. et sic deinceps A 4. i) 382. Frut. k) antea C 2. Oros. ; an ea C3; autea C'4. 1) publici B2. m) Sirimum Al — 3. 3*; Srimium corr. Sirmium B 2 ; Syrmum C 2. n) purpura B 2. o) discret. om. C 3. p) -que om, C 3. 4. q) h^resi add., omisso his Cusp. 1) sera . . paenitentia Ruf. Hist. eccl. XI, 13 ; sera paenitentia 35 stimulatus Oros. (= Frut. p. 119, 40^. 2) Ea quae sequuntur in non- nullis vel cum Hist. Trip. VIII, 15. vel cum lord, Rom. 314, Get, 26, 138. vel cum Frut, p. 119. 124: sq, magis conveniunt, 3) Oros. VII, 33, 13; Frut, p. 119, 45. 131, 2. 4) Frut, 5) iusto iudicio Dei Oros. VII, 33, 19; item Frut. p. 119, 45. 124, 65; cf. lord. Get. 26, 138. 40 6) Haec proxime ad lord. Get. 26, 138. et Frut, l, c. accedunt, sed et Oros. VII, 33, 19, etsi non eadem verba, sententiam tamen eandem habet. 7) Verba Orosii VII, 33, 15: etiam coramuni caruit sepultura; cf supra III, 17, p. 157, /. 5. 8) Vide Frut. a, 384. et p. 155. 9) Cf Hist. Trip. IX, 12. 14. 10) Macedonium spiritum sanctura Deum esse 45 negantem Isid. Orig. VI, 16, 7 (= Decr. Grat. c.\, d. 15, ed. Fried- berg col. 34, ct Sigeb. a. 386^. 11) Hist. Trip, IX, 16. 204 OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. IV Oros.vji,3i. Theodosius veroa tam virtute quam prudentia^ Go- thorum gentes devicit federeque cum Athalarico- rege eorum^ inito^ipsum ad se^ Constantinopolim vocavit. Quo cum ve- *p. nisset^ Athalaricus, diem ultimum clausit. Gothorum vero gentes virtutem et mansuetudinem principis videntes Ro- 5 manorum se subdidere"* imperio. Theodosius Archadium filium suum socium imperii legit. Interfl haec Maximus arrepto per tyrannidem in Brittanniae imperio Gratianum VI"^ post mortem Va- lentis imperii sui anno in Galliis interfecit fratremque suum Valen- tinianum Italia expulit. Qui ad Theodosium fugiens paterne ab lo eo excipitur^. Frut.et XVIII. ^ Anno ab incarnatione Domini CCC°LXXX«VnP Oro». r/j, 35. Gratiano interfecto Theodosius XL^sIus ab Augusto Romanum im- perium solus obtinuit. • His diebus civitas Christi sopitis tam forensibus i5 quam civilibus malis plenum gaudium pacemque^ per- f ectam habere cepit '^. Floruerunt^^ • ^ autem timc illustres viri, moribus, vita ac scientia graves, Martinus Turonorum^ episcopus, Ambrosius Mediolanensis^ antistes, Severinus Co- loniensis^ presuP", leronimus presbyter^. Augustinus quoque 20 caticuminus ab Ambrosio tunc baptizatus invenitur ^. et fYut. Itaque christianissimus princeps^*^^ ulturus^ occisum, restituturus vero^' exulantem^ adversus Maximum in Deo magis quam in homine confidens procinctum movet. Quem Oros. in Aquileiensium finibus aggressus interemit. Quo viso An- 25 dagratius'' comes, qui eius fautor erat, semet mergendo^ ^Q"l'g ^^ necsiYit. Peracta victoria Theodosius cum Honorio filio suo parvulo Romam venit ibique ordinata bene re pubUca et Valentiniano Occidentis imperio rehcto Constantinopohm rediit. Porro Valentinianus , dum ad GaUias revertitur, 30 fraude Arbogasti ac Eugenii laqueo, ut a quibusdam dicitur ^^, a) vero om. C i. b) eorum oni. C. c) uenissc B 2. d) Inter haec om. B 1; Inter haec — exeipitur (l. li) in loco raso angustius scripta A 3. e) imp. in Brit. A2. f) XVII. ^l; numerus om. A3; cf. p. 203, n. h. g) per- fectaraque (-que om. C 2) pacem C. h) Floruerunt — invenitur (l. 21) habet C 1. 35 i) turonum A3. C2. 3; Turou C4. k) Mediol (7 1. 2 ; Mediolanensiura (73.4. 1) colo- nieh C2; Coloniensium 6' 3. 4. ra) cpiscopus A 3. n) imperator augustum C. o) occ. ult. Bl. p) vero om. ^4. C'4. q) exultantem Bl. r) ifa Al — 3.3*. Bl; Andogratius, -do- s«/)ra /jw. -4 4; Andagnatius J5 2 ; Audragatius C. Orosii codd. (Audvag&- thius). s) necando C. -40 1) Cf. lord. Get. 27, 139. 141 (= Frut. p. 125;. 2) Ita Frut. ; Athanar. Oros. et lord. seinper. 3) Cf. lord. Get. 28, 11:2. 4) Cf. lord. Get. 28; 145 (= Friit.p. 125,15;. 5) Cf. etiam Frut. p. 131, (50. 6) Cf. etiam Aug. De civ. Dei V, 26 in. 7) Idolorutu cultum sub Constantino neglegi et destrui coeptum Theodosio imperante collapsum esse Ruf. Hist. 45 eccl. XI, 19. habet, ubi etiam de Theodosii co7itra haereticos selo agittir. 8) Cf. Frut. 2). 131, 5 ; Regino p. 16 sq., qui Severinum apud Frutolfum non obvium sub Archadio ponit. 9) Fruf. a. 391. 10) Cf. Hist. Trip. IX, 23: imperator, cum esset perfectissimae Christianitatis. 11) Oros. VII, 35, 10; Frut. p, 131,45; utramque opinionem. Ruf. Hist. 50 eccl. XI, 31. habet, cf. Aug. De civ. Dei V, 26. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONIOA. LIB. IV. 205 suspenditur, Eugeniusque ab Arbogasto imperator creatur. Quidam tamen dicunt eum propriis manibus ex dolore hoc Hnf. xi, 31. genus sibi''' mortis intulisse. Hic* est Valentinianus, qui ab Ambrosio catecu- .. niinus factus. antequani baptismi gratiam perciperet. uiorte huiusmodi preventus est. Qua de re predictus s!*vicL, episcopus epistolam lugubrem dictavit. quae sic incipit ^- '^""'^"j. "^*"'- Ventrem tnmm (lolco, rfentrem/ m/euni/^^ (/foleo/^. In qua /^»-. 4,' 19. ab eodem dictum invenitur: Qu/a, queni In Christo 10 regenerattmis^ eram, amisi, ip^e vero gratiam. quam po- poscit, non amiyit. Ex^ qua auctoritate quidam nostri* temporis theologi - divinant»** post promulgatam Evan- gelii sententiam, qua dicitur; Nisi quis renotus fiierit loh.i,^. ex aqua et spiritu .mncto^. non poteM intrare in regnum Dei, aliquem^ sine sacramento baptismi vel effusione^ sanguinis ob testimonium passionis Christi vel attesta- tione dominica salvari posse, sic ratiocinantes, quod' /?o;/'" alligavit Deus sacramentis^^ potentiam suam'''', non bene considerantes, quid secundum quid loquantur auctores, quid opinando. quid asserendo, quid ex^' magnitudine doloris semet consolando. Quod tametsi verum sit, Dei 1.') io *) Hic est — actenus (p. 206; l. 11) om. C, habet Cusp. **) Manu s. XIV. vel posteriore in inarg. add. A la: Male dicit divinantes, quia hoc Augustinus probat in Ubro de 25 civitate Dei VIII ^^, Extra De presbytero non baptizato c. 11^'', et De consecratione di. IIH: Baptismi vicem^. De A 4: rid.f Appendicem p. 466. a) mortis sibi Ai. C3. 4. b) nieu supra p.rasum mo B2. c; dot B\\ doleo corr. ex colis /f 2. d) ila PitJioeus ; regener. in loco raso A^\ reKn*aturus yl 1 ; regna- 30 lurus A2. B (-g- erafium H 2), manu coaeva corr. regeneraturus A2; reguaturus ^4: renaturus Ciisp. cum Ala, uhi regnaturus erctso -g-; regneraturus Vrstis. e) J5t Bl. f) nostris />1. g) ifa Bl; diuantur A2; diuinantur ^ l. 3. 3*. 4. B2. h) saucto oni. A2. 4. i) aliquos A (mut. ex aliquando A\), k) effusione B2. 1) q, mann recentiore sujierscr. qa B2. m) non om. J5 1 ; nc corr. n J.1. n) sacrani. om. A^*. 36 0) de A 3*. 1) Minime. Sed (Xto ipse Anibrosii De obitu Valentiniani con- solatione (c. 29 sq.) non usus sua ex Hugonis dc S. Victore Summa Sententiarum, iract. V, 5, Migne, Pairol. Lat. CLXXVJ, col. 132. de- prompsii. 2) Hugo de S. Victore, Summa Sentent., tract. V, 5 sqg., 40 cf. De sacrameniis Ckrisiianae fidei fl, Q, 7 ; Bernhardus Clarevall., Ad Hugonem dr S. Viciore iraci. da haptisino etc, maxime c. 2, 6 sqg., Migne, Fatrol. Lat. CLXXXII, col. IQ^l sqq. Otio hic cum Abaelardo (Expos. in ep. ad liom. l. II, Migne l. c. CLXX VIII, col. 837y facit, cf. S. M. Deutsch, 'PeUr Abalard' (^1883; p. 466 sqq. 3) Hugo de S. Victore, 4f) Summa Sentent. V, 7 fin. 4) Ita Decr. Greg. IX. l. c. ; intellegendum est Aug. De civ. Dei XIII, 7. 5) c. 2. X. de presbgtero non baptizato 3, 43 ; Corpus iuris canomci ed. Friedberg II, col. 648 (Innocen- tius III. [II.] episcopo Cremonensi). 6) Decr. Grat. c. 34; D. 4. de consecr. ; Cmpus iuris canonici ed. Friedberg I, col. 1372. •iOH OTlPONIS EPISC. FRISINGENSLS OHHONICA. LIB. IV. potentiam regulis ^cclesiasticis vel sacramentis non co- hiberi, mihi tamen, qui Christiana regula stringor*, necessarium erit credere preter haec*^ neminem salvari posse. Quare, quamvis Deo tanquam omnipotenti^ lu- deum vel gentilem vel non baptizatum'^ sine*^ effusione 5 sanguinis, ut dictum est, vel attestatione propria possi- bile sit salvare, mihi tamen hoc credere erit inpossibile. Et ita divina potentia in talibus non* sibi, sed« mihi alligatur. Et mirandum, si hoc pietate ducti dicunt, quare non eadem pietate hoc de pai-vulis sentiant^. lo Quod si obiciunt, quod isti tanquam adulti credere pos- sunt, quod non illii, audiantV quod illi solo originali delicto obligati tenentur, quod non isti. Restat ergo, ut nos cum illis ac'^ illi nobiscum divinam admiremur in talibus, non discutiamus potentiam, exclamantes cum i5 ^'"/^.M^ ?: apostolo : 0 altitudo, et cum propheta : Iiidicia tua ahyssus multa. Sed haec^ actenus. Frut.et > Morte ValenttDiani comperta"' Theodosius, dum contra RHf. XI, 32. tyrannos exercitum parat, ad lohannem Egypti monachum Eutropium eunuchum misit eveutumque rei a viro Dei re- ^o quisivit. Cui ille prophetico", ut erat plenus^, spiritu^ plenam de tyrannis promisit victoriam. Igitur rehgiosissimus i* imperator, fide potius*^ quam milite armatus , exercitum Ovos. FJ/,35. ^^4.1. , ••,. ^,. «^B^.r.x/^as. contra tyranuos movet, premissisque ^ Gothis, quorum X miHa rfj^vnt/. ab Arbogaste"'' fusa dicuntur, et* ipse cum ahis iter per- 25 agit". Dum^* ergo in Alpibus convenissent , tyrannique meUorem pugnandi^ facultatem^ iu eminentiori loco habe- rent^, augustus totam noctem lacrimis et orationibus per- vigilem^ ducens Deo* se committebat^. Mane facto pugna *^. 20^ conseritur, victisque tyrannis Euge*nius captus interficitur, 3o Arbogastes vero propria manu sibi iniecta vivendi^ finem fecit. Quam*^ victoriam meritis piissimi imperatoris ac ora- tionibus^ ecclesiae a Domino inpetratam imber^ caelitus missus ventoque in ora hostium impulsus probavit. Quod a) tringor i?l; vel religione ligor add. /? 1. 2 (^aw habet C \. r) Diri- machus A. B2; Telemachus vel Tilemachius Hist. Trip. s) ac om. A^, erasum B2; et C. t) coperto A3. u) cum A3*; quidem (quid C 2) eum C2 — 4. v) nun- tiandum Cl; numeran- in loco raso Ai; ceus. numer. A2. w) -modi om. C 3. 1) Hi Claudiani versus (De teHio cons. Hon. v. 96. 98^ ab 07'osio 46 VII, 35, 21, Aug. De civ. Dei V, 26, F7'ut. p. 132, 20. afferuntur. 2) Post mortem Gratiani secundum Frut., quod etiam Ottonem scribere coluisse ex IV, 19 m. (cf, IV, 18 m. ; IV, 20. 2\) patet. 3) Eusebius Rufinus Frut. a. 398. 4) Religiosam humilitatem Theodosii in hoc facto Aug. De civ. Dei V, 26. praedicat; cf. supra III, 33 fin. 5) Scilicet 50 Thessalonicensium. Quod Ottonem in itinere C7'ucis a. 1148. ipsum ex- pertum haec verba postea addidisse puto. 208 OTTONIS EPISC. FRISINGENSXS CHRONICA. LIB. IV. Hist. irip. m 0 r t u o Theophilus Alexandrin orum pontifex cum aliis epi- ^'^' scopis ab imperatore a d a ordinandum regiae urbis epi- scopum evocatur. Qui dum Ysidorum presbyterum suum pre- fatae^ sedi preponere cogitasset . X, 3. Iste lohannes, qui et Chrisostomus ^ tanquam aurei oris propter eloquentiam voeatus, primo a Miletio Antio- censium presule in eadem occlesia diacon us ordinatus, i post eius mortem ad heremum se transferens ibique per triennium Deo vacans, ab Euagrio presbiter ordinatus fuerat, i» iudici o, quic antea ipsum con- fitendo exaltatus erat, iam ipsum contemp nendo humi- liari debuit. Non multo enim post mortuus est. Archa- ^^'*'- ^'"^^- dius etiam imperator, vir mitis et quietus, XIIII°^ imperiid post ' * mortem patris anno vitame finivit Orientisque imperium 10 filio suo Theodosio octenni reliquitf, Anthemio prefecto, qniib.xi,i. muro maximo regiam urbem circumded e r a t & , omnia disponente. XXI. Anno ab incarnatione Domini CCCC"XII°h dehmcto Frut. Archadio ^ Honorius XL''^III'^^ ab Augusto ^ Occidentis ^ im- perium tenuit. Verum Gothi Rufino ac Stilicone*^' ^ incitati '^' 37 ^f^^' 15 cum Alarico rege suo^ qui ^ lingua eorum ex genere Bal- '"'"'^- ^^'- thorum^", secundae^^ post Amalos nobilitatis '^ , Baltha, id est audax, vocabatur, per Dalmatiam^ et Venetiam digressi in [ Emiliae finibus castra metantur missaque legatione ad im- peratorem, qui Ravennae tunc ^ forte morabatur, terram 20 habitationis superbe deposcunt addentes, quod, si gratis acci- pere non possent, ultro eam arriperent. ConsiKo ergo ac- cepto princeps terram eis versus Hyspaniam, quae ei rebellis L erat, tradidit. Ad quam possidendam dum pergerent Gothi, I Stilicoi patricius^' et socer Honorii eos fraudolenter inse- 25 quitur, commissoque preHo, amisso milite, ipse in fugam vertitur. Qua de causa commoti barbari ad Emiliam, unde digressi^ fuerant, revertuntur, totaque igne ferroque ^ vastata provincia, ad Urbem progrediuntur. Quam etiam trepidam oro», f//, 39. irrump u n t dat i s q u e precept i s , n e sanctorum ^ loca viola r e n t u r , 30 concrematis^ aliquibus Urbis regionibus predam innume- rabilem* diripiunt. Innocentius papa tanquam iustus Loth, ne penas peccatricis Urbis^ videret^", Ravennae morabatur. a) eletus ^ 1. b) iud. Dei Al — 3. C S. 4; Dei om. A 4. c) qui antea om. C3. d) imp. ow. A; sui add. B 1. e) uita A2. f) Anth. pref. omnia 36 dispon., qui muro max. regiam urbem circumdedit, reliquit C. g) circumderat A 3. h) CCCoxno A. i) imp. Occid. A 2. k) Sulicone A 2. 3. 1) suo, qui lingua om. A. m) Barlthorum Bl; Baltharum (73. n) sede A2. C3; sed'e C2. o) in marg. manu coaeva, eadem qua supra p. 210, n. y, add. dict, iceteris a bihliopego ab- scisis A2. p) dalmaticam Bl. q) Sulico A2. r) pat ei9 corr. palciP Al. 40 s) egressi C. t) dirip. innumer. Bl. u) populi C, Oros. 1) Ita secundum Hist. Trip.; 13. Frut.; 12. Oros. VII, 36; 1. 2) Cf. Hist. Trip. XI, 1. 3) Honorius ab Ottonis auctoribus pro se non numeratur. 4) Cf. etiam Oros. VII, 38. 5) Hoc loco Otto sua in universum ex ipso lordane, non ex Frutolfo, quamvis pauca ad eius verba 46 magis accedant, desumpsisse probatur. 6) qui tunc ibi erat Frut. p. 125, 30 ; qui intus residebat lord. Get. 30, 152. 7) Cf. Hist. Misc. XIII, 27 (vel Paidi Romana XII, l^), quam tamen adhibitam vix putarim. 8) Cf. etiam lord. Get. 30, 156. 9) Cf. etiam Hist. Trip. XI, 9. 10) Similem sententiam infra IV, 24, p. 215, l. 23 sq., habes. 14* 212 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. His^ diebus cum pagani contra fidem murmurarent iiicerentque Romam a diis in summo honore conservatam, Ohristianis temporibus dehonoratam ^, Augustinus librum de civitate Dei scripsit, Orosius hystoriam suam^ texuit, leronimus ^ ecclesiasticam hystoriam ab Eusebio scriptam 5 transtulit duobusque^ libris appositis usque ad mortem Theodosii deduxit^. Facta est autem haec tam famosissima quam insolen- tissima irruptio Urbis per Alaricum anno a conditione eiiis MOC^LX^Iino 3, ab incarnatione vero^ Domini CCCC^XVO^ g^ lo sicut supra dixi ^, Romanorum regnum, quod Babyloniorum regno in multis similem ortnm ac progressum habuit, iuxta maiorum nostrorum supputationem eodem a conditione sua ab Alarico, quo et illud ab ortu suo ab Arbato ^ prefecto, anno 40^2. ' dehonoratum fuit^. In eadem irruptione soror Honorii Placidia 15 lord. Bom. inteT aliam predam capitur, quam postmodum Ataulfus iu ^^'^' matrimonium sortitur. tfe. 324. Inter haec Constantinus Gallias occupans Constantem filium suum ex monacho cesarem fecit^ Sed non multo post tem- poreS pater apud Arelatum, filius apud Viennam^i vita pariter 20 j{ jord.Get. Q^ regno privantur. Gothi^ vero Romanae urbis potiti vic- et Frui. toria per Apuliam et Campaniam in Syciham^ et Affricam ire proponunt. Dumque in confiuio Brictiorum^ incaute mari"^ se committunt, multos de sociis perdiderunt. Alaricus quoque ultimum diem clausit. Quem in tantum dilexeruut 25 barbari, ut amnem Barentum iuxta Consentinam civitatem de alveo suo derivarenf^, ipsoque ibi cum multis copiis se- pulto, occisis omnibus captivis, qui huius facti conscii erant, amnem ad proprium^ alveum reducerenti^. Quo mortuo, tam hoc quam priori infortunio perculsi Gothi Athaulfum 30 sibi regem creantes reverti statuunt. Sicque per Romam oros. rn, 43. redeuntes ea, quae antea^ rehquerant ^* , depopulantur. Sed Ataulfus amore uxoris suae Placidiae a finibus Romanorum cedit ac in Galhis ^ iuxta provinciam Narbonensem, quam a) His — deduxit (l. 1) habet Cl. b) suam — hystoriam (1.5) om. C3. 35 c) duobus quoque B2. d) perduxit C2 — 4. e) Dom. vero B 2. f) arbace C; cf. ex. gr. Frut. p. 48 ; mpra p, 70, n. 3. g) ipse A 2. 3. h) vientia A2; til. uienne Ai. i) Gothi — dedit (p. 213, 1.2) habet (71. k) iu Syc. om. C2— 4. 1) Brutiorum Cusp. ; Brutionum Urstis., sed cf. lord. m) se mari A2. 4. C2 — 4. n) dirivareut -4. o) propria in ^4 3. p) reduceretur B2] reduxerunt C2 — 4. q) ibi 40' add. C. r) relinquerant C 1. ii] 1) Vide Aug. Be civ. Dei 1,1. F, 22; Oros., Prol. I. 2) Immo \\ Rufinus; cf. supra IV, 5 pn., 6 /?m., 14, p. 200, l. 37. 3) Oros. VII, 40, 1. 4) Frut. p. 134, 70. 5) ///, 6, p. 141, m. 10; cf. etiam IV, 5, p. 191, l. 12, et infra IV, 31. VI, 22. 6) Oros. II, S, cf 46ii //, 2, 9 (dehonorata). 7) Cf. etiam Frut. p. 134, 60. 8) Cf. etiam Frut. p. 125, 45 ; lord. Get. 31, 160 sq. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 213 postmodum ^ vir Dei Egidius inhabitans metropoli^ ex nomine suo, ut villa Sancti E^idii dicatur, dedit, in loco, qui usque bodie Palatium Gothorum vocatur^, con- ,208. sedit. Sed postmodum a Constantio^ comite pulsus in Oros.r//, 43. 5 Hyspania resedit cum Gothis. Post quem *tercius ab eo Valha^, qui Giserico^ successit, vicinas gentes et precipue Wandalos, qiii et ipsi tunc noviter in Hispanias^ venerant^, bello pressit. XXII. Honorius Eraclidem comiteme Affricae c o ntr & o>os. vii, 10 Romam venientem per Marinum f comitem vicit et Carta^inem, 42,i0s52. • • • €t f Vtit ubi et postmodum occisus est, fugavit, pacem etiam adiuvante Constantio, qui Constantinum et Constantem in Galliis oppresserato-% integram ecclesiae Dei reddidit in Affrica. His diebus sub Innocentio papa corpora sanctorum 15 Stephani protomartiris et aliorum Luciano sacerdoti revelata sub lohanne lerosohmorum^^ episcopo f uere ^. Non multis Ipost diebus sub Bonifacio, qui Zosimo successori^ Innocentii substitutus erat ^, leronimus presbyter XC^I^ ^ etatis suae anno in Bethlehem^ ad^ Dominum migravit. Defuncto Boni- 20 facio Celestinus sedit in Urbe ^^. ValHa cum augusto fedus iniit eique Placidiam sororem Frut. suam reddidit^^ Hucusque Orosius cronicas suas^ perduxit^^. Honorius XXX*' I" "^ imperii sui anno, quorum duos sub patre, XIII ih. cum fratre, reliquos cum fiho fratris regnaveratn, Romae moritur. 25 XXIII. Anno ab incamatione Doraini CCCC^XXOVIP Theo- ,i. dosius iunior XL^^IIII^^ ^^ ab Augusto patruo mortuo solus regnavit. a) metropolim C2 — 4. b) Constantino A^. C3. c) Giserica A; Segerico Cusp. d) Hyspania A2. e) com. om. C3. f) Mariu Bl. g) presserat A2.4.. h) lerosolimo C (episc. iheros. C4). i) ita Pithoeus, Gotifr.; successore A. B. C. 30 k ) raigr. ad Dom. A 2. 1) cronica i. annalia sua A 4. m) 30. Frut., sed nonnulli recensionis B*, quam ab Ottone adhibitam non esse constat, codices 31. habent. n) re- generaverat ^ 1. 3 (in loco raso), corr. regnaverat A 1. 1) C. a. 715, cf. Acta SS. Boll. Sept. I, p. 289 sqq., aut c. a. 514, cf. 'Histoire generale de Languedoc, nouv. ed! I (1872); p. bbb sqq. 35 2) Ripam Gothicam a. 878. inte^' possessiones monasterii S. Aegidii nomi- natam inveni, Jaffe - Eivald, Reg.pont. nr. 3176, quam Goiffon, 'Bullaire de Vabhaye de Saint-Gilles', Nlmes 1882, p. 8. planitiem prope Rhoda- num esse dicit. 3) quartus ab Alarico Frut. p. 125, 50 = lord. Get. 32, 164. 4) lord. Get. 31, 162, cf Frut. p. 125, 45. 5) Oros. VII, 40 42, 1 sqq. ; Frut. p. 134, 60. 6) Cf. epistola Luciani de revelatione corporis S. Stephani etc., Migne, Patrol. Lat. XLI, col. 807 sqq. Inno- centium papam ex Frutolfo Otto addidit. 7) Cf. Frut. a. 405. 420. 421. 8) Ita Frut. a. 423, Herim. Contr. a. 420, Beda, Martyrol. Sept. 30 ; c/". Hist. Misc. XIV, 3 (Paulus, Hist. Rom. XIII, 4); 97. Regino p. 17 -, 45 98. Sigeb. a. 421. 9) Ita ex. gr. Hist. Misc. l. c. (Paulus, Hist. Rom. l. c), Herim. Contr. l. c, Beda l. c, Sigeb. l. c. a. 421. 10) Fi'ut. a. 425. 11) Vide etiam Oros. VII, 43, 12. 12) Frut. idem post mortem Honorii a. 426. relatam habet. 13) 47 ° loco Frut. 214 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. Huius virtutes in Tripertita hystoria omnibus antecesso- Hi8u Trip. j.i}3ijg s^ijg preferuntur ^. Inter quas et hoc commemoratur, quod ad instar Alexandri Magni, dum in procinctu esset ac ex fervore soUs et squalore^ pulveris fatigatus siti laboraret, poculum sibi iocundissimum allatum, ne sohis pre ahis refi- 5 ceretur, rennuit. Floruerunt diebus eius lohannes Cassianus^ here- mita, qui Collationes patrum descripsit ^- -, et Germanus Autisio- dor e n s i s episcopus ^. Synodus e t i a m tercia d s u b Celestin o pap a * vel eius successore Sixto ^, mediante Cyriho Alexandrino ^ lo et Archadio episcopo ab Italia destinato, temporibus luve- naHs regiae urbis^ episcopi^, ducentorum episcoporum ^ contra Nestorium ^, qui duas in Christo personas assere b a t '^, Ephes i c o n - gregatur^, osten soque in duabus naturis Christi e unam per- sonam esse, cum fautoribus suis Nestorius iusto dampnatur 15 anathemate ^. Fruf. Theodosiusf contra lohannem, qui Hesperiae'" regnum in- vaserat, Valentinianum amitae suae Placidiae ex Constantio filium, adiunctis sibi Aspare et Ardabure^^ sociis, cum matre in Italiam destinavit. At lohannes iuxta quosdam Asparis et 20 Ardaburis dolo^^ iuxta alios vero ducatu angeli^^ Ravennae -^*?f • ^'^'^^- n e c a t u r. Sicque res publica religiosi principis meritis ' ■ a tyranno liberatur^*. Hucusque Theodoritus» episcopus et Socrates et Sozomenus, viri disertissimi ^^, hystorias^^ suas perduxe- 25 runt. Quae postmodum in unum volumen redactae et a Cassiodoro Senatore per Epiphanium scolasticum a a) sualore A2; scalore C4. b) monachus et add. Cusp. c) describit A. d) tercio A2. e) in add. C4. f) Theosi9 Bl. g) ita B. Cl. Pithoeus ; Theodo- sius A; Theodorus C2 — 4; Theodoricus, et in marg. vel Theodorus Cusp.; Theodor. 30 — accepere (^. 215, l. 2) habet Cl. h) historiam suam C. 1) .Hist. Trip. X, 27. XI, 17. 2) Frut. a. 432. 3) Frut. a. 436. 4) Ita cum Merlino etiam Beda Chron. mai. 561, Herim. Contr., Bernold., Marianus ScotuSj Sigebertus. 5) Ita Frut., Chron. Wirzeh. 6) Hist. Trip. XII, 5. 7) Constantinopohtani Merlin. ; Hierusolymorum Hist. 36 Trip. XII, 5. 8) Haec ex lis desumpta sunt, quae in Merlini aucta Pseudo - Isidori editione in praef. leguntur, Migne, Patrol. Lat. CXXX, col. 3. 9) Haec ex iis profecta sunt, quae apud Isid. Orig. VI, 16, 8 (= Pseudo-Isid. Praef. c. 11, ed. Hinschius p. 20, Sigeb. a. 433, Hui/o de S. Victore, Erud. Didasc. IV, 12, Decr. Grat. c. 1, d. 15, ed. Fried- 40 berg col. 34> leguntur. Sed Ottonem ipsa coticilti acta (Mansi, Ampl. coll. conc. IV, col. 1279 sqq.) inspexisse propter Archadii episcopi men- tionem crediderim. 10) Cf. ex. gr. Hist. Trip. XI, 18. XII, 1 (Hespe- riarum regna). 11) Hac nominis forma lordanes utitur. 12) lord. Rom. 328. 13) Frut. p. 135,20; Hist. Trip. XI, 18. 14) Hist. 45 Trip. XI, 18: imperatoris oratione praevaluit (sc. Aspar^, cf. ib. XI, 17 fin. 15) Ita Hist. Trip., Praef. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 215 Greco in Latinum versae ^ a tribus auctoribus Tripertitae hj^storiae* nomen accepere^. XXIIII. Occiso tyranno Theodosius Valentinianum, cuiusFrwf. ope civile malum sedatum fueraf-, rcmuneratione 5 dignum iudicans imperii socium legit et augustum statuit appellari*. His diebus Wesegothae « in Galliis habitabant. Ostrogothi et Gepidae, ex quibus Avares et Longobardi descen- deruntd, Danubium transeuntes e , Gepidae quidemf circa Sigedonemg et Sirmium, Ostrogothi veroh^ qui priusi in Pannonia morati 10 fuerant, exhinc inTracia habitaverunt, ubi perXLVIII'^ annos morantes ad Occidentem iter flectunt. Wandali autem sociatis sibi Germanis cum Modigisilo 1 duce Hispanias occupaverant. Ea tempestate fuere duo insignes pretores, Etius et Bonifacius. Q u 0 r u m Bonifacius comitatum" Affricae ab imperatore ac- 15 cepit. Sed dum fraude ac delatione Etii Bonifacius apud Placidiam au gus ti^i^ matrem iniuste accusatur, missi sunt contra eum duces Mavortius et Galbio ». Quibus a Bonifacio occisis Sigiswalduso comes contra eum destinatur. At Bonifacius in Hyspaniam transiens ascitisP Wandal i s totam e i s Affricam 20 t r a d i t. Qui m o x ferro 1 4 ; ascitis alia manu mut. accitis C3. q) terram igne ferroque (ac ferro C 4) C. r) devastantes Al. 2 (devast. terram). 3. B2. s) diflFund. ubique -<4 2. t) eum om. A2 — 4. C2. 1) Hist. Trip., Praef 2) Cf, si placet, lord. Rom. 327 sq. 3) principatum Frut. p. 135, 35 ; Bonifatium comitem lord. Rom. 330. 50 habet. 4) Cf. supra IV, 21, p. 211, l. 32. 216 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. Frut.a.u.tem tradita parte Affricae Romani pacem dederunt. His diebus Gisericus *"Wandalorum rex Arrianus Christianos affli- *p gens episcopos in exilium misit. Kartaginem invadens multis divitiis ac^^ ecclesiastic i s ornamentis spoliavit. Frut. XXV. Anno^ imperii Theodosiic XXX" terrae motus hor- 5 ribilis Constantinopoli fuit. Ob eam causam ayoc • OTheoc*^ • ayoc® • yckypwc^ • ayoc^ • aeaNaecoc^ • eLeyfoN^ •yMag^-i, hoc^ est : Sanctus Deus, sanctus foi'tis, sanctus ^ immoHalis, miserere nobis, dum a populo cum Proculo episcopo suo caelesti commonitione caneretur, terrae motus cessavit *. Unde ab imperatoreio eiusque sorore Pulcheria, ut per totum orbem canticum hocii caneretur, preceptum est. Roma quoque tunc ex terrae motu in multis suis regionibus corruit. His diebus Attila Hunorum rex occiso fratre Bledao^^ tyrannidemP exercendo Traciam et Illiricum vastare cepit. Cui Theodosius datis VI . k) autem C. 1) (luam ai',, ac erasum B 2. m) pont. om. A 3. C. n) Quapropter C. 30 oj amacis Bl. p) XXV ^4 1. 3; XXOV^' B2. q) reliquas Al — Z (corr. alio atram. -os A 2). r) Theodosii — Eudoxia (p. 220, /. \) om. A 2. 1) Cf. Burchard. not. ad Nicol. ahh. Sigeherg. a. 1162, Muratori, SS. reruni Ital. VI, col. 915. 2) Venetiae civitatem ah Aquileiensihus Atiilae saevitiam fugientihus conditam esse primus Constantinus Por- 35 phi/r., De admin. intp. c. 28. Utteris mandavit, deinde Burch. ad Nicol. ahh. Sig., Chron. Ehersheim. c. 3^^ CN. Ao-chiv' XVIII, 2^. ol6), Martinus da Canale c. 3 ('Arch. stor. Ital! VIII, 1845, p. 272 sq.), Andr. Dand., Chron. V, 5, 1. Sed h. Herynagoramr Gradum a Frimogenio demum patriarcha (c. a. 628 — 648^ translatum esse constans opinio tenet ; unus, 40 quantum video, lohannes diac, Chron. Venet., SS. VII, 5, 10, idem. de Paulo patriarcha Langohardorum rahiem metuefite tradit, quem Attilae temporihus assignatum foedo hahes errore in diplomate Ludewici II. imp. n. 854. Oct. 30; Bohmer - Miihlhacher, Reg. imp. I-, nr. 1200 (^1164^. 3) Cf. W. Meger, ^Die Spaltung des Patriarchats Aquileja', ^Ahhandl. 45 der Gottinger Gesellsch. der Wissensch., phil.-hist. Kl. N. F.' II, nr. 6 n898^. 4) Nota, quemadmodum Gotifr. Viterh. Pantheon XXII, 17. Otfonis verha auxerit. 5) Cf. ex. gr. Frut. paulo itifra de Oreste patricio agentem, p. 138, lo: Ticinum, quae nunc Papia dicitur. 6) lord. Get. 43, 225. 220 OTTONIS EPISC. FIIISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. Frut. pat. At Eudoxia Gisericum » Wandalorum regem ob hanc molestiam vocat. Qu e m d u m vent u r u m Roman i cognoscerent, Maximum quidem^ tanquam huius mali incentorem tercio, ex quo imperium invaserat, mense membratim discerpunt et ipsi aiitiquae nobilitatis et 5 virtutis'^ immemores ubique diffugiuntd. Post haec Gi- serico^' Urbem tanquam habitatore^ vacuam irrumpere vo- lente, Leo papa occurrit in porta eumque ab occisione civium et incendiof Urbiso abstinere precatur. Igitur barbarus Urbemh quidem irrupit, spolia^ rapuit ac per XIIII lo percensuit dies, Eudoxiam cum filiabus duabus inter aliosi captivos abduxit'-, ab incendio vero tantum et cede ci- vium iuxta sacerdotis monitum abstin u i t. F a c t a est auteml<^ haec secunda ab Alarico Urbis irruptio a Wandalis MCC^IIIPl a conditione»" sua anno. Wandali LFrbe capta per 15 Campaniam diffanduntur eaque tota ferro ac igne^ vastata nobilissim as eiusdemo provinciae urb es Neapolini''' et Nolam expugnant. Huius urbis sanctissimus episcopus Paulinus pro redimendis captivis, quod in DialogoP Gregorii plenius habes*, barbaris se tradidit, Porro GisericusQ opibus Italiae 20 ditatus Trasimundo filio suo Valentiniani principis filiam copulavit. Cuius filius Hildericus matris sequens monita catholicus fuit. Cete- rum Attila ab Itali a digrediens Honoriam^ Valentiniani prin- cipis sororem sibi dari cum rogasset nec impetrasset, in terrani suam*^ cum indignatione^^ reversus puellam sibi 25 j speciosissimam s copulavit. Ob cuius amorem dum* luxu- i riosa celebrat" convivia, inebriatur nocteque proxima iuxta puellam resupinus ' iacens sanguine proprio effluente de naribus suffocatur, maneque facto a suis mortuus invenitur. lusto Dei iudicio id factum arbitror, ut, qui semper 30 humanum sanguinem sitiverat, proprio quoque'*' sanguine FrM/.8suffocatus interiret. Eadem nocte Marcianow 'in somnis appa- *p.ii -^^^^•^^^- ruit arcus Attilae fractus. Hic^ est Attila, qui, ut quidam ait, in concussionem gentium natus in mundo, terrarum omnium nietus, superbus incessu, oculos circumferens, bellorum amator, ipse 35 manu temperans, consilio validissimus, supplicantibus exorabilis, pro- picius semel in fide receptis, forma brevis, lato pectore, capite gran- diore, minutis oculis, rarus barba, canis aspersus, simoy naso, teter a) Geser. C. b) quidein orn. A2. 4. c) virtutes Ad. d) disfugiunt Bl. e) vacuam habit. C. f) civ. etiara incentorem ^ 3. g) Urbis om. ^ 4. (7 3. 4. h) qui- 40 dem Urbem C'd, 4. i) ceteros C. k) autem om. A 2. 1) 1207. Fruf. m) coii- dione Bl. n) igne ferroque C, o) eiusdem prov. oni. C, p) dialago Bl. q) Ov- siMicus Ai; Gesericus C, r) dignatione A3; cum indign. om. C. s) speciossimam B 1. t) cum A 2. u) celebraret C. v) proprioque C. w) app. Marc. iu soinnis A2. x) seqiientia usque ad martirem fecit ^. 221, l, b) hahet Cl, ubi in loco raso Rex 45 hunorum pro Hic est. y) siin9 (7 2 — 4. 1) Cf, lord. Rom. 334. 2) Cf. lord. Rom, 334. 3) Nea- polim vero . . . capere n o n valebant Frut, p. 136; 55. 4) Greg. Dial. III, 1, sed Otto Gregorium Frutolfutn secutus citavit. 5) Cf. lord. Get. 42, 223. 6) Cf lord. Get. 43; 225. 7) lord. Get. 50 49; 254. 8) Cf lord. Get. 49, 255. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 221 colore fuit. In exercitu eius fuisse D milia lordanis scribit. Hic etiam dum ubique terrarum discurreret, XI milia virginum apud Coloniam Agrippinam martirio coronavit ^. Beatum quoque Nicasium episcopum Remis pro Domino 5 occidens martirem fecit". Non multoa post temporeFrwf. Martianus VIP imperii sui anno fraude suorum Constantinopolib necaturc. XXVIIII. Anno ab incarnatione Domini CCCCLX" Leo ife. Bissa ortus^ ex tribuno militum ab Anatholio patriarcha coronatus 10 XL"^VII"''^^ ab Augusto Orientis regnum accepit filiumque suum Leonem regni f socium legit. Porro Occidentis imperium apud Ravennam Mauronianus acceperate. Quo quarto regni sui anno iuxta Dextonamli civitatem occiso Severus rursum Ravennae absque iussu augusti imperium invadit^ Quod per Illl^r 15 annos usurpans Romae diem obiit. Quo mortuo augustus Anthemium ex patricio cesarem factum Romam misit. Hic Ser- vand u m prefect u m in Galli i s imperium usurpare volen t e m in exilium trusit, patricium Romanorum* eadem molien- t e m occi di precepit. Verum Leo Zenonem generum suum 20 Orienti, Basiliscumi quoque, Verenae uxoris suae fratrem, AfFricae p r e fecit, Cum Ostrogotis e t i a m pacem faciens , Theodericum, T h e o d o mari '" Walamir i r e g i s fratrisk filium VIII ^ ann o s habentem^, obsidem accepit». Quem post tamen patrio cum ho- nore remisit. Inter haec RidiceP patricius Anthemium IIII" anno 25 regni sui occidit. Ipse vero post tercium mensem diem ulti- mum clausit. Porro Leo vivo adhuc Anthemio Olibri u m ad Urbem miserat, qui regiumQ nomen simul cum^ Placidia Valentiniani principis filia in uxore accepta sumens post VII menses vitam simul ets regnum finivit. Post cuius mortem 30 Ravenn a e Licerius imper ium assumitt. Quo sequenti anno ex- pul s o a c in Salona civitate Dalmatiae ^ episcop o ordina t o Nepos patricius, Nepotiani filius, Occidentis^ imperium rexit. Leo ergo Leonem Zenonis ex filia sua filium imperatorem fecit. Ipse vero XI^w imperii sui anno diem ultimum clausit. Hic paucis 35 mensibus imperans patrem suum Zenonem imperatorem creavit, ipse vero diem obiit. Porro Basiliscusx magister AfFricae uxorem suam Zenobiam augustam fecit. Igitur dum Zenony ad a) post multo A 2. b) Constantinopolim A2. B2. c) interficitur C d) mor- tuus mut. -tuo A 2. e) XL^VIP A. f) regni supra lin. suppl. A 1 ; socium regni A 2. C. 40 g) accep. om. Bl:, accepit -<4 4. h) Dertona Cusp. cum lord. et Frut. ; Tastonam Golifr. i) ita C2. Frut.; Basilistum A. B. C3. 4. k) filium fratris B 2. 1) VII corr. VIHO A 1. m) hab. ont. CS. n) accipit AA; obsidere cepit Ai. o) cum honore patri (pater C2) C. p) Ridic^ Al, i; Redice A2; Ricimer Frut. cum lord. q) regnum ^l. r) cum om. A4^. C4. s) finivit et (e ^ 1) regnum Al — 3. B2. t) assumpsit A2. 45 u) Dahn. om. Ci. v) orientis A2. w) 16. Frut. cum lord. x) Basilicus B. Cusp. ; BasilistUB C. y) ita B. lord. ; Zenona A 1 — 3 (-a erasum A 2) ; Zenona A 4 ; Zeno C. Frut. 1) Cf. ex. gr, Sigeb. a. 453; Acta SS. Boll. 21. Oct. t. IX. 2) Cum Ottone faciunt Sigeb. a. 453 (qui HuniSy noti expresse Attilae hoc facinus tribuit), Chron. Vedast., SS. XIII, p. 678 sq. ; aliter Flodoard.y 50 Hist. Rem. eccl. I, 6. et Passio S. Nicasii utriusque recensionis. 3) Cf. lord. Rom. 335, Get. 44, 236. 4) Romanus nomen hominis fuit. 5) Hanc nominis formam Otto ex lordane assumpstt, cum Frut. ubiqus Dietmarus habeat. 222 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. Frut.urhem regiam veniens a senatu ac populo gratantera suscipitur, Basiliscus^ depositis insignibus ad ecclesiam fugit. Frut. XXX. Anno ab incarnatione Dominic CCCCLXX^VI" Zenon genere Ysaurus XL"^VIII^^" Orientis imperium sortitur. Porro Occidentale , id est Romanum^, Nepos tenuit. H o c a regno pulso Orestes patriciuse filium suum, non iam augustum, sed augustulum dicendum, imperatorem Occidentis creavit. Itaque cum Romanum imperium, quod ceteris mundi regnis obfuscatis solum regnare videbatur, cum et ipsi^ peccatis exigentibus iusto Dei iudicio ea, qua aliis men- lo ib. sum erat gentibus, mensura remetiendum fuit '^, Odoacer, natione Rugus&, ex ultimis Pannoniae finibus cum Turciliug i s ^ , Scir i s , Herul is ad invasionem^ eius procinctum movet. C u i d u m Orestes patricius i n termin i s Liguriae occurr e r e t , vi s a manui eiusterritus aufugit acin Tycinum^ se contulit, 15 Q u e m Odoacer insequens capta urb e occidit ac inde p e r totaml Italiam diffuso milite regi umnomen usurpat. cf.ib.H.\Q a terra sua egressus, dum per inferiores Noricas partes vel"^ superiorem Pannoniam transiret, virum Dei" Seve- rinum Ravennatensium*^ episcopum"^, qui verbum Dei pre- 20 dicans iuxta radices Comogenis^ cellam construxerat, adiit enmque de eventu rei consuluit. Qui prophetico, ut erat plenus, spiritu^ omnia, quae postmodum exitus declaravit, ib. veraciter ei ^ predixit. Augustulus patrem occisum captam- quec[ ab hostibus cernens i' patriam mente consternatus 25 sponte purpuram XI° regni sui mense pariter cum regno deposuit. Odoacer ergo s nuUo sibi resistente victor Urbem in- greditur ut hostis subiectamque sibi ut rex disponit, postremo cum tota ItaHa servitio suo per XIIII annos man- cipata ut dominus gravi servitute premit ^. 30 XXXI. Exclamare* contra rerum mutabilium mi- serias tempore et loco exigente" cogimur^. Ecce enim a) grantant A 3. b) Basilistus i? 1. C3; Basilicus jB2; Balistus C4. c) Dom. otn. C3. d) ita C4. Cusp. et B 2 e corr. multo posteriore; XL9V1I9 Al—3. B. C2. 3; XL9VI9 A 4. e) filius patrieium A 2. f) ipi A 3. g) -gus e corr. A 1 ; Rusus A 2. 35 h) ita B2; Thurcilingis Bl; Turcilignis A; Turcelignis C et Cusp., qui in marg. vel Turingis addit. i) mamu A2. k) eadem manu superscr, i. papia C4. 1) italiam totam A3. m) 1 in loco raao A2; ut B2. n) de C4. o) -te- corr. ex -tis, -nsiii in loco raso Al; Rauentiatensium A2. p) ei om. C2. q) captaque Bl; -que om. C. r) cern. patriam om. C2. s) ergo om. A2. t) Ex clamore A1.3. 40 u) exig. om. A 2. 1) Occidentale . . . Romae Frutolfus. 2) Matth. 1, 2; Marc. 4, 24; Luc. Q, 38. 3) Cf. lord. Bom. 344. 4) Severum Raveti- natem episcopum a. 844. habes in Agnelli Lib. pont. Rav. eccl. c. 13 ; cf. Vitam eius, SS. XV, 1, p. 289 sqcj. 5) Quos montes ^Wiener-Wald' 45 dicimus ; cf. K. Zeuss, 'Die Deutschen und die Nachbarstdmme' p. 5; oppidi Comagenis Eugippii Vita s. Severini mentionem facit. 6) Cf. supra IV, 18, p. 206, l. 20. 7) Odoacar Urbem ingressus totius Itahae regnum est adeptus, quod per 14 annos nullo inquietante obtinuit Frut. p. i38, 15, cf. p. 128, 40. 8) Cf. supra II, 51 in. 50 OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. IV. 223 regnum illud maximiim ac potentissimum, quod solo j. 212. nomine gentes ante'^ terrebat, *orbem concutiebat, iam paulatim decrescendo^ et ex prima irruptione, quae sub Alarico facta est, dehonoratum ^, postmodum in concul- 5 cationem barbaris patuit. Et ut apertiora quae diximus fiant, misera Urbs primo ab Alarico -, secundo a Gise- rico ^ capta tantum ac populata, nunc vero ab Odoacro non solum capta, sed iure principis in potestatem ac imperium per XIIII annos lacrimabiliter subacta in- 10 venitur. Et vide, quod^, sicut^ supra*^ dixi^, non solum ortus eius, sed et finis Babylonico similis^ apparet im- perio. Illa post non multos annos conditionis suae gentes cepit subicere. Haec similiter, cum^ ad robustam venit^ aetatem, paulatim crescendo ac primo vicinas 15 urbes subvertendo, post ad ulteriora se extendendo ad tocius orbis pedetemptim apicem^ venit. Sed sicut nemo repente fit summus vel precipitanter^ de^ summo infimus, ita predicta Urbs, cum"^, ut dixi, in summo, quo altius in terra non potuit, fastigio fuit, humiliari de- 20 beret", cepit paulatim vires perdere et quasi^ iam^ in senili aetate posita defectum honoris, quem in robusta^ contraxerat aetate, pati. Accessit etiam ad miseriarum cumulum, quae semper caducarum rerum interitus est, sedis mutatio^ sub Constantino facta^. Et sicut ibi^ 25 regno ad Medos translato solo nomine mansit* impe- rium ^, sic et isto ad Grecos seu ad^ Francos derivato Urbis tantum antiquae dignitatis ac nominis manet vestigium ^. Illa primum'^ ab Arbato prefecto suo de- honorata, post a Cyro subacta est. Haec similiter ab 30 Alarico primo^^ dehonestata, postmodum ab Odoacro iure principis possessa est. Sed quia de rerum mutatio- " ' nibus regnorumque imminutionibus ^ ad ostendendos mor- talium casus mundique instabiles rotatus scribere pro- ce a) ante om. C3. b) descendo Al; descendendo A2 — 4. c) qd, -d corr. 36 ex q A 2. d) sicut om. A2. ' e) superius Cusp. f) similis hoc lor.o om., post imperio versu exeunte mantt coaeva add. A2. g) euni Al. 3, corr. cum^l. h) per- venit C. i) veuit apicem C. k) fit add. A 2. 1) inf. de summo A 2. m) ut cum dixi B2; cum in summo ut dixi A2. n) sententia non absohita ; l. 18. ant 19. alterum cuni vel simile aliquid suppleas oportet. o) quia B2. p) in senili iam C. 40 q) honesta (72. r) mutatio m loco raso Al; in utero manu s. XV. superscr. muta- cio B2. s) ubi Bl. t) mansit om. A2. u) ad om. A4. v) primo C. w) pri- mum A 2. x) minutionibus A 5. 1) Cf. supra IV, 21, p. 212, l. 3. et 15. 2) V. supra IV, 21. 3) V. supra IV, 28. 4) ///, 6, p. 141, l. 32 s(?. ; IV, 21, p. 212, 45 l. 11 sq. 5) V. supra IV, 3. 5. 6) V. snpra I, 32. IV, 5. 7) Cf. supra p. 7, n. 6. 224 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. posui ^ sicut supra dixisse me^ memini, cum Roma par- turiretur^, Babylonia finem accepit^ sic et modo, dum^ regnum Francorum, ut ita dixerim, seminaretur, Roma sub FrM<. Augustulo suo in ultima senectute, id est a condicione sua M^CCXX^VII" anno, barbaris tradita occasum minatur. 5 XXXII. Hic*^ quod supra promisi'^ dicendum puto, qualiter Franci, quorum mentionem fecimus, in Gallias venerint et quomodo a Romanorum principatu seiuncti® ib. in propria auctoritate manere ceperint. Hi^, ut dixi, a Troia digressi^, cum in Scithia sedes posuissent, dicti sunt 10 Sicambri. Dum^^ ergo toto^ orbe in provinciam Romanorum redacto et ipsi inter alios subacti fuissent, elapso tempore causa, quam supra reddidimus, aValentiniano dicti sunt Franci ac per X annos propriae libertati^ relicti. Quibus expletis, dum Romani solitum tributum repeterent, Franci, ut assolet, 15 libertate effrenes facti tributum dare rennuerunt^. Habue- r u n t autem inter s e antiqu i et nominis etvirtutis principes \ Priamum et Antenorem. Qua de re dum contra eos a Ro- ^ man i s pugn atur, occiso cum multis aliis Priam o m re g e eorum reliquin elapsi in partibus Germaniae circa Turin- 20 giam consederunt cum principibus Priami et Antenoris filiis, Marcomede et Sunnone. Porro defuncto Sunnone, communicato consilio Marcomedis filium Pharamundum 0 sibiP regem creavere. Leges quoque Wisogastaldo et Salagasto auctoribus exhinc habere cepere, Ab hoc Salagasto legem, quae ex nomine 25 eiusQ Salicai' usque hodie vocatur, inventam dicunt. Hac nobilissimi Francorum, qui Salici dicuntur, adhuc utuntur. Pharamundo mortuo Clodiuss filius eius crinitus, a quo Francorum reges criniti t sunt dicti, successit. His diebus, ut SUpra dixi ^, Francia quasi seminata^, Roma paulatim minui"^ cepit. 30 lam gentes"^, quae Romanorum provincias, non regna habitabant, reges creare, iam ex illorum potestate sub- duci ac in proprii arbitrii auctoritate stare discunt. ife.flinc Gothi, dum ipsam quoque Urbem depopulatix essent, in Gallica provincia, ut dixi ^, ultra Ligerim consederunty. 35 Burgundiones quoque iuxta Rodanum habita verunt, qui et ipsi a) raemini me C b) -ur erasum A 2, c) cum A 2. d) Sic A 2 ; totum c. 32. habet Cl. e) seuicti Bl; seu iacti corr. seiuncti C2. f) Hii C3. 4; Hic Bl. g) egressi A2. h) Cum C3. 4. i) in toto A2. k) libertate A2. 1) noluerunt C3. 4. m) rege eorum Priamo Cl. 3. 4; rege eorum om. C2. n) eorum add. 40 C3. 4. o) pharamu, sequentihus duabtis vel tribus litteris erasis A2; pharamum du A^. p) regem sibi -«4 4. B\. Cl. Gotifr. q) eius om, A2. r) silea A\ — 3; salea A^. s) Glodius B\. t) triniti in marg. suppl. B2. u) feminata A2. v) cepit minui ^4 1— 3; cepit om. Ai. w) lan gentes vel langentes A\; langentes mut. langentes Ai. x) depopulaturi B2. y) consedere C2 — 4. 45 1) Cf. supra epist. ad cam. p. 5, l. 28 sq. ; I, Prol., p. 9 ; //, 32 fn. 43 pi. ; infra VI, 17 fin. 2) V. supra I, 30 pi. 3) /, 25, p. bl. 4) IV, 31 fin. ; cf infra IV, 33. V, 16. 25. 5) Supra IV, 21, p. 212 sq. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. IV. 225 non multo post reges habere ceperunt ^. Sic et Franci RhenoFrut. transmisso Romanos , qui ibi habitabant, primo fugant, post captis Galliae Tornaco et Cameraco urbibus ac^- inde^ paulatim progredientes Remis, Suessonam, Aurelianum, Agrippinam^'*, 6 Treverim ac pene totam Galliam atque Germaniam ab terminanda, de civitate Christi, sed quamdiu peregri- ^4"^^^""' natur ^, utpote sagena missa in mare ^ bonos et malos continente * • ^, ceptam hystoriam prosequamur. Manet tamen adhuc perfida» ludeorum infidelium et gentilium* civitas, sed^ regnis nobilioribus a nostris possessis, illis > iam non solum ad Deum, sed et^ ad seculum ignobili- bus, vix aliqua ab eis gesta stilo digna vel posteris com- mendanda inveniuntur^. i:! INCIPIT^ LIBER QUINTUS. lord.Get. I. Occupato a barbaris Romanorum imperio Zeno ) ^''^^^* augustus Theodorico XII ^ ^ ab Hermanarico Ostrogoth o rum *) et gentilium om. A, habet Cusp. j a) latendum A. b) pro dominis spatium vacuum 7 vel 8 litterarum C 4. } c) Ac Cusp. d) duas om. A (manu s. XVI. supra lin. suppl. A \) ; dix. duas C 3. 4. ' e) promixtam B\. f) continentie (-i^ ^1)^1 — 3. g) perfidia infid. lud. C. 6 h) et add. C2. i) et om. B. C3. 4. k) Explicit Prologus minio add. Al. 1) ita Al. 4. B. C2; Quintus liber omisso Inc. C3; Inc. 1. quintus om. A2. 3. (7 4. Cusp,;, m) numerus om. Al. 1) Cf. IV, 4. 2) Cf. Verg. Aen. I, 282: Romanos rerum do-j minos. 3) Cf infra VII, Prol. fin.; VIII, Prol. in. 4) Cf. ex.^ gr. Aug. De civ. Dei V, 16; Hashagen, 'Otto von Freising' p. 51, n. 1. 5) Matth. 13, 47. 48 : simile est regnum caelorum sagenae missae in mare .... quam, cum impleta esset, educentes . . . elegerunt bonos in vasa, malos autem foras miserunt. 6) Cf. n. 3. 7) Septimiis\ secundum lordanem et Frutolfum numeratidus erat. OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. 229 regi Occidentisa imperium permisit senatum populumque ^^,!^'^ ^^^ Romanum summopere sibi commendans, Igitur dum Theo- doricus Gothorum v i r i b u s i n Italiam tend e r e t a c iuxta So- nium^ fluvium in Aquileiensiumc finibus castra metatus fuisset, 5 Odoacer ei cum magno exercitu occurr e n s in fugara vert i t u r. Frut. Inde cum c i r c a Veronam consedisset, rursum inito cer- tamine Odoacer ierga^ vertere compellitur, Fractus his malis Odoacer ad Urbem iter flectite. Sed dumf portis clausis introitus ei negaretur, cunctis in cir- ocuitu igne ferroque vastatis ad Ravennam d i gre d i t u r. Quem Theodoricus subsequens per triennium obsidione cinxits tandemque interposita fide ad deditionemh susceptum i infideliter occidit. Verum Rugi Odoacri socii Tycinum, cui beatus Epiphanius presidebat, cum adiacenti regione 6 vastabant. Hic episcopus tantae sanctitatis fuitk^ ut, dum a Theodorico pro redimendis captivis ad Gundebauduml Burgundiae regem mitteretur, VI milia captivorum pro sola religionis suae reverentia sibi a rege reddita dicantur™. Theodoricus 0 c c i s 0 Odoacro ad Urbem divertens cum magno c i v i u m 0 gaudio susc i p i t u r. Vide rem publicam" miserabiliter labefactatam**, cerne populum illum, sapientia ac viribus quondam orbis dominum ^, ad tantum venisseP defectum, ut a barbarica^i tjrannide^ conculcatus gravique^ dominationi manci- 6 patus non nisi a barbaro liberari queat, tjrannum sub- iecte ac gratanter suscipiat, ut alterius* tyranni domi- nationem effugiat. Itaque Theodoricus Romanorum potitus imperio haut memor ab augusto suscepti mandati fasque nefas- 0 que barbarice commiscens ac cives diversis iniuriis con- tumeliose afficiens imperium vertit in tyrannidem-. Cer- nens hoc vir clarissimus consularis ordinis Anitius M.^ Boetius^ ac rationis intuitu animadvertens ^^, dum tyran- nidi eius obviare molitur^, ab eo in exilium trusus Pa- 5 piae ^ in carcere ponitur. Ubi de contemptu mundi a) orientis C2. 3. b) Somum A. B2; SonicivL Cusp ,; Sonunm Frut. c) aqui- lensiura Al — 3; aquiliensium B2; Aqleiensium C2. d) terga — Odoacer Cl. 8J om. C2. e) vertit C f) cum C. g) cingit C. h) in dedicione C. i) acceptum C. k) erat C. 1) Gundebaz^ (tu Al.B; Gundeba24^2. 4 {ubi post Burg., omisso regera, 0 alterum dura add.); Gundebaldura, -1- mut. ex -n- B2. ra) dicuntur C. n) R. (= Roraanara) add. A'd. o) labefactata A2. 4, corr. -tata ^4; labefactara AB. (74. p) euenisse B2. q) barbarico A2; ab arbatica B\. r) tyrannide Al. 2. s) -que om. C. t) alti9 Al — 3. u) m C3; Manlii C2, uhi add. severini; Manlius Fithoeus. v) Boetii <7 2, ubi add. consulari sordinarii patricii Anici^ M. Boecig. vir) ala. advertens 5 A (corr. mann saec. XVI. [iiadv. A IJ. 1) Cf. supi-a V, Prol. p. 228 l. 8. 2) Cf. Frut. p. 129; ubi de Theodo7'ico inter cetera liabes: rabie iniquitatis suae stimulatus et: per ji maliciam impietatis et crudelitatis suae. Tyrannus Theodoricus ex. j gr. a Reginone p. 20. dicitur. 3) Cf. Boeth. Fhilos. cofisol. I, prosa 4. 1) 4) Cf. epitaphia Boethii metrica in Feiperi editione Fhilosophiae consola- 230 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. philosophicum utile valde^ scripsit^ opus. Extant preter haec alia scripturarum suarum monimenta ^ preclara, inter quae contra* Sabellium et Arrium de fidei^ sanctae trinitatis regulis^-^ ac contra Nestorianam® Euticianam- que heresim^ §cclesiae Dei tam utile quam subtile reli- quit opus. Libros** etiam Aristotilis^ de Greco in La- tinum *vertit eloquium et ad eorum lucubrationem plu- rima commenta vel transtulit^* ^ vel edidit^. Ad in- troductionem quoque Topicorum Aristotilis librum de topicis^ differentiis^ composuit^. Frut. Theodoricus qualitercumque acquisitum regnum tan- quam alienigena^ firmare volens Clodoveiiii Francorum regis filiam in matrimonium accepit, Amalfredam germanam» suam Wandalorum regi copulavit. Duas quoque filias, unam Sigismundo o BurgundionumP regi, aliam AlaricoQ Wisigoth o rum ^" regi dedit. > Hic est Alaricus^, qui* postmodum a Clodoveo^\ quod nos in priori per anticipationem diximus libro ^ victis Gothis interfectus est. Frut. II. V Anno ab incarnatione Domini CCCC°XC"PWj regnante VI^" post Pharamundumx Clodoveo rege Francorum, ) Zeno X VII" imperii sai ann o moritur. Cui dum frater s u u s Longinus succedere parat, ab Ariagney repellitnr, et Anasta- *) contra Sabellium et Arrium om. C, habet Cusp. *=^) Libros — composuit (l. lO^ om. C, habet Cusp. a) valde om. A2; valde utile C. b) seribit Al — 3; opus fecit Ai. c) fide > A, B2. C. d) reg. oitt. C. e) Nestoriana A2. f) heresimque Al — 3. g) vel edidit vel transt. Ala. Cusp. h) et de add. B2. i) ferentiis Al — 3, dif- alio atram. supra lin. suppl. A2. k) composui Al; comp. om. Ala. Cusp. 1) aligeni- gena B2. m) Clodouuyci B2. n) germaniam Al. 3, corr. -nam -4 3. o) Sigi- mundo Al — 3. p) Burgundiorum A. B2. q) Marico A (corr. AI. A2). r) Wisog. > Bl. C ; Wiseg. B2. s) maricus A2. t) qui erasum A2. u) Glodoveo B'2. v) ni. corr. II. C3. w) 492. Frut. x) phararamundum A3; Pharamudum B2. y) Adriagne C. tionis, p. XXXVII sq.; 'Kaiserchronik' v. 14159; A. Graf, ^Roma nella memoria . . . del medio evo' II, p. 343 sqq. 1) Cf. Frut. a. 508. » 2) Quatuor libellos a Gilberto Porretano commentariis imtructos, quos Rud. Peiper edidit post Phil. cons. libros, sub hoc nomine Otto comprehendit. Sabellianae haeresis a Gilberto in initio commentariorum suorum expresse mentio fit. 3) Scilicet Categorias et Ilegi sgfirjveiag (De int^rpretatione) librum; Analytica priora et posteriora, Topica, Elenchi anno demum 1128. a lacobo de Venetia translati esse videntur ; cf. supra p. 76, n. 2. ad II, 8, quamquam iam saec. XII. Boethio addicti sunt. 4) Ita Isagogen Porphyrii, quam etiam aeque ac Victorini eiusdem libelli inter- pretationem ampUssimis commentariis instruxit. 5) Ita in Categorias, in librum de interpretatione commentaria minora et maiora, Introduc- tionem ad categoricos syllogismos, De syllogismo categorico, De syllogismo hypothetico. 6) Supra I V, 32 fin. 7) Habita Aegidii Romani ratione. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. 231 sius ipsius consilio, consensu omnium XL"^VIIII"^ ab Augusto JPrw^ imperi um adeptus Ariagnem ^ in coniugio sortitur, E r g o ^ regnante in Oriente^ Anastasio Euticiano, Theodorico vero Arrian o Rom am premente magna discordia in gcclesia Dei 5 oritur, Symach o et Laurentio pro sede pontificali in Urbe contendentibus. Cui contro versiae cum multorum^"* cleri- corum ac laicorum sanguine per tres annos continue pro- tractae synodo convocata Theodoricus finem inposuit. Nam Symachum saniori electum consilio in kathedra firmavit 10 Laurentium q u e depo s i t u m in L ucerina * civitate episcopum f e c i t. Quem<^ postea tumultuanteme exili o i n Dalmatiam r e 1 e - gavit Symachusf. In hoc scismate Paschasius diaconus, ze\um.^''^p^°^' Dei non secundum scientiam habens', Laurenti o a d - ' herens, post mortem suam, ut beatus Gregorius in 15 DialogO SCribit, quamvis tantae sanctitatis fuerit, (juod mortuo eo per dalmaticam ipsius feretrog" impositam cecus illuminatus sit *''', p e n a s s o 1 v i t. H i s d i e b u s Trasimundus Frut. Giserici filius, Wandalorum rex, ob katholicam fidem CCtosXXti episcopos a d Sardiniam i n s u 1 a m in exilium misit. E a tempestat e 20 Fulgentius episcopus v i t a et scientia clar us et insignis habe- batur. Per idem quoque tempus Arrianus quidam Olimpius nomine, dum in Affrica indigna ac blasphemah de Deo verba di- cereti, igneo gladio caelitusk percutitur in balneo. Quidam etiam dum^ ab^i eiusdem heresis episcopo baptizarin vult, 25 heretico dic e n t e : 'Baptizo te in nomine patris per filium in spi- ritu sancto', subito aqua non comparuit, Quo viso qui baptizandusii* erat ad ecclesiam confugit ac iuxta katholicae tidei normam baptismum accepit. P o r r o Anastasi u s Clodove o reg i o p e r epi- stolas dignitatem consulatus obtulit et ipse ab EuticianaP 30 heresi propter ad monit i o n e m Ormisd a e pap ae non rece- dens, sed pertinaciter in ea manensQ, XX^VIIPi'-^ imperiis s u i ann o fulmine, u t a qui b u s dam dicitur, ictus* interiit. Clodoveus q u 0 q u e XXX° anno v i t a e t regn o perfunctus Lotharium filium cum tribus aliis^i reliquit, qui regnum 35 inter se diviserunt. III/ Anno a b incarnation e Domini D^XVIIII*', regnante Frut. in Francia cum fratribus Lothario, lustinus sen e x , a) Adriagnem C. b) Igitur C2 — 4; Ergo — penas solvit (l. 11) habet Cl. c) in Or. om. A (manu s. XVI. in marg. suppl. Al), c*) multitudo C2. 3. ^^d) ta- 40 men add. C ^j»os< postea C3^. e) tumultuante C3. 4. f) Sym. owi. C4, g) feretro C 1. h) blasphemia .Bl. 2. C 2, corr. -ma £1; plasma corr. alia manu plasphema C'3. i) diceret verba A2; verba ederet C. k) de celo gladio C. 1) dum otn. C4. m) ab om. A2. 3. n) baptizare A2. n*) baptizatus fuerat C3. o) Cl. Fran- corum regi C. p) Euticiano Al. 3, corr. Euticiana Al; euticia, sequente una fere 45 littera erasa A 2. q) permanens C. r) XXVII, A lo. Cusp., Frut. s) anno imp. sui Al — 3. t) ictus om. Bl. u) fratribus add. Cusp.; tiliis add. Gotifr, v) num. om. Al; IIII. corr. III. C3. 1) Nucerina Frut. 2) Cf. supra p. 168, n. 5, ad III, 27. .3) Immo eius dalmaticam feretro superpositam daemoniacus tetigit 50 statimque salvatus est Gregor. 4) Ita secundum lord. Rom. 359. et Reginonem p. 19. 20 232 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. JV-M^ natione a Ysauricus ^ vel* Illiricus, L"^ ab .Augusto senatus voluntate imperium accepit c. Huius diebus Hildericus Trasimundi ex Eudoxia filius regnum adeptus, cum esset catho- lic u s , universos episcopos a patre suo exilio d relegatos re- V o c a V i t. lustinus e t i a m augustus z e 1 o fidei hereticos p e r - 5 sequebatur. Ad q u e m Theodoricus Arrianus lohannem papam misit denuntians, ni^ ab Arrianorum persecutione cessaret, se Christianos^ afflicturum. Quod dum princeps miseratus ob sacerdotis preces annueret ac ipsum cum honore suscept u m honorifice dimitteret, lo reversumf ad se Theodoric us in vinculis posuit fame- q u e afflict um& sacrilege extinxith. Simachum v e r o patri- cium i a c Boetium senatorem nobilissimum, CUlUS supra mentionem feci^*-, crudeliter ante necaverat. Ob ea n o n m u 1 1 i s post die bus, XXX^^imperii sui anno, sub- 15 itanea morte rapiturl ac iuxta Gregorii Dialogum* a lohanne et Simacho in Ethnam"^'^ precipitatusn a quodam homine Dei cernitur. Hinc puto fabulam illam^ traductamP, qua vulgo dicitur Theodoricus vivus^ equo^ sedens ad cf. ib. inferos descendisse ^. *Quod autem rursum narrant eum Hermanarico Attilaeque contemporaneum fuisse, omnino^ stare non potest ^, dum Attilam * longe post Hermanaricum constet" exercuisse"*" tyrannidem isttimque post mortem At- tilae octennem a patre ^ obsidem Leoni augusto traditum. »7». Defuncto Theodorico'* Athalaricusw filiae suae^" Amalsuindae^ fili u s X annorumy regni z gubernacula suscepit. Hunc, cum a adhuc viveret, pater^^ principibus Goth o r u m *) Ysauricus vel om. C. Cusp. a).naticioe Al. b) ysaurus Ai. c) suscepit A2. d) in exilio C. e) ui A3. C2; ix Ai. f) ea quae sequuntur usque ad tT&diinm (l. 2A) habetCl, m6j lohannem 30 pa,pam 171 loco raso .pro reversum ad se. g) extinctum A3. 4. h) vitam finire fecit Ai. i) patum Bl. k) fecimus C2 — 4. 1) theod^^ico de berne nianu s. XIII. in marg. add. Al. m) fluvium tnanu fortasse paulo posteriore in ntarg. add. B2. n) proiectus (72 — 4. o) illam om. C3. p) traductum ^41. 2. q)unius^l. r) sedens equo A 3 ; equo sedens vivus C 3. 4. s) omino A 2. t) attila mut. attile 35 Al\ Attila A2; Attile AZ; Athila C2. u) constat A. v) ex creuisse C\. w) ita Bl. C; Attal. A. B2. x) ita Frut. ; Amalaiunde A. B; amalsuilde C y) annos habens C. z) gub. regni A 2. 4. a) dum B 1. 1) universos Italiae populos Frut. p. 129; 25, cf. p. 139; 30. 2) Vj 1; P' 229 sq. 3) per triginta annos Theodoricum Romani 40 popuii principatum tenuisse lord. Rom. 349 tradit; 31 annis Frut. ad a. 495. habet. 4) Greg. Dial. IV, 30. 5) in ollam Vulcani Frui. p. 129; 40. cum Gregorio. 6) Cf. Mullenhoff, 'Zeitschrift fiir deutsches Altertum' XII ('1865^; p. SSO sqq. ; 0. L. Jiriczek, 'Deutsche Helden- sagen' I (^1898^; p. 268 sqq. 7) perpendat qui discernere noverit, 46 quomodo illud ratum teneatur, quod etc. Frut. p. 130; 30 ; cf. etiam 'Kaiserchronik' v. 14176 sqq. 8) septennem a patruo Frut. p. 130; 45, sed vide p. 137; 25. 9) Cf. etiam lord. Rom. 367. 10) Cf. etiam lord. Get. 59, 304. 11) Immo Theodoricus avus secundum lord. et Frut. 50 25 OTTOXIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. V. 233 commendaverat exhortans e o s , ut senatum a c populum Ro- Frrit. manum d i 1 i g e r e n t principem q u e ^ Orientis propitium habere studerent. lustinus vero lustiniano sororis suae filio impera- tore post se destinato VIII" imperii sui anno finem vitae 5 f e c i t. IIII.'^ Anno ab incarnatione Domini D°XX°VIP lustinianus F>«^ j^usjus ^i^ Augusto imperium accepit, regnantibus adhuc in Francia Clodovei filiis. Hic tam strennuissimus quam christianissimus imperium quasi^^ mortuum loresuscitavit, rem publicam labefactatamc plurimumd reparavit ac inter ceteras gestorum fortium virtutes- per Bilis i arium e patricium d e Pers i s , qui Romanos fines f invase- rant, magnifice triumphavit. Leges ante ipsum editas, pro- fuse et inordinate conpactas, compendiavit et ad ordinem 15 revocatas in unum volumen compilavit, quae hactenus ex^ eius nomine lustinianae voeantur^*^. Multis quoque per latitudinem imperii decoris basilicis ecclesiam^ Dei ador- nans ^ inter alias omnium materia et opere prestantissimam in urbe regia in honore divinae sapientiae, quam Greci so- 20 phiam vocant, construxit^. Herulorum regem Gratem nomine i^rw^. ad se Constantinopolim venientem in epiphania Domini baptizari fecit, Tunc etiam rex Hunorum* Garda et mulier quaedam vidua ex Hunis cum C milibus gentis suae^ fidem et baptismi gratiam accepissel feruntur. Porro Athalaricusm adole- 25 scentiam suam a c n matris viduitatem iuxta patris^ monitum augusto commendans in tuitionem a piissimo principe^ suscipitur. Ipso vero non multo post a suis occiso '^ mater eius Theodatum in regnum ascivit. Qui, ne dicam, in- grati^, sed infidi militis officium gerens eam in balneoP 30 *) Manu s. XIII. in niarg. superiore f. 70 ^^. add. Bl: Nota, quos modo Turcos appellamus, Huni dicebantur anti- quitus, a Gaspiis portis primitus egressi ^. Occiden- tales vero Huni sunt, quos Ungaros et Avares ap- pellamus. 35 a) Hum. om. ^l; V. C3. b) quia B2. c) labefactam AZ. C. d) plur. om. C. e) ita Bl. Gotifr. ; Bisiliarium A. B2; Bilisarium C2; Biiisarum C3; Byli- sarium C4. f) fines om. A2. g) lustin. ex eius nom. C. h)appellanturifl. i) Dei eccl. A2. k) ecclesiam manu recentiore versu exeunte add. B2, 1) fer. acc. C. m) Attal. B2; Atthal. Al — 3 (-h- supra lin. A\). n) et J.4. C. o) imperatore C. 40 p) balnea A. 1) Cf. p. 232, n. 10. 2) Cf etiam Paulus, Hist. Lang. I, 25. 3) Cf Paulus l. l. : codicem lustinianum appellari praecepit. 4) F7'ut. p. 143, 20 : ecclesias reparavit, cf p. 141, 25. 5) Mulierem cum suis baptizatam esse Frut. p. 139, 50. non tradit. 6) V. supra p. 232, 45 n. 11, ad V, 3. 7) Immatura morte p7'aeventum, non a suis occisum esse Athala7'icum Frut. p. 139, 60 {cf p. 129, 45^ cum lordane tradit. 8) immemor consanguinitatis et beneficii Frut. p. 129, 50. 9) Cf Hist. Misc. XVII, 14. XVIII, 31. 234 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. Friit. strangula vit. Igitur lustiuianus Bilis i arium a patricium p r i m o in Affricam destinavit Wandalisque deletis provinciam a barbaris liberatam Romano imperio restituit \ Post, cum e u n d e m contra Theodatum tanquam traditorem regni- que invasorem- mitteret, fractus animo tyrannus5 Agapitum papam^ ad eum pro petenda pace direxit. Q u i d u m Euticetis errore deceptum ad katholic a m fid e m revo- casset principem ac Anthim i um regiae urbis episcopum eandem heresim defendentem excommunicasset , ipse ibidera vita functus c migravit ad Dominum. Hic pontifex lo tantae sanctitatis fuit^, quod in porta nrbis regiae in ipso ad imperatorem ingressu cecum illuminavit^. Inter ih.hsiec Bilisiarius® Theodatum perfidiae suae penam^ solvere compellens interfecit^. Witigis^ regnum*^ post mortem Theo- dati invadentem^ captivum^^ Constantinopolim misit regnum- 16 ^eo/sS'' <1U6 Gothorum, quod per duo milia vel amplius annorum cf. Frut. lordanis ^ stetisse commemorat, finivit et sic tam ex Affrica Wandalis quam ex Italia Gothis exstirpatis utrasque in pristinum statum reduxit provincias. Hucusque lordanis episcopus, natione, ut ipsemet testatur ^, Gothus, Gotho- 20 rum historiam necnon et chronicas "^ suas perduxit ^. lord.Rom. BiHsiariusn adhuc cum Theodoberto Francorum rege, Lotharii fratre^, qui cum CC t i ^ mili bus Italiam in- vaserat, pugnam commisit rogantibus q u e 0 Francis pacem concessit ac Italiae finibus eos sine Romani militis dampno 26 ih. 376 sqq. cedcre persuasit. Inter haec Parth i cum exercitu Syriam Neocesareamque vastan t e s Antiochiam tendunt. Quibus d u m Germanus patricius cum lustino filio consule decertare non sufficeret, relicta urbe ad partes Cib'ciae se contulit. Pers ae tamquam vacuam urbem irruuntP, pred a m diri- 30 piunt, urbes vicinas populantur et totius Celesyriae Q bona unius a) ita J3 1 ; Bisiliarium Al — S. B2 (ubi manu recenti superscr. al Belisariu>. (7 3. 4; Basiliarium Ai. C 2. b) papa A2. c) defunctus vita C; ibi defunctus, omisso vita A 4. Frut. d) erat C ; fuit om. A 4, ubi manu alia in marg. add. erat. e) ita B\\ busiliarius A\ — 3; basiliarius A^. B2. Gotifr. ; Bilisarius C (mut. ex bala- 36 sarius C 3j. f) penas AA. C. g) ita A\. 3. B. C (mut. -gura C2); Wingis ^ 2. 4 ; Vuittigis Cusp.; Vuittigera Pithoeus. h) regnum om. A; post mortera Theod. regnum C. i) suadentem A (regnum invadentem manu s. XVI. in marg. add. A 1). k) capui- uum A2. 1) stet. lord. A 2. 4. m) -h- supra lin. B2\ cronicas A2. C; chronica sua A4:; Chronica sua Pithoeus. u) Bisiliarius Al — 3. B2; Bysil. -4 4; Basil. 40 Gotifr.; Bilisarius C (mut. ex Bal. CZ). o) regnantibusque A (corr. manu s. XVI. rogant. A\^ corr. rogant. J.4>. p) irrumpunt A. B2. q) ita B; Celesiriae -4 3. 4; c«jlerisi^ -4 1; celerisie A2; celesarie C (mut. cesarie C2; corr. celesirie Ci). 1) Verba sunt Pauli Hist. Lang. I, 25, exscripta a Reginone p. 20. 2) Cf. lord. Get. 60, 307 ; Frut. p. 139, 65. 3) Perperam 46 Otto idf quod apud Frut. ad a. 524. de lohanne papa legitur, ad Aga- pitum transtidit. 4) Error Ottonis fortasse ex Frutolfi verbis p. 140, 5. ortus est. 5) lord. Get. 60, 316. 6) Frut. siniilia post nioHem lustiniani imperatoris adnotat. 7) Immo fratris filio, cf. Frut. p. 115,35. Sed lord. Get. 57, 296. perperam Theodebertum inter Chlodowici filios 50 recenset. ! f OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. 235 anni spaci o demoliuntur, Quos Bilisiarius-^' Geticae SiC^ lord.i. c. Wandalicae victor collecto milite cohercuit et Ro- *p. 217. manorura^" finibus egredi *compulit. S e d recrudescen- tibus ac tumultuantibus cum'l reg e s u o Totila Goth i s 5 morae locum ibi non habens in Italiam iter reflexite. Hisf diebus Longobardorum gentes, qui a Scanzias in- Frut. sulah , u n d e e t Gothi *, egressi' fuerant, cum Alboin i • ^ rege suo in Pannoniak habitabant. Hii non multo post 1 1 a 1 i a m , quam hactenus incolunt ^ • "^, ut post dicetur ^, 10 o c c u p a V e r u n t. Bilis i arius "^ in Italia manens precepto Theodor a e augustae Silverium papam, eo quod Antimiumni* hereticum abn Aga- pit o antecessore suo excommunicat u m absolvere nol 1 e t , fal- sorum testium accusatione criminatum invitus in exilium 15 m i s i t. Vigilio successori o eiusP, sub quo quinta^l synodus ge- n e r a 1 i s Constantinopoli congregata f u e r a t , similiter f e c i t. Sub hoc p 0 n t i f i c e Arator subdiaconus Actus apostolorum versibus defloravit. Per idem temp u s floruerer Cassiodorus Senator ac Dyonisius abbas, quorum prior librum Psalmorums 2oluculenter exposuit, alter cyclos paschales subtiliter composuit. Priscianus t Cesariensis gramaticae u art i s libr o s a d lulianum consulem et^ patricium ^ profusos, sed necessa- rios^^ officioso opere edidit. His etiam diebus signis etib. prodigiis vitaque continentissima primo heremita, post abbas 25 clarus habebatur^ beatus Benedictus ^. Qui multos verbo et exemplo edificans et ad artioris vitae viam^ accendens ^wo- ^7/ se!"^ nachorum regiilam, ut Gregorius ait, sermone lucidentam, discretione precipuam, quae hactenus in ecclesia florere cognoscitur, descripsit. Qui vero tunc alii principes aut 30 cives civitatis Christi vita et scientia insignes fuerint, si quis scire vult, legat Dialogum Gregorii. Corpus sancti Antonii repertum Alexandriae reconditur. lusti- Frut. nianus princeps^ egregius^, re publica^ iuxta tempus suum a) ita Bl, Gotifr.; Bisiliarius A. B2; balisarius C'2; bilisarius C3. 4. b) ac 35 oni. A. c) ramauoruui Al. d) Gothis cum rege suo Totila C. e) flexit J14; flectit C. f) His — occupaverunt (l. lOj habet Cl. g) vel Scandinauia in marg. add. Cusp. h) -1- supra lin. ^4; i sua, manu s. XVI. superscr. la A\. i) Alboim C\. '6. 4. k) Paunonia A\. 3. 1) inhabitant C. m) ita Gotifr.; Bisiliarius A\ — 3. B2; Bisiliarius mut. ex Basil. >i4; Bisiliarius corr. Bilisiarius .6 1 ; Bilisarius C. 40 m*) Antimura B2. n) ab om. B\. o) successore A. B2. C3, corr. -ri A\. C3. p) suo A2. q) quinta om. C2. r) floruerunt A2. s) psahnos, omisso librum C2. t) Priscianus — Benedictus (l. 2b) habet C\. u) artis gramatic. A^. C2 — 4. v) et om. A. w) necessario A2. x) clarus iterum add, A\; habeb. clariis Ai; primo habeb. herem. post abbas clarus, habe-batur in marg. versu exeunte altero, altero in- 45 cipiente suppl. J[ 3. y) vie vitam C. z) egr. om. C3. a) Re p. i^l. 1) Cf. etiam lord, Get. c. 3 = Frut. p. 119 sq. 2) Cf. etiam Pauli Hist. Lang. I, 7. 3) Audoin Frut. p. 140; 35; sed cf. p. 143. 4) Cf. Frut. p. 141; GO : Cuius gentis adventum in Italiam et habita- tionem eius in ea usque in presens etc. 5) V, 5, p. "2.6^ sq. 6) Ipso 50 Prisciani lihro Otto usus est ; cf. sup7'a II, 8; p. Ib ; V, Prol. in. 7) Cf. etiani Pauli Hist. Lang, I, 26. 8) Frut. p. 143, 35. 236 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. Frw<. satis exaltata, XXX'' VIIII <* ^ imperii sui anno diem obiif-. Hucusque Yictor Turonorum ^ • '^ episcopus chronica s ^ sua s perduxit. Frut. y y* Anno ab incarnatione Domini D''LX°VII'^'*, regnante in F r a n c i a Hilperic o Clotharii ^-^ filio cum tribus fratribus, 5 lustinus i u n i o r d lustiniani e nepos, n a t i o n e Trax, L^^II^^ ab Augusto imperium abf Euticio patriarcha coronatus s u s cepit "^. Hic, cum esset katholicus, ecclesias Dei, quas antecessor suus edificaverat, preciosis thesauris et& largis posses- sionibus ditavit. Huius d i e b u s pax inter Romanos et Persas l^ lO rumpitur. Imperator vero ad Aretham Indorum regem lulianumi mis i t. Qui, ut postmodum retulit, eum p e n e nud u m , c i r c a lumbos tantum cincturam et linea vestimenta auro contexta et circa ventrem indumenta scissa, margaritis preciosis consertak, in brachiis quinos circulos et armillas aureas, in capite pannum 1 gemmis orna- 15 t u m , in coUo torquem aureum haben t e m , super Illlor elefantes rotis Illlor curru excelso innitente stantem, scutum parvissimum deauratum cum duabus"^ lanceolis aureis tenentem, invenit. Quem cumn contra Persarum regem arma sset, revertitur. Misso etiamo Narse auxili o Longobard o r u m Totilam regem 20 Gothorum interfecit eandemqueP gentem de Italia radicitus exstirpavit. Buccellinum a rege Francorum ad devastandam Italiam missum occidit. Sindoaldum Brendorum. 218. *VI.^* Anno ab incarnatione Domini D°LXX"VI°e Tyberius »&• Constantinus, natione Trax, ab Euticio patriarcha coronatus, L"®III"^ ab Augusto imper avit. Hic dum uxorem suam Anastasiam augustamf vocaret, Sophia predecessoris sui coniux, 15 eo quod ipsi iungi cogitabat, graviterf? indignata lustinian o^ ad imperium aspirare persuasit. Sed dum ad effectum resi procedere non posset, lustinianum quidem accepta ab eo pecunia princeps in gratiam re- c e p i t , Sophiam v e r o omnibus ei regni deliciis ablatis 2oprivatam vivere fecit. Pecunias etiam, quas lustinus^ male congrega n d o repos itas habebatl,large pauperibus e r o - gavitm. Fertur^ de eo, quod dum in palatio suo deam- bularet videretque in pavimento crucem sculptam o, iubens'-^ eam auferri P reverenter: 'Cruc e m ' ait, 'Domini <1 i n front e 25gestarei^, non pedibus calcare debemus'. Qua ablata dum alia s apparuisset, ac illa rursum sublata dum tercia inventa fuisset, infinitam pecuniam auri reperisse traditur. Narse quoque t patrici o mortuo p 1 u r i m u m auri et argenti in puteo invenisse memoratur. Quae omnia-^more 30 suo pauperibus erogavit. Completum in eo cernitur quod Dominus" ait: Omni habenti dahitur, cum^ large res suas iwc 19, 26. pro Christo distribuens largas ab eo accepit impensas. Idem vastata Italia a Longobardis sub Benedicto papa, dinm F>ut. Roma p 1 u r i m u m fame laboraret, m i s s i s ab Egypto navibus 35 multa frumenti w modiorum milia civibus donavit. Persas fines imperiix irruentes per Maurici u m duc e m g 1 o - r i o s e d e vicit e i que postmodum fiiiam suam in matri- monio coniunxit et cesar ianam dignitatem contulit. Hilperico Francorum regi magnifica dona m i s i t. His die- 40 bus beatusy Gregorius Romanae ecclesiae archidiaconus a Pelagio papa Constantinopolim missus Moralia lob Leandro scripsit et Euticium eiusdem urbis episcopum s u b present iaprincipis in a) acies in celo A. B2. b) etiam ipsam ^ 2. c) inhabitatione A2. d) vo- cant A3. d*) VII. C'3. e) DOLXXmF A3. f) voc. aug. A2. g) gravius C. 45 h) iustinianu, -u e corr. A 2. i) proced. res A 2. k) lustinianus C 1) secundum -b- supra lin. B2; hat Al. 3. m) erogabat ^4. C3. 4. n) Ferunt C. o) sculptam — Crucem (l. 24^ om. B\. p) rever. auferri C. q) dni mut. dm B\. r) portare C. 8) tercia Ai, t) quoque om. AZ. u)inevangelio add. C3. 4. v) cum om. C72; dum C3. 4. w) frumenta Ad. x) irr. imp. -4 3. y) beatus om. A2. 50 1) Greg. Homil. in evang. \, 1 ; cf. Dial. III, 38. 2) Cf. etiam Regino p. 23. 3) Cf. etiam Pauli Hist. Lang. III, 12. 238 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. Frut. fide resurrectionis errasse convicit, V e r u m Tyberius imperator christianissimus substituto sibi in imperi o consilio Sophiae gener o su o Maurici o VII" regn i ^ s u i ann o i n p a c e q u i e V i t. ib. VII.^* Anno ab incarnatione Domini D^LXXX^IIPMauricius 5 Capadocus, primus ex genere Grecorum, L^^IIII"^ ab Augusto impe- rium est adeptus. Huius diebus beatus Gregorius, civitatis Dei Greg. /,3d. ^^T^^^S civis , Rom a e c 0 n sens u imperator i s ^ a cler o a c c po- Frut. T^uio electus pontifex ordinaturd, Quem tamen princeps, cum esset inexplebilis avariciae, questus- gratia plu- lo rimum persequebatur. vha^^coi. E^^ tempestate vir Dei Columbanus ^, natione Scotus, Luxoviensis abbas, a Brunnehilde Burgundionum regina, eo quod eam de pessimis operibus suis ac maleficiis zelo Dei^ c/-. 3. JSe^. 19. argueret , tanquam iustus Helias a lezabel^ gravem per- is secutionem passus monasterium mutare ac in Italiam ad locum qui Bobium dicitur transire, ibique^ usque ad^ diem obitus sui manere compellitur. Huius discipuli clarissimi regni Christi cives fuere, Leodegarius ^, qui postmodum Autisiodorensem ^ regens ^cclesiam martyrio coronatur^; 20 Romaricus ^, qui in monte, qui ex nomine suo mons Rome- rici ^ dicitur ^, nobile sanctimonialium f undavit cenobium ; Gallus ^^, qui in Suevia in territorio Constantiensi residens egregiam ex nomine suo, quae multis honoribus ac di- viciis modo^ locupletata cernitur, tenet ecclesiam, et 25 alii quam plures. Fertur^ enim°^, quod CCC^^*^ ^^ pre- dictus vir Dei pater extiterit monachorum. Qui omnes patris secuti'^ monita, excepto Eberwino^, inter cives^ Christi asscripti^ creduntur. Hic enim solus ex illis a) regno Al. 3. J5 2. a*) VIII. C3, b) civis otn. A3. c) et A4k. C. 30 d) ordinat9 A2. e) Ea — martyrem fecit {p. 239, l. 4; habet Cl. t) Dei om. A. g) ibique om. C3, h) in C2. i) Rumerici C. k) modo om. Ai. C2— 4; modo div. ac honor, A2. 1) Ferunt ^2, C2 — 4. m) etiam C3. 4. n) monita sec. -4 4. C3. 4. o) Eberwino j30sf«a mut. Ebroino -B 1 ; Eueruwino Cl; eueruuino C2; euerwino C3; ewervino C4. p) Christi cives Al — 3, q) asscril>i A. 35 1) Cf. loh. Vita Greg. I, 40 sg. 2) Cf. loh. Vita Greg. IV, 16 sq. 3) De Columbano cf. etiam Regino p. 26. 4) secundae leza- belis cognomen lonas l. c. I, 18. Brtmichildi tribuit. 5) Tempora Otto turbavit. Leodegaritis Colu^nbano a. 615. mortuo nondum nattis fuisse videtur; cf. Acta SS. Boll. 2. Oct. I, p. 366. 6) Immo Augustu- 40 dunensem. 7) De passionibus s. Leudegarii cf. Krusch, SS. rerum Meroving. V, p. 249 sqq. 8) Cf. lonae Vita s. Columbani II, 10. 9) Cf. Vita secunda s. Romarici, SS. rerum Meroving. IV, p. 223, n. 2. 10) Cf Regino p. 26 ; de Vitis s. Galli cf. Krusch, SS. rerum Meroving. IV, p. 229 sqq. 11) multorum Regino- innumerabilium Ado (= Usuard.) 45 Martyrol. 21. Nov. Versus hexameter est: quod trecentonim pater extiterit monachorum. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. 239 caducis honoribus a Brunnehilde illectus ^ retro abiens^-^ miliciae cingulum sumpsit, maiorque ^ domus effectus multis malis prefatos^ Dei*^ servos afflixit ac beatum Leo- degarium martyrem fecit ^. Verum Brunnehildis scelernm Regino. 5 suorum penas luens postraodum a Clotharioe rege caudis indomitorum equorum alligata* finem miserabilemf vitae fecit nobisque^ exemplum abhorrendi inmanitatem eius re- liquit. At Mauricius, cum a persecutione beatissimi papae 10 Gregorii non cessaret, XVIIII*^ imperii sui anno videt^ in somnis^* virum monachico^ habitu gladium in manu^ haben- tem ad se terribihter venire ac eum moriturum palam ^ • ^ pronunciare. Quo viso perculsus culpamque suam recogno- scens tam ^ summo pontifici Gregorio quam ahis episcopis, Frut.^ 15 abbatibus, soUtariis humiUter scripsit, ut Deo pro eo ex- orato, quod in presenti et non^^ in futuro penas pecca- t o r u m suorum solv eret, precibus impetrarent. Ipse j. 219. quoque multis lacrimis idemDeo commendabato, *Cum ergo Deus ad petitionem ecclesiae imperatorem 2oexaudire vellet, videtP in somnisti se coram crucifixo apud eneam palatii portam s t a r e vocem q u e terribilem audire : 'Date Mauricium', et iterum: 'Ubi vis reddam tibi mala, quae fe- cisti ? hic, an in futuro ? ' C u m q u e ille respond e r e t : 'Non in futuro', iussit eum cum uxorer, liberis ac omni» cognatione 25 Focae tradi. Mane facto Phihppico genero suo ad se vocato narratoque somniot, si Focam cognoscat, requirit. Tum ille paulisper^^-' secum deliberans: 'luvenis est', i n q u i t , 'et temerarius'. Nuncii^ quoque, quos ad viros Dei mi- serat, reversi similia visioni reportabant^' respons a. 30 P o r r 0 exercitus a Maurici o missus, cum ob eius avarici a m fame laborarent, in sedicionem versi Focam imperatorem creant. Quod audiens Mauricius w ac ex visione sibi monstrata futura presagiens fug i t. Q u e m Focas i n - secutus iuxta Calcedon a m cum uxore ac filiis culpam suam 35humiliter recognoscentemx, secundum quod ei in a) abiit et A A. b) maio^^ciue A2. c) predictos C2 — 4. d) servos Dei A i. C. e) a lothario A2\ ac lothario, -c expunctum A 3. f) vitae miserab. A i. C. g) -que om. Bl. h) vidit C3. 4. h*) somniis C2. i) monachio B 2. k) hab. in manu A. 1) pronunc. palam A. m) p(?) mut. q add.Bl. n) non 40 om. A2. o) coramendavit C. p) ita B. loh. V. Greg. IV, 18; vidit A. C. Frut. q) aompniis (72. r) et add. Ai. C; Foce tradi cura uxore et lib. ac omni cognat. C. s) cum omni ^ 2 ; ac omni cognat. om. A4. t) somno A. u) secum delib. paul. A2. v) resp. report. C3.4. w) Maricius Al. x) ifa Al. 2, 4. B2. Gotifr.; recognosce- ret A3; cognoscentem^l. C Cusp. ; cf. supra l. 13 sq., infra VI, 33 fin. 45 1) Haec Otto satis turbavit; Ebroinum multo post Brunichildem tempore extitisse co7istat. 2) loh. 6, 67: multi discipulorum eius abierunt retro. .3) Cf. Pass. s. Leudegarii ; Frut. p. 118. 4) Cf. Frut. p. 118, 5. 5) Similia in foro re vera accidisse Frut. p. 151; 50. et lohannes in Vita Ch'egorii IV, 17. tradunt. 6) Cf. etiam loh. Vita 50 Greg. IV, 18 sq. 7) diu Frut., loh. Vita Grreg. 8) De uno tantum nuntio Frut. et loh. verba faciunt. 240 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. Frut. visu monstratum erat, anno imperii suia XX"I° de- collavit. Fertur, quod decollato eo lac, quod indulgen- tiae a Domino inventae signum esse ominantur, cum saiiguine effluxerit. ib. VIII.^* Anno ab incarnatione Dominib DC^IIIo^ Focas L^^yus 5 ab Augustoc imperium sortitur habens uxorem Leontiamd no- mine. Hic primo patricii cuiusdam strator, post miles, ad ultimum imperator fuit. Anno imperii eius IP beatissimus papa Gregorius, qui verbo et exemplo civitatem Dei pluri- mum illustraverat, scripturarum suarum dulcissima re- 10 linquens monimenta - migravit ad Dominum. A quo tercius Bonifacius e impetravit a Foca , ut ipsius auctoritate Ro- mana ecclesia caput omnium diceretur*" ecclesiarum. Nam Constantinopolitana se primam, puto propter regni sedem illuc translatam, scribebat. Post hunc alius Bonifacius, IIIIus a beato 15 Reg. Gregorio, precibus ab eodem augusto obtinuit, ut templum a Domiciano imperatore constructum, quod Pan- Frtd. theon vocabatur, gcclesiae Dei datum in honore omnium sanc- torum dedicaretur. His diebus Cosdro a s Persarum rex Orientem pervagatus multas Romanis provincias abstulit acS 20 vivificae crucis vexillum a b Hierosolim is asportans^ in solio suo, ubi se ut deum adorari fecerat, posuit*. Focas autem, cum multa scelera et homicidia perpetraret, ab He- raclio Heracliih patriciii, pretoris^ Afifricae, filio vocatu Prisci patricii, generi sui, VIIP imperii sui anno interficitur. 25 ih. VIIII. Anno ab incarnatione Domini DC°XII" Heraclius occiso Foca a Sergio patriarcha coronatus L^^VI^® ab Augusto im- perium sortitur, regn ante in Francia Lothari o Hilperici fili o. Anno imperii eius II" ex Eudoxia filiu m Heracliu m s e u Con- stantinum habuitin. Mortua vero Eudoxia Martinam sororis 30 suae filiam inceste sibi copulavit ac Heraclonam^ ex ea suscepit. Hucusque Isidorus episcopus^ historiam suam perduxit^. Frtit. AnnoP imperii sui VIII" dum pacem a Cosdro a Persarum rege peteret nec impetraret, quarto ex Frutolfi et Reginonis verhis congesta. 16* 244 OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. V. Frut. XII. Anno ab incarnatione Domini DC°LXX° Constantinus Constantis filius cum d u o b u s fratribus a Heraclio et Tiberio j^usyjjjjusb ^^ Augusto imperium sortitur, regnantibus in Francia Dagoberti filiis. Huius d i e b u s c miss i s ^ ab Agathon e pap a legatis VI* synodus CL vel iuxta alioss CCLXXXVIIIId episcoporum ^ • ■-, presidente Georgio f eiusdem u r b i s patriarcha et Machario Antiocheno, qui i u x t a Sergi u m , Cyr u m , Pirr um et aliosw ante cessor e s s u o s ^' unam voluntatem et unam operationem asserebant esse^ in Christo, s u b i p r e - s e n t i a princip i s congregatur. Revocatoque per aposto-io licae sedis legatos ad katholicam fidem (jeorgiok Macharius cum sequacibus suis anathematiza t u r , ac Theophanusl abbas de Sicilia in locum eius"i subrogatur. In eadem sy- n 0 d o dampnat a heres i tantae aranearum telae in conspectu o m n i u m ceciderunt , ut in hoc facto omnes errorumis sordes expuls os^ cuncti animadverterent. His d i e b u 8 beato Arnulfo, qui maior domus fuerato, seculo abrenun- tiantiP ac, nt diximTlS 'l * ''^, postmodum i' in ecclesia Me- tens i pontifice fact o, Ansgisus filius s u u s principatum maioris domus tenuit. Beatuss Lanbertust Traiectens e m , quae post 20 Leodium translata est^ gubemavit^i §cclesiam. Constan- tinus XVII*^ imperii sui anno diem ultimum clausit. ib. XIII.^ Anno ab incarnatione Domini DCLXXX^^VII^' lusti- nianus Constantini filius LX"^!"^^'^' ab Augusto imperavit. Hic cum Sarracenis pacem fecit a c Affric am ab eis liberatam Ro- 25 mano imperio subiecit. Hic etiam Sergium papam, qui here- ticae synodo suae in urbe regia celebratae subscribere noluit, misso Zacharia protospatario captivum ad se duci precepit. Sed milicia Ravennat e n s i u m erepto de manu eius ponti- fice Zachariam Urbe expulit. Eo tempore sanctus Kylianus 30 cum sociis suis x martyrio coronatur*. Pippinus filius y Ansgisi maior domus effectus regnum Francorum administravit, cuius anni in katalogo ^ regum deinceps annotantur. Reges enim exhinc Frui.%^^. *) Sanctus Remaclus Traiectens i u m episcopus beato fine q u i e V i t add. C. Cusp. et mami saec. XIII. in marg. B 1. 35 a.) fratr. om. C3. b) LXX. radendo mut. LX, quod alia manu corr. LX^ C3. c) Constantinopoli add. C4; Constantinopolim post legatis (l. b) add. Cnsp. tl) ita Ai. C; 00"» LXXXVIIII Al — ^i.B. e) ita Pithoeus ; episcopis A. B. C. Cusp. f) Georio A4.. Bl. C2. 4. g) alios om. AH. h) in Chr, esse A2. i) in C. k) Georio Bl. C2. 4. 1) Theophilus A 2. 4. m) suum C. n) expulsas solum AA. 40 Pithoeus. o) fuerat om. A 2. p) abrenunanti A 1 ; abrenuntiante, -ante alia manu supra lin. C3. q) ita i? 1 ; ut dix. om. C; ac ut dix. om. A. B2. r) postmoduni- que AA. s) Beatus — ecclesiani (l. 21) habet C 1. t) Lanb. om. A2, ubi in marg. manu coaeva add. preiec . . . ., ultimis litteris a biblio^yego abscisis. u) eccl. gub. B 2. v) cap. 13. otn. A'6*, ubi cap. 14. numeratur XIII; cf. J). 242, w. q. w) ita A (ra- 46 dendo corr. LX9^4y. B. C3. 4; LVI9 C2; LX. Cusp., Gotifr. (sed 61. B, id est codices primae recensiotiis) . x) suis om. A2. y) Ausg. tilius A2, z) cath. A2. C 3. 4; eatalago B 1 ; kartalago B 2. 1) Frut. p. 149, 11. 2) legatis apostolicae sedis et episcopis 150 sive 289 residentibus Frut. p. 155; iG. \i, qui paulo ante l. 8. scrip- 50 serat: collecta universali synodo 150 episcoporum, sive, ut quidam libri habent, 289, praesidente Gr. patr. etc. 3) Cf. Frtit. p. 155, lo; Regino V. 28 sq. 4) r, 9, p. 241; /. 18 sq. 5) Cf. Sigeh. a. 710. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. 245 omnibus reofni negotiis et honore nudati solo nomine Frut. regnabant^ maiores vero domus curam regni habebant"'. lustinianus a Leontio patricio, quem ipse per triennium in vin- c u 1 i s tenuerat, X°imperii sui anno preciso p r i m u m naso in 5 exilium truditur, et Leo, qui Leontius, per tres annos impe- rium occupavit. Quibus expletis Tyberius, qui et Abs ma- rus, absciso naso Leontii eum in monasterium trusit regnum- que usurpatum ^ VII ^ annis tenuit. His diebus sul) beat o ^ Sergio papa VII"^ synodus Aquileiae congregatur. 10 XI III. Anno ab incarnatione Domini D C°LXXX° VII°c ,7,. lustinianus^i, qu i a Leone pulsus fuerat, adiutorio Terbellise Bul- garum f regis regia urbe capta imperium recepit ac post- modum per VI annos tenuit. Hic Tyberium et Leontium captos ac in catenis positos per plateas trahio etli post uni- 15 verso populo acclamante: Super aspidem et basiliscum ambulabis Ps.90,i3. et conculcabis leonem et di-aconem*, pedibus colla eorum calcans ad ultimum decollavit. Eos vero, qui factionis erga eum perpetratae rei fuerant, divers is penis cruciari fecit a c p e n e i , quotiens cumque de mutilatis naribus 20 guttam reumatis detersit, aliquem ill o r u m necari precepit ^. Galli- Reg. et Frut. cinumk patriarcham erutis oculis Romam in exilium misit ac Cyrum abbatem Pont i , qui e i exul i necessaria ministraverat,in 222. locum eius substituit Tyberiumque filium *suum regni con- Frut. sortem fecit. Constantino etiam papael accersito ac hono- 25 rifice suscept o culpas suas humiliter confitetur ac postmodum omnibus sanctae Romanae ecclesiae privi- iegiis renovatis eum cum honore remisit. Porro collecto milite Philippicum, quem in Ponto relegaverat, comprehendere voluit. Qui ab exercitu imperator creatus VI^^ ab urbe regiB.iieg.etFrut. 30 mihario pugn a commissa lustinianum occidit. Fili u m quoque "^ eius fideles PhiHppici necaverunt. XV. " Anno a b incarnation e Domini DCC"XIII" Phihppicus, Frut. remotis ' a catalogo° regnm Leontio et Tyberio, qui vivente lustiniano regnum invaserant, LX^^III"'^ ab Augusto 35 regnavit, in Francia solo nomine^ regnante Dagoberto iuniore, Pippino vero maiore domus omnem regni honorem habenteP-**. Hic amore cuiusdam monachi inclusi et heretici, a) usurpavit corr. -patum A2. Bl; XII annis usurpavit Ai. b) superscr. sex B 2. (•) iia A. B. C 3. 4. Citsp.; DCCVII. C 2. Fruf.; DCXCVII. UrstiK. 40 (1) lustinianus — consortom fecit (L 2A) hahet Cl. e) ita Bl. C 4. Cusp.; tbellis Al. 2. 4. B2. C3; trebellis Cl; tribellis C2; i bellis, sed i e( primum -I- erasa, A 3; Torbellis Gotifr. f) Bulgariuui A 3. g) precepit add. Gotifr. h) et om. C2 — 4 (locus rasus CS>J. i) pene om. C2. k) Gallicinium A2; Kallinicum Frut. 1) papa A3. C2. 4 ; pp, » alia manu in loco raso C3. m) ita B. Gotifr.; filiumque A. C; 45 tidelesque Phil. tiliuni eius necaverunt A \. n) cap. 15. o>n. A (in fotio jjost allito manu saec. XVI. ex codice aliquo classis C stippl. A\, cuius variam Jectionem hoc loco signo AV distittximus) ; cap. 16 numeralur XV. Al. 3. 4, XI III A3*, et sic deinceps (numeros om. A2); rf. p. 242, n. q. o) catologo B2; cathal. C. pj habentem AV. C2. 50 1) Fnit. p. 118,50. 2) Frut. a. 751, p. 159, 30 sqq. 3) Paidi Jlist. Langob. VJ, 14. 4) Haec ad verbum rum Sacra Scriptura vul- gatae editionis consonant, cum apud Frutolfum pauca inimufcfta sint. 5) liegino p. 34, qui hic et in sequentibus Pauli Hist. Langob. ad verbum exscripsit. 6) duodecimo Pauli Hist. Langob., liegino, Frut. 55 7) At ipse Otlo eos nutnerare videtur ; sed vide p. 254, l. 28. et 35. 8) V. supra V, 13, p. 245, l. 1; infra T, 21 in. 246 OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. Frut. qni eum imperaturuma predixerat, synodum pseudoepiscoporura convocat ac sanctam et universalem sextam synodum reprobat. Cyr o q u o q u e depo sito ac in monasterium t r u s o lohannem e r - roris sui socium patriarcham in urbe regia ordinat. Misit quoque Constantino papae de fide sua litteras, quas ille 5 respuit. Preterea»'* populus Romanus statuit , ne e i u s cart a e vel figurae reciperentur vel nomen, utpote heretici^, inter missarum sollempnia recitaretur. Hic dum sabbato s a n c t o pentecostes egressus- a balneo c i r c a meridi em in lecto cu- b a r e t , a Ruphin o a c Theodoro patricio per auream portam i n - lo gressis^ comprehensus post annum et VI c menses, ex quo regnaverat, cecatur om. C, habet Cusp. a) Eudonie A 3. b) scribit A 2. c) regui oni. C. d) volente A 2. e) iuxta om. C'3. f) capta A i. B2, corr. -ta B2. g) relato A (alia manu corr. arelato -4 2; mami saec. XVI. corr. arelato A\); aredato C. h) zogob. corr. logob. Ai. i) potito A2. k) consilio C. 1) rege J.2. m) Karolo om. A2. n) erat C. 40 o) creant irap. A3. C3. 4. p,) et Al — 3. q) in om. Ai. r) Anno — decollari iussit (l. 33j hahet C\. s) ac huc ^l. t) Hi J.1 — 3, corr. alio atram. Hic A2. u) Theodosia ^ 1. 2. 4. B 2 ; Theodossa B 1. 1) Pauli Hist. Langob. VI, 40. 2) Carolus bellicosissimus et victoriosissimus princeps Francorum moritur Regino y. 37. 3) Cf. 45 Frut. a. 716, p. 157, 22 : In Romano quoque imperio apud Constan- tinopolim adhuc imperatores erant, sed et ipsi intestinis pariter et ex- trinsecis bellis pene adnullati parum valebant. 4) filium Theodosii Frut. p. 157, 35. 248 OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. V. regia veneratio. Iii ecclesia enim sanctimonialium in- tegro corpore humata servatur omnibusque^ adveni- entibus tanquam caelestis medica inter manus virginum deportata^ adhibetur ac tanquam pro bono omine, quos- cumque conculcando gravem se prebuerit, habetur. & 1147. Quod et^ nuper, dum Hierosolimitana expeditio sub Conrado Romanorum , Lodewico^ Francorum regibus ageretur, nos cum multis aliis experti fuimus®-^. Frut. Le o German u m e t i a m patriarch a m sede sua p e 1 1 e n s Anastasium in loc u m eius f s u b stitu it. Quade causa Gregorius lO papa commonito sepe per litteras imperatore ac incorrigibili invento Itali a m ab eius imperio recedere p e r s u a s i t. Per idem tempus ab eodem pontifice Reg. Fnit. Bonifaci u s in Germaniam missus, beatus quoque Pirminius&, qui multorum monasteriorum auctor^ extitit - , c 1 a r i i& habebantur. Reliquiae sancti Augustini a Sardinia i i n Tycinumk a Liuprando Longobardorum 1 rege deportantur. Beda etiam venerabilis Anglorumi" presbyter, multa scriptu- ' rarum suarum monimenta relinquens^ in pacequievit. His diebus Sarraceni urbem regiam per trienniumn obsi- 20 1 Heff. dione cinxerunt tandem q u e clamantibus ad D 0 m i n u m civibus fame , frigore a c pestilentia correptidiscesserunt. , In urbe quoque CCCta milia pestilentia perisse referuntur^. ' V e r u m Leo imperator impius XX"IIII° imperii sui anno m o r i t u r. 26 1 Frut. XVIIII. Anno ab incarnation e Domini DCC"XL°II° Con- stantinus Leonis filius LX^^VII"^ * ab Augusto patri in regnum successit. Hic per omnia patrem maliciaP super- g r e s s u s maleficiis ac cruentis sacrificiis et invocationibus demonum, luxuri ae quoque ac«l immunditiaei' inserviens ecclesi- 30 amque Dei more antiqu o r u m tyrann o r u m perse q u e n s tam crudeHs^ ac impius ^ fuit, ut iusto Dei' iudicio tam ob eius quam ob patris scelera^^ regnum illud nobilissi- mum imminutum videatur. Anno imperii eius primov Karolus Pippini filius m 0 r i e n s tres filios, Karlomannum, Pippinum 35 et Griphonem , reH quit. Horum Gripho , qui minor natu erat, a) -que om. Bl. b) deportata Bl. c) et om. A2. d) rege add. A2, omisso infra regibus. e) sumus A 3. f) suum C3. 4. g) Pirrain^ B 1. h) pater A^. i) a Sard. om, A2, k) eadem manu superscr. i. papia C4. 1) Longob. rege om. A. m) presb. Angl. A2. u) triennia B2. o) feruntur AA. p) militia 40 manu recentiore corr. mal. B^. q) et C. r) inmunditiis ('. s) inipius ac crud. C. t) iud. Dei A. u) scelara B2. v) prima manu recentiore corr. primo .6 2; illo C2. 1) Haec primae Chronicae editioni ad Isingrimiim missac cle- fuisse patet. Vita s. TJieodosiae apud occidentales non lecta esse videtur. 2) Cf, cx gr. Herim. Contr. Chron. a. 727. o) Bedae chronicorum 45 maiorum finem a. 72G, mortem a, 731. Friit. commemorat. 4) 65. Ann. S. Trudp., cf. p. 245; l. 33. et p. 254, /. 28. et 35. 5) impius et anti- cristi precursor Co7istantinus iste a Frutolfo p. 157; 57. dicitur. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. 249 consilio uxoris ^ suae Suan i hild a e , Odilonis Baioariorum ducis i-^M^ consanguineae, occupata''»' Lauduno fratriljus bellum indicit. Qui collecto m i 1 i t e Laudunum obsid ione cingunt fratrem q u e in deditionem acceptum in castello iuxta Alvernam custodiae man- 6 ciparunta*. XX. Anno ab incarnatione Domini DCC"XL'IIP Pip- »&. pinus et Karlomannus primo in Aquitaniam contra Hun a Idum eius- dem provinciae ducem procinctum movent captoque castello quod Lucas dicitur ia loco (^ui Vetus Pictavis vocatur regnum divi- 10 d u n t , Karlomann o Austriam ^' , Alimanniam , Turingiam , Pippin o vero Burguudiam, Neustriamc, Provinciam sortito. Deinde multis preliis commissis anno ab incarnatione Domini DCC°XL"VI", cum iam Fuldense monasterium fundari ceperat, Karlomannus a p e r i t fratri se 2. b) generat% ^ e corr. B2. c) vini prim. ei Al — 3. ^2; Dum prim. viui a quodara accepisset Ai. d) feruentis A2. e) zaphin alia manii in marg. add. C3. f) excussis A 3. g) li ^l. 3; hoc quidem A2. h) ne vinum C. 1) flueret A2. k) dignus om. Bl. 1) ac Baioar. — susceptus (l. Ib) in marff. inferiore f. 88^ (quod finit verhis in honore beaii Benedicti construxit, infra 35 l.Vt — 18> suppl. B2. m) boariam A3. n) tessalone A^. o) Jita scripsi; Frising A. Bl. C 3; Frisnig C2; Frinsing C'4; Frisingesis B 2; Friaige Cusp. ; Frisingen Pithoens. p) quam A3. p*) Benedicti litteris maiusculis scriptum B2. q) conv. sacrum C'3. 4. r) ibi add. A (ibi mons in loco raso A2)', una fere littera erasa Bl. s) fluvii oni. ('2. t) in add. C (seqtiens ex alio atram. delet. C3). u) quia B2. 40 V) Bcilcet B2. w) quoque om. C2. 1) lieg. S. Benedicti c. 42: Omni tempore silentio debent studere monachi, maxime tamen nocturnis horis. 2) Hoc de secundo Cor- biniani itinere Romano Vita hahet. 3) Tempora confundit noster. W. TJieodonem diicem eiusque filium Grimoaldum Vita s. Corb. c. 3, Gri- 45 moaldum solum c. 4 sq. habet. 4) Cf. Meichelbeck, Hist. Frising. I, \, p. XXI sq. 343, qui post cathedrale»t ecclesiam eam exstare dicit. 5) Cf. versus, qui in ecclesia maiore Frisingensi exstantes manu saec. XII. codici Lat. Monac. 6427 (Fris. 227A f. 66 S inserti sunt, Riezler l. c. p. 273. 10 252 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. edibus ac igni^ plurimum civitati utilis, superstes cer- nitur. Contigua quoque monti^ terra ex austro Ysara, ex aquilone Ambra fluviis'^ inclusa in sinum quendam fertilissimum ad IIII"'' Teutonica miliaria protenditur. In fine cuius, ubi predicti amnes^ confluunt, locus qui Moseburga® dicitur, pulcher^ valde et delectabilis, in beati Castuli ecclesia congregationem clericorum habens, positus^ cognoscitur. Beatus ergo Corbinianus Frisin- gensem^ ecclesiam plurimis honoribus ac possessionibus locupletavit ^ ac sanctissimae vitae documentis informavit. ''^- ^- J'"''^- Fertur de eo, quod quadam vice, dum* pro ecclesiae ne- cessitate Romam pergeret, ursus sagmarium suum occiderit. Cui vir Dei capto sagmam imposuit et, ut eam deferret, ifc&r. 4, 12. precepit, ac verbum Dei *omni gladio penetrahiUns^ efPec- ^p-s^s tum indomitam bestiam mandatis viri Dei obtemperare i5 coegit. Eodem itinere sociis suis in loco deserto fame laborantibus ^ aquila subito piscem detulit, cuius esu cuncti qui aderant cum stupore^ et admiratione refecti et exhila- c/-. F. co, 6. j.^^j sunt. Alio tempore ad regem ^ Pippinum iter faciens latronem suspendio adiudicatum, dum precibus a iudice Kbe- 20 rare non valeret, signo crucis munivit"^ profectusque ad regem '^ reum ilhim iam suspensum, sive mortuum sive vivum, sibi donari postulat et impetrat. Celeriterque remeans ^ ilhim biduanum"*^ in patibulo vivum repertum illesum deposuit et correctum^ abire permisit. His aliisque, quae longum 25 est exequi, virtutibus virtutumque miraculis iste vir Dei prefatam ecclesiam primus irradiavit antistes. Frut. XXV.i* Anno ab incarnatione Domini DCC^L^^V» Pip- pinus rex rogatu Stephani papae contra Aistulfum Longobar- dorum regem procinctum movens ItaHam ingredi*^ disponitq. 30 C u i d u m Longobard i in artis locis montium r o b sist e r e n t , cesismultis, magno labore claustra penetrans in plano resedit. Porro Aistulfus Papiam se contulit, quam Pippinus tamdiu circumdedit, donec receptis XL^ obsidibus ac iure- iurando interposito, ne amplius Roman a m ecclesi a m i n - 35 a) ligni, eadem manu eodetnque atram. superscr. igui Al. 3. b) moti Al. 3. c) fluulQ Bl. d) amni A2. e) Moseburda A2; moseburch A4; mesoburg"* ('2; Moseburg C'.'!. 4; Mosenburga ('usp. f) valde pulcher C'3. 4. g) pos. om. A2. h) Frisin^ Al — 3. C'4; Frisingesis if 2. i) q. incedu -4 1. 2; in- corr. ui- ^3; vice mami s. XIII. superscr. A2; informavit. Hic duni -44. k) penetrabilis alia t>ianu 40 mut. -\eA2. 1) stupure £ 2. m) nninuit 7^1. n) triduanum ('. o) correp- tum JBl. p) XXIIII, et sic deinceps C 2 ; cf. p. 250, n. i*. q) parat C. r) mon- tium om. A. 1) Cf. Vita s. Corh. c. b, 37. 38. 6, 40. '2) AUter Vita s. Corb. 8) maiordomus vel princeps Pipinus in Vita s. Corh. dicitur. 4) missi- 45 que utrorum directi Vita s. Corh. 5) die tertia vesperascente Vita s. Corh. 6) Cf. Regino a. 753. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. 253 festarcnta, obsidionem solveretl> Stephanoquec ^^ onti - Frut.^i-fiegr. fice cum milicia Francorum honorifice ad sedem propriam remisso ipse ad propria^l remcaret*^. Hoc anno^ beatus Bonifacius archiepiscopus, qui, ut aiunt, terminos ^ episcopatuum 5 Baioariae, sicut hodie manent, distinxit - Fuldenseque ce- nobium fundaverat^ ac multa ecclesiae Dei profutura opera tam in GaUia quam in Germania patraverat, >- verbum vitae predicans a Fresonibus martyrio c o r o n a t u r. fie^r."? i ^^*^ Anno scquenti^, cum Aistulfus e a , quae laudaverat, irrita Frut. 10 faceret, Pippinus eum denuo Papiae obsessum promissa im- ple r e s c o m p u 1 i t. Insuper e t i a m Ravennam cum a 1 i i s p 1 u - BtfF^ Frut. rimis Italiae urbibus beato Petro resignavitJ^ ipse que >-'' reversus e s t in Gallia s. Anno dehinc proximo, cum iam , ut sepe dixi ^, Frut. 15 Francorum regno crescente Eomanum decresceret, Con- stantini augusti nuncii Pippino munera deferentes ad eum apud Compendium ven i u n t. Tassilo q u o q u e Baioariorum dux ill o cum maioribus gentisi suae veniens regi filiisque suis fidelitatem sacramento promisit. Sequenti anno rex gravi ac labo- 2orioso beUo Saxones devicit eosque tributarios*^ fecit. Non multo post elapso tempore contra Waifari u m Aqui- taniae ducem, eo quod ecclesias sui' iuris infestaret, mi- litem instaurat acceptisque ab eo obsidibus revertitur, His diebus beatus Othmarus in^ insulam Rheni^ Stein rele- 25 gatus migravit ad Dominum. Pippinus "Waifariuml adhuc re- bellantem multis ac gravibus bellis pressit. Tassilo etiam Baioariorum°i dux postposita fide avunculo suo Pippino re- bellare attemptat. Difficilia" et periculosa haec tem- pora^ duobus fortissimis Aquitaniae ac^ Baioariae duci- 30 bus regi rebeHantibus fuere. Ea tempestate TurciP a»7>. Caspiis portis egressi cum Avaribus multis utrobique profli- gatis conflixere. Igitur Pippinus multis ac variis beHis patratis ad ultimum Waifarium interfecit ac non multo post in reditu Turonis^*^ infirmatus et inde Parisius deportatus i'V?<^ c; i?^. 35 a) infestaret C. b) solveret iniU. solvit A 2. c) Stephano quoque A 3. '1) ad propria om. C3. e) remeari Al. B2 (iibi manu recentiore stcperscr. -vit^; reraeauit A2 (-uit in loco raso). 3; rediit J.4. f) term. om. A2. g) iple* Al; inplens A 3. h) designavit A. i) suae gentis A. B 2. k) in om. C (supra lin. sttpjil. C3J. 1) waifario24 -^^- ™) ^^^ Baioar. A2. n) difficia A3. o) et C. 40 p) Turci om. C2. 1) Ita Frut. a. 755 (cf. Ann. Hildesheim. a. Ibb) ; ad annum praecedentem (lb2) Regino morteni Bonifatii tradit. 2) Cf. Vita Bonif. auct. Willib. c. 7 (ed. Levison, SS. rerum German. 1905, p. 38j; ct praecipue Vita Bonif. auct. Otloho I, 33 (ib. p. 146j. 3) Cf. ex. 45 gr. Herim. Contr. a. 74A, Sigeb. a. 743 ; Frut. a. 745. Bonifatium non nominat. 4) Ita cum Frutolfo. 5) IV, 31 fin. 32 (p. 224, l. 30^. 33. V, 16, p. 247, l. 10 sqq. 6) Cf Regino a. Ihl. 7) Id est Pip- pinl; cf. Frut. a. 760; Regino a. 760. 8) Ita ex. gr. Herim. Contr. Chron. a. 759; cf Vita s. Galli auct. Walafr. II, 14, SS. rerum Me- 50 roving. IV, p. 323,5. 9) Cf. VII, 10 fin. 10) Pippinum Santonis 254 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. anno, ex quo in regem unctus est, XIIII^^, ex quo vero jfrnt. fugavit postquec tam ipsum quam Lupum in deditionem accepit. Et sequenti anno in Wormatia^ generalem curiam celebrans orationis causa limina apostolorum visitare disponit*. Tercio lo regni sui anno Karolomann o fratree suo defunct o uxor e q u e i 1 1 i u s cum filiis adDesiderium Longobardorum regem fugiente f Karolus solus regnans Saxoniam cum exercitu ingre ditur omnibusqueff ferro a c ign e vastatis, acceptis ob- sidibus revertitur^. Dehinc rogatu Adriani pap a e Italiam i n - 15 greditur et^ Desiderium Longobardorum regem Tycinii obsidione inclusitkj ibique dimisso exercitu Romam ora t i o n i s gratia ^ pergit. Inde reversus urbem fatigatam ad deditionem compulit regem q u e captivum a b du x i t. I n t e r haec "^ Saxones absentia regis elati fide posthabita^ contigu a terrae suae locai^ popu- 20 lantur. Porro rex subacta Italia reversus ino *Franciam tripertito •p. 22( ordine militum Saxoni am ingreditur, incendiis q u e vasta t a t e r r a pred am inmensam diripuit, et nonmultopost regressus denuo abP eis obsides accepit. His diebus Constan- tinus persecutor XXX ^V"' imperii sui anno mortuus est, 25 eique filius suus Leo successit. ih. XXVII.P* Anno ab incarnatione Domini DCCLXX^VP Leo L^usy jus 8 ^i^ Augusto imperium accepit. Hic, ipse vero acclamante populo universo patricius Romanus^ appellatur. Misit etiam Adrianus papa nuncios ad Tassilonem, 5 qui eum de fidelitate regis monerent. XXVIIII.^* Circa idem tempus rege pascha Domini*^ Frut. celebrante Inglinheim Tassilo e cumf maioribus gentis suae» venit. Ubi dum accusatus a Baioariish, quod fidem i regi^ non serva sset, quin immo Avares 1 ad vastandum regn u m 10 induxisset, cum de his et aliis huiusmodi convictus f u i s 8 e t , maiestatis reus a c capitali sententia plectendus iudi- catur. Rex tamen"^ misericordia motus in monasterio L a ur e a- i?e^. c/Fr«<. censi"' ^T^iiod ipse construxerat -, eum monachicum"* ha- v bitum assumere ac de peccatis suis penitentiam agere per- 15 misit. Constantinus vero consilio matris suae Hyrene, ut B.i\int, Frut. cecatus, non multo post XIIII"' imperii sui anno diem obiit, regnavitque post eum mater sua V annis, digna, cuius diebus orbis imperium, quod in manus feminae non digne devenerat, ad Francos transferretur. 20 XXX.^* Anno ab incarnatione Domini DCC^XC^VIIIPo ^6. Leo papa, qui Adriano successerat, in letania maiore P a Ro- manis flagitiosissime, ita ut oculi eiusQ eruti viderentur, tractatur. Qui ad regem Karolum veni ens eventum rerum deplorat. Igitur Karolus victoriosissimus , qui 25 iam subiugatis sibi Baioariis^, Aquitanicis'"*^, Saxonibus ^, Danis ^ • ^, Nortmannis * • '^, Brittannis^^ ^, Pannoniis ^ multisque a) eius om. B2. b) ung-uuntur Ai; ungitur C. c) ita Bl. C2. 4. Gotifr., Albr. 782; Komanoruni A. B2. (73 (-or- manii scrihae supra lin. suppl. C3). c*) num. om. C2; cf. p. 250, n. f*. d) Dom. om. A2. 4. e) Tassilo — transferretur (l. 19J 30 habet Cl. f) cu nmt. dux cum Cl. g) ad Karulu stipra lin. add. C\. h) fuisset add. Ctisp. i) finem Bl. k) regni^/ -n- delet. B2; regis C2. 1) .i. Pannonios add. Cusp. ra) tin Al. 3. n) Laureaco, -o in loco raso Cl; in monasterium, omisso Laur. ^4, tibi manu s. XIV. vel XV. in marg. add.: lorsacfi in vulgari lors in dominio comitatus palatini Reni et dyoii Moguntifi situra. 35 n*) monachium B2. o) DCCOXXOVIino A 1—3 (mtit. alio calamo DCCOLXXOVIIIIO A3); DCCCOXXOVIIIIO ^ 4. p) maiori^2. q) eius om. A. r) ita A i. B (-c- supra lin. B2). C; Aquitaneis A\. 3. Gotifr.; Aquitanes A2; Aquitanis Cusp. s) Danis alio atram. mtitatum videtur Dariis A2. t) post -t- spatioltnn rastim Ad; Nort- manniis, -t- in loco raso A 2 ; Nortimannis A 1 ; Notmannis B 2 ; Normannis C. u) ita 40 A4:. B. C; Brittanniis Al; Britanniis A2. 3. 1) Ita Otto primus, quocum Ann. ducum Bav. 778 (SS. XVII, p. S6Q) faciunt; Laurissam Relatio Polling. in Fund. mon. Bav. (Lei- dinger, 'N. Archiv' XXIV, _^j. 683^, cf. Necrol. Lau7-esham. III. Id. I)ec. (Bohmer, Fontes rerum Germ. III, p. lb\). Laurissae adhuc 45 a. 1615. sepulcrum Tassllonis monstrabatur. Sed ducem a. 788. in monasterium Jumieges ad Sequanam fl. depo7'tatum esse constat ; Bohmer- Miihlbacher, lieg. imp. I-, nr. 2M(28^)a. 2) Laicrissense mona- sterium a. 764, sed non a Tassilone fundatum est; cf Ilauck, 'Kirchen- geschichte Deutschlands ' lU, p. 56. 3) Annos 17 regnasse Constan- 50 tinum Frut. a. 781. fradit. 4) Supi-a V, 29; Frut. p. 162, 5. 5) Supra V, 26. 6) Supra V, 26. 27 ; IVut. passim. 7) Cf Frut. p. 162, 5o, qui tamen p. 170. bellum Danicum recte multo post consect^ationem im- peratoriam habet. 8) Regino a. 799 ; Frut. p. 161, G5. 9) Frut. p. 162. 167 sq. ; Regino a. 791 sqq. 256 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. aliis provinciis regniim Francorum plurimum dilataverat, dignus, qui''^ altius proveheretur, papam ulturus ad Frut.etJReg.V rhem. tendebat. Cui pridie, quam Urbem intraretb, Leo ad duodecimum lapidem occurrit eumque honorifice suscepit. Mane facto Urbem ingressus a pontifice cunctoquec populo 5 susceptus in ecclesiam beati Petri inducitur. Post VII diebusv«/. Hic nuncios Karoli ad antecessorem suum missos h o - norifice dimisit suosque cum eis ad augfustum desti- nans fedus- pacemque cum eo renovavit. Is etiam, 6dum contra Bulgar os* exercitum ducit, non prosperis u 8 u s successibus rever t i t u r deposito que regno monachus effi- citur, succedenteb sibi Leo n e c ^ fili o Bard i patricii. I g i t u r Karolus regnod Romanorum ad Francos translato'', dummulta fortiterac feliciter bella gereret 10 regnum que multipliciter dilataret*, XL° VP regni d * s u i anno, subactae vero Italiae XL°IIP, imperii XIIII", in palatio ' Aquisgrani, ubi ipse ecclesiam miri operis in honore sanctae J^i^v.«i .8«^^ Mariaee semper virginis construxerat sedemque regni consti- tuerat ^, LXX°II° ° etatis suae anno d i e m obiit ac in eadem ec- 16 clesia humatur. Ceterum actus eius et*^* bella, quae gessit, de ponte quoque, quem ultra Rhenum fecerat Moguntiae ', de palatiis^ etiam, quae Noviomagi^, Inglinheim ^ aliis- que regni locis opere regio construxerat, qui scire vult, legat historiam eius et gesta a multis descripta^ Era,t Fntt. 20 autem, ut quidam de ipso ait, corpore amplo ac robusto, statura» eminente, apice capitis rotundo, oculis pregrandibus ac ve- getis, naso paululum inli mediocritatem excedenti, canicie pulcra, facie leta et hylari, eloquentia copiosus et exuberans, in cibo et in i potu temperans, sed in potu temperantior i*. Huius virtute regnum 25 Francoruni plurimum augmentatum est^*', omniumque regnorum maximum, Romanum scilicet, ab^ oriente ad occidentem translatum ^^ Regni vero terminus^'^^ a Bulgaris seu Illirico usque ad Hjspanos, a Danis usque ad Calabros^", exceptis adiacentibus regionibus, utpote 30 Boemia^, Polonia, Dalmatia ^^, Histria^^, Venetia, Brit- tannia aliisque provinciis, quae modo duo regna Roma- norum et Francorum, excepta Pannonia, esse noscun- tur, fuit. XXXIII.*' Anno a b incarnation e Domini DCCC^XV" Lude- ib. 35 wicus Karoli fllius, quem ipse adhuc vivensP successorem a) Bulgarios A2. b) succedentes B2. c) Leonem B2. d) regnum ^2. d*) imperii A i. e) Mariae litteris maiusciilis scr. B2, e*) ad C2; ac C3. 4. f) palatio A2. g) statua Bl. h) in erasiim A3, om. Gotifr. i) in om. AA. C2. Frut., Einh. i*) Istud est dignum notatu alia manu in ma)-g. add. C3. k) ob Bl. 40 1) termini eius A2. m) Calabs Al; Galab^s A2; galabres A3; Calabres A4. n) poemia C3. o) XXXIIII. C3. p) iuuenis C4. 1) Cf. etiam Regino a. 812. 2) Cf. Regino l. c: scriptum pacti. 3) Cf Frut. p. 169, i7. 4) Frut. p. 162, ca. 5) Id apud Frutolfum aut Reginonem expresse dicfum non reperi. 6) Ita Frut. 45 p, 165, 11. 7) Frut. p. 163,20. et a. 813, p. 170. 8) Frut. p. 163, 25. 9) Frut. Einha7'dum secutus actuum Karoli descriptionem continuam chronicae suae inseruit, p. 161 sqq., unde, non ex ipso Einhardo, ea quae sequuntur Otto desumpsit. 10) Frut. p. 162, 63 sq. 11) Cf. Frut. p. 169, 18, 12) Ad ea quae sequuntur cf. Frut. p. 162, 65 sqq. 60 13) Aliter Frut. p. 163, 4 sq. Ottonis Frisingensis Chronica. YJ 258 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. FfMt. 0 rdina verat augustum q u e * vocaverat, morte patris com- perta, ab Aquitania ad palatium Aquis^ veniens, consensu om- nium rex creatus, LXX"*^ ab Augusto imperavit. Anno regni^ eius 1° delatione quorundam comperit prim ates regni^ adversus Leonem papam conspirantes iussu pontificis inter- 5 fectos fuisse. Ad quod perscrutandum vocatum ad se ne- potemc suum Bernhardum Italiae extremum. XXXV. ^* Anno ab incarnatione Domini DCCC°XL°I° dum Frut. Lotharius reversus ab Italiac regnare intentatd^ mortuoe patre fratres eius Karolus etf Lodewicus graviter ferentes, si regno nef/. 10 paterno privari deberent», fratri bellum indicunt. Igitur ciim*^ regnuin Francorum, ad quod post innumeras, quas supra dixi-, mutationes regnum fiomanorum devenerat, cum et ipsum ad ostendendas mortalium miserias ac instabiles mundi^ rotatus auctor omnium Deus in illo, 15 ad quem profecerat, statu manere nollet, in se ipsum miserabiliter dividi ac per hoc desolari et imminui ^ per- misit. Proinde contractis undecumque regni viribus fratres»7>. predicti apud Fontouiacumk conveniunt, acerrimeque pug- nantes, ital in hoc™ bello ex utraque parte regni vires im- 20 minutae feruntur, ut exhinc fortissimi omnium '^ Franci non solum tenninos non dilatare, sed et parta^ vix conser- vare potuissent. Lacrimabili ergo pugna inter fratres acta cruenta tandem victoria Karolo et Lodewico cessit, ac ob 0 hoc conventione facta dividunt'' imperium. Hac divi- 25 sione^ Karolo occidentalia regna, id est a BrittannicoP mari usque ad Mosam, Lodewico orientalia, id est omnis Germania usque ad Rhenum, cesserunt. Lothario vero media pars, id est Bel- gica Gallia, quae ex eius nomine Lotharingia usque hodie vocatur, cum Romano imperio sorte devenit. Exhinc diviso^ 30 regno regna modo duo, orientale ac occidentale, quorum alterum partem Lodewici ac^ Lotharii sedemque regni Francorum, palatium Aquis^, ac imperium urbis Romae habet, aliud vero occidentale, quod adhuc Francorum, eo quod istud Romanorum vocatur, appellatum partem 35 Karoli tenet, inveniuntur. *) ludith^ add. C. Cusp. a) Aquisgrani J 4. Czissp. b) clausit C. b*) XXHI. ^l; XXXVI. C3 (ubi p. 260, l. 1 : XXXVII^. c) mortuo patre Jioc loco add. C, infra omissa. d) parat C. e) mortuo patre hoc loco oin. C. t) et om. A2. g) deberet Al. h) dum A2. 4l 40 i) rot. mundi A2. k) Fontomacum A. B2; Fonten. corr. Fontou. Bl; Fontin. C2 1) ut add. A2. m) ll Al. n) porta B2. o) per A2. p) Britannico A2. C2. 3 brutannico A 1. 3. q) duo regna diviso regno modo (modo om. A 4) A. r) ad A ad mut. et C3. s) Aquisgraui A4. Cusp. 1) 2G. reyni, 25. imperii anno Frut. a. 840. 2) Cf. ex. gr. I, 45 Frol., p. 7. V, rrol., p. 227. 3) Matth. 12,25; Utc. 11, 17. 4) Cf. infra V, 36, p. 260, l. 25; VI, % p. 2G.% l. 20 sg.; VII, ^in. 5) Cf. etiam Frut. a. 841. 6) Nomen ex. gr. Regino a. 838. habet. 17 260 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. V. XXXVI. Considerare Dei iudicia mundique volu- bilitatem etiam nolentes compellimur. Ecce enim, ut supra dixi\ in modum caeli, quod^ ab oriente ad^ occidentem vertitur, simul cum tempore res mundanas rerumque potestates volvi cernimus. Et ne putaremus 5 mortales res in aliqua mundi^ parte statum invenisse, ibi^ etiam defectum eas pati ac more febricitantis, lob 17, 12. sicut in lob habes : Noctem verterunt in diem, et riirston post tenehras spero Imem, quocumque se verterint, nichil stabilitatis habentes dolores ac labores repperisse con- 10 spicimus. Nonne videtur tibi more, ut dixi, febricitantis mundialis dignitas volvi® ac revolvi^? Febricitantes^ enim spem quietis in alteratione situs ponunt ideoque crebris revolutionibus, quando torquentur^, se iactant huc et illuc. Ita nimirum^ potestas temporalis a Babi- 15 lone devoluta ad Medos, inde ad Persas, post ad Grecos, ad nltimum ad Eomanos et sub Romano nomine ad Francos translata est -. Ubi dum, tamquam firmam sedem fixisset, mansura videretur^^, tot malis, ut in superioribus patet ^, subiacere cepit, ut merito cum lob 20 dicere possit: 'Cum ad diem venero^, nocturnis crucia- tibus fatigatus noctem prestolor, quam dum tenuero, maioribus doloribus affectus rursum diem venire"^ ex- opto'*. Denique armis experientissimi Franci ^, cum regni -25 terminos plurimum dilatassent^ mundique caput Romam in*^ suam ditionem transfudissent, cum iam omnibus gentibus horribiles facti essent et inexpugnabiles vide- rentur, in se ipsos non solum civiliter, sed et intestineP, fratribus auctoribus, divisi regnum, quod ab oriente ad*i 30 cf MatiJi. occidentem tanquam fugiens statum et requiem inve- 12,25. nisse^" putabatur, desolandum fore iuxta Evangfelium Luc 11 17 ♦ • • ' ■ presagiebant ^ . Ex his ergo liquet nullam caducis rebus fidem habendam nec in se labentem alium quemlibet sibi inniti volentem sustentare posse. Unde apte pro- 35 /er. 17,5. pheta ait: Maledictiis^ , qui spem suam^ ponit in homine et a) quod om. C'3. b) in A 2. 4. c) parte raundi A2. d) ubi B2. e) volvi ac ont. C2. f) revolvi e corr. C2. g) Febricitautis A2. C3, corr. -tes C3. h) torpenturSl. i) pot. nim. C3. 4. k) uidetur A2; videntur A3. 1) venero om. C2. m) evenire C. n) -ta- manu 7-ecentiore snpra lin. suppl. B2; dilitassent .Bl. 40 o) in om. ^1 — 3; &d Ala (supra lin.). Cusp. p) intcstinis corr. -ne A2. B1. q) in A. B2. r) iuvenire B\. s) sicCusp.; presagebant >4. B, C. t) Maledictus — 8uum (p. 261, l. \) om. Bl. u) ita ex. gr. Aur/. De civ. Dei XV, 18 ; qui confidit in hom. Vulp. 1) I, Prol, p. 8 ; F, Prol., p. 227. 2) Cf. siqyra V, Prol, p. 227. 3) V, 33 — 35. 4) Cf. lob 1, 3 sq., iibi verba eadem non invenies. 45 5) Cf siipra V, 35, p. 259, l. 20 ; infra VI, 2, p. 263; l. 20 sq.; VII, 4 in. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 261 qui ponit carnem hrachmm smim, Quomodo enim te sustentabit, qui stare non potestV Vel qualiter te con- firmabit, qui in se infirmus est ? Cum ergo mundus i. loh. 2, 17. trans^2d et concupiscentia eius, ab ipsa migrandum ad 5 Deum vivum, qui est^ immobilis et incommutabilis manet, ad eiusque beatam et eternam civitatem quis^ dubita- verit^? Igitur omnibus regnis mundi imminutis, cum \ et Francorum, qui ultimi Romam habere meruerunt, ex •p. 229. ^^0 divisum est, minoratum apparet regnum, nos, qui 10 ad ostendendas mutationes rerum res gestas *scribimus ^, hac regni mutatione tanquam sufficienti argumento ad regni caelestis immutabilitatem missi'^ huic^ quinto operi finem imponamus. EXPLICIT^ LIBER QUINTUS. 16 PROLOGUS^ LIBRI SEXTI. Beatus propheta mundi instabiles ac miserabiliter fluctuantes circuitus contemplans marique eos potissimum comparandos estimans: Hoc^ inquit, mare magnum et spa- Ps.m, 25. ciosum 7nanihus, illic reptilia, quorum non^ est numerus, 20 Nonne tibi^ videtur mundus in modum maris inheren- tibus sibi procellosis temporibus^, tanquam tempestatum fluctibus, interitum minari? Et^ quid aliud homines pro caducis honoribus decertantes quam reptilia maris dixerim^ ? Ubi minores a maioribus, inferiores a 25 potentioribus sorberi ac ad ultimum^ se ipsos, cum ma- teriam non invenerint^, discerpere conspicimus. Unde illud: In se magna ruunt. Haec omnia prudens lectori«caM./,8i. in huius historiae serie invenire poterit. Cives ergo Christi non more reptilium salo mergi vel infidis eius"^ 30 procellis inprovide se credere, sed navi, id est ligno crucis ^ fide navigare manusque per dilectionem operando exercere in presenti oportet, ut per huius vitae viam a) qui add. C. b) qui dubitaverit alio atram. delet. A2. c) hc ^ 4 ; hic B. (1) iiaA4'.B2; Expl. 1. quintus o???. Al—'d. Bl. C. Ciisp. e) ifa B 1. C'6; Prol. sexti 35 libri Al. 3. C'4: Prol. in librum sextuni C'2; Incipit prol. in librum sextura AA; In- cipit prol. libri sexti B2; rologUB(!) in sextura librum Cusp. ; Prol. 1. sexti om. A2. f) etc,, om. Qon est num. -4 4. g) vid. tibi C. h) Et — dixerim (l. 24> om. A 4. i) dixerim'>, oviisso signo interroyandi Bl. C3. k) ultissimum B2. 1) iuvenerit C. m) proc. eius <'. 40 1) Cf. supra IV, 33. et n. 1, p. 226. 2) Cf. supra Ep. ad canc. p. b, l. 28 sq., II, 32 iin., 4iS fin., IV, 31 fin. et p. 5, n. 5, p. 119, n. 2, p. 221, n.l. 3) Cf infra p. 271, n. 3. 4) Cf. ex. gr. Gerh. Reichersperg., Comm. in ps. 64, c. 94, Migne, Patrol. Lat. CXCIV, col. 65-4; cf. Aiig. De civ. Dei XX, \Q fm. 5) Cf. Greg. Honiil. in 45 Ezecli. I, 6, 13. 262 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. ad portum^ patriae securi valeant pervenire. Qualiter vero regnum Francorum tam miserabiliter divisum non solum Romanum imperium, sed et partem Franciae ac Galliae cum palatio Aquis^ perdiderit, in boc opere di- cendum restat^. 5 INCIFIT^i LIBER SEXTUS. I.^* Diviso Francorum regno Lotbarius, cui, ut dixi^, cum Lotbaringia Romanorum imperium devenerat, Frwf. LXX"^!"'^ ab Augusto imperavit-, Theophilo mortuo filio- que eius Michahele apud Grrecos in urbe regia impe- 10 Reg. 858. r a n t 6. Nortmanni p e r mare Liger im intrantes civitatem Namnetis irru mpunt ac in sabbato e sancto paschae episcopum ex more generale baptismum celebra ntem cum clericis interficiunt ac inde per^ circumquaque d i f f u s i cunct a m f e r r o flammaque vastantes provinciam, Andegavensem q u o q u e 15 a c Turon e n s e m occupa n t e s urb e s b e a t i Martini ecclesiam cremare non verentur. Eo tempore Karolus, cui, ut^ supra dixi ^, occidentalia regna in divisione cesserant, Pippinum Aquitaniae regem cepit ac episcoporum consilio tonsum monachum t6.855. Suessione in monasterio sancti Medardi fecit. Porro Lotharius 20 imperator tribus filiis suis regnum, quod eum conti- gerat, partitur, Lodewico Italiam cum nomine impera- tor i s , Lothario Lotharingiam, Karolo Provinci a m trad e n s. Ipse vero ordinatis o m n i b u s in Prumi e n s i h monasterio * XVI" imperii sui post mortem patris anno mona- 25 chus* efficitur. Vide, ad quantum def ectum Romanum imperium devenerit, ut in tres partes Francorum ^ regno diviso terciae^ partis^ tercia pars^" fuerit". Keg. II. ° Anno ab incarnatione Domini DCCC^L^V" Lothario de- ponente militiae cingulum privatumque habitum assu- 30 mente^ Lodewicus filius suusP serenissimus*^ LXX"®III"^*l *) ordinis sancti Benedicti in diocesi Treverensi alia manu in marg. add. CS\ a) portam A2. b) Aquisgrani Ai. c) Explicit prolog-us minio add. A^i. d) ita ^1.3.4. B; Inc. om. C; Sextus liber Co. 4; Inc. 1. sextus om. A2. Ctisp. 35 d*) num. om. C2. e) sancto sabb. A. f) per ovi. A2. C3. 4. g) ut om. Ci; Kar. occideutis rex Pip. Al. h) ita B. Albt-.; Pruuiuensi Al — 3; puinensi ^4; Prumensi C2. 3. Cusp.; pruniensi C A.. i) Franc. om. C2. k) tercie alio atram. mut. tercia A 2. 1) partis tercia om. A 2. m) facta alia nianu alioque atram. add. A 2. n) interiit A3. o) mtiti. om. C2; III. corr. II. C3. p) eius B2. q) LXX9m9 40 radendo mut. LXX9II9 A3; 72. Ann. S. Trndp. 855. 1) V, 35, p. 259, l. 28 sq. 2) Frui. non Lotharium eiusque suc- cessores Ludewiciim II. et Karolum Calvum, sed Ludewicum Germaniae regem postque eiim immediate Karolmn III. inter augustos numerat. 3) V, 35; p. 259, l. 25. 4) Cf. etiam Frut. a. 855. 5) comam capitis 45 deposuit habituque sanctae conversationis suscepto etc. Regi7w a. 855. 6) Cf. Regino a. 874. 7) Cf sit^rra p. 194, n. * ad IV, 7. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 263 ab Augusto iraperium s u s c e p i t , Basili o , q u i Michahel e m Fna. 867. iam ^ occi derat, in urbe regia regna n t e. Lotharius, c u i Reg. 856. regnum Lotharingiae devenerat, Thiebergam sororem ab- batis Hucberti- sibi sociavit. Non multis post diebus Ka- /». 858. 5 rolus, qui Provinciam in divisione regni acceperat, moritur. Unde inter Lotharium fratrem patruumque suum Karolum controversia oritura. Lotharius Hucberto abbati, fratri reginae, «&. 859. ducatum inter lurum^ et montem lovis commisit. Porro Lode- «7>. 860. wicus senior, orientalis Franciae rex, adversus Sclavosc multa 10 fortiter bella gessit captumque principem eorum Rastiz^ lumi- nibus privavit. His diebus in regno Karoli principibus suis mutuis inter se vulneribus cadentibus Brittones tanquam destitutam terram irrumpunt ac transmissae Ligeri Pictavis usque ferro 15 flammaque cuncta vastantes progrediuntur, et sic Francorum spoliis ditati ad propria revertuntur. Itaque Karolus con- ductis precio Saxonibus Brittones bello petit. Nec mora commisso prelio Saxones in prima acie positi, territi spiculis ho- stium, terga vertunt. Dehinc f discursant i b u s hac illacque 20 Brittonibus Francisque ob antiquae fortitudinis genuinam •ij. 230. virtutem^ *viriliter dimicantibus, multis exs utraque parte "^ cesis ac vulneratis noctis^ presidio bellum diri- mitur. Manei facto, dum rursusk pugna conseritur, Karolus fu- giens suisl etiam fugiendi prebuitni exemplum, Quo viso 25 Brittones castra Francorum cum clamore irruunt captisque et oc- cisis plurimis ac papilionibus eorum cum multisn aliis spo- L liis ablatis revertuntur, At Karolus Roberto viro forti obift. 861. r hanc molestiam inter Ligerim eto Sequanam ducatum ad do- mandos Brittones dedit. 30 His diebus NoemeticiusP rex Brittonum, dum multis t&, 862. modis ecclesiam Dei persequitur, videt in^l visu beatum Maurelionem Andegavensem episcopum sibi occurrere dicentem- que, ut ab oppressione cessaret ecclesiarum, baculo se per- cutere. Nec frustratnr visu, nam continuo corruens a 35 suis domum reportatur m anif estisque Dei^ iudiciis vitam simul cum tyrannide^ finivit, eique filius suus Herispeuss i n regnum successit. Karolus rursumt adversus Britton e s ib. 863. bellum instaurat parumque proficiens hoci^ tantum obtinuit, ut datis ex utraque parte obsidibus pacem mutuo fir- 40marentv. Dehinc tamen Herisp e ius ^ rex eorum sponte a) oritur om. C3. b) virum C2 — 4, c) Scavos A^. d) Rastum A., rasti^ (72; Rastis C4. e) ita A. B. C. Albr. 858; transmisso Cusp. t) Dehiac — Brittouibus (1.20) om. (74. g) ex oot, C2. h) -que add. B\. i) autem add. B2. k) rursum C; rursus om. AA. 1) auis etiam fug. om. C 3. m) ex. preb. A2. 4. 45 n) multis om. Ai; aliis multis Al — 3. o) et om. A2. p) Noemiticius ^4; Noe- meti^ .81; Hoemeticius B2; Nomeneius Regino, sed Cod. Lat. Monac. 6388, olim Fri- sing.: Nometieius. q) ut visu C 2 ; in visum, in delet. C3; in visioe Cnsp. r).iud. Dei C3. 4. s) Herispeius ^3. t) rursus A2. u) \\ A\. 2. v) tirmaue .<4 4; firmaretur B 3. w) Herispeus C. 50 1) Error, qiii Ottonis videtur. 2) Regino a. 859. 3) Cf. supra V, 35, p. 1259, /. 20 ; V, .36, p. 260, /. 25 ; infra VII, 4 in. 4) ex Francis Begino a. 860, 5) cum regno Regino a. 862. 264 OTTONIS EPISC. PRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VI. Beg. ad i p s u m veni ens suae potestati se subiecit. Quem multis douatum muneribus ad^ propria rex re misit. III. ^* Ea tempestate, cum iam regno Francorum j?«^.864. multipliciter diviso ecclesia proficeret^ Nicolao^ summum sacerdotium gerente-, Lotharius multis modis amores Waldradae concubinae suae occasionem repudiandi reginam Tie- bergam querit. Itaque Guntharium Coloniensemc archiepisco- pum,quitunc in regno precipuae fuit auctoritatis, ad id, quod animo conceperat, perficiendumd falsa spe promi ttens ei, quod, si abe ista liberaretur, nep- lo tem s u a m acc iperet, pellexit. Guntharius ascito sibi Trever o r u m archi p r e s u 1 e Thiegaud o *" concihum Metis s c o n - g r e g a t , vocatam q u e reginam in medio statuunt falsisque productis testibus inter alia nefaria de incestu illamli con- vincunt. Proinde ad volunta t e m regis sententia di-i5 vorciii datur, reginaeque pro commisso scelere penitentia iniungitur. Igitur rexk desiderata potitusl occasione convent u Aquis ™ habito dampnationem Thie- berg ae scripto pro tulit se q u e contine r e non posse p r o n u n - tiavit. Consilio Guntharii^ omnibus acclaman-20 1. Cor. 7, 9. t i b u s : Melius est nubere quam uri, Waldrada producitur ac" regio cultu decorata comitatuque famulorum sti- pata reginae nomen sortitur. Sicque rex , dum^ ea^\ quae mente conceperat, ad effectum perduxit^, Gun- tharium, quem suae nequitiae socium falsis promissioni- 25 Se(/.S6i.hus fecerat, versute decepit. Haec dum ad noticiam domni^' Nicolais papae venissent, religiosus ac zelo Dei plenus »6. 865. sacerdos^ missis legatis regem de commisso scelere redar- guit et ad condignam penitentiam invitavit. At legati pecunia corrupti, negotium minime ad effectum perdu- 30 centes, multis ditati muneribus revertuntur, dicentes* se pene nullum in prefato regno, qui canones sciret, invenisse. Quos Treverorum et Coloniensium presules subsecuti, dum a summo pontifice de facto iudicio rationem reddere coguntur, rei inventi deponuntur, dumque multis modis 35 ad restaurationemt sui laborarent, exules in Italia per- <7>. 866. missa sibi tantum laica communione^ moriuntur. Verum Lotha- rius post crebras admonitiones, post violatum sacramen- tum, quod sub presentia Arsenii episcopi, sanctae Ro- *) dicentes — invenisse (l. 32^ om. C, habet Cusp. 40 a) rex ad pr. jB2. a*) ninn. om. C2. h) beato Nic. C3. c) golon. A3. d) perfruendum C'3. 4. e) liber. ab ista ^ 2. f) Theigando B'2. g) Metis om. Bl. h) eam A2. i) diuortiu A2 (ubi sentencia in loco raso). k) rex om. C2. 1) -ti- sub loco rasn CZ; potitus e corr. A 3; potip A\. 2; pociP C2. m) Aquisgrani AA. n) a, manu recentiore stiperscr, ac B 2. o) quae mente conc. dum ea A 2. p) ea 45 om. C. q) perduxit mut. produxit A2; produxit Al. 3; perducit C i. r) doni .^1—3. B; dni A4. s) papae ven. (-set^l. 2) Nic. ^1—3. iJ2; papae Nyk. ven. AA. t) restitutionem C. u) cS munione JBl. 1) Cf. Regino a.m^in. 2) Regino a.SG^fin.; Frut. a. 858. 3) Id Begino expressis re?'bis non dicit. 4) Cf. Regino a. 866, p. 87. 50 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 265 manae ^cclesiae apocrisiari i *, fecerat, a summo ponti- fice communionea privatur\ Ex qua causa tam i p s i i^V/i^ 870. q u a m 1 0 1 i regn o gravissimum discrimen oritur-. Extant Reg. i. c. de hoc^ epistolae quam^ plurimae utrobique missae^. 5 Vide'^ iam® regno decrescente ecclesiam tantae^ auctori- tatis factam, ut" etiam^^ reges iudicet^. P e r i d e m temp u s Lodewicus orientalium rex occiden- Rey. 866. talia regna vocatu quorundam principum ingre d i t u r regni- q u e terminos occupans Senon a s k usque progressus estl. 10 Sed dum relicto ibi exercitu ad propria redissef* et prin- cipes, qui eum invitaverant, a Karolo in gratiam recepti fuissent, qui remanserant fines illos egredi compelluntur ^. His diebus Hucbertus abbas, frater Thiebergae, Lothario diu re- »6. bella ns ad ultimum a Conrado comite necatur. Eodem tem- 15 pore Nortmanni per Ligerim Namnetensem "i, Turonensem, An- ii». 867. degavensem provinciam ii vastantes Robertum ducem occur- ■ rentem sibi occidunt. • 231 . 'IIII. Hisdemo diebus Sarracen i ex Affrica venien t e s Reg. 867. Benevent a n 0 r u m regionem, quae olim Samnium vocabatur^, 20 devastant. Contra quos dum Lodewicus augustus vires unde- cumque conparat, Lotharium fratrem suumP in auxilium i n V i t a t. Qui collecto^l milite Italiam ingressus, pra- vorum operum suorum multipliciter penas solvens, tam ex insueto 1' calore quam aranearum morsibus multos de exercitu 25 suo perdidit. Post haec Romam veniens ab Adriano pontifice, /i. 869. L qui Nicolao iams successerat^ honorifice suscipitur ac ab r ipso, si monitis predecessoris sui Nicolai obtempera- verit, subtiliter exquiritur, Ille dum cum omnibus, qui s e cum venerant, principibus se^ bene iniuncta servasse 30 *) A 1, B 2 eadem manu eodemque atram. in marg. add.: Apocrisiarius^ Grece, Latine nuntius vel responsalis'^. a) cu raunione B\. b) II ^l. 2. c) quam om. C. d) Unde A. e) vide add. Ai. f) vide alio atram. supra lin. add. A2. g) ut A2. h) iam B l. i) iudicet fortasse corr. ex uidicet ^ 1 ; uidicet A2. k) Seuanas corr. Senonas ^l. 3; 35 Senones C2. 1) est orn. A2. m) Manetensem Al — 3. n) vast. provincias A4c. o) His -4 2; Hiis C3; Hisdem — devastant (l. 20) habet Cl. p) suum om. A2, 4. q) coll. OMJ. C3. r) csueto tntdto post corr. Isueto Al- consueto A4. s) iam otn. A2; qui Nyc. iam succ. om. Ai. t) se om. C3. u) Apocrisarius Al. v) simile aliquid ad finem c. 31. libri V, supra p. 256, l. 31, tnanu correctoris in marg. add. A 1«: 40 Apocrisiarius Gr, vel resp. Lat. nuncius dicitur. Ke 1) Hoc secundum Frut. a. 870. 2) Cf. Regino a. 866, p. 89 sq. 8) Trium Xlcolai papae epistolarum paHes Regino a. 866. Chronicae suae inseruit, ex aciis vero concilii Aquensis ad a. 864. et ex epistola Lotharii ad Adrianum papam fnissa ad a. 868. comjylura excerpsit. 4) Dimisso vero exercitu in Germaniam ad propria redire Ille (sc. Ludewicus) . . . fugam arripuit et cum debita confusione fines regni excessit Regino a. 860; p. 90 sq., quae Otto turbavit. 5) Cf. ex. gr. Regino a. 871, p. 102. et Pauli Hist. Langoh. passim. 6) Regino a. 868 in. ; Frut. a. 868. 266 OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. VI. /?e^. falso af firmaret, corpus dominicum sub attestatione con- scientiae sibi suisque tradidit. Fertur, quod ipso red- eunte* omnes*, qui ficto corde et polluta conscientia- ad mensamDomini accesserant, infra spacium anni mortui fuerint, Lotharius etiam in via morbo correptus Placentiae^ 5 ifc. 869. 870. diem obiit. Karolus audiens fratruelem mortuum regnum eius invadit. Quod Lodewicus frater eius dum impedire conareturl», conventione facta predictum regnum apud Marsanam ex equo dividunt, Lodewico palatium Aquis sor- i?ei^. 871. ciente. Non multo post elapso tempore Adalgisus Be- lo nevent o r u m c dux f i d u c i a Grecorum Lodewic o imperator i ascitis sibi Samnitibus, Lucanis, Campanis rebellare parat. Augustus contractisd copiis Beneventum belloe petit. Cui Adalgisus occurrens fraude circumventum, muneribus con- ciliatum, finibus suis egredi persuadet. Porro iraperator i5 Campaniam a c Lucaniam peragrans omnes civitates e o r u m , excepta Capua, absque gravi negocio cepit. Quae ex quadro f lapide exstructa dum non facile posset expugnari, obsidione cingitur cunctis& in circuitu vastatis. Capuanih, desperatis om- nibus, apertis urbis portis cum episcopo corpus beati Germani 20 portante lacrimabiliter ad pedes imperatoris veniunt veniam que poscentes misericordi ae suae se committunt. Imperator, ut erat piissimus, cives in gratiam recepit ex- pulsis q u e Grecis o m n e s Lucani a e a c Campani ae urbes Roraano imperio restituit. Inter h a e c Adalgisus dolis iterum regem 25 circumvenire intentati occurrensque ipsi suadet, ut militem dimittat, regi oni parcat, adiciens necessarium non esse regem subiectum sibi i n a ni t er consum ere populum. Rex ad monitum ducis omnibus preter p a u c o s ad propria r e m i s s i s Beneventum ingreditur nichil- 30 que perperam sperans, dum circa meridiem strato cubat, subito a Beneventanis irruent i b u s arma corri- pere cogitur. Cives autem cumk duce suo Adalgis o 1 palatium incendere volentes principem pacem p e t e r e ac interposito iureiurando, ne amplius sine voluntate35 ipsorum fines illorum ingrederetur, promittere cogunt. tfe. 872. Imperator hac ignominiosa pactione facta Romam venit ibique coram summo pontifice lohanne, qui Adriano succes- serat^, totoque senatu'" causam suam exponit. Pro- inde Adalgisus a senatu hostis ac tyrannusn pronunciatur, 40 augustusque a pontifice auctoritate^ Dei ac beati Petri a sacramento, quod nolens etP prol conservanda vita fecerat, absolvitur. Verum princeps, qnamvis a sacramento a) oranes om. CB. b) conatur A2. 3. c) ita A. B (-an- tnnnu recentiore supra lin. suppleto corr. Beneventanorum B 2). C. Albr. 873, Cusp. ; dux Beneventanus 45 Gotifr., Regino; cf. ex. gr. Fritt. p. 189, 30, Widuh. III, 63. d) vndecuqj add. Cusp. e) petit bello A. l) quadra A\. g) cunctis om. B 2. h) Capua Bl. i) temptat A. B2. k) cum om. C i. 1) Adilgiso A i. Bl. C (Adilg. eliam l. 10. 14. 25. 40, 2). 267, l. i. C'3. 4, el l. A.O. etiam Ai). m) senetu A'(j. n) pronunc. tyr. C3; pronunc. ac tyr, C4. o) auctorite B2. p) et om. A2. q) fecerat pro conaerv. 50 vita .4 2. 1) Cf. eiiam Friit. a. 870. 2) Cf. ex. gr. 1. Tim. \, 5. et \. Cor. 8, 7. 3) Regino a. 871 in. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 267 liberatus iuste videretur, tamen ad removendum scan-iJe^'. dalum per se ad compescenduma tyrannumb ire recusat, collecto tamen milite reginam eo destinat. Audiens haec^ Adalgisus ac timore perculsus in Corsicam insulam 5 fugit et sic iram principis declinavit. Non multo posti?^.873. elapso tempore locusta innumerabilis, ceteris locustis maior a c sen a s al a s d hab e n s , ab oriente veniens Galli a s oper i t de- pastis(iue ubique segetibus tandem in mari Britannico re- sedite. Ul:)i a vent o raptae acin salo mersae postque f lomari exestuante ad litus in inmensum cumulum actae V i c i n a s fetore K regiones corrup e r e. V. Ea tempestate Karolus occidentalis Franciae ^ j'>.873. rex Nortmannos, qui occiso Riiberto ceterisquei regni primoribus ubique bachabanturk, cum Brittonum auxilio 15 obsidione in Andegavensium , quam occupa verant 1 , clausit urbe. At Brittones, videntes totam spem hostium in amne fore, ab alveo e u m d e rivare cona ntur. Quo viso Nortmanni dextras petunt promissaque pecunia regemi^ turp i t e r obsidion em solvere pcrsuadent. Ipsi vero more 20 suo', sicut sunt inquietissimi , minime promissa ser- vantes per Ligerim Franciam iutrabant multaque" gra- viora quam prius regi faciebant mala. Quanta autem 232. predicta gens *regno Francorum fecerit*^, ab aliis - sat dictum invenitur. Est enim levissima et instabilis nec^ 25 propriis contenta terminis ^, gratiosa tamen quocumque venerit et affabilis^. Haec, ut dixi, occidentale regnum, sicut Saxones^, qui et ipsi instabiles, sed feroces sunt, orientale semper infestabant. VI. Anno ab incarnatione Domini DCCC°LXX°IIIP Lode- ib.au. 30 wicus suavissimus^ imperator diem ultimum clausit, anno imperii suii' XVIIII". Anno eodem patruus eiuss Karulus seniort, occidentalis Franciae rex, Romam^ a) concupiacendum A. C2. b) allerum -n- e corr. C3; tyrandum A2. B2. c) hcc Bl; h^. C3; hc C4; hot B2. C2. Ciisp. d) habens alas c' e) consedit ^ 2. 35 f) postquam B2. g) reg. fet. 6'3. 4. h) rex Francie A2. 1) -que om. Al — 3. k) bachantur C (alia manti corr. bachabantur CZ). 1) occupant C'6 (alia matm corr. -paverant^. 4. m) regem om. A 2. n) -que om. C 3 (alia viianu mut. multoque^. 4. o) fecit C (alia manu corr. fecerit C3). p) nc ^ 1 ; nunc A2. B2. q) effabilis (7 2.4. r) sui om. A2. s) suus C3. 4. t) senici ^1.3. 4. B2, corr. senior B2; 40 senex, -x in loco raso A2. u) Romam — orientalis rex (p. 268, l. i) om. C2. 1) Cf. ex. gr. ^Regino a. 836. 2) Scil. Reginone. 3) Cf. supra I, 6, p. 4,"), /.11 sq. 4) Error. De Saxonibus antiquis regni hostibus Otto ctiam in episiola ad Wibaldum abbatem data, Jaff^, Bibl. r. Germ. I, nr. 387, p. 520, loguitur ; cf. etiam i^ifra VII, 8. et Gesta 45 Frid. I, 4: Saxonum gens inquietissima more suo principi rebellans; Isid. Orig. IX, % 100: Saxonum gens . . . virtute atque agilitate habilia. Unde et appellata, quod sit durum et validissimum genus hominum et praestans ceteris piraticis. 5) suavissimis imperatoribus ex. gr. Aug. De civ. Dei V, 21. de Vespasiano ei Tito. 268 OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. Beg. veniens a summo pontifice lohanne ^ civibusque im- per i u m p e c u n i a , ut dicitur , o b t i n u i t regnavitque Rey. 876. LXX^^IIII"^ ab Augusto. Non multo posta Lodewicus seniorb^ frater eius, orientalis rex , apud Franconf art diem o b i i t tres filios relinquens, Karlomannum, Lodewicum 5 et Karolum. P o r r o Karolus imperator morte frat r i s audit a regnum Lothar ingiae invadere molitur collecto- que milite primo palatium Aquisgrani « occupans Colo- niam usque progreditur. Inter haec Karlomannus primo- genitus Lodewici Itali am ingressus imperium arripereio attemptarat, 8S2. I monasterio Laureacensi iuxta patrem h u m a t u r. Nort- '233, mannin morte regis comperta securi facti nobilissimam 30 urbem Galliarum Treverim, a° lulio Cesare quon^dam sub- versam -, i n i p s a cen a Domini irrumpunt ac ibi usque a d pasch a morantes tam ipsam quam adiacentem re- gionem igne consumunt. Quibus dum prefatae^ urbis antistes cum Bertolfo^ comite occurrit, bello con- 35 serto vita privatur, ceteri q u e i n fug am vertuntur. Nort- manni preda Francorum onustiP ad classem revertuntur. Haec dum in Galliis geruntur, Karolus IIIus im- perator in^ Italia morabatur. Principes ergo tam Galliae q u a m Germaniae omnes eum precibus pulsa nt, quatinus 40 ad suscipiend um paternum regn um ^ fratre mortuo red- a) eiusdem om. C. b) parilisi Bl; paradisi corr. paralisi Ii2. c) de oryi. JBl. d) Moseburch -4 4. B2. 3. C2. 3; Moseburg^l. C4. e) dedicioe B 1 ; deditioae Gotifr. f) Ubi otn. C 3. g) naaiomagnse Al; nauigio magnse A2; nauio magense A3; nauigio magienBe^4; Noviomagnense B2; navigio ingressi palatium Noviomagi incen- 46 dunt Gotifr. h) cremant£2. i) Goloniam J5 2. k) Aquisgrani -44. 1) va8tant.4 4; devastat B2. m) haec otn. A2. n) Nortmanni — vertuntur (l. 3b) habet Cl. o) a om. A. p) ita B 1. C. Gotifr., Albr. 883; ditati A, quod etiam J5 3 habuisse videtur ; onusti l ditati (\ eadem matiu supra lin.) B 2. q) morab. in It. A 2. r) regnum om. A 3. 50 1) Similiay sed aliis verbis ipse Regino a. 880. habet. 2) Id Gesta Trever. non habent. 3) Immo Mettensis episcopus adiuncto sibi Bertulfo episcopo (Treverensi) et Adalardo comite Regino a. 882. 270 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. Reg. eat patriamque aba incursione hosti u m 1 i b e r e t. Qui nil^ moratus revertitur assumptisquei^ Longo- bardis, Baioariis, Saxonibus, Fresonibus, Alemannis, Turingis aliis- que compluribus contra Nortraannos, qui^ adhuc in regnoe morabantur, procinctum movet. Itaque Grote- 5 frid u m 1' Nortmannorum regemS data sibi filia Lotharii Gisila c u m Fresia provincia Christianum fecit de sacroque fonte suscepit, ih. 883. et s i c e u m fini b u s regni c u m s u i s ced ere persuasit, Anno sequenti Lodewicus Karoli occidentalis regis nati filius moriens ac inh monasterioi sancti Dionisii humatusi* fra- 10 trem suum Karlomannum heredem regni reliquit. Hic inter cetera virtutis suae opera hock quoque memorabile fecit, quod in bello quodam VIII" milia Nortmannorum tft. 884. f udit 1 . Non multo post Karlomannus in venatu aprom percussus diem obiit. Occidentales ergo Franci prin- 15 cipibus amissis Karolum imperatorem , qili tun C solus ex stirpe Karolorum superesse videbatur, ultro invitant eique venienti subiciuntur. Unde multa ac varia cum Nort- mannis gessit ))ellan. t6.887. VIIII. Anno ab incarnatione Domini DCCCOLXXXOVIP 20 K a r o 1 u s imperator c u m corpore et animo egrotare cep i s s e t , principes regni apud Triburias circa transitum sancti Martini Arnolfum Karlomanni filium ad regnum trahunt. Et mirum dictu, imperatorera, qui post Karolum Magnum inter omnes reges Francorum maximae fuit potestatis, in brevi ad tantam25 tenuitatem devenisse cerneres, ut panis quoque egen s ab 0 Arnolfo iam rege factoP stipendia miserabiliterCL exi- geret ac ab ipso paucos fiscosi* in Aleraannia gratanter susciperet. Vide rerum humanarum'^ miserrimum statum ^. Rex iste , qui in divisione orientalis regni 30 inter fratres minimam^ portionem acceperat, ad tantum primo fastigium, ut tam orientalia quam occidentalia regna cum Romano susceperit^ imperio, ad tantam postremo deiectionem venit, ut panis quoque egeret. /06 30, 22. Dicere hic cum lob poterat: Elevasti me super nubem^ et 35 Ps.-ioi,n.si\Usisti valide, et cum psalmista: Elevans allisisti 7ne. Quid enim prosperitatem mundi aliud quam nubem dixerim, quae innitentem sibi cito transeundo decipit, a) ad B 2. b) ila B. C ; nicbil A. c) -que om. A. d) qui — inora- bantur (l.b) om. C2. e) regione -4. f) Gogefridum ^l ; Gotefridrum JS 2. g) regem 40 in loco raso A2; ducem Ai. h) iu oi>i. Bl. i) saucti Diou. mouasi. C. i*) se- pultus C. k) b ^l. 1) fuit manu s. XIII. corr. fudit Bl. m) ab apro Gotifr. (exceptis codicibus C'4. D2), Alhr. 884, Cusp.; ab om. A. B. C et Cod. Farisitius Al- brici , hahet Iie. p) Roraae om. 35 Ai. q) multiyl2; vix. regnum modis omnibus sc. ^ 4. r) tiu^l. 3; taraen om. ^4. s) max. pars A2. B2. t) mim. om. AS. u) duos Itali, sed signis transposita Bl\ Italia Co. 4. v) ita Wilmans; Forluliensera A. B 2 (radendo corr. Foriul. -4 3; mut. Forliuiensem A 4, cf. P. JlirscJi, 'Die Erhebung Berengars I. von Friaul zum Konig in Italien', Strassb. 1910, p. 39, n. 1) ; Forduliensem Bl ; Foriluliensem C2 ; Forilulensem C3 40 (aJia manu mut. ForuuIiensenV. 4; Foriiuliensem Cusp.; Foroiuliensem Gotifr., Albr. 892. w) ita A 1 — 3. B. C ; reges, etsi in genuino auctoris exemplari extitisse videtur, cum A4^ et Albr. delendum est ; locum mutavit Gotifr. x) a om. B2. y) vero C3. 4. z) creaii A3. ;i) His — ip.si vidorint (c. 11, p. 272, /. 21^ Jiabet Cl. b) Ung. gens C. c) electis Al- — 3 (fortasse corr. eicctis A\); egectis Bl. d) quoque om. A3. e) «ang. 45 om. C 2. 1) Boeth. Cons. philos. II, 2. 2) Cf. siipra p. % l 27 ; ///, Prol. fin.; infra VIl, Prol., p>. 308; Oros. VI, 1, 5; Dan. 2, 21: Et ipse mntat tempora et aetates, transfert regna atque constituit. .3) Cf. supra I, Prol. in. II, 43 fin. 51. IV, 33. V, 36 fm.; infra VI, 17 fin. 50 4) Cf. infra VI, 13. 5) Ah Ottone additnm. 6) Id est dnnani, quos Slavi Polotvcos, id est incolas planitiericm , vocabant; cf. K. Zettss, 'Die Deutschen und die Xachbarstdmme/ , Milnchen 1837; ]). 743 sqq. ; Miillenhoff m 'Zeitschrifi fiir Deuisches Alterium' X (1856^; /J. 165; Gesta Frid. I, 32, p. 40. 272 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. crudis et inmundis carnibus, utpote equinis''^, *cattinis, *p.i «^. 889. usque hodie vescuntur. Valentautemin sagittarum icti- bus plurimum, quibus etiam dorsa vertentes nocere solent. Differunt vero a Britonibus seu Fresonibus in hoc^, quod illi missilibus, isti sagittis nocent. Per idem tem- 5 pus Nortmanni Gallias circa Senonasc, Parisius, Trecas per- vagantur. XI. ^* Porro Arnolfus totam orientalem Franciam ^, quod modo Teutonicum regnum vocatur^, id est Baioa- riam, Sueviam®, Saxoniam, Turingiam, Fresiam, Lotharin- lo giam®*, rexit ^, occidentalem vero Odo ex eius auctoritate ha- ib. 890. buit ^. Concessit a u t e m Zuend e b a 1 d o Marahensium regi ducatum B o em i a e filium que suum ex^ sacro fonte a b i p s o leva t u m eius nomine Zuendebaldum vocavit. Dilexit vero prae ce- teris regni sui locis metropolim Baioariae^'^ Ratisponam. 15 Unde et^ muros eius ampliavit monasteriumque beati Emmerammi plurimis ornamentis adornavit ac largis possessionibus locupletavit ^. Tradunt ibi scriptumque monstrant ^, quod predictus rex sanctum Djonisium a Galliis ad prefatum monasterium transtulerit. Quod^ 20 jT). 89i.utrum ita sit, ipsi viderint. Non multo postk Arnolfo in Baioari a^ ad compescendos Sclav o s mora n t e Nortmanni regn u m e i u s "^ In n Lothari ngiam ingressi principes, q u i e i s occurrerant, cesis multis fugant, Quod audiens Arnolfus collecto milite hostem petit pugnaque conserta tanta25 eos virtute stravit, ut paucissimi fuga lapsi ad classem repedantes solam vitam servarent. Arnolfus veroo victor tfc. 892sg. inP Baioariam revertitur. Ea tempestate in regnoQ occi- dentali inter Karolum Lodewici filium et Odonem gravis de regno controversia orta Karolum infirmioris causaeao gratia ad Arnolfum suppl i c e m veni re ab eoque auxilium poscere compellit. a) seu add. C 1. 2. b) li ^ 1. c) Senanas Al — 3 (corr. Senonas A 1. 2>. c*) X, et sic deinceps A 3. d) vocatur om. C 3, ubi alia manu in marg. add. dicitur. e) Sucinam A ; suaviam corr. suev. C 2. e*) Lothariria A 2 ; lottharia A 4. f) de 35 C 3. 4. g) Baioarie alio atram. delet. A 2. h) et om. B 1, habet Albr. i) ut add. B\. k) post om. B\. 1) Baioaria C3 (alia mann mut. Baw.^. 4. m) eius om. A 2. n) in om. A. B 2. o) vero om. A 2 ; serv. ipseque victor A 4. p) in om. C. Albr. 895. q) in regno om. C3. 1) Francis orientalibus Frut. ; Francis Teutonicis Liudpr. Antapod. 40 /, 5. 2) Cf. Friit. p. 173; 35. 3) Regino a. 888^ p. 129. 4) Cf. ex. gr. Vita s. Bonif auct. Otloho I, 33 ; supra VI, 7 ; infra VII, 8 fin. 25 in. 5) Cf Arnulfi diploma spurium, Bohmer-Muhlbacher, Reg. Imp. I'-, nr. 1917 (1866); Arn. de S. Emmerammo I, 5, SS. IV, p. dbOsq. Genuina regis diplomata vide Bohmer - Miihlbacher l. c. nr. 1831 (1782). 1844 45 (1795). 6) Translationem s. Dioni/sii sive eam, quam a. 1049. con- scriptam edidit L. de Heinemann, ^N. Archiv' XV, p. 331 sqq., sive aliam (cf. SS. XI, 343 sgg. ; 'N. Archiv' XXIX, p. Q^l sqq.) Ottonem vidisse apud me constat. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 273 XII. Anno ab incamatione Domini DCCCXCIIII" Arnolfus /?e^. 894. rex compositis omnibus bene in Germania Longobardiam cum exercitu ingreditur captaque fortissima civitate Bergamo comitem Ambrosium in» patibulo suspendit. Quo 5 facto omnes^' Italiae urbes timorec perculsae, amplius rebellare non audentes, ultro se suaed ditioni subdidere. Rex quoque Placentiame usque progressus, per montem lovis^ in Galliam rediens, Warmati a e <^* conventum celebrat ac in vicino^ eiusdem^ urbis Laureacensiumh mona- 10 sterio Lodewico Bosonis filio quasdam civitates et pagos iuxta montana concessit. Ea tempestate Wido, qui Itali c u m regnum usurpaverati, moritur. Cuius filius Lambertus^ Ro- mam veniens imper atorem se vocari fecit. R e x r u r s u m *'>. 895. conventum 1 Warmatiae celebrans Zuendebaldo filio suo cum i5voluntate principum regnum Lotharii tradidit. Odo quo- que rex Franciae cura multis muneribus eum adiit etm honori- fice susceptus omnibus, pro quibus venerat, impetratis revertitur. XIII. Anno ab incarnatione Domini DCCC°XC«VP, Runo Reg. vero regni sui VII^, Amolfus rex victoriosns^ vocatu For-i^^w^ 20 mosi papae, qui gravem a civibus persecutionem pacie-i^e^'. batur, Italiam secundo ingressus ad Urbem usque progreditur. Qua armis capta a prefato pontifice coronatus luxta quos- dam " imperatoriso et augusti nomen sortitur. Hic eos, Frvt. qui adversus pontificem seditionem moverant, decollari 25 precepitP. Reverso ab Urbe Arnolfo Lambertus, qui imipe- Reg. rium invaserat, moritur, et Lodewicus Bosonis filius a Longo- bardis ad imperium invitatur. Repperi ego in quibusdam Romanorum^ gestis post Karolum tercium, tanquam imperio^* a Francis ad 30 Longobardos translato, Arnolfum in catalogo impera- torum taceri et^ Lodewicum ceterosque^* post ipsum in^ numero augustorum poni^. Alii Arnolfum in catalogo ponunt et eos, qui post ipsum usque ad Ottonem con- fuse regnarunt * • ^, non imperatores et augustos", sed 35 invasores'*' et angustos"*^' appellare consueverunt. Nonii. 898. multo post Odone^ Francorum rege mortuo et in mona- sterio sancti Dyonisii humato Karolus voluntate omnium rex creatur. Arnolfus XII" regni sui anno, imperii vero luxta FrK<.88iS.900. a) in om. C. b) omnes om. C3. c) timore om. A2. d) dicioni sue C.3. 4. 40 e) Plac. om. A; ad urbem add. Ai. e*) Warm. litiea alio atram. subducta delet. A2. f) vicinio .61. 0 3. 4. g) eius A. B2. h) Laureacensi Ciisp. i) invaserat B2. k) Lampertus, et in marg. aPs. Tabertus Cusp. 1) euentu .6 1. m) ac (7. n) vic- torio C2 (-8US alia manu suppl,). 3; victor. om. C4. o) aug. et imp. C3. 4. p) fecit A2\ iussit -4 4. q) gestis Rom. A2. q*) imperium C3. 4, alia manu corr. 45 -io C3. r) et om. A2. r*) qui alio atram. supra lin. add. A2. s) in — post ip.sum (l. 33^ om. A. t) regnaverunt C. Gotifr., Albr. 899. u) angustos C 2. v) vasores C3. w) augustos A\. C, corr. angustos A\.\ et ang. om. Ai; sed — angustos om. Alhr. x) Odone B 2. 1) per Alpes Penninas Regino a. 894 (Appenninas Clm. 6388 50 oUm Frising.). 2) Regino a. 896, cf. Friit. p. 173 sq^. 3) Cf. infra VT, 22. 4) Cf. supra VI, 9, p. 271, /. 13. Ottonis Frisingensis Chronica. 18 274 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. Frut.iieg.B99. C^^od dictum est V, diem obiit et in loco Odingasa, ut Regino ref ert , i u x t a pat r e m sep e 1 i t u r ^ Monstratur tamen sepulchrum eius in^ monasterio beati Emmerammi Ratisponae -^. Poterat enim esse, ut ibi humatus huc postmodum transferretur. 5 Prut. *XIIII. Anno ab incarnatione Domini DCCCCP^ Lode- *p ««■7. 900. wicus Arnolfi filius in loco qui Forchaimc dicitur rex creatur ac a principibus Lotharingiae, eo quod Zuendebaldo of- fensi essent, in regnum Belgicae invitatur. Quo com- p e r t o Zuend ebaldus, dum multamalacommitteret regn u m - 10 que plurimum preda, cede et incendiis cruentaret, tandem a Stephano, Gerhardof^, Mathfrido© comitibus publico bello* necatur, sicque Lodewicus libere regno eius potitur. tft. 901. His diebus Ungari Longobardiam pervagantes incolas terrae occurrentes sibi sagittis perimunt crudeliter q u e depopu- 15 lata provincia ad propria revertuntur. jigg^ XV. Anno ab incarnatione Domini DCCCCV** Lodewicus Bosonis fihus imperium adeptus Berengarium expulit. Dumque toti Italico regno pro arbitrii sui motu potiretur, di- misso milite cum paucis Veronam se contulit. Ubi a civibus 20 traditus, revocato Berengario, qui in Baioaria exulabat, captus est et luminibus orbatus. Berengarius exhinc regnum Italiae simul cum Romano imperio tenuit. jTrut. Circaf idem temp u s A Ibertus nobilissimus^ Fran- corum comes, Ottonis Saxonum ducis ex filia nepos, Konradum, 25 qui a quibusdam Lodewici regis frater^ fuisse creditur^, occidit. Ob ea rex predictum heroam in castro Babenberg", ubi nunc nobilis episcopatus fundatus'^ cernitur, bello peciit. Cumque viribus se non posse proficere videret, Hattonis Moguntini archiepiscop i consilio ad dolum se contulit. Ita- 30 it que, ut non solum in regum gestis invenitur, sed etiam ] ex vulgari traditione in compitis et curiis^ hactenus ife, auditur ^, prefatus Atto Albertum in castro suo Babenberg^ , adiit eumque quasi^ pietatis obtentu de gratia regis adipis- | a) Odignas B2. b) in mon. beati om. C2. c) uorchehaim Ai; Forcheim 35 P Bl.C. d) Gebehardo J.4. e) Mahtfrido J. 4. 5 3 ; MechfridoC2; Metfrido C3; \ Methfrido C4. f) Circa — percurrunt (p. 276, l. 1) habet Cl. g) frater om., filius alia matiu in marg. add. C3. h) funditus ^ 1. 2, post corr. fundatus Al. i) in curiis BZ. k) habenberg* C2; Babenbg^ C4; babinbSgis C3; adiit Babenberg A2. 1) dei A (delet. A 2) ; quasi om. C. 40 1) Erravit Regino; cf. Bohmer-Milhlbacher l. c. nr. 1955 (1903) b. 2) Cf. Bohmer-Milhlbacher l. c. ; monumentum Arnulfi a. 1642. incendio destructum a. 1786. renovatum est, H. G^-af ik Walderdorff, 'Regens- burg in seiner Vergangenheit und Gegenwart' , 4. ed. (1896), p. 396 sq. 3) DCCCC. Regino. 4) Cf infra VI, 35 ; Gesta Frid. I, 6. 7. 5) Cf 45 etiam Regino a. 897, qui de cetero ad a. 906. de Adalberto tractans longe recedit. 6) Frut. p. 175, a. 912. 7) Ita Frut. (et Ekkeh. Sangall.) cum Liudprando, sed ex errore; cf. Bohmer - MUhlbacher l. c. nr. 2037 (1982)«. 8) Cf Ekkeh. Casus S. Galli, SS. II, p. 83, ed. G. Meyer V. Knonau c. 11, p. 47 (^MHtheil. z. Vaterldnd. Gesch., St. Gallen^ 1877>.* 50 quoniam vulgo concinnatur et canitur, scribere supersedeo. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 275 oenda convenit. IUe devote monitis eius obtemperans humi- Frut. liter conductum de personae propriae incolomitate* peciit. Ac ne multis morer, interposita sacerdotis prefati^ fide iter carpunt. lam^ castro'* exierant, iam proximo vico, qui 5 Teurstat® adhuc dicitur\ appropinquabant, et episcopus : 'Grave', inquit, 'nobis erit ieiunium sustinere^; si placet, antequam regi presentemur^, ad prandium divertamus*^'. Tum ille simpHces aures more antiquorum primorum habens dolumque minime persentiens gratanter eum^ ad pranden- 10 dum^ in castro, unde digressi fuerant, reduxit. At post- quam refecti sunt ^ , ad curiam veniunt. In causa ^ princeps ponitur ac tanquam maiestatis reus - capite plectendus'* lAudpr. adiudicatur. Monet ille episcopum de fide data. Quam*' e contra^ ille se bene in hoc*i, quod sanum et incolomem 15 in castrum eum reduxerat, servasse ^ respondit ^. Sic pre- ^]^.^^ g fatus Albertus capite plectitur, possessionesque eius, e quibus av^^. 906. postmodum Babenbergensis^ §cclesia locupletata^ dicitur, in fiscum redactae sunt. Ex huius^ Alberti sanguine Al- bertus, qui postmodum Marchiam orientalem"^, id est 20 Pannoniam superiorem, Ungaris ereptam Romano im- perio adiecit*-*, originem duxisse traditur^ ludicent de hoc^ sacerdotis^ facto alii quod velint et tamquam pro regni utilitate commissum tueantur ^' : ego omnino nullius emolumenti gratia non solum quemlibet^ Christia- 25 *) Manu recentiore in marg. add. B 2 : Albertus victoriosus ^ marchio Austrie. No. de principibus Austrie. a) incol. owt, C i. b) prefati om. AA; pref. sacerd. B2. c) Ts ^ 1 — 3; Ut Ai; vix Cusp. d) de castro Ci. e) tiurstat A2. f) sust. om. C2. g) pre- scntamur fortasse corr. -temur Cl. h) divertam (9 si extabat, iam humore evanuit) B 1. 30 i) eum om. C2. k) prandium Bl. Albr. 910. 1) fuerant Cl; sunt om. C 2. m) ea ^1 — 3. u) plectend' -4 1. o) Qua AS. Cl; Quem B2. p) ille e contra £ 2. q) h -4 1. r) reservasse reduxerat B2. s) Babinberg Cl; IJabinberg C2 — 4. t) dic. locupl. A2. u) cuius B 1. v) manu recentiore superscr. i. austriam B2. Mv) h Al. x) facto 8ac. A3. y) quem C3. z) victoriosus siipra lin. B2, 35 1) Hodie suburbium civitatis Bambergensis ve7'sus 07'ientem situm. 2) maiestatis reus adiudicatus capite truncatur Liudpr. Antapod. II, 6. 3) Haec apud unum Liudprandum l. c. leguntur, quem Otto cum aliis nonnullis locis tum hic adhibuisse videtur ; cf. infra VI, 23. 4) Infra VI, 32. 5) Quod eisi nojt omnino certum, verisimile tamen esse pos- 40 iremus K. Uhlirz exposuit, ^Mitteil. des Inst. fiir Oesterreich. Geschichtsfor- schutig, Erg.-Bd. VI' , p. 57 — 69, et ^Jahrb. des Deutschen Reichs unter Otto II.' p. 228—231. 6) Cf Widuk. I, 22. rec. B, ed. K. A. Kehr, SS. rerum German. p. 29: Hac igitur perfidia quid nequius? Attamen uno capite caeso multorum capita populorum salvantur. Et quid me- 45 Hus eo consilio, quo discordia dissolveretur et pax redderetur? 18* 276 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. y^. 11,3. num fraude circumvenire, sed etiam in corde et corde^ in causa capitali /oqui ^ non debuisse arbitror^* epi- scopum. c. Re* filius in orientali 5 Francia regnavit occidentalemc Karolo tenente. Quidam Celtici ^ scriptores asserunt eum primo ducem tantum Saxo- num Karoloque fuisse^' subiectum postque*^ consiUo generi sui Gisilberti Belgicae ducis cum omnibus^ orientaUbus prin- cipibus a regno eius discessisse ac regium nomen assump- lo sisse^'^. Alii dicunt eum post mortem Konradi ab orientali- bus Francis per electiouem principum in regnum subrogatum fuisse nec umquam eum^ aUquit de manu Karoli suscepisse*. Concordant tamen^ in hoc, quod regnum Germaniae po- tenter habuerit^ et pro Belgica Galha cum Karolo contro- i5 versiam ^. Quam scriptorum ^ varietatem ex hoc accidisse arbitror, ut, dum translato ad Francos imperio cum im- periali gloria crescere simul cepissent et ingenia^, diviso- que regno divisi fuissent hominum animi, tantam quique suam rem publicam f ecerunt ^ , quantam eam preclaris 20 ingeniis extollere potuerunt. Nos vero medium in his limitem servantes, in quantumque possumus ac ex eorum dictis conicere valemus veritatis seriem tenentes, nec'" ad dexteram nec'^ ad sinistram declinare Deo largiente studebimus. 25 Itaque dum, secundum quod" utrosque scriptores concordare diximus, Heinricus cis Rhenum regnaret et de BelgicaP cum Karolo discreparet^, ex voluntate amborum ad huius Htis scrupulum decidendum die in oppido Bunnae'^' constituta Belgica ^ Heinrico cessit ^, ac Karolo Celtica tantum 30 a) statum om. €4. b) hoc B2; Sed haec hact. vm. 04. b*) magni C2. c) occidentale C3. 4, alio atram. corr. -le C'3. c*) subiectum fuisse C d) po.st- quam A. e) omn. om. A. f) accepisse, eadem manu superscr. vel assumpsisse C4. g) Gwm om, A\. C ; aliquit eum ^ 2; aliquit om. ^ 4. h) tni J.1.3. i) scriptorem B 1. k) ingenta, super -ta superscr. ia ^l; ingenita A 3. 4; in g^enia C 2. 1) rem perfe- 35 cerunt, omisso publ. A. m) nc corr. nec ^l. 4; nunc A d. B2, corr. nec B2. u) nc ^ 1 ; nunc -4 3. JB2, corr. nec B2. o) quod om. B 2. p) ita Cufp.; Belga A. B. C (alia manu corr. Belgica CZ). Ann. S. Trudi?. 920. q) discreparct alio atram. mut, disceptaret A 2, et sic Cusp,, Ann, S. Trudp. 920. r) Brunne A. s) Belgico A 2. 1) Cf. supra II, 43 /in. IV, 33. V, SQ fin. VI, 9. 2) Vide 40 Frut. p. 182, 13: Haec sunt verba illius Gallici hystoriographi. 3) Frut. p. 181 sq. secundum Richermii. Sed Otto sensum relatiotiis paulidum immutavit. 4) Frut. p. 180. secundum Widukindum; cf. ^j. 181, 35. 5) Cf. Frut, p. 180, 45 ; Contin. Reginonis a, 920. 936. 6) Frut. p. 181 sq., imprimis p. 181,5; Contin. Regin. a. 923 — 925. 7) Confin. 45 Reginonis a. 924. OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VI. 279 et Aquitania parsque^ Lugdunensis^, Burguudia^ regem ^ per se habente, remansit. Et sic regnum quod Franco- rum dicitur ex paterna hereditate Belgicam Galliam cum palatio Aquis®*^ et maiori parte Franciae perdidit. 5 Circa ^ idem tempus Arnolfus Baioariorum dux morte Fnu. Conradi regis comperta ex Ungaria in patriam revertitur regnareque gestiens tandem a rege, reUctis sibi terrae suae 'i>. 237. *ecclesiis, in pacem vocatur. Hic est Arnolf us *• ^, qui eccle- sias et monasteria Baioariae crudehter destruxit ac posses- I % 10 siones earum mihtibus distribuit. Is dum primo regnare ^*^"''- , , ^ '^ ^ V. N. Udulr. moHretur, beato Udalrico Augustensium episcopo duo gladii, quorum alter capulo carebat, in visu monstrati sunt, audivit- que gladium^ cum'^ capulo regem^ Heinricum^, Arnolfum amem gladium^ sine capulo tamquam sine capite et iusticia 15 esse '"^. Post haec Heinricus Ungaros™ more suo" erum- c. iJe^-. 034. pere volentes in Saxonia incredibili cede stravit titulumque*^ Frut. victoriae in palatio Merseburch, quae^ et Martinopolis, pingi fecit. Lanceam quoque sacram**, quam reges nostri hactenus habent^, a Radolfo*^ Lugdunensis Galliae seu 20 Burgundionum^' rege minis extorsit. Ipse vero post multa *) Manu qiiae videtur s. XIII. in marg. f. 94 ^\ add. A 3 : De Arnolfo dampnate memorie duce. Quae nota non trans- scripta est A 3*. **) Eadem nianu qua nota * in marg. f. 94*'. add. J. 3 : De 25 lancea Domini ^ • ^. Idem in marg. habet Cusp. a) parsque om. C. b) Lugdunensem C 2 ; Lugdunense C 3. 4. c) Burg. om. C. d) per se regem A 2. e) Aquisgrani A 4. f) Circa — coronatur (c, 19, p. i80, l. b/6) habet Cl. g) gladium oni. A2. h)~c" olio atram. mtit. su (sine) C3. i) per regem C 2 ; rege alio atram. corr. rege C 3. k) Heinr. — capulo (l. 14^ ovi. 30 C 3. 1) gladium om. C. m) ungarios A2. n) suo om. C 3. o) -que iterum add. C\. p) quae om. A3. 4; quae et Mart. in marg. suppl. Cl. q) Rfidolfo A2; Rodolfo A 4. r) Burgundiorum C 3. 4. s) domj A 3. 1) Cf supra VI, 4, p. 266, l. 9. 2) Verba Frutolfi l. c. p. 180, 45. 3) Gebehardi Vita s. Udalrici, edita in libro qui inscribitur De vita 35 s. Udalrici Augustanorum Vindelicorum episcopi quae ecctant, Augustae Vind. 1595, p. 186, cf MG. SS. IV, p. 389, n. 14. Aliter Gerhardus auctor prioris Vitae Udalrici. 4) eamque credimus esse, quae ex- :unc hodieque in imperatorum tutela solet manere Frut. p. 182, 40. Sed lanceae ab Heinrico acquisitae inter a. 1035. et 1099. aliam, quae 40 hodie Vindobonae servatur, substitutam esse ostendi in llbello qui in- ^cribitur ^Die Ileilige Lanze, ein Abzeichen des alten Eeichs', ^Unter- suchungen zur Deutschen Staats- und Rechtsgeschichte , herausg. von 0. Gierke, Heft 96', Breslau 1908. 5) Hoc nomine sacram imperii lanceam a. 1227. primo significari ostendi l. c. p. 7S sqq. 280 OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. VI. virtutis suae opera^, dum ad optinendum imperium Romam* tenderet, morbo correptus XVII^ regni sui anno diem obiit. ^c^^Ret XVIIII.** Anno ab incarnatione Domini DCCCC^XXX^VI" ' Otto Heinrici filius patri nobilis heres in regn o succe d e n s i n p a 1 a t i o Aqu i s ^ a Moguntin o archiepiscopo Hildeberto c o r o - 5 etFrut "i^iatur. Hic Sclavos, qui et Boemi^, resistentes sibi compescuit, Belg as consilio Gisilbert i duc i s s u i c transitum Rheni prohibere nitentes in fugam vertitd ac tota terra ferro flammaque vastata in monte Capri castrum situme obsidione cinxit. Igitur Lodewicus Karoli filius Belgicam , qu a m pater lO suus, ut supra dixi ^, perdiderat, hac occasione recipere gestiens Alsatiam ingrediturf. Quo audito rex obsidionem& Capri-montis solvit pulsoque Alsatia Lodewico Bresacaml^ obsedit. Inter haec Gisilbertus dux dedecoris iniuriam ulcisci volens collecto milite Andrenacum usque progreditur. Ubi occur- 15 rentibus sibi Germanis , accerrimo prelio commisso, Gisilbertus dux fugere volens Rheno submergitur, ceterique in fugam, cesis plurimis, vertuntur. Quo comperto Bresa- censes reg i cast rum dederunti. Rex vero rursum Bel^i- camk ingreditur totamque in deditionem accepit, 20 et exhinc provincia illa a regibus Teutonicorum absque <^. jj^'939 contradictione possidetur. Porro Lodewicus rex sororem Ot- ' tonis r e g i s Gisilbert o duce mortuo vidu atam in matrimo- c. Reg. 946. nium suscepit. Ipse vero non multo post a suis reg-no pulsus ad Ottonem supplex venit eiusque auxilio devictis 25 2*. 948. hostibus regnum recepit. Post haecl Inglinheimm synodus presidente » Marino sedis apostolicae legato in presentia amborum regum celebratur. Verum Otto post multos triumphos Italiam^ quoque, quae per plures iam annos Francis seu Germanis alienataP fuerat, regno adicere 30 Frut. par at. H a e c eo tempore a Berengari o tyranno^ multipli- c, ^«^. 951. citer premebatur, a quo et Adalheida Lotharii impera- toris^ antecessoris sui vidua in captivitate tenebatur. Rex ergo Italiam ingressusQ reginam a»* captivitate liberatam »6.952. uxorem accepit pulsoque Berengario natale Domini Papiae cele- 35 bravit, et sic verno tempore in» patriam rediens Chonradum ducem ad persequendum Berengarium ibidem rehquit. Huius consilio Berengarius in* Saxoniam ad regem venit, gratiam eius tam -F*-M«.ducis quam Letalfi regis filii auxilio impetraturus u. Sed a) llomara om. B2. a*) ntim. om. C2; XVIII, et sic deutceps A'6 (cf. p. 272, 40 n. c*). b) Aquisgfrani -4 4. c) sui om. C. d) convertit C3. 4; proh. volente» fugavit A 4. e) suum A. t) ingreditur — Alsatia (l. 13^ om. C 3. g) obsidione A 3. h) Brefacam Al. 3. 4. i) ded'nt Al; dedunt AZ. B 2. C 2. k) ita C. Gotifr., Alhr. 945; Eelgam A. B. 1) haec om. C2. m) syu. Ingliheim C 3. 4. n) ita C. Cont. Regin. ; p r e s e n t e ^. iJ. o) Italia ^3.4. p) aliena C. q) ingesausiil. 45 r) de A2. s) ad A2. t) in om. C 4. u) impetrauit, -uit in loco raso A 2 : ob gratiam optinendam (om. eius tam — impetrat.^ A 4. 1) Cf. Ottonis Fris. Gesta Frid. I, 9. 2) 937. Frut. p. 184, 27 ; Otto anniim ex Contin. Reginonis assumpsit. 3) Ab Ottone additum ; cf. Contin. Reginonis a. 950. 4) P. 278 sq. 5) Cf. Ottonis Fris. Gesta 50 Frid. II, 30, ed. Waitz p. 110. 6) regis Italici Contin. Reginonis. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 281 cum per triduura conspectui regis non admitteretur, inter • Frut. cessioue tandem'^ prefati ducis ac regiae prolis^ obti- nuit, quodeiin urbe Reciae Augusta dies prefigatur^. Ib i r. ifey. 952. ex omnibus regni visceribus multis^ in unum adunatis ^ Berengarius humiliter veniens cum filio suo Alberto regi^.i se dedidite, ab eoque regnum Italiae, excepta marchia Veronen- sium et Aquileiensi u m , suscepit. Reversus in Italiam Beren- ^,'"'- *' garius, multa sicut et antea principibus terrae mala faciens, in se odia omnium concitavit*". Eo tempore Letalfus filius /'"«f. 10 regis consilioo quorundam nova contra patrem molitur. Sed in brevi- a cepto desistens patern e a b e o in gratiam r e c i p i t u r. XX. ^ Annoi ab incarnatione Domini DCCCC^Ln''» Un- ^''f • ^*^^^^, C . Keg. 955 3. garorum gens sevissima cum innumera multitudme erupit 9;,5, ' 15 ac totam terram more locustarum operiens ad Licum^ usque contra urbem Augustensem ^ , cai tunc venerabilis ac Deo dignus sacerdos Ulricus presidebat, pervenit. Quibus glorio- sissimus rex"^ fide magis quam armis prefati viri Dei hor- •j>. 238. tatu tutatus occurrit tantaque predictos barbaros virtute -'0 stravit*, ut exhinc gens omnium *inmanissima non solum regnum invadere non auderet, sed et suum desperatione eorrepta vallibus et sudibus in locis palustribus contra nostros munire cogitaret^. Cecidit in eo prelio dux illu- stris^ Warmatiensis** et gener regis ^ Chonradus. Barbari 2b *) Eadem manu eodemque atrarnento supra lin. add. C 1 : apud locum qui Coltal dicitur^. **) Alia manu s. XIII. in marg. add. C 3 : Credo hunc du- catum hodie esse dominorum de Limburg. a) tandera oni. (7 3. b) prefigitur Bl. c) -is e corr. A2; multum .41. 3. 4. 30 d) regi o>n. C 3. e) dedit B2. f) exdtavit A. B 2. g) quor. cona. C 3. 4. h) nuni. oin. C2; cf. p. 280, n. a*. i) Anno — traditur (p. 283, l. 1) habet C\. k) Lech nianu recentiore superscr. B 2. 1) August. urbem A 2 ; Augustam A 4. m) Otto alia manu supra lin. add. C4. n) -lust- in loco raso alio atram. A'd; Warm. ill. C3. 4. 35 1) Cf. Frut. p. 188, 18 sqq. 2) Cf. Contin. Reginonis a. 954 : in brevi tota Bawariae virtus ad eum (sc. regem) et Alamanniae in tan- tum convertitur etc. 3) Sed Otto auctoribus suis satis libere usif^i est ; Gerhardi Vitam s. Udalrici hic adhibitam esse vix crediderim. 4) Ungariorum gens, cuius omnes pene nationes experte sunt sevitiam, 40 quae miserante Deo sanctissimi atque invictissimi regis Ottonis potentia . . . mutire non audet exterrita Liudpr. Antap. ly 5, quam Sigeb. a. 957. exscripsit. 5) Contin. Regin. a. 947 ; An7i. Hildesh. a. 955 ; Frut. p. 188, 25. 6) Cf. Ann. Zwifalt. a. 942 : Ungari iuxta Augustam apud Kolital ab Ottone rege bello vincuntur 4. Idus Augusti, ubi ex 45 nostris Counradus dux et Diepolt frater s. Oudalrici occubuerunt; D. Schdfer, ^Die Ungarnschlacht von 955', "SB. der K. Preuss. Akad. der Wiss.' t. XXVII (Berlin 1905;, p. 567. 282 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 955. vero, quod^ etiam incredibile videtur, usque ad inter- nitionem^, VII tantum^ residuis\ omnes deleti dicuntur. Huius maximae concussionis auctor fuisse*^ ex Baioaria® quidam^ Skirensis^ comes - memoratur. Qui tamen^^ perfidiae suae penas solvens, dum Ungaros incaute^ 5 eductos morti exposuisset, ab eis tanquam traditor ne- catus est *• ^. Porro terra ipsius in fiscum redacta partim a rege inter ecclesias divisa^, partim heredibus eius cum castro Skirensi^ relicta eterno"'*** anathemati" ab epi- *) Eadem manu, qua supra p. 279. notae * et **, in marg. lo f. 95*'. add. ^3: De comitibus Schyrensibus. **) Pro eterno — transigant (p. 284, 1. 1\) exhibet AS* (cf. p. 284, n. \) : veruntamen modo cenobium inibi monachorum institutum fore conspicitur *. Ex^ huius origine cum phires hactenus tyranni potentesque viri surrexerint, i5 modo vero temporibus nostris preclara et inchta so- boles Otto palatinus comes illustrissimus de Witehns- pach, infausti ^ patris, set nobihs fehcior heres, vir corporis et animi robore preditus, plurimis opibus et honoribus poUens fihorumqueP generosa propagine 20 excehenter dilatatus, enituit^. Quorum unus Chun- radus nomine, ecclesiastico ordini destinatus et post- modum ecclesie Maguntine ^ presul ^ effectus ^, magnae a) ante quod una littera erasa A 3. b) ita Al. 3. B 2; interniciouem A 2. Bl. C 3. 4; internetionem AA; interuitioue Cl; intercucionera C 2. c) tani C 1. 25 d) et add. C 3. e) Baioariis C 3. f) Sy deletum add. B 1. g) Skirensis delet. et manu s. XIII. in marg. add. Styrensis A 1 ; Skyrensis, manu sive eadem sive s. XIII. superscr. scilc. de Witillisbach B 1 ; Scirensis C (alia manu mut. Schir. C 2). h) tm A 1. 2. 4, corr. tii A 4. i) intante C 2. k) divisa — conspicitur (l. 1-i) alio calamo AZ*. 1) Skyrensi u4 3*. jK 1 ; ScyrensiCl; Scirensi C2— 4 (alia manu corr. Skir. C2;. 30 m) ane deletum add. B 1 ; eterno — appellatus est (p. 284, l. 14^ alia manu in loco raso A3, vide p. 283, l. 25 sqg. u) anathemate A 4 ; anateraati ^l. o) Ex — plurimis (l. 19> iu loco raso ^3*; Ex — expressius declarabimus (p. 283, l. 2b) om. A3*h. p) filiorq; ^3*. q) Magutine A3*. r) presul — assignaverimus (p. 2%i, l. 24) alio calamo, eodem quo siipra n. k, A 3*. 35 1) Quae de septem Ungaris fama variloqiia cecimrit, collegit E. DUmmler, ^Nachrichten von der Gottinger Ges. der Wiss.' 1868, p. 365 — 375; R. F. Kaindl in ^Mitteil. d. Inst. f. Oesterreich. Ge- schichtsf, Erg.-Bd: VI., p. 209—219. 2) Bertholdum filium Artiolfi comitis palatini cum Ungaris in Ottonem I. consph-asse tradit auctw 40 Vitae s. Oiidalrici. W. (Gerh. c. 12, SS. IV, p. 401 sq.). 3) Quod erroneum esse videtur ; cf. DO. II, nr. 133 C976. lul. 21>, MG. DD. II, p. 149; Chounr. Chron. Schir. c. 17, SS. XVII, p. 621 C« Odalricus Hechstete canonicus Fri8ing(ensis) opinor, duxerunt originera a comite Ottone 40 de Widelinpach. h) neque Albr, 957, qui c, 20. ab Ungarorum (p. 281, l. 13/14^ usque ad traditur habet, neque Gotifr. ex his quicquam exscripserunt. 1) Cf. Chounradi Chron. Schir. c. 23, /. l. p. 622. 2) Cf Hirsch, 'Jahrb. des Deutschen Reichs unter Heinrich II.' t. 1, p. 423 sqq. 3) Otto senior (V.) palatinus comes a. 1156. obiit. 4) De quo cf. 45 Chounradi Chron. Schir. c. 22, l. l. p. 621; obiit a. 1198. Sept. 15. 5) Cf ibid.; Otto obiit a. 1189. Aug. 18. 6) A. 1180. Sept. 16. 7) OUo I. dux a. 1183. lul. 11. obiit; Ludewicus I. a. 1231. Sept. 16. occisus est. 10 2«4 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. palatinus comes, perfidi et iniqui patris ^ haut* dissi- milis beres, omnes priores malicia^ supergrediens eccle- siam Dei usque in presentem diem persequi non de- sistit-. Sic enim mirabile dictu^*, quo divino iudicio uotn. 1,28. nescio, pene tota illa posteritas in reprohum sensum traditsi^ est^, ut^ vel nulli vel pauci utriusque sexus, cuiuscumque professionis seu ordinis, ex ea invenianttir, quin vel aperta tyrannide^ deseviant^*^ vel omnino in- tatuati ad omnem tam^ ^cclesiasticum quam secularem bonorem indigni^^ furtis et latrociniis inservientes ^ mi- c. £e' celebrans pala- c. ^c^. tium a Berengario destructum reedificari iussit. XXII.** Anno ab incarnatione Domini DCCCC"LX"IIIP1' afeglm^. Otto gloriosus rex a Papia ad Urbem usque proprrediens .-) honorifice a summo pontifice lohanne ac toto populo '^us- ceptus omnibus applaudentibus imperatoris et augusti nomen^^*^- sortitur. Hic iuxta eos, qui Arnolfum in catalogo po- nunt, et eos, qui interim in Italia regnabant, secludunt, LXX^^^VIP^ secundum Romanos autem^, qui semoto 10 Arnolfo Lodewicum'^, Berengarios duos, Ugonem, Beren- garium, Lotharium itemque^ Beren^arium cum Alberto iilio, quamvis obscure regnantes, in numero priorum statuunt ^ • \ LXXX"'IIII"^ invenitur ^. Exhinc regnum Romanorum post Francos et Longobardos ad Teutonicos 15 vel, ut aliis videtur, rursum ad Francos, unde quodam- modo elapsum fuerat, retranslatum^ est. Cui'^ opinioni accommodatum^ videtur, quod regnum Komanorum*^ iuxta maiores nostros ^ Babjloniorum imperio similem ortum et^ progressum habere dicitur. Sicut ergo illud L'o duabus famosis mutationibus, Medorum scilicet et Per- sarum, succubuisse constat, sic et istud'" item" duabus tantum, Grecorum et Francorum, subiacere debere*^ vo- lunt. Nam ceteros huius sicut et illius a diversis gen- tibus incursus eclypsin potius eorum quam mutationem 25 fuisse dixerunt. Imperator ab Urbe rediens Papiae pascha c. /^«^. 962 Domini celebravit. At Berengarius in monte qui Sancti Leonis dicitur imperatorem fugiensP latitavit. XXIII.^ Anno sequenti, dum imperator rursum /fc. 963. pascha D o m i n i Papiae r celebra ret ac inde» progrediena 30 Berengarium in monte Leonis obsidione clauderet, A Ibertus a) cel. Papie A2. a*) num. om. C2; cf. p. 280, n. a*. b) DCCCCLXII. Contin. Regin., Frut. c) autem om. A2. d) Lodewico B l. e) -que oni. Bl; itein(|ue mut. iterumque J5 2. f) statuuntur A2. g) translatum A. B 2. h) scilicet (id(L (7 2. 4; etiam in loco raso adld. C 3. i) accomodandum C 3. 4. k) Rom -4.4; .•55 liomanum (7 2. 3; Koman C 4. 1) et om. A (progressumque A^). m) illiid A. n) it^m, i- e corr.A2; inter B2. o) volunt deb. A3. p) fu^ieus om. C2. q) num. om. C2; cf. p. 280, n. a*. r) Papiae om. A2. s) deiade A 2. 1) Ita ex. gr. Catal. pontif. et imp. Eom. saec. XI, Chron. quae dicitur Hugonis de S. Victwe, Catal. Cenc, SS. XXIV, p. 82 sq. 9bsq. 40 104 sq. ; Ann. Ceccan., SS. XIX, p. 280 ; Chron. pont. et imp. Amiat., Bandini, Bibl. Leopoldina Laurentiana I, col. 680 — 82. Ideyyi etiant Cron. S. Laurentii Rom. deperdita habuisse videtur; cf. Cron. pontif. et tmp. Tiburt. et Cron. S. Barthol. in insula Rom., SS. XXXI, p. 211 sqq. 254 sqq. 2) 81. ab Augusto secundum Frutolfum, qui tamen et Ottonem 45 ex eo, quo patri in regnum successit, tsmpore et antece.ssores eius reges Teutonicormn in hac serie numerat ; numeros non habet Contin. Regi- fionis. Cf. supra VI, 18. 3) Scil. Orosium ; cf. supra IV, 21, p. 212, n. 5 ; infra VII, 3. 286 OTTONIS EPISO. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. C Be^. 963. fili us eius primo Corsicam furorem principis declinans intravit, post lohannem Romanuma pontificem adiens eum in sui partem inclinavitb. Eapropter imperator relicta obsi- dione castri contra Urbem aciem dirigit. Quidamc vero ex civibus metu perculsi una cum pontifice suo fugiuntd, 5 alii datis obsidibus augusto subduntur. Otto missa legatione papam revocat, sed eo venire nolente, collecta episcoporum synodo Leonem ei in pontificatu substituit. Quod videns Albertus denuo ine Corsicam fugit. Quae omnia utrum licite aut secus ^ acta sint, dicere presentis non est 10 operis. Res ^ enim gestas scribere -, non rerum gestarum rationem reddere proposuimus. Inveni tamen^ in qui- busdam chronicis*^, sed Teutonicorum, prefatum lohannem reprehensibiliter * vixisse et frequenter super hoc ab epi- scopis aliisque subditis suis^ conventum fuisse^. Cui 15 rei fidem accommodare durum videtur, quia Romana ^cclesia hoc speciale privilegium sacerdotibus suis as- scribere solet, quod meritis Petri supra^ firmam petram fundati nulla eos inferorum porta^ vel tempestatum turbo ad exicialem ruinam involvat. 20 ct^Frut ' XXIIII. Imperator natale Domini Romae celebrans Beren- garium in monte Leonis obsessum cum castello in deditionem accepit ac in Baioaria custodiae mancipatuml exiliom rele- gavit. Yide regnum Teutonicorum cum regno Fran- * ^^ corum affine et quodammodo cognatum *principium ha- 25 bere. Ibi primus Karolus sine regis nomine regis ho- norem gerebat^. Hic Magnus Otto, Saxonum dux, regi- bus adhuc ex stirpe Karoli manentibus regni summam" administrabat ^. Illius*^ filius Pippinus non solum re, sedP et nomine rex cepit esse et dici^. Huius simili 30 modo filius Heinricus regis nomine meruit honorari^. Illius filius Karolus Magnus non solum regnum, sed et a) pont. Rom. C 3. 4. b) declinavit corr. incl. A 2. c) Quibus C 3. 4, alia manu corr. Quidam C 3. d) fugierunt B 3. e) in om. A. f) Res — pro- posuimuB (l. 12) om. AA. g) tm A 1. 3. h) -r- supra Un. B2; Cronicis B\. C. 35 i) reprehensiliter -<4 2 ; reprehensibiter 5 1. k) 8uperC2. 4. 1) ita ji4. C. Albr.^&i: mancipato Al—Z.B. ra) exilio om. B 1. n) summa A 2. o) IUius — honorari (l. 31) om. C3. p) etiam add. A2. 1) Cf. infra VI, 31, p. 296, l. 23. 2) Cf. supra V, 36 fin. ; II, prol. fin. 3) Cf. Liudprandi Hist. Ottonis c. 9. 4) Cf. etiam Sigeb. a. 963 ; 40 Herim. Contr, a. 962 — 964. 5) Cf. Matth. 16, 18: tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam; supyra IV, prol., p. 183. 6) Cf supra V, 16. 7) Cf. supra VI, 15. 16. et maxime Frut. p. 175, l. 11 sq.: penes Ottonem tamen summum semper et ubique fiebat imperium 45 8) Cf. supra V, 21 — 23. 9) Supra VI, 16. OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 287 imperium capto Desiderio primus obtinuit ex Francis ^ Istius filius Otto Magnus post multos triumphos primus ex Teutonicis- post Karolos^ capto Berengario Romanis imperavit. 5 Manente in Urbe imperatore cives communicatoc. iteg. 964. cumb vicinis castellanisc consilio eum occidere temptant. Haec augustus persentiensd insidias primo precavit, post infinitam ex eis multitudinem stravit. Sequenti vero die interposito iureiurando C ab e eis obsides accepit. Ipse loautem VII apud eos dehinc dies manens ad Spoletum di- vertit rogatuque Leonis papae Romanis obsides eorumf re- laxavit. Quo recedente Romani lohannem recipiunt, Leone expulso. Is nil moratus augustum in ducatu Camerino mo- rantem adiit secumque sanctum pascha celebravit. Inter 15 haec lohannes moritur, et in locum eius Benedictus a Ro- man is subrogaturo. Augustus itaque tam pro expulsione^i Leonis quam i subrogatione k Benedicti inflammatus, spretis Romanorum legatis, quos ad conciUandum eius^ animum miserant^ exercitum contra Urbem movet. 20 Quam obsidione clausam et incredibili fame fatigatam tandem ad deditionem coegit. Hac ergo conditione in gratiam sunt recepti, ut portis apertis ipsum honorifice susciperent et Benedictum ei traderent. Quo facto impe- rator Leonem restituit^ celebrataque ibi sancti lohannis nativi- 25 tate ac apostolorum Petri et Pauli festivitate ab Urbe digressus in vi a mult o s m ex inequalitate aeris '^ perdidit. Deinde natale Dominin Papiae agens ad Cisalpina revertitur, Bene- tvx 965. dictum iam depositum secum ducens. Non multo post deficientibus a se denuo Italicis Alpest&. 966. 30 transcendit natalequeo Domini Romae celebransP XIII excit&. 967. maioribus Urbis posti" prefectum^, qui factionis erga Leo- nem ^ papams rei fuerant*, patibulo suspendit. Dehinc a) Karolus -4 1 — 3 (corr. -oaASj; Karolum 5 1. b) consilio cum vic. castellia A 2. 4. c) castellis A. Gotifr. d) presenciens C2. 3 (pre- e corr. C3). Albr. 965. 35 e) obs. ab eis A2. f) eorura obsides A2; p. Romanorum obsides -44. g) -og- ntanu recentiore supra lin. suppl. B 2. h) expulsu A 2. i) pro add. A 2. k) sub- ratione B2. 1) animum eius Al. 3. 4. B2. m) multos om. C3. n) festum alia manu in marg. add. C3. o) natalemque C2; -que om. C3. 4. p) cel. Romae J.1— 3; Romae agens Ai. q) ex om. C2. r) preter Gotifr., fortasse recte (cf. n. QJ. s) pa- 40 pam om. A 2. t) fuerat B2. 1) Supra V, 26. 31. 2) Cf. supf-a VI, 17. 3) Haec apud Contin. Reginonis, Liudprandum, Frutolfum non leguntur, sed ex simi- libiis eorum, quae Herimannus Contractus a. 964. tradit, oriri potue- runt. Cf. etiam ea, quae in Libro Pontif. (ed. Duchesne II, p. 246, 20^ 45 de legatione Romanorum ad imperatorem ante electionem Benedicti facta traduntur. 4) Romani . . . Leonem . . . restituunt Contin. Regi- nonis, sed imperatori id expresse ascribit Liudpr. Hist. Ottonis c. 20 ; cf. Herim. Contr. a. 964: imperator dedita Urbe traditoque Benedicto Leonem papam restituit. 5) pestilentia Contin. Reginonis. 6) ex- 50 cepto prefecto Urbis, qui aufugerat, Contin. Reginonis. 7) lohannem 7'ecte Contin. Reginonis habet. 288 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VL ^''^J.' vocato ^ ad se filio suo Othone eum a summo poiitificet> y'> coronari et augustum^ vocari fecit eiquec Constantinopolitani ^'^qTQ imperatoris Theophanu , ante -rit duae litterae erasae A 1 ; collocauit Dipl. k) farcofago ^l; sarcopha!:,'-^ Dipl. 1) cogitavit D'pl. m) mansisse A 3; preciosus 30 tiiesaurus ibi remansit Dipl., ubi hoc loco add.: Nam VIiri"° anno imp. — moritur et ante — humatur. n) ad C2— 4. o) adm. puer. om. Dipl. p) Adelbertus Dipl. q) Prao-ensis Dipl. r) siiper Brucis mnnu s. XIV. rel XV. superscr. Pruthenis, quod magis vel Ruthenis quam Pruthenis intellexerim , A2; Prutenis Pithoeus ; pruxis Dipl. s) vel Emeritum A la. 35 Contr. a. 982: Greci primo victi et deinde nova manu succurrentibus Agarenis victores totum pene exercitum nostrum perimunt vel capiunt. 1) Quod Beneventani vehementissime imjjugnabant ; cf. Acta SS. Boll. 25. Aug. t. V, p. 77 sqq. De Ottone III. idem habet inscriptio quaedQ,m ecclcsiae S. Bartholomaei in insula Rom. a. 1113; 'Baltische Siudien' 40 XI ("1845^), fasc. l, p. 10 sqq., quem falso corpore a Beneventanis de- ceptum esse Leo Ost., Chron. Cas. II, 24, SS. VII, p. 642 sq., tradit. Cf. etiam Rob. de Monte Chron. a. 1156, SS. VI, p. 505, lo sqq. 2) 18. Frtit. p. 192, 10, qui p. 191, 35. iniperatorem annis 17 regnasse scribit. 3) Lycaonia Tiberis insula Romana- ^^^i^^^o, quod sciam, in Ann. Rom. 45 a. 1059, SS. V, p. 471, c, deinde ib. a. 1105, p. 4:17, 52, et in Pandulfi Vita Gelasii II. papae, Duchesne, Liber pont. II, p. 311,25, audit; nam Benedicti VIII, lohannis XIX, Leonis IX. paparum diplomata, 1018. Aug. \, 1026. Dec. 17, 1049. Apr. 22. data, non nisi in Gregorii IX. Ottonis Frisingensis Chronica. ]^Q 290 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 1002. d i e m obiit et in ^cclesia sanctae Mariae Aquisa sepelitur. (lan. 2Zj. -g^^ ^^^ posteriores Ottones, quamvis brevitatis causa pauca de eis dixerimus, tam feroces, tam mirabiles fuere, ut unus Pallida mors Sarracenorum ^ seu Sanguinarius, alter Mirabilia mundi diceretur^-*'^. 5 Frut. XXVII. Anno ab incarnatione Domini M^I" mortuo sine 1002. herede Ottone Heinricus patre Hezilone', natione Noricus eiusdemquec gentis dux, ab omnibus regni^ primoribus electus LXXX^^VII^s*^ ab Augusto rex creatur. Hic multis in Germania, Boemia, Italia, Apulia* fortiter ac prospere 10 bellis gestis, postremo data sibi a Doniino ^ requie, cum esset christianissimus, nobilissimum episcopatumS Baben- 1007. bergli fundavit ac multis i possessionibus et honoribus, sicut bodie cernitur^, locupletavit**. Sorore quoque sua Gisila Stephan o Ungarorum regi in uxorem data tam ipsum 15 quam totum eius regnum ad fidem vocavit^ Hunc Ste- phanum Ungari hactenus fidem Christianam servantes velut^ principiura fidei suae inter sanctos colendum Jf^m^ dignum ducunt ^. At Heinricus imperatorl piissimus *) In marg. nianu s. XIII. posterioris add. B 2: 20 Otto, post Otto, regnavit tercius Otto ^. **) Manu s. XIII. ex. vel XIV., eadeni qiia infra VII, c. 22, p. 344, n. *, add. in marg. A 3 : Eodem tempore f undata est ecclesia Osterhovensis ^. a) Aquisgrani Dipl. ; pro Aquis omisso iam supra post obiit add. Aquisgraui A 4. 25 b) desinunt excerpta Dipl. c) -que om. J5 2; eiusque C 2 — -1. d) prim. regni A'2.i. e) LXXXXII^torr. LXXXVII9 Cl. f) requie a Dom. C2— 4. g) epm ii 1. h) Ba- benbg Al; Babenberch A 3; Babinberg B 1. Cl. 3. 4; babinbg C 2. i) multis om. A. k) velut om. C. 1) piiss. irap. A 2. registro tiobis servata sunt; cf. Kehr, Italia ponti-ficia II, ^j. 26, nr. 3, 30 p. 20 sq., nr. 10. et 13. 4) Emericus filius Stephani I. regis TJnga- rorum intelhgendus esse videtur. 1) Hoc cognomen hoc loco primutn occurrit; cf. Uhlirz, 'Otto II.' p. 209, n. ()3. 2) OUonem II. Sanguinarium, Ottonem III. Mirabilia mundi Catal. regum et imp. saec. XI. (non multo, ut videtur, post a. 1024. 35 scriptus) dicit, ex Clm. 6388 (oliui Frising.) editus, qui Liudprandum et lieghionem adiecta continuatione continet, SS. X, p. 136; sanguiuarius et falcinarius Otto III. audit in vaticinio Sibyllae saec. XI. ex. vel XII. in., SS. XXII, p. 375, 50. 3) Hezil dux Baioarie genuit Hein- ricum catal. modo n. 2. laudatus, sed Hezil — genuit in loco raso manu 40. secunda, quae catalogum usque ad Heinricum IV. continuavit. 4) Fnit. p. 194, 8. 5) ut inpresentiarum cernitur Frut. p. 192, 31 sq. 6) Cf. etiam Wipo c. 24. 7) Circiter a. 1083. Stephani regis cofpus a Ladislao rege elevatum est; cf. Acta SS. Boll. 2. Sept. t. I, p. 555. 8) Eundem versum in dijjlomate Augiensi sacc. XII. flcto, DO. III. 437, 45 MG. DD. II, p. 874, inveniri monuit V. Cl. M. Tangl. Extat etiam in margine cod. Wirzburg. ad Lupoldi de Bebenburg Ritmat. querul. v. 73. adscriptus ; cf. A. Senger, ^Lupold r. Bcbenburg', Bamberg 1905, p. 151, n. **. 9) Cf. Auct. AJtahense infra in Appendice ; Fund. mon. Ostei-hof. SS. XV, 2, p. 1105 sq. 50 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 291 XX "1111° regni sui, XI" autem imperii ^ anno rebus humanis ex- 1024. emptus in eccclesia Babenberg^* humatur, et, ut iHa ''-^"^- 13>- testatur §cclesia, sepulchrum eius usque^ hodie crebris miraculis ^ celebre habetur •^. 5 XXVIII. Anno a b incarnation e Domini M°XX"V° ^ de- 1024. functo sine fihis Heinrico Conradus*, natione Francus, con- i^ipoc. 1.2. silio antecessoris sui*, cuius tamen^, dum^ adviveret®, gratia carebat , ab omnibus electus ^ LXXX"^VIII"^ ab (Sept. s;. AugQsto regnum sortitur. Hic ex parte^* patris a Conrado 10 Warmatiensium duce, qui in prelio cum Ungaris sub Ottone habito occubuerat ^, prosapiam ducens, ex parte matris a probatissimorum ^ GaUiarum principum, qui ex anti- qua Troianorum stirpe descenderant et a beato Remigio baptizati fuerant, originem trahens, uxorem Gisilam nomine w^?i?o c. 4. 15 de antiquo» et glorioso Karolorum^ sanguine oriundam ha- buit, sicut quidam^'^ his versibus attestatur: Quando^ post decimam^ numeratur linea quarta^ De Karolo Magno processit Gisila prudens. Haec primum Ernusto"^ duci Suevorum, fratri Alberti 20 superioris Pannoniae marchionis, nupta fuit, geminosque ex eo^ filios, Ernustum^ et HerimannumP, suscepit. Quo mortuo Chunradum hunc^^ de quo agimus, accepit^. (Erat autem idem rex armis strennuus, consilio providus ^, cf. ih. 2. 6. *) Si non eadeniy coaeva certe manu, alio calamOy sed eodem 25 atram. supra lin. add. C 1 : genere Salhcus ^^. a) sui add. C 3. 4. a*) BabenDg A 1 ; Babenberch A 3 ; Babinberg C 2 ; Babinberg C 3. 4 ; Babenbergensi Gotifr. b) crebris mirac. usque hodie C. c) tm A 1. d) dum om. B 2, sed manu recentiore supra lin. add. quo al' dum. e) viveret A; adhuc viveret J51. Ciisp. e*) patris parte A2. t) a pprob. A2. g) -o e corr. C3; 30 antiqua C 2. 4. h) sang. Kar. A^. (7 3. 4. i) quib, -b, delet. et -dam supra lin. isuppl. A 1 ; quibusdara A 4. k) Quarta A 4. 1) decima A 1 — 3. m) Ermisto ^ A. B 2 (manu recentiore in marg. add. Ernesto B 2). n) -que ex eo om. A 4 ; fuit ex eoque C 1. o) Ermistura A\ — 3. B2 (manu recentiore superscr. Ernestura B 2) ; babuit, om. Ern. et Herim. susc. ^4. p) Hermannum B 1. (7 3. 4; Hartmannum, alia dh fortasse manu superscr. Herimannum (71. q) hunc om. C 4. 1) Cf. Adalberti Vita Heinrici II. imp. L. I, 35. et L. II, SS. IV, p. 811 sqq. 2) A. 1146. Mart. 12. Heinricus ab Eugenio papa III. inier sanctos relatiis est; cf. BernJiardi, ^Jahrh. des Deutschen Reichs unter Konrad III.' p. ^ll sq. 3) Ecc Frut. p. 194 ; 1024. Wipo, 40 Herim. Contr. 4) Ita Ekkeh. D. E ex Sigeberto a. 1024; Leo Ost., Chron. Cas. II, 56 ; Hugo Flav., Chron. II, 16 ; cf. Bresslau in Hirsch, 'Jahrbiicher des Deutschen Beichs unter Heinrich II.' III, p. 356 sqq. 5) Cf. Wipo c. 2 ; principibus pro eius electione dissidentibus Frut. 6) Supra VI, 20. 7) Wipo ipse hos versus ex Tetralogo suo (v. 159 sq.) I 45 desuniptos Gestis Chuonradi c. 4. inseruit. 8) Cf. Herim. Contr. a. 1015. 9) Cf. Sallust. lug. 7, 5 : et proelio strenuus erat et bonus consilio. 1 10) De Saliorum nomine atite medium saec. XII. vulgato cf. Bresslau, 'Konrad II.' II, p. 519 sq. ; W. Wiegand in 'Mitteil. d. Inst. f. Ost. Geschichtsf X, p. 80. 19* 292 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. sapientia tam forensi quam civili preditus, in religione Christiana satis devotus, humilitate, quae regem decebat, adornatus. Wipoc.9. Itaque in* primordio regni eius Bolizlaus^ Poluniorum^ dux, qui ab antecessore suo Heinrico noviter subactus 5 1024. f uerat ^, a regno dividi rexque** per se vocari molitur. Qui 1025. non® multo post moriens Misiconem filium^ successorem »fe. c. 29. reliquit. Is dum patrem imitari cogitaret insuperque fratrem^ suum Ottonem expulisset, rex tam profugum in patriam *p_ . *reducturus quam de contumace regni iniuriam vindica- 10 1031. turus in Poluniam^ procinctum movet. Misico regis im- petum ferre non valens fractis quibusdam regni insignibus ad Ulricum Boemensium ducem, qui et ipse tunc temporis hostis regni fuerat, fugit. Quem cum Ulricus regi^ dare et sic ad gratiam eius redire vellet, ipse, ut erat serenis- 15 simus, eum hoc^ modo a perfido duce recipere noluit. Otto ^.flt*M.io3i. vero libere ducatu potitus diadema, quod pater ^ eius ad ignominiam regni illicite fecerat, regi misit seque per omnia iTtpo c. 29. dicioni eius subiecit. Ipse vero non multo post fraude armi- ^.fl»7rf.i032. geri sui vita privatus est. At Misico ex^ rege exul factus 20 wipo c. 29. ad imperatorem supplex venit ^ interventuque reginae divisa 1033. in tres partes provincia terciam partem ipse obtinuit *. Ex- hinc provincia illa regibus nostris sub tributo servire cognoscitur ^. ib. c. 10-12. Circa "^ idem tempus consanguineus regis Conradus, 25 1025. Vangionum, et Ernustus" privignus eius ^, Suevorum seu Alemannorum duces, regi cum aliis multis rebellare attemp- 1026. tant. Rex vero filio suo Heinrico adhuc infantulo rege^ post se designato ItaHam ingrediturP. Ad quem Ernustus" dux consilio matris suae reginae venit gratiamque suam 30 eius auxiUo, promittens*^ se in Italiam cum rege profec- a) in om. AS. b) Balizlaus ^l — 3; Boliszlaus A 4. c) ita scripsi; Polimiorum A 1. 3. 'i. B. C2; Bolouiorum A 2; Polouiorum, -i- alio atram. delet. C3; Bolimiorum C4; Polonorura Gotifr., Albr. 1025. d) -que om. C4. e) non om. A^. f) suum add. A 2. 4. g) -que add. B 1. h) ita Wilmans ; Poliraiam A. B. C 2. 4; 36 Poluniam y a/»o atram. mut. Poloniam C3; Polouiam Gotifr., Albr. 1025. i) dare regi-42; Olricus ob gratiam regis dare vellet A4k. k) h ^ 1. 1) a ^ 1—3; ex rege et factus om. A 4. m) Circa — obtinuit (p. 293, l. 1) liabet C\. n) Ermistus A. B 2. o) post so rege B 2. p) injjredi parat C. q) promerens Wattenbach ('Geschicht- schreiber der deutschen Vorzeit', saec. XII. t. 9, p. 36, n. 4), perperam. 40 1) Ex Frut. p. 192^ 25. 2) frater Aftn. Hildesheim., qiiod Otto ex Wipone c. 9. emendavit. 3) ad — veait ex Ann. Hildesheim. it. 1032. 4) Ita Wipo; duarum tantitm partinm Ann. Hildesheim. mentionem faciunt. 5) Cf. Wipo c. 29 fin.: Defuncto Misicone Gaz- merus fihus eius fidehter serviebat hucusque imperatoribus nostris. 46 6) Cf Herim. Contr. a. 1025. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 293 turum ^, obtinuit. Rex ergo castra movens sanctum pascha 1026. Vercellis celebravit. Ibi Reginhenim* marchionem cum civi- mpoc.ib. bus Lucensibus obvium^ habuif-, susceptisque ad deditio- nem omnibus ad Urbem iter tendit. 5 XXVIIII. Anno ab incarnatione Domini M^XX^Y ll^ ih. e. le. Conradus^* Romam veniens, in ipsa die paschahs sollempni- J^^' • tatis inter duos, Cnutonem^ Anglorum et reginae Gisilae avun- cuhim ^ Radolfum Burgundiae, reges honorifice procedens * a summo pontifice lohanne coronatus^* ab omni populo Ro- 10 mano imperatoris et augusti nomen sortitur. In ipsa vero paschaU ebdomada tumultu orto inter mihtes imperatoris et cives gravis pugna committitur cesisque multis, Romanis fugientibus, imperator victoria^ potitur. Post haec fsicta,ib.c.nsq. cum civibus pace ab Urbe regreditur captumque latronem 15 quendam famosissimum® Tahselgart* nomine suspendio^ per- emit. Inde^^ per Pireneum in Franciam^ rediens denuo sibi ducem Ernustum ^ , privignum suum, consiUo comitis '^s^s? Wernharii^'^ rebellare nitentem audivit^. Quem censura iusti- ciae ac viribus regalis excellentiae terra marique pulsum 20 in silvis latitare coegit. Ubi et"^ postmodum a fidehbus regis occisus est, eiusque ducatum Hermannus" frater suus 1030. suscepit ^ • ^. XXX. Ea tempestate Radolfus Burgundiae seu Gal- ^-Jm^i!^ Hae Lugdunensis rex moriens Heinrico fiho regis, nepoti 1032. 25 suo, regnum cum diademate ahisque insignibus^ sub testa- a) -herum in loco raso A 2 ; Reinheru, et in marg. Reginherum Ctisp. ; march. Reg. C3. 4; Cui Reinhcrus marchio cum civ. Luc. ibidem occurrit hisque aibi deditia ad U. t. ^4. b) obviam A 2. 3. b*) rex udd. C'i. 4. c) duos comilitoues, co- e corr. et -li- supra lin. A 1; duos comithones A2; comilitones duos Ai; duos com- 30 militones A A. c*) coronatur A2. d) victoriam Al — 3. e) famos. om. B 2. f) ita Bl; Tahselhart B 2. 3; thagelgart C2; theselgart C3; thaselgart C4; Tashel- har A; nomiue T. B 2. g) patibulo suspendit ^4; laqueo peremit, peremit super expunctum suspendio B2. h) Inde — Lugduuensem (c. 30, p. 294, l. lO^ hahet C 1. i) Ermistum A. B 2. k) Wereharii A 1. 3. 4; Werenharii A 2. 1) audiunt Bl. 35 m) et om. A. n) ita A4. Bl. 2. C2 — 4; Heriraannus A2. 3. B3; Heriraaumus -41; Hartmaunus mut. Harimannus C 1. o) accepit A. 1) rex Ch. . . . iter suum in Itaham cum copiis destinavit. Sed dux E. humihter iter eius prosecutus etc. Wipo c. 10, cf. c. 11: In qua expeditioue supradictus E. dux Alamanniae ahquantulum regi 40 miiitans etc. 2) Veniens autem ad Lucam civitatem invenit eam sibi adversam cum Regrinhero marchione etc. Wipo c. 15, quae Otto foHasse corrupit. 3) Wipo c. 29. 4) His (sc. coronatione imperatoris eius- que coniugis) ita peractis in duorum regum presentia R. regis Bur- gundiae et C. regis Auglorum divino officio finito imperator duorum 45 regum medius ad cubiculum suum honorifice ductus est Wipo c. 16. o) Alamanniam Wiyo c. 19. 6) Hac nominis forma Frut. et Herim. Contr. utuntur ; Wezelonem Wipo habet. 7) Cf. etiam Herim. Contr. a. 1027. 1030. Secundam et tertiam Ernesti rebelliones Otto confudit. 8) cum diademate ahisque insignibus ex Herim. Contr. ; cf. etiam Frut. 294 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. mento reliquit^. Esse enim^ Gallias Cisalpinam^ et Transalpinam^ scriptores testantur. Quarum Cisalpinam seu Togatam in Italia inter Padum et Alpes dixere*^, Transalpinam vero seu® Comatam in^ tres, id est Bel- gicam, Lugdunensem^, Celticam, Aquitaniam Celticae 5 partem facientes, divisere. Alii eque tres constituentes Celticam in Belgica ponunt et Aquitanicam^^ terciam^ per se constituunt. Unde et tribus his Galliis tres pri- mates preesse volunt, Belgicae Treverensem, Aquitanicae^ Bituricensem, terciae^ Lugdunensem. Quod enim Cel- 10 tica^" in Belgica contineatur, Orosius^ velle videtur-, qui in divisione orbis terrarum eam in Brittanniam seu provinciam Narbonensem^, cum iuxta priorem divisionem ad fontem Mosae seu silvam Argunam^' a Rbeno^ pro- oros. /, 2, 63. tendatur, extendif^: Gallia, inquiens, Belgica hahet ah 15 oriente limitem fltiminis Bheni et Germaniam, ah euro^ Alpes Penninas, a meridie provinciam Narhonensem^ , a circio oceanum Brittannicum , a septentrione Brittanniam^ ib.i,2,usq.insulam. Item^ de Lugdunensi: Gallia Lugdunensis ducta per longum et^ per^ angustum inflexa^ Aquitaniam^ pro- 20 vinciam^ semicingit. Haec ah of^iente hahet^ Belgicam, a meridie partem 'provinciae Narhonensis, qua^ Arela^ civitas sita est, et uhi^ mari Gallico Bhodani flumen accipitur^. Porro de^ Aquitania non sicut de tercia Galliarum i&. /, 2. 67sg. parte^, sed eius provincia loquens sic ait: Aquitania^ 25 provincia ohliquo cursu Ligeris^ fluminis, qui ex plurima a) autem B 2. b) cisalpinas A. c) Transalpinas A 2. 4. d) dixerunt A. e) seu Com. vero A. B2] seu Com. om. C2. 4, alia manu in marg. suppl. C3. t) in om. A2. g) et alia manu supra lin. add. C 3. h) -cam corr. ex -u. A2; Aquitan- niam B2; aquitania Cl. i) traciii co?-r. tcia Cl. k) ita B (Aquitaun. J52). C2 — 4; 30 Aquitaniae ^; Aquitaniorura C 1. 1) trecie C 1. m) iu Bel». cont. Celt. Al — 3. n) HorosJus B 1. C. o) extendit infra (l. Ib) omissum add. hoc loco C. p) Argonam B \. C, q) a Rheno om. B 2. r) ext. hoc loco om. C. s) euro alia mantc mttt. europa, sed -pa rtirstis erasum C 3. t) ab occasu provinciam Lug-dunensem add. Oros. u) Ite mut. Iteru B 2. v) et sttpra lin. suppl. B 2. w) per om. A 2. x) inflixa C (alia manu 35 corr. inflexa C 3). y) Aquitania C3; Aquitanicam Oros. z) seraic. prov. (73. 4. a)habent.B2. b)quain^3. c) Arela A2; Arela Al. 3. 4. B2; aurela C2; arela mut. alia manu arelatu C 3 ; Arelas Oros. d) ita Orosii cod. Lat. Monac. 6380, olim Frising. e) accipitur mtit. alio, ut videtur, atram. excipitur A 2. f) de om. A 1 — 3. g) parte Gall. A; parte — cursu (l. 26J om. B 1. h) Aquitanica Oros., sed codices 40 Isidori a Carolo Zangemeister allati et inter eos cod. Lat. Monac. 6250, olim Frising., Aquitania exhibent. i) Legeri C 2 ; Ligeri C 3. 4. 1) Cf. Wipo c. 29: ... licet regnum Burgundiae Chuonrado imperatori et filio eius Heinrico regi a Ruodolfo rege, postquam ipse superstes non esset, per iusiurandum iam dudum confirmatum esset, 45 quae Otto compendio strinxit. 2) E Celticae media et maiore parte Lugdimmsem p7'omnciam constitutam, pauca tantum Aquitaniae et Bel- gicae ascripta esse Otto non vidit. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 295 parte termiyius eius est^, in orheni arjitur. Haec a circio oceanum, qui Aquitanicus si)ius^ dicifur, ah occasu Hyspa- nias hahet, a septentrione et oriente Lugdunenscm, ah euro^ 243 ^f' nteridie Narhonensem provinciam contingit^. Unde iuxta 5 hanc divisionem *duo^ tantum Oomatae Galliae partes esse videntur, Lngdunensis videlicet et Belgica, ita ut Aquitania^ non pars tercia, sed una earum, ut dictum est, provincia sit. Sicque Galliae item^" trina divisio cum Togata invenitur. Secundum priorem enim Comatae 10 sine Togata^^ tres, iuxta alteram cum Togata tres iti- dem inveniuntur Galliae^ divisiones. Quae omnes, ut supra dixi \ dum regno Francorum primitus subiacerent, post diviso^ singulae singulos reges habere cepere^, illi- que, quod Francorum hactenus vocatur, iuxta priorem 15 divisionem - Celtica, iuxta sequentem vero"^ Aquitanica et pars Belgicae tantum remansit. I XXXI. Igitur cum" Radulfus Galliam Lugduni 1032. P Heinrico traderet, Odo Celticae comes, eo quod sororius^ ItHertm^.'^^' eiusP esset, prefatum regnum iure hereditatis ad se perti- 1^^2—34. 20 nere calumpnians "^ armata raanu ingreditur. Hoc eo tem- pore, dum imperator in subiugandis Poluniis^i, quod nos per prolemsim supra diximus ^, moraretur, contigit. Augustus ergo contumatia Odonis audita in Burgundiam iturus circa natale Domini militem instaurat. Sed dum propter nimium 25 frigus proficisci non posset, proxima^ estate rursum Gallias^" 1033. ingressus est, vastataque per tres continuas^ ebdomadas ferro ac flamma Odonis terra ^ ille supplex venire compellitur interpositoque iureiurando ^, ne amplius regnum prefatum quoquo modo lacescat, imperator revertitur. Anno sequente * 3Q a) est om. A. C i. b) dic. sinus A. c) euro alia mami mut. europa C 3. i[ d) concingit B 1; cont. prov. A 3. e) duae A i. C (tant. d. C'6); duo mut. diie A 3. n f) Aquitanica 0 3. 4. g) iterum B 2. h) Topcate corr. -ta Al; sine Coniata i Togate A 4. i) divis. Gall. C (itidem invenitur div. G. iuxta alt. cum T. III C 3). k) divis^ A i; divisio B2; diviso mict. divise C 3. 1) ceperunt C3. 4; r. habuerunt 35 A 4. m) vero om. A 2. n) dum B 2. o) sororis A. B 2. p) esset eius B 1. q) ita scripsi; Polimiis -4. J9 2. 3. C 2. 4: Polomiis Bl; Pollimiis mut. Poloniis C 3. r) ia Gallias C. s) cont. om. JL2. 4; ebd. cont. C2. t) sequenti A. C 2. 1) VI, 17, p. 277. 2) Quam Otto supra VI, 18, p. 278 sq. sequitur; cf. infra VII, 12, p. 324, l 1. VII, 16, p. 332, /. .5. 3) iure 40 — calunipnians nec Wipo neque Ilerim. habent, sed vide Ann. Sangall. mai. a. 1032 : Rege R. defuncto Uoto filius sororis suae regnum Bur- gundionum tamquam hereditatem jjatrum suorum valida manu afiectavit. Eadem fere verba infra VII, 26, p. 352, /. 4. 4) VI, 28, j). 292. 5) Ita Ann. Sangall. mal. a. 1033; Eiusdem anni aestate Wipo c. 31 m.; Unde 45 rursum aestate Ileritn. a. 1033. 6) Scilicet comitatu Campaniae. 7) Ex Ann. Hildesheim. a. 1033. 296 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 1034. rex denuo Burgundiam ^ ingressus omnes terrae illius prin- '^*''^"'"' cipes cum Lugdunensi primate in deditionem*^* accepit ducens- ib.c. 3isq. que sccum obsides terrae in pace repedavit. Non multo 1036. post ad sedandam ignobilis vulgi contumatiam, qui prin- /)ec. 25. cipibus pene prevaluerant, Italiam ingreditur, nataleque^ 5 €m'Z''oc3Csl' ^*^^i°^ Veronae celebrans per Brixiam ac Cremonam ^ Me- diolanum venit eiusdemque urbis episcopum, eo quod con- iurationis erga eum factae^ reus'^ diceretur, cepit ac Pu- pioni® Aquileiensium patriarchae custodiendum commisit. Episcopus vero clam elapsus aufugit. Eapropter imperator, lo 1037. pascha Domini Ravennae celebrato, verno* tempore prefatae ' civitatis territoria vastans multa castra partim vi capta destruxit, partim in deditionem accepit. Inde Cremonam TFipoc.26. veniens Romanuni" pontificem obvium habuit. Quem cum multo honore susceptum et habitum dimisit, et ipse decli- i5 nando calorem^^ montana loca^ subiit. A.Hiid. 1037. Dum hacc aguntur m itaha, Odo comes sacramento^ rupto denuo in GaUia imperatori rebellat. Cumque ad igno- miniam eius castrum quoddam Barrum^ nomine obsidione cinxisset ^, a Gozilone Belgarum duce aliisque regni fidehbus 20 1037. occiditnr, ac vexilhim eius in signum victoriae augusto in JF(poc.35..'i7'. Itaham mittitur. Ea tempestate Placentinus, Vercellensis, ^^^^''J"- Cremonensis episcopi, dubium utrum licite au secus ^, maiestatis rei * iudicati in exihum deportantur. Proximo ■'^^^?- dehinc imperatore natale"^ Domini Parmae^^ celebrante^, 25 tumultu orto, dapifer regis necatur. Qua de re commotus princeps omni nisu urbem impugnat. Civibus autem for- titer se defendentibus, sed tamen impetum regis diutius ferre non valentibus, fusis multis, tandem misera civitas crematur. 30 fl^ertm.1038. Hisdcm diobus Romanus pontifex MediolanensiumP archiepiscopum, eo quod imperatori domino suo iniuste TTipo c. 37. rebellaret^, excommunicavit. Itaque Conradus^' subacta ad a) burgund", et alia manu in marg. add. reg'" C 3. a*) detiouein D 1. b) -que om. C. c) factae om. A 2. d) res Al — 3 (corr. reus A2); episcopnm erga 35 se coniurasse convincens cepit ^ 4. e) Poppioni B2\ Pupioni alia manu mut. Pupponi C 3. 1) nno A3. g) Roni "am B2. h) colorem matm recentiore corr. calorem B 2. i) loca om. A 2. 4. C. k) nipto sacr. C 3. 4. 1) Burrum A. m) natale A 3. B 2. C 3. 4; nat A i. n) Pariue A. o) celebrata, ultimum -a in loco raso sequensque -te erasum B 2. p) Medioaleus. B 2. q) rebellare B 2. r) rex add. C 3. 4. 40 1) per Br. et Cr. Herim. Contr. a. 1037. 2) civitatem quae Bera dicitur iniusta presumtione occupavit etc. Ann. Ilildesheim. a. 1037; p. 42 ; WipOy Herim. Contr., Ann. Sangall. mai., Frut. notnen castri omittunt; conserto preho apud Barum Odo perimitur Sigeb. a. 1037. oj Cf. aupra VI, 23, p. 286, L 9 sq. 4) maiestatis rei Ann. Hildesheim. 46 a. 1037, p. 42. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 297 plenum Italia citeriori Appenninum transiens, regina Ro- 1038. mam orationis gratia^ eunte ac post ad ipsum revertente, ipse Apuliam ingressus ac terrae illius urbes Capuam, Bene- ventum aliasque quam plures pervagatus per Adriatici maris //eww.z. «?. 5 oram^ domnm remeare disponit^. Sed cum per letifera loca iter ageret, ex corruptione aeris plurimos de exercitu wipoc.ii. io. et de claris principibus perdidit. Mortui sunt ibi^^ inter alios Hermannus^ dux, reginae filius^"^, Chunigunda filii regis sponsa ^, Cono Francorum dux '^ et alii quam plures. Undeife. c. 39. 10 quidam ex nostris hunc^* rerum humanarum casum deplo- rans rhitmum in modum tragediae "^ simplici stilo com- posuit, qui sic incipit: Qui habet^ vocem serenam, ih. c. 4o. 244. Hanc^ proferat cantilenam^. 15 *Non multo post reverso ab ^ Italia imperatore sanctam- ib. c. 39. que pentecosten in inferiori Traiecto Fresiae urbe celebrante, J^'^^- 1 in ipsa sollempnitate infirmatus XVII^*^ regni, imperii vero I XIIII*^ anno diem ultimum clausit, sepultisque ihidem^ (iun. ij. T intestinis eius reliquum corpus in Spirensem urbem depor- 20 tatur ibique in §cclesia sanctae Mariae humatur. XXXII. Anno 1 ab iucarnatione Domini M"XL"ni Heinricus i^>-? • " ^b Augusto regnare cepit. Hic primo sub custodia matris suae Agnetis imperatricis fuit, ipsaque per ali- quod tempus prudenter ac strennue imperium rexit. Post- 1062. modum vero consilio quorundam matri ^ alienatus per se 15 regnavit^. Quod seminarium^ maximae dissensionis^ fuit. Porro nobilissima imperatrix mutationis rerum *intuitu ad *p. 2 monasterium Fruteriam religiose vivens se contulit ac inde Ro- mam veniens et per^ aliquod tempus ibidem manens /ni i7/^ita decessit ^^ et in ecclesia beatae Petronellae honorifice in 20 tumba marmorea sepulta est. 1061. His diebus Alexander primo Lucensis episcopus, post COmmuni voto et electione^" in summum pontificem pro- motus, ^cclesiam diu" iam ancillatam in pristinam liber- tatem reduxit Kadolumque^ Parmensem episcopum sedem 25 a) ita Bl; Methilde A\. B2; Maethilde A2; Mahtildo A-i; Mehtildae B3; Mehtilde Cl; Mathilde J13. C2— 4. b)sec9^1. c) non om. B 1. d)etom.C3. e) Bothf. (potf. C 3) dic. C3. 4. f) suas om. C 3. f*) in spira alia manu in marg, add. C3. g) ita A ^. B. C 2; un9 A\. 2; unus ^3; 1119 C 3. 4. h) LXXXI9 A. i) matris ^ 3 ; a matre A 4. Gotifr. k) disscensionis A 1 ; discessionis B 2. 1) per 30 om. B \. m) electio, sequentibtis una vel duahus litteris erasis A 1. n) d'i A 4, uhi iam om. ; iam diu A 3. o) -d- supra erasum -v- B2; Karolumque ^4; radolumque C2. 1) Cf. Berthold. a. 1056, SS. XIII, p. 731; lociim Botfelden etiam Lampertus, Ann. 1056; ed. Holder- Egger, SS. rerum Germ. p. 69, habet. 2) Cf. Friit. a. 1056, p. 197, 37-39. 3) Ita Frut. 35 4) Cf. Berth. l. c. 5) Hic cum Wiponis Gestis Chuonradi imperatoris quin aliqua necessitudo intercedut, diibitari vix potest. 6) Cf. Berthold., SS. V, p. 268, ubi de Herimanno Contracto legitur : Libellum hunc chronicorum collegit ; gesta quoque Chounradi et Heinrici imperatorum pulcherrime descripsit. In quo loco cxplicando ut senten- 40 tiam apud Wattenbach, *DGQ.' II^, p. 16. prolatam sequar, facere nullo modo possum. 7) 87. Frut.; 90. Berth., SS. V, p. 270,21. 8) Pati- hdum dubito, num Otto haec re vera e Fmlolf verbis sibi finxerit, qui dicit p. 197, 43 sq.: principes aliqui invidia ducti pueruni matri abstulerunt eamque regimine regni abalienaverunt etc. 9) Cf. Frut. a. 1068: 45 His discordiae seminariis. 10) Frut. p. 198, 2. nihil nisi postea Romae defuncta habet; cf. Berth. a. 1077, *S'aS'. V, p. 304. OTTONIS EPISC. FHISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. 303 Romanam armata manu occupare volentem constantis- 1063. sime repressit. Unde de ipso in palatio Lateranensi scriptnm repperi : Begnat Alexander, Kadolns'^ cadit et superatur^. 5 Itaqiie cum, ut sepe dixi, diadema regni a^ sacer- - dotali gladio feriendum foret, in se ipsum dividitur-, m. Saxonibusque rebellionem machinantibus conspiration es c 2r,w<. i072ia.5,i;7. rata'^ ideoque sine ruga^, sic cottidie virgo manens no- vum* ac speciosum parit^ populum, sicut mater capitis eius^ virgo manens contra legem naturae novum ac 15 speciosum edidit partum ^ , sic de virginitate gaudens, ut tamen sterilis non maneat. Haec*" nimirum regnum circa finem suum , quem pedes significant , ferreum propter Martem", fictile propter conditionem, in^ ea parte, quae infirmior fuit, percussit, dum regem Urbis io non tanquam orbis dominum vereri, sed tanquam de limo per humanam conditionem factum fictilem gladio anathematis ferire decrevitP-^. Ipsa vero, quae^ antea parva fuit et humilis, in quantum montem excreverit^, ab omnibus iam videri potest^. Quanta* tamen^ mala, 25 quot bella bellorumque discrimina inde subsecuta^ sint, a) Prologus VH""' libri minio A 1; mtm. om. (7 2; cf. p. 280, n. a*. b) Sic, sed S erasum A2. c) ex parte om. Bl. C. Albr. 1083; ex p. ferr. om. AZ. d) et add. B 1. Albr. 1083. e) regiial'a A 1 ; regiiata'm A2. 4 ; reguatum manu recentiore mut. regeneratum B 2. f) specios A 2. g) u B 'J. h) regnata B 2. i) novum — 30 manens {l. 14,) om. C3. k) parit — speciosura (l. Ib) om. (72; pop. parit (74; cf. n. 1. 1) spec. populum parit C 3. m) Hoc A'6. B 2. C 4 ^-o- non ita distinctum, certum tamen). n) Martem, iict. pr. in marg. manu eadem rel certe coaeva suppl. B2. o) ni B\. p) decuit Al — 3; cf. Ottonis Fris. Gesta Frid. 1, \, ubi feriendum decrevit. q) q Al; ^ A2. r) excicuit alio alram. corr. exceu'it A 1 ; excreuit A2. 'd; creuit A 4. 35 s) videtur A '6. t) Quanta — exilio (p. 306, l. 12^ habet C \. u) autem ^4 1 — 3; Quanta bellorum malorumque discriuiina A 4. v) secuta A. B 2. 3. IVy 18 fin. Theodosii exemplo inter alia ipse Gregorius VII. impa in epistolis ad Herimannum Metensem episcopum contra illos qui stulte dicunt imperatorem excommunicari non posse a Romano pontifice 40 datis, Reg. IV, 2. VIII, 21, Jaffe, Bibl. II, p. 242. 458, usus est. Cf. etiam ea, quae C. Mirbt, 'Die Puhlizistik im Zeitalter Gregors VII \ Leipzig 1894; p. IQ^sqq., de his rebus congessit. 1) //, 13. 2) Cf. ex. gr. Hieron. in Dan. % 40; Aug. in loh. Tract. IV, 4. IX, 15. 3) Cf. Eph. 5, 27: ecclesiam, non habentem maculam aut rugam. 45 4) Cf. Col. \, 18 : Et ipse e^t caput corporis ecclesiae ; Eph. 5, 23 : Cbristus caput est ecclesiae. 5) Cf. Dan. 2, 35. Honorius Augustud., Summa gloria c. 16, Libelli de lite III, p. 71, prophetas verba prorsus aliter exposuit, nec minus recedit Gerhohus Reichersperg. in Comm. in ps. LXIV, c. 67; ib. p. 468. Ottonis Frisingensia Chrouica. 20 306 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VI. quociens misera ^ Roma obsessa, capta, vastata, quod papa super papam sicut rex super regem positus fuerit, tedet memorare ^. Denique tot mala, tot scismata, tot tam^* animarum quam corporum pericula huius^ tempes- tatis turbo involvit, ut solus ex persecutionis inmaui- & tate ac temporis diuturnitate ^ ad'^ humanae miseriae j^rwMosisg. infelicitatem sufficeret comprobandam*. Predictus enim 1084. pontif ex Gregorius a regeUrbe pellitur, Gibertusqued* Ravennat e n s i s archiepiscopus in locum eius subtruditur. 1085. Porro Gregorius Salerni manens appropinquante voca- lo Ps!*^/, 8.' tionis suae tempore dixisse fertur^: 'Dilexi iusticiam et odiyi iniquitatem, propterea morior in exilio' ^. Quia ergo regnum® in principe suo ab ecclesia preciso®* graviter percussum fuit, ^cclesia quoque tanto pastore, qui inter omnes sacerdotes et Romanos pontifices precipui zeli i& ac^ auctoritatis» erat, orbata dolorem non modicum habuit^. Tanta mutatione, tanquam a perfectione ad defectum vergente tempore, sexto operi finem impona- mus, ut ad septenarium requiemque animarum, quae miseriam presentis vitae subsequitur, Deo ductore^ pro- 2a peremus. EXPLICITk LIBER SEXTUS. *) C. Cusp. et nianu saec. XIII. in marg. B 1 (= C b) add.: Unde a quodam ecclesiastico scriptore densissimis Egypti tenebris* conparatur'", quae etiam habebat B ^, postea 25 erasa teste v. cl. Engelhard et anonymo illo, qui saec. XVII. vel XVIII. ex B S varias lectiones editioni Cuspiniani ad- scripsit. Ea, quae in B 1 sequuntur, vide in Appendice. a) mis. om. Ai; Roma mis. C3. 4. a*) tam otn. Ai; iam Al — 3. B2. b) b ^ 1 — 3; li turbo, omisso tempestatis ^4. c) diuinitate JB2. d) -d in 30 loco raso Cl; ab Al — 3 fmanu s. XVI. corr. ad A \). d*) gerbertusqne ^4, cf. p. 310, n. c. e) in princ. suo regnum A. B 2, manu saec. XVI. corr. regn. in pr. .s. A\. e*) ita recte A. B. C; praecisum Cusp., Wattenbach ('Geschichtschr.' saec. XII. t. IX, p. 50, n. 3). f) et-4 4. C3. 4. g) actoritatis Bl. h) hui*t Al; habuerit A 3. i) auctore A2. 4. k) ita A\. 3. B2 (VI9 corr. ex VHS» ^ 1) ; Expl. 1. sextus om. 3& A2. 4. .Bl. C. Cusp. 1) U- e corr. C\. m) conpbatur corr. conpatur Cl, ubi spa- tium vacuum eirciter 6 litterarum sequitur; ten. Eg. compar., uhi Egypti com fere eva- nuerunt, Bl. 1) Cf. Gesta Frid. I, 1 sq. 2) Hoc tradit Paulus Bernried. in Vita Greg. VII. c. 110, l. c. p. 540; cf. Berth. Zwifalt. Chron. c. 8, 40- SS. X, p. 101 sq.; Cod. Udalr., Jaffe, Bibl. V, nr. 71, p. 144. 3) Cf. Ps. 44, 8 (= Hebr. 1, Q): Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus, Deus tuus, oleo laetitiae prae consortibus tuis. 4) Eadem verba habes infra VII, 7, p. 316, l. 12 sq. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 307 PROLOGUS^ LIBRI SEPTIMI^\ Omnis homo capax ad hoc rationis est, ut auc- torem suum Deum^ co^noscat^ factaque sua ceco corde non transeat, surdis auribus non audiat. Denique ad 5 hoc creatum hominem esse forma^ quoque corporis non in modum ceterorum animantinm acclinis^, sed caelum respiciendo sublimis- probat. Interior etiam homo ad imaginem creatoris sui factus^ materiam investigandae Ge«. i, 27. veritatis non solum in creaturis aliis pulchris et magnis 10 foris accipit, sed et^ in se ipso, eo quod lumen vuUus Ps.i,7. Domini siiper se signatum habeat, intus invenit. Proinde non iuxta quosdam Deum^ negligere mundum, sed po- tentissima maiestate quae non erant creasse, sapientis- sima providentia creata gubernare^, benignissima gratia* 15 gubernata conservare ex hoc liquido datur intelligi, quod quilibet sapiens et bonus propria benefacta diligit et amplectitur. Quod si homo id mutabilitati subiacens, participatione^ sapientiae^ sapiens, participatione, inmo"^ denominatione ^ bonitatis bonus, facere novit, quanto 20 magis Deus solus inmutabilis, solus sua sapientia sa- piens, solus sua bonitate" bonus et idcirco solus^ bonus, facere credendus est! Unde est^ illud Augustini*: JDuo sunt, propter quae amat Deus creaturam suam, ut sit et ut maneat. Ut esset quod maneret, ^spiritus Dei^ ferebatur 25 super aquas' ^. Ut autem maneret, 'vidit Deus cuncta quae fecerat^ y et erant valde^ hona'^. Si ergo Deus quae^ f ecit oros. //, 1. a) ita A3. Bl. C3; Incipit prol. libri sept. Al. A; Incipit prol. sept. libri C2; Incipit libri septimi (minio scriptum) B 2, ubi manu recentiore nigro atram. add. pro- logus ; Prol. sept. libri C i ; Prol. 1. sept. om. A 2 ; [Plroi. in septimum librum Cusp. 30 a*) Cap. I. minio add. A 3. b) Deum om. A 2. C. c) forma C. d) accliuis C 2. e) creatus sui creatoris -4 3. f) et om. A. B2. C2. g) dni Al — 3. h) guberna- ture B2. i) vel add. C 2. k) immo denominatione add. A. B2. I) sa- pientiae — denominatione (l. 19> manu eadem qua siipra p. 305, n. n in marg. suppl. B 2. m) inmo denom. otn. C3. 4; inmo — solus sua (l. 21^ om. C 2. n) bonitatis corr. 35 bonitate C2. o) bonoe add. A'6\ bonus solus C 3. p) et C2; illud est Bl. q) Domini C. r) fec. A i; f. C2; fecit C3. 4. s) bona valde C2. 3. t) diligit quae fecit C. 1) Cf. Oros. II, 1, 1 : Neminem iam esse hominum arbitror, quem latere possit, quia hominem in hoc mundo Deus fecerit. 2) Cf. 10 Ovid. Metam. I, 84 sq. : Pronaque cum spectent animalia cetera terram, Os homini sublime dedit caelumque tueri lussit et erectos ad sidera tollere vultus ; Boeth. Philos. cotisol. V, nietr. 5. 3) Cf. Gilb. Forret. Comm. in librum Boethii An omne, quod est, bonum sit (Boethii Opera, cd. Basil. IblO, p. 1198 sqq.). 4) Aug. de Genesi ad litteram I, 45 8, 14. ' 5) Gen. 1, 2. 6) Gen. \, 31, quae Otto Augusiini ve?'bis: Vidit Deus, quia bonum est, substituit. 20* 308 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. diligit, nichilque eorum^ quae fiunt^ sine eius nutu fieri potest^, si potestates omnes ordinat-, multo magis regna, per quae alia minora disponit, eorumque mutationes ^ fieri per- mittit. Quod sine odio vel invidia provenire^ non solum ex hoc, quod ab optimo iuxta Platonem longe invidia re- 5 legatur^, sed et per hoc, quod auctor et creator omnium nichil eorum quae fecit odire*^ potest, innuitur. Unde 5ap.ii,24s3. in® libro Sapientiae pulchre de ipso dicitur: Misereris omnium, Domine, et nichil odisti eorum *quae fecisti. Et *?. tfe. 12, 18. rursum : Tu autem, Domine, cum^ tranquilUtate omnia 10 i.ioh.2,n.iudicas. Quod^ igitur mundus transit, quod tam misera- biliter variatur, cum sine eius nutu, ut dixi, fieri non possit, non crudeliter, quia miseretur omnium, non ex odio^, quia nicJiil eorum odit, quae fecit, non ex ira, quia cum tranquillitate^ iudicat, sed iusto eius iudicio causa- 15 que^, quae^, etsi nos lateat "*, utilissima tamen™ creditur, contingit^. Nullum enim malum auctor bonitatis et fons pietatis fieri permittere credendus est^, preter id, quod, quamvis in se ipso noceat, universitati prodest. Quod in malo ludaicae gentis considerari potest, quia 20 illoP excecato^ populo universitas gentium^ lumen veri- tatis accepit^. Sic et regnorum mutationes et ad ulti- mum inminutiones^ quis fructus sequatur*, Deo, aput quem nichil inutiliter^ effluere potest, relinquamus. Non desunt tamen ^ , qui dicant Deum ad hoc regnum 25 inminui voluisse, ut ecclesiam exaltaret. Regni quippe viribus ac beneficentia* regum exaltatam et ditatam nemo ambigit ecclesiam, constatque non prius eam in *) C. Cusp. et manu s. XVI. in marg. A 1 add.: quia non sine gravi scandalo dicere possemus^, quae etiam in 30 textu B 3 habuit, postea erasa teste Engelhard. a) que eorum add. iteruni C 4. b) fuit A 1. c) provenire — invidia (l. '■)) tnanu eadem vel certe coaeva in marg. inferiore suppl. B 2. d) odisse Pithoeus. e) de ipso in libro Sap. pulchre C 3. 4. f) omnia cura trauq. C. g) Q'd fortasse mut. Qia J5 2. h) odit B \. i) omnia add. A2. k) -que om. Bl. 1) quae om. C4. 35 m) tm A. n) contingit linea subducta delet. A 2 ; contigit C 4. o) est om. C 2. p) illo om. C2. q) immuniciones C2. 4. r) utiliter C3. s) tm ^l. 3. t) bene- ficientia A2. B 2. C; bilfientia B 1. u) possumus Ctisp. 1) Cf. ettatn Aug. De civ. Dei V, 11; supra II, 36, p. 110, l. 27. 2) Rom. 13; 1. 3) Cf. etiani supra p. 2, l. 27 sq., III, Prol. fin., VI, 9, 40 i>. 271, /. 6. 4) Platonis Timaeus interpr. Chalcidio 2^ E, ed. J. Wrobel, Lipsiae 1876, p. 26. 5) Cf Aug. Dc civ. Dei IV, 33, ubi tamen in universum alius senstis invenitur. 6) Cf. ex. gr. loh. 12, 40. Rom. 11, 7. 7) imiv. gent. Tob. 8, 19. 8) Cf. Ottonis excursum de significatione boni in Gestis Frid. I, 65. 45 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 309 tantum regnum humiliare potuisse, quam ipso ob amorem sacerdotii eviscerato* ac viribus exhausto, non eius tantum, id est spiritali^, sed suo proprio, materiali sci- licet, (gladio^ ) percussum destrueretur^. Quod iudicare 5 vel discutere supra nostras^ vires est. Videntur tamen^ per omnia culpandi sacerdotes^, qui regnum suo^ gladio, quem ipsi ex regum ^ habent gratia, f erire conantur ^, nisi forte - David imitari cogitent, qui Philisteum primo^-^^-^^' virtute Dei percussum'* postmodum proprio gladio iugu- 10 lavit. Verum quia regno decrescente ecclesia, ut dixi, bravium eternae patriae ac post vitae presentis laborem requiem adeptura, in presenti quoque in magnum moTitemef.Dan.2,3b. crescens in magna auctoritate stare cepit, ea quae se- cuntur, presertim cum ad nostra tempora recentemque 15 memoriam ventum sit, tam defectu rerum temporalium quam provectu^ spiritalium mundi contemptum pro- dentia* in hoc opere dicenda restant. Nemo autem propter haec verba nos Christianum imperium ab ecclesia separare putet, cum duae in ec- 20 clesia Dei personae, sacerdotalis et regalis, esse noscan- tur°^, memineritque" nos supra dixisse a tempore Theo- dosii senioris usque ad tempus nostrum non iam de duabus civitatibus, immo de una pene, id est ecclesia, sed permixta^, historiam texuisse^. Quod tempera- 25 mentum propter hereticos vel excommunicatosP ex re- gibus posuimus. Alios enim Christianam^i fidem, etiamsi^ opere quae credunt non secuntur, in ecclesia secundum presentem statum computandos esse nemo, qui sagenam ^f-l^^^^' Domini malos et bonos continere scit^, dubitat. Non so enim discerni possunt in presenti, ^cclesia^ tantum quaeDeut. 29, 29. manifesta sunt iudicante, Deosolo^, qui novit, qui sinf^ eius^, cuius ventilahrum in manu eius, merita singulorumJ^«c.3,i7. r) ei^ creato C; euiscerato, et in marg. al'8. causato Cusp. b) gladio eadem manu supra lin. add. A 3. c) ita Cusp,, Albr. 1086 ; gladio om. A. B (de B 3 non 35 constat). C; gl. perc. ont. A i. d) destruetur A. e) vires nostras A3. f) tm Al. 3. C2. g) sacerdotes — forte (l. 8) om. C 2. h) suo om. A3. i) regum corr, ex regnum B2. C3. i*) strauit A\a. Cusp. k) prouectu A^. C3; profectu Cusp. , Albr. I08(j. 1) prouideutia A. m) cognoscantur A2. n) meminerintque C 4. o) mixta C 3. p) excumunicatos Bl. q) ita A. B (de B3 non constat). C; 40 (forte profitentes supplendum est, O. H.-E.); Christiana fide Pithoeus. r) etsi A. 6) n (= nisi) alia manu in marg. add. C3. t) ita Cusp. ; soli A. B (de B3 non constat). C (alio atram. corr, solo A 3. C 3). u) s (sunt) A 4; st (sunt) C 4. 1) Cf. Sigeb, ep. adv. Paschalem papam c. 7, Libelli de lite II^ p. 459. 2) Cf. supra III, Prol., p. 134, l. 16. 3) Cf sup^-a Prol. V, 45 p. 228. 4) Cf. supra V, Prol., p. 228, l. 22 sq. ; infra VIII, Prol. in. 5) 2. Tim. 2, 19 ; cf infra VIII, Prol. Fruf. 1086 1085 310 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONIOA. LIB. Vn. pensante. Porro §cclesiam ecclesiasticas^ personas, id est sacerdotes Christi eorumque sectatores, tam ex usu locutionis quam consideratione potioris partis diximus, non ignorantes, quod et ipsi, si reprobam vitam duxe- rint, ad civitatem Dei in eternum non pertinebunt ^ 5 INCIPIT^ LIBER SEPTIMUS. I.*** Defuncto Salerni beatae memoriae summo ponti- (Maii2b).{ice Gregorio ^cclesiaque in summo discrimine posita, eo quod Gibertusc auctoritate imperatoris Romanam sedem et Urbem occupasset, abbatem Cassinensemc* cardinalem De- lo 1086. sideri u m , qui et Victor, invitum pauci'^ de Romanis^ ad (Maii2i). ' ^ , . . , ,• culmen summie sacerdotii trahunt corruptisque pecunia Leoninae urbis custodibus ob metum scismatis nocte cjtfaS 9;.' consecrandum in § cclesiam beati Petri inducunt. Ubi profluvio ventris correptus ^ moxque Urbe egressus ^ i5 (Sept.iej. YQiyy^Q humanis in brevi excessit ac Othoni Hostiensi epi- lOoo. scopo, qui et Urbanus, ecclesiae re^imen reliquit. (Mart. 12). i" ■> ^ i ^ o ^ Ekk.1099. II. Ea tempestate, regnante adhuc Heinrico IllPg Rom a e , Constantinopoli Alexi o, ubique terrarum iuxta Evan- /.Mc. 21, 10. geli u m gens contra gentem swrrexit, oriental i s q u e §cclesia gravem 20 persecutionem a paganis passa fuit. Civitas etiam sancta a gentibus conculcabatur^, sepulchrum tantumS* Domini ab eis questus dumtaxat gratia in magna venerationeh habebatur. Itaque Christicolae, qui miserabiliter illic sub tributo^ vive- bant, simul cum Alexio Constantinopolitan o imperatore missis 25 ad Urbanum papam epistolis auxilium flagitabant. *Qui 'i». super afflictione^ populii Dei commotus laboriosok itinere inl 1095. Gralliam profectusni est habitoque ibi^ concilio» verbo sanctae predicationis circiter C milia hominum ex diversis a) -que add. A2. b) ita Al. 4. B. C2; Inc. om. C3. 4 (Sept. liber C 4) ; 30 Iqc. 1. sept. om. ^2.3. Cusp. b*) II. A3; num. om. C'd. c) Gerbertus ^4; cf. jj. 306, M. d*. c*) Cassianensem £ 2 ; Classinensem C2. d) quidamC e) summi om. A4fy sacerd. summi A\ — 3. f) nulla cap. dist. Al — 3. g) 111° C3. 4. g*) tn A 2. 4. h) hab. vener. A 3. i) populo Al — 3 (corr. -li A 2). k) laboriosa corr. -80 Al. l) in om. A2. m) -f- e corr. A2\ provectus Al. n) consilio ^ 1. C2. 4, 35 corr. concilio A 1. 1) Cf. ea, quae de Augiistini sententia exposuit H. Reuter, 'Augusti- nische Studien', Gotha 1887, p. 117 sq. 2) Cui (sc. Hiltibrando) Northmannorum et Mahthildis . . . cunctorumque eiusmodi sectam emulantium assensu Desiderius . . . substituitur Frut.; cf. Meyer von 40 Knonau l. c. IV, p. Ib^sqq. 3) dissenteria dissolutus Sigeh. a. 1086; cf. Ann. August. a. 1087, SS. III, p. 132 ; Meyer von Knonau l. c. IV, p. 181 sqq. 4) Sed rurstis ad modicum tempus reversus iterumque Urbem relinquens. 5) Eadem locutio infra VII, 4 fin. 6) Gf. Ekkeh. p. 212, 15 : iam tenuis in ea (sc. Hierosolima) Christianae professionis 45 religio cotidiano se tributo redimebat. 7) 2. Reg. 24, 16: Misertus est Dominus super afflictione ; cf. Exod. 3, 7 ; infra p. 312, /. 7. et n. 3. 8) Apud Clarummontem ; cf. infra VII, 6in, OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 311 nationibus in miliciam Christi coadunavit, prefectis sibi Ekk. ducibusa Gotefrido Lotharingiensi, Ruberto Flandrensi, Reg-imundo^ 1095. comite de Sancto Egidio, Hugone fratre PhiHppi regis* Galliae aliisque nobilibus et viris bellatoribus, quorum omniura curam 5 venerabili Podiensi'^ episcopo commisit. Haec fama commo- vitd diversos populos et ignotos, scilicet ex Aquitania atque Nort- mannia, Anglia, Scotia, Hibernia, Brittannia, Galicia, Gaschonia, Gallia, Flandria, Lotharingia **, ceterosque populos non solum terram, sed et insulas maris ac ultimum oceanum inhabi- 10 tantes. E quibus tam ignotae et linguae, moribus et opi- busf visae sunt gentes, ut alii pane » tantum et aqual», alii pro omnibus utensilibus argento uti dicerentur^ Hii omnes ex diversis nationibus et linguis in unum corpus adunati*, crucem in vestibus portantes, crucis Christi discipulos verbo 15 et opere se fore predicabant ac crucis virtute confisi contra inimicos crucis in Domino dimicaturi iter^ (jrote- 1096. frido duce inl orientem adgrediuntur. Verum orien- tales Francos, Saxones, Turingios, Baioarios et Alemannos propter scisma, quod eo tempore inter regnum et sacerdotium 2ofuit™, haec expedicio minus permovit, Fuere tamenn quidam exo eis, qui falsaP specie religionis eandem mili- ciam adgrederenturfi. Inter quos Emicho quidam comes de partibus Rheni*** usurpans sibi ducatum fere XH milium ludeos. ubicumque repperit, vel delere vel gcclesiae^^ incorporare 25 satagebats. In Pannonia itaque incolis transitum in artis locis prohiben tibus, ad propria redire coguntur. At Gotefridus et ceteri prenominati duces Deo propitio'- Bulgaria, quamvis difficulter, permeata Constantinopoli m perveneret. Ubi multa doHs Alexii imperatoris perpessi, dum seditione 1097. 30 orta mortis periculum evasissent, ponte urbis regiae expugna t o suburb i a e i u s destrux erunt. Inde recensit i s absque parvulis et mulieribus CCCtis milibus pugnatorum Niceam katho- licae fidei quondam turrem^ devenere eamque fugato principe paganorum Solomanno cepere captamque imperatori tradidere. 35 Deinde progredientesi^ maritima Scytharuin^ " "^ attingunt, ubi *) C4 add.: Francie. **) 0 4. Cusp. add.: Bnrgundia. ***) C .3 nianu saec. XIII. ex. in marg. add. : de Lining ; item A^*a^^ alia manu saec, XV. in marg. add.: de Linnig. 40 a) Got. Loth., Rub. Flandr. ducibus A2. b) ita B. C; siiper Reginmundo superscr. eadem nianu eodemque atram . raymundo Al; Reimundo A2\ Reginmundo ^3. 4. c) Podiensium A. B2. 3. d) comm. om. A 3. e) et add. C. f) ita A. Bl. C2. 4; operibus B2. C3. q-) tantum pane A; tantum om. C. h) et add. C 2. i) coadu- nati A2. k) cum ^3; iter om. Ai; iter post mut. iteru B 2. 1) in om. A3. 4. 45 m) fuit om, C2. n) tui (tantum) ..41, o) ex om. Bl. p) falsa sp. rel. postea linea alio atram. suhducta deleta B\. q) adgM'ntur Al\ adf^rediuntur J. 3. 4. C'2. r) inc. eccl. A2. s) satagabat Al. t) pervenire B\. C2. Albr. 109G. u) progr. om. Ci. v) ita A. B2. 3; Rutenoruju Bl. C (rit. C3) Gotifr., Albr. 1097 (Ruth.), superscripto vel Scytarum Bl. 50 1) ut verissime comperimus Ekkeh. p. 213,41. 2) Cf. ex. gr. Levit. 4, 20 ; Num. 14, 8. etc. 3) Ekkeh. p.21% 21. 4) mare contingunt Rusciae Ekkeh. p. 216; 19. 312 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. Ekk. tanta. usi sunt rerum habundantia, ut aries nummo, bos siclo, 1097. teste Ruberto comite ^, vcnundaretur. Principes quoque seu reges Sarracenorum occurrentes sibi opitulante Deo o p p r e s - serunt. His elati successibus Antiochiam Syriae metro- polim " obsidione c i n g u n t , ubi per VIIII menses morantes de- 5 ficiente exercitu ac^ exhaustis copiis plurimum^ humi- liantur. Dominus ergo af fliction em populi sui respi- 1098. ciens^ urbem cum copiis Turcorum in manus eorum ^^"''•^^•tradidit. Ekic. 1099. III.^* Circa idem tempus Christianis in obsidione An- lo tiochiae mora ntibus, cunctis orient alibus populis terrore perculsis, Egjptiorum regis, qui vulgo Babjloniorum puta- tur^'^, legati ad Gotefridum ducem veniunt eique auxi- lium contra Turcos, qui tunc lerosolimam cum tota Palestina Sarracenis ablata tenebant, in dolo promittunt^. Est i5 enim antiquae Babjlonis, ut a probatis transmarinorum viris cognovimus^, pars adhuc habitabilis® Baldach " /^».50, 12. dicta, pars, ut in prophetia habes, deserta et invia, per X miliaria usque ad turrem Babel extensa. Ipsa autem, quae inhabitatur et Baldach vocatur, maxima est et 20 populosa^ et, cum de imperio debeat esse Persarum, summo sacerdoti suo, quem ipsi Caliph dicunt, a^ regi- bus Persarum ^ concessa, ut^ et in hoc quaedam habi- tudo, sicut sepe iam dictum est^ inter Babjloniam^ et Romam eluceat, quia, quod hic a Christiano imperatore 25 summo nostro pontifici in urbe Roma traditum est ^^, hoc ibi a paganis Persarum regibus, quibus ex^ longo tempore Babjlonia subiacuit, eorum summo sacerdoti indultum est. Ipsi vero Persarum reges, sicut et nostri a) ac ex- om. A2 — 4, exstant, sed linea transdueta deleta Al. b) plimu A 2. 30 b*) II, et sic deinceps usque ad c. 16 (= XV) A 1. c) putabatur A. B 2. d) Est — fuisse invenimus in fine c, 3. fp. 313, l. 18> ?iabef C 1, ubi pro Est enim erasis alio atram. Urbis suppl. et paulo infra post pars (L 11) supra lin. est add. e) habitalis Ai, f) -sa infra lin. suppL, in textu vestigia radendi B\. g) ab Cl — 3, alio atram. corr. a C3. h) et ut in A2. i) -i- corr. ea; -e B 1. k) ex oni. C3. 35 1) ut epistola docet a Ruoperto comite delata Ekkeh. p. 216, 19, quae Otto corrupit; cf. epistolam p7'incipum ad Paschalem papam II. in Ann. S, Disibodi servatam, SS. XVII, p. 17 sq. 2) V. supra III, 2, p. 136. 3) Cf, Ekkeh. p. 216,32: Respiciens autem Dominus populum, quem tam diu flagellaverat ; Gen. 31, 42; Act. 7, 34. 4) Cf. 40 Ekkeh. p, 212, 14. i5 : Babyloniae, quae nunc sedes est regni Aegyptii. 5) Ekkeh. p. 217, 8 : Babylonici regis legati conventui principum se presentes exhibent inter alia pollicentes etc. 6) Armeniorum epi- scoporum legatos Gabulensemque episcopum cum in curia Romana Viterbii anno 1145. exeunte sc vidisse Otto testetur (infra VII, S2 sq.), 45 non est, cur haec post iter criicis n. 1147. susceptum operi iam absoluto inserta putemus. 7) Baghdad. 8) E gente Seldschukorum. 9) Supra VI, 22. IV, 21, p, 212, n. 5. 10) Cf. supra IV, 3. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 313 urbem regiam vel''^ Aquisgrani^, Ecbactani^, quam Ar- faxath in libro ludith fundasse legitur, lingua eorum ludith i, i. Hani ^ dictam^, centum vel® amplius, ut volunt, pugna- torum milia habentem -, sedem regni sui ^ constituerunt, 5 nichil sibi de Babylone preter nomen imperii reser- ».250. Vantes. Porro ea, quae nunc vulgo, ut dixi, Babjlonia vocatur, non super Eufraten, ut illi putant, sed super Nilum circiter VI dietas^ ab Alexandria^ posita est, ipsaque^ est Memphis, a Cambise^ filio Cyri olim Babj- 10 lonia vocata^. Et ibi rex Egyptiorum, quamvis caput regni sui Alexandria sit^ propter ortum^ balsami mo- rari dicitur''. Quod etiam"^ ex hoc perpendi potest, quia, cum in utraque Christiani, sed^ sub tributo ^, ma- neant urbe, Mempheorum^ episcopus Alexandrinorum 15 patriarchae iure^ ecclesiastico subditus est^, quem non Assiriis seu Babjloniis^, sed^ Egjptiis et Affricanis ex prima institutione et Nicei^ concilii auctoritate prelatum fuisse invenimus ^ IIII.** Itaqueu prefati regis legatis duci Gotefrido^'^ J5;fcA;. i099. 20 presentatis lectissimi proceres Francorum — sic enim omnesl098. occidentales populos, ob antiquam gentis illius dignitatem, ut puto, et virtutem ^ orientales appellare solent — Baby- loniam destinantur. Barbari ergo fortitudin e m , proceritat e m , habitum, incessum, elegantiam virorum mirantes eos deos 25 esse, non homines affirmabant. Proinde habito consilio Baby- loniorum rex ductis secum Francorum legatis Hierusalem ob- sedit prefatosque heroas in medium producensw se cum eis federatum dicit; et sic eorum potius quam suo terrore civitat e in deditionem ac cept a , Turcis e x p u 1 s i s , Sarracen o s (Atig.). 30 ibi locavit. Inter haec Christiani capta, ut diximus ^^, a) velut C 3. 4. b) Aquieg^urni A 3. c) Ecbatani A 3 ; Eobactani B 2 ; Eblatani Cl— 3; e bathani C4. d) ita A A. Alhr.; dicta ^1 — 3. B. C. e) vel amplius oni. C 1. f) sui otn. A. B 2. ^) dietas otn. C 3. h) Alexandrina Al — 3. i) -que om. A2; ibique -44. k) a Camlyse ^l. 3 (mut. alia manu acam lys^ AdJ. 35 1) hortum C 1. 2. m) etiam om. B2. n) sed om. C 3. 4. o) Meraphorum B2. p) uiro Cl. q) est om. C2. r) Babylonis Bl. Cl (Babil.). s) ex add. B2. t) nicei alio atram. mut. niceni C 1. t*) III, et sic deinceps A3. u) -que om. C3. v) Got. om. A3. w) ducens A2; produens A3. 1) Hodie Hamadan. 2) Cf. Oros. V, 10, 8 : Antiochus non 40 contentus Babylonia atque Ecbatana Qui cum in exercitu suo centum milia armatorum habere videretur, etc. 3) Supra II, 15 fin. 4) Cf. supra III, 2, p. 136. 5) Cf. supra p. 312, n. 4. Novam Baby- loniam a solis mercatoribus inhabitatatn, sedem vero regalem in civitate prope posita Chayr nuncupata esse Burchard., Arnoldi Chron. Slav. 45 VII, 8, SS. XXI, p. 237, dicit. 6) Cf Burch. l. c. p. 237, i9. 2C. 7) Concil. Nic. c. 6, Rufini Hist. eccl. X, 6 ; cf. supra III, % 8) Cf. supra p. 312, n. 5. ad VII, 3. 9) Cf. supra I, 25, p. 57 ; V, 35, p. 259, l. 20; r, 36, p. 260, l. 25; F/, 2, p. 263, l. 20 s^. 10) VII, 2 fin. 314 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. mfc. Antiochia^ Deum non digne glorificantes tanta Sarracenorum 1098. multitudine cinguntur, utpriorem ubertatem tam intole- rabilis sequeretur fames, quod et''^ ab humanis carnibus vix abstinerent'-, Itaque contricionem populi sui miseri- cors^ Dominus clementer animadvertens ac intuitu gra-5 tiae suae considerans lanceam sacram*, quab Christi filiic 7oA. 19, 34. sui latus in passione perforatumd legitur, usque ad id temporis incognitam, superna revelationee fidelibus suis /e»-. 14, 18. monstravit. Cuius fiducia Christianif, quamvis fame Ciun. 28_). attenuatt, egressi Sarracenos non sua, sed Christi» vir- lo tute fuderunt. Inde ini^ Syriam profecti Barram et Marram r-^j^.;. upbes ceperunt. Ubi moram facientes tanta rursus famis (Dec.J. . . i mopia narrantur attritii, ut humana quoque corpora iam 1099. fetentia comederent. Post contra civitatem sanctam, iam aSarracenis inhabitatamk, aciem dirigunt. Quam obsi- 15 dione clausam cum caperel non possent, habito consilio hu- mihtatis"^ magistrum imitantes nudis eam pedibus circuire /2. f) ab — tempore om. A4i, paulo supra post visa (l. 10; addito sunt. g) sufficiat Al — Z. C; cf. n. f. g*) horr. om. A 4. h) alterum -s- supra lin. suppl. A 1. 3. h*) tanquam — tenebris (l. IZ) om. A4:. 25 i) octavo A 2. k) am» mut. in n^^, quo alio atram. expundo alia manus in marg. ad- scripsit imatura C3; amatura C4. k*) in om. C3. 1) Flor. Tusciae Al — 3; apud Florentiam Tusciae urbem AA. m) ita K 1 ; Guillebinus ^l (-n- mut. ex -ra-). 3; Willelmus A 2; Gwillihelmus ^4; Gwillehmus B2; Guillelmus C2. 3; Guilhelmus C4. n) Thiemo -4 4; Tehmo C2. o) in uauiensis A2; luvavensis ^ 4, tibf manu saec. XIV. 30 in marg. add. Salczburgen; luuaniensis Bl. p) Frigingensem AZ; (frisi delet.) fri- gisiensem C 2 ; frigisiensem corr. alia manu frisingensem C 3 ; frigisieu C 4. q) de- stuxit A 2. 1) Cf. ex. gr. Hugo de S. Victore, De vanitate mundi l. III, Migne, Patr. Lat. CLXXVI, col. 727 A. 2) Ekkeh. a. 1100, p. 218, 37 sqq.-. 35 conventus ingens factus est in Hierusalem ab omnibus, qui sunt in oriente, Christicolis maximeque, qui vel Antiochiae vel in Syria Rohas vel Palestina resederant, peregrinis, quae Otto fortasse neglegentius expilans corrupit. 3) Ihid. p. 219, ii: ante montem Calvariae in vesti- bulo Golgathanae ecclesiae. 4) Ibid. a. 1099, p. 214; a. 1101, p. 220, 5. 40 5) Cf supra p. 306, n. * ad VI, 36. 6) Ekkeh. a. 1099, p. 211. 7) Conradum patri rebellantem (Frut. a. 1093^) per quasdam Italiae partes et nomen et dignitatem regis ohtinuisse Ekkeh. a. 1099, p. 211. hahet. 8) Ita etiam Donizo, Vita Math. II, v. 928, SS. XII, p. 397 ; Casus mon. Petrishus. II, 45, SS. XX, p. 648; cf. Met/er von Knonau 45 l. c. V, p. 147 sq. 9) Anno fortasse 1086. puto ; cf. Ann. August., SS. III, p. 132, 1 ; Mei/er von Knonau l. c. IV, p. 122 sq. 10) A. 1088. Apr. 12; cf. Ann. August., l. l. p. 138, et Frut. p. 207,5. (qui tamen Welfonis mentionem non faciunt), Lih. de unit. eccl. conserv. II, 36, Lihelli de lite II, p. 264 ; Meyer von Knonau l. c. I V, p. 204 sq. 50 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 317 chionissa, Leopaldi'^* marchionis^* orientalis mater \ *,J.|^^- Guillelm u s i^ • •-, Stephanus^, Italici barones *, cum multis ex Italia, Aquitania, Germania Hierosolim a m per Ungariam et Greciam pergunt. Quos Alexius imperator in artis^ locis 5 fraudolenter expositosd pene omnes crudeliter extinxit, elegantioribus ex eis captis et Mempheorum® regi seu ammiraldo presentatis. Quam** hystoriam miserabiliter ac luculenter in modum tragediae ^" quidam ex his, qui se eidem expeditioni interfuisse testatur, executus est*'. 10 Comprehensus inter alios venerabilis presul Themo^ ad jdolatriam, ut tradunt^, angariatur \ IUe, inducias pe- tens, fanum ingressus^ animi et corporis viribus robustis- simus ydola, quae adorare debuit, non deos, sed opera ^^ig" ^f;'^" manuum ostendens in frusta^ comminuit. Ob ea ^ro-f-^^f''^'-^- 15 ductus ac'' exquisitis suppliciis et tormentorum generi- bus affectus glorioso martyrio coronatus est. Quod'''** (Aug.-sejH.j. ob fidem Christi passus sit, fidelissima traditio habet^-^; quod autem'" ydola comminuerit, ex hoc" credere dii^- cf.Deiu. 12,3. cile est^, quia constat universitatem Sarracenorum unius 20 Dei cultricem esse librosqueP legis necnon^ ef circum- cisionem recipere, Christum etiam^ et apostolos aposto- licosque^ viros non improbare, in hoc tantum^ a salute longe esse, quod lesum Christum humano generi salutem afferentem Deum vel Dei filium esse negant^' Mahmet- 25 *) sancti ^ ante Leopaldi supra lin. manu recentiore, qiia item super Itha (p. 316, l. 21) superscr. lutha, add. B 2. **) Quam hystoriam — executus est (l. 9) infra post co- ronatus est (l. IQ) coUocat C; Cusp. cum A. B facit. ***) Quod — abhiere solet (in fine c. 7, p. 318, l. 7) om. C; 30 habet Cusp. a) orientalis add., sed expwict. et eras. B2. a*) march. om. AS: orient. march. A4; orient. om. Al. b) ita Al. 3. Bl. C2. 3 (corr. ex gxxeW.) ; Willelmus A2; Guuillihelmus A4,; Gwillehmus JS 2 ; Guilhelmus C4. c) arcis B2. d) posi- tos A. e) Jlemphorum if 1. 2, corr. Mempheorum B2. f) Thiemo A2; Themo 35 erasum A 3 ; alios tyemo ai"chiepiscopus A 4. g) ut traditur ad ydol. a rege C ; ut trad. om. A 4. h) et add. C i. i) frustra Bl. C4; quae (l. 13^ — frusta om. A 4. k) ac om. C. 1) habet B 2. m) autem om. AS. n) h (= haec) A 1. o) diff. est cred. A3; iucredibile videtur Ai. p) liDosque A3. q) ncnon Al. 3; necnon om. AA; -e- supra lin. B2. r) et om. B2. s) etiam om. B2. t) -que om. Bl. 40 u) th (= tamen) A 2. v) negat Cusp. 1) Avia Ottonis. 2) Comes Nivernensis. 3) Comes Blesensis aut Matisconensis. 4) Verba EkJceh. p. 221, 52: de Latinis vero prin- cipibus Willihelmum, Regimundum, Stephanum fortasse Otto non bene intellexit. 5) Cf. supra VI, 31, p. 297, ^.11. 6) Ekkeh. p. 220 s^. 45 7) Immo, ut idolum Saracenorum truncatum repararet, postulatur se cundum Passiones S. Thiemonis, quotquot typis mandatae exstant (SS. XI, p. 29 sq. 59; SS. XV, p. 1237; Migne, Patrol. Lat. CXLVIII, col. 900). Cf. etiam Meyer von Knonau l. c. V, p. 143 sqq. 8) Cf. Paul. Bernried., Vita Greg. VII. c. 121. 9) Demutn a. 1485. lan. 6. 60 Leopoldus canonizatus est. 318 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. que^ seductorem ^ , de quo supra dictum est^-^, tanquam prophetam magnum summi Dei venerantur^ et colunt. Cuius seductionis et, ut ipse mentitur, predicationis tale apud eos esse^ traditur exordium-: Inicium evangelii in. 1,16. Mahmet^ filii Dei, prophetae altissimi: ^Lavamini, mundi 5 estote'. Quod preceptum predicta gens stolide servans secretiores corporis partes cottidie abluere solet ^. Ekk. VIII. ^* Anno absincarnatione Domini M°C"IIPg* imperator ^■^^?- Heinricus nativitatemh Domini Moguntiae celebravit ibique Hein- 110:i"rico filio suo rege post se desig-nato^ sepulchrum Domini se 10 C/««. 6;. visitaturum publice denunciavit ac multos ex^* diversis partibusi Dec. 25. regni ad i dem a c cendit. Anno dehinc proximo natale Domini Ratisponae agensk, orta seditione Sigehardus comes" a familia 1104. pi^incipum, qui ministerial e s dicuntur "^, eo quod iusticiam^ (Fehr. 5). QOYum infringerc diceretur ^, occisus est. 'Anno sequentem 15 Dec. 25, imperator e i t e r u m i^ natale Domini Moguntiae celebra n t e , Hein- ricus filius eius rebellionemo contra patrem in Noricis partibus consilio Theobaldi marchionis^ et Berengarii comitis^ sub spe- cie religionis^", eo quod pater eiusP aRomanisponti- ficibus excommunicatus esset*, molitur ascitisqueOl sibi 20 quibusdam ex orientali Francia, Alemannia, Baioariai" prin- cipibus Saxoniam, terram et gentem contra regnum facile auimandam ^^, ingreditur, Ubi honorifice susceptus ac pascha ■p. 2; *} Ala manu saec. XIII. in marg. add. : Hic legitur, quod iste Henr(icus) imperator excommunicatus fuerit, 25 tamen de certo scire non possum. a) Mahimatque Bl. b) -rem corr. ex -rum Bl. c) est om. A2; de quo — est otn. Ai. d) veneratur et colit Cusp. e) esse om. AA. f) Mahimet Bl. f*) mtm. om. C2 ; cf.p. 312, n. b* et p. 313, n. t*. g) ab inc. om. Ci. g*) MOCOIIIIO ^4. h) natat Al; nat Ai; natale A2; natal' AS. h*) div. ex ^ 3 ; ex div. part. regni 30 om. A4, tihi suoruni add. i) regni part. C. k) agens, orta sed. om. C3. 1) iusti- cia jBI. m) sequente niut. sequenti Al. n) iterum om. A4:. o) rebellationem A 1 — 3. Ekk. ; patri rebellionem A 4, omissis contra — partibus. p) quod add. B 2. q) ita B. C; acscitisque Al — 3; et cum orientalis Franciae pro ascitisque — Baioa- ria (l. 2i; A 4. r) Baiaria B 1. 35 1) V, 9, p. 241. 2) Minime, et omnino in lihro Alcorani iussu Petri abbatis Climiacensis a. 1143. in Hispania in Latinum versi (Th. Bibliander, Machumetis Saracenortim principis eiusque successorum vitae, doctrina ac ipse Alcoran, 1550^ haec verba frustra quaesivi. 3) Cf. Burch. l. c. p. 241; Alc07'am Azoara 12 (Bibliander p. 38^. 40 4) lam a. 1099. lan. 6. Heinriciis rex coronatus est; Ekkeh. a. 1103: filio suo Heinrico regi rerum summam dimissurum. 5) De Burg- hausen et Schala ex nobilissima A7'ibonum gcnte. 6) a militibus regis Ann. Rosenveld., SS. XVI, p. 102,25. 7) Cf. Meyer von Knonau l. c. V, p. 195 sqq. 8) De Vohburg. 9) De Sulzbach. 10) Cf. 45 ex. gr. Ekkeh. a. 1125, p. 265: Hic . . . primo sub specie religionis patrem excommunicatum imperio privavit ; infra VIII, 3 /?«. ; cf. supra VII, 2, p. 311, l. 21. 11) Cf. supra VI, bfiti., p. 267, n. 4. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 319 Domini Quitiliniburg ^, manens universos gentis iUius pri-1105. mates ad voluntatem suam inclinavit. Habitoque in ^'■••'- villa regia Xorthusen ^ episcop o r u m conventu , presidente (Maii2i-2y. Rothard o Moguntin o c a r c h i episcop o, qui a sede propria 5iam per multum temporis ab imperatore pulsus fuerat^ symoniam aliaque Romanae ecclesiae con- t r a r i a condempna vit ac post pentecosten Martinopolid MaH 28. f e r i a n s Heinricum e Magdeburgens emf electum, sed a patris sui fidelibus repulsumo, consecrari fecit. Inde collecto r'/"«. lU. 10 milite Mogontiam archiepiscopum restituturusl^ iter flectit, sed patre cum multis adventum eius armata manu infra muros prestolante votumi ad effectum perducere non potuit. Dehinc Erbipolim petens Erlongo eiecto Robertum ('JmZ.; eidem prefecit ecclesiae. Quo peracto, dimissis Saxonibus cum 15 Baioariis, castrura Noricum obsidione cingit ipsoque per duos vel amplius menses expugnato Ratisponam, Norici ducatus raetropoliin ^, adiit. Quem pater e vestigio subsequens Ruberto fugato Erlongum restituit. Inde progressus Ratisponensium auxilio filio urbe fugato ipse pontificem ibik Ulricum quendam con- 20 stituit ac Theopaldi marchiam per Boemos vastavit. yilll.^* Igitur regno miserabiliter ^ in se ipso di- ^a;^;. 1105. viso ^, ex omnibus eius viribus coadunato milite, ferro flammaque crudeliter vastata terra in ripai« Reginin fluminis uterque, sciliceto pater et filius, consedit. lam castra 25 disponuntur, iam acies ordinantur, iara ad parricidale scelus pater in filium, filius in patrem a suis inflammantur, sed fluminis alveo nefarii conatus irapediebantur. Vide- resP lacrimabiles ac miserabiles^^ apparatus, cerneres mundum contemptum sui luce clarius effectibus suis 30 prodentem, quod'' videlicet contra legem naturae filius in patrem assurgeret^, contra normam^ iusticiae miles regem , servus dominum impugnare pararet * , frater a) tta Bl'] Quitilincburg Al. 2; Quitilinburg A3; Quitilinburch Ai; Quiti- liueburge B2; Quitelineburg C'2; Quitelinburg C3. 4. b) horthusen A3. c) ita 35 A 2. Albr. ; mognt -4 1. 3 ; raagunt -4 4. C 3. 4; Mogunt B 1. C2; Mogoutie B2. d) Martionopoli JB 2, C3. 4; Marchionopoli C 2. e) Heinricus -4 1 — 3. f) ita Ai. C i. Gotifr., Albr.; Magdeburg B 1. C 2 (Madeb.). 3; Magdebg ^l. 3; Magdeburg A2; Magdeberg B 2. g) rep. om. A2; pulsum AA. h) restiturus B 2. C3. 4. i) super votum posteriore manu superscr. quod C 3. k) sibi Bl. k*) VIIT. AA; XIX, 40 radendo corr. IX. C3. 1) in se ipso miser. A. m) ripa om. A. n) ita Al. 2. C2; regmi A3; Rheni Bl. C4. Albr.; Regni, -g- post delet.B2. C3; terra iuxta rhe- num ut. -4 4; supra Kenum fluvium Gotifr. o) pater scil. -44. .61. p) Videres — ap- paratus om. Ai. q) mirabiles Al — 3. r) quod om. -4 2. s) nomam -4 2. t) in- pugnaret parare, parare linea niyra perducta delet. C3. 45 1) Frut. a. 1098, p. 209, lo. 2) Cf. supra VI, 11, p. 272, n. 4; ^Kaiserchronik'' v. 16822. 3) Luc. 11, 17: regnum in se ipsum divi- sum. 4) Cf. Sigeh. a. 1106, SS. VI, p. 369, 3i : Heinricus filius impe- ratoris contra ius naturae et fas legum in patrem insurgens, sed Ottonem hoc loco aeque ac Sigebertum epistolam imperatoris ad Philippum I. 60 regem Franciae missum, cuius initium Otto infra VII, 12, integram Sigeb. l. c. operibus suis inserueruni, in usum suum convertisse credi- derim; cf. Jaffe, Bibl. V, p. 242. 320 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. contra fratrem , consanguineus contra consanguineum staret^ ac proprii sanguinis consortis sanguinem fundere cogitaret. Nonne tam inauditum, tam inhumanum hoc^ mundi factum ad contemptum sui solum nos provocare 5 posset? Numquid non ipse mundus — vel potius iuxta Augustinum ^ inmundus — sic amatores suos falsis de- lectationibus pellectos decipit^, huiusmodi*^* commertia^ inherentibus sibi tribuit ac ad ultimum transeundo in 2.rj»w.3,i. 2. interitum trahit^? Haec sunt iuxta Paulum tempor a lo PMiipp.2,21. novissimsi et ideo periculosa, in quibus homines, quae sua, 2.Tim.3,2.3.non QUtte lesu Christi^ , querente^ et ideo se i^osos amantes, scelersiti, sine^ affectione^ parentibus inohedientes effecti, ad ausus nefarios factaque nefandissima per diversa voluptatum^ suarum flagitia volutati*^ rapiuntur. Et is nota, quod haec nostra tempora, quae utique novissima creduntur-, tanquam prioribus sceleribus finem inpositura ac velut mundi terminum ex flagitiorum immanitate mi- nantia et ex obposito regnum Christi appropinquaturum prodentia, sicut quosdam, ut dixi^, sceleratissimos"^ ac jo mundi amatores avidissimos, sic alios zelo Dei ferven- tissimos ac caelesti desiderio plenissimos habent; ut, j/>oc. 12,12. sicut hos'"* nequiciae spiritus, iam^^ modicum te^npus habens et ob hoc amplius inardescens, amplius ad vicia inflam- mat, sic istos dulcedo regni caelestis, quasi*^ iam in ia- 25 nuisP posita^, ad amorem suum magis alliciat. Unde circa haec tempora, dum*^ regnum Romanorum non solum civiliter, sed et parricidaliter libidine dominandi divi- ditur, alii contemptis suis pro Christo ac militiae cin- gulum se non sine causa gestare considerantes Hieru- 30 salem tendunt, ibique novum militiae^' genus exorsi* sic arma contra inimicos crucis Christi gestant, ut crucis** *mortificationem iugiter in suo corpore portantes^ vita *p.2b et conversatione non milites, sed monachi* videantur. a) staret om. C3. 4. b) h (= haec) J. 1 ; hc {— hunc) A2. e) decepit C 35 (alia niami corr. decipit C3J. c*) hi'> C3. d) commentia ^3. e) mittit A3. f) Christi versu exeunte om. C2. g) sunt Al. 3; s A2. 4. h) afflictione A. i) vo- luutatum A. k) ita B. Albr.; voluntati A. C. 1) ut dixi om. A4l; sicut ut quos- dam dixi Al — 3. m) scel. om. C3; scel. ac om. A i. m*) nos C3. n) raod. iam C3. 4. 0) q2 Al; q A'2; qi A3; quia -44. B 2. p) ranuis Al; ramuis ^3; 40 iauuis om., spatio circiler 7 litterarum in fine tm^ttua vacuo relicto, verbis iam in et posita linein suhductis deletis A 2. q) dum om. B 2. r) genus mil. A 2. C 3. 4; adorsi miliciam sic A4. s) Christi add. C2. 1) Aug. Sermo 105; 8 (de verbis Luc. 11, S). W. 2) Cf. supra I, Prol, p. 7, /. 16. II, 13 fin. 3) Cf. Matth. 24, 33: scitote, 45 quia prope est in ianuis. 4) Cf. Bernh. Clar. De laude novae mil. ad mil. "Temjjli 1, 1. 4, 8. 5) Cf. 2. Cor. 4, 10: semper mortiticationem lesu iu corpore nostro circumferentes. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 321 Rigor etiam tam in monastico quam clericali ordine ex- hinc usque in presentem diem amplius cepit crescere, ut iusto Dei iudicio civibus mundi in sordibus magis sordescentibus ^ cives sui ad summam virtutum^ per 5 eius gratiam magis ac magis proficiant. Sed iam ad hystoriam^ revertamur *^. Igitur diim in ripa p r e d i c t i fiuminis uterque con- Ekkeh. 1106. sedisset exercitus, ac^ quibusdam in ipso flumin e s i b i i n - vicem occurrentibus occisis, Heinricus iunior omnes 10 vires patris in duce Boemiae Boroe®*^ ac marchione Leo- paldo^, cuius* sororem^ prefatus^ dux habuit, fore considerans, ipsos multis modis, promissa sorore sua^ quae tunc nuper a Friderico Suevorum duce viduata fuerat^', in uxorem marchioni, inductos, ambobus, ut 15 patrem relinquerent, persuasit ^. Quibus recedentibus imperator^ cedere compellitur, et exhinc vires eius im- minui iuniorisque crescere ceperunt. Rothardus tunci6. Moguntinus archiepiscopush sedi suae per iuniorem Hein- ricum '^ VIIP, ex quo pulsus est, anno restituitur. 20 X. ^ Nonk multo post filius patrem in oppido Rheni t&. Binge alloquens ad obedientiam Romanae sedi de anathe- matis vinculo exhibendam hortatur. Pater vero conventum pro h,ac re principum coadunaril rogat, sicque ad peti- cionem suam curia Moguntiae in proximo natale Domini 25 celebranda cunctis regni"^ primoribus indicitur^. *) cuius — habuit om. C, habet Cusp. a) virtutem C 2. 3. b) hyst. om. C 3, ubi alia manu supplet. propositum. c) revertamus A 2 ; prof. Redeamus ad hist. A i. d) a add. A 3. e) Beroe A 4. C. f) predictus A^. B\. g) i pr alia manu mut. et pr (= etiam pater) C 3. h) epi- 30 scopus Bl. C2. Albr., corr. archiepiscopus C2. i) VIIII. -41. 3; X. in loco raso A i. k) Aon A2. 1) eoadunandum C. Albr.; tieri Ai. m) mundi Bl; prim. regni A2; rogat indiciturque curia in prox. nat Dom. Mug. (!) cel. J. 4. 1) Cf. Apoc. 22; 11. 2) BmHivoio II. a. 1100—1107. 3) Leo- paldo III. marchione Austriae, a. 1095 — 1136, patre auctoris. 4) Ger- 35 bergam nomine ; cf. Mei/er von Knonau l. c. V, p. 102. 5) Agnete; cf. Ottonis Gesta Frid. I, 10. 6) Fridericus dux a. 1105. ante diem 21. lulii mortuus est. 7) Haec apud Ekkeh. Otto non invenit. Cf. Met/er von Knonau l. c. V, p. 241 sqq. Gerhohus Reichersperg., De invest. Antichr. I, 22, Lib. de lite III, p. .332; 5, Ottonis Chronica usus esse 40 videtur. 8) presidio catholicorum principum deductus Ekkeh. p. 229, 30, cf. p. 228; 1 : (rex) expeditionem contra Mogontiam movit, expulsum inibi pontificem restituturus. 9) Hic Otto rerum seriem turbavit, epistolam imperatoris ad Philippum I. regem Franciae datam (supra p. 319; n. 3^ cum iis, quae apud Ekkeh. invenerat, non bene coniungens. 45 Nam curiam Maguntinam ante coUoquium filii cum patre habitum (Con- fiuentiae recte epistola tnodo dicta, Bingae perperam Ekkeh.) indictam esse Ekkeh. patremque nihil nisi, ut sibi illic audientia secure concede- retur, petivisse et epistola et Ekkeh. recte tradunt. Ottonis Frisingensis Chronica. 21 322 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. Ekk.iiob. Circa idem tempus Balduinus rex Aschalonem obsidione cinctama tributariam fecit. Commisso etiam cum^ Sarra- cenis prelio cum paucis, id estc Illlor milibus, divina magis quam humana virtute, uno principe eorumd capto, altero occiso, L milia fudit. At Alexius imperator perfidissimus 5 i a m diu conceptam cordee malitiam celare amplius non valens^ cum Turcis, qui iam pene desperati erantf, turpissime federatur eisque Niceam multo nostrorum san- guine acquisitam impiissime tradidit. Yide tempora periculosa^, duobus imperatoribus, orientis videlicet^ et lo occidentis, Deo contrariis. EkkUOG. XI.^* Anno ab incarnatione Domini M^^C^Vr in nativi- £■ J^rtate^ Domini maximus principumi conventus Moguntiae ' factus est, u b i supervenientes apostolicae sedis legati anathema a E-omanis pontificibus in imperatorem factum manifeste^ 15 omnibus qui aderant promulga b a n t. Eapropter, dum ipse in quodam castro^ positus ac custodiae mancipatus^ audien- tiam peteret, principes seditionem vulgi timentes ei apud Inglinhaiml occurrunt ibique multis modis COmmonitum vel iuxta alios circumven t u m ^ ac coactum*^ insignia regni re- 20 signare^ ac filio^ mittere^ XL^III^^ regni sui post mortem patris, imperii"^ vero*^ . . .° anno, ad quod tamen iJ^rwMOS^. potenter magis quam iuste a Guiberto capta Urbe subli- matus fuerat, persuadentP. Quae omnia utrum licite an secus^ acta sint, nos non discernimus. Sunt tamen^, 25 qui credant ei ad probationem, non ad dampnationem hanc temptationem circa finem suum contigisse ^^, aifir- a) cunctam A1.3, B2, corr. cinctam B2; cinxit et Bl; obs. cinctam om. AA. b) cum o>n. C3. 4. c) cum add. C. d) eorum om. B 2. e) 6024 de A 1. 2, corr. carde A2; eoz^. dS, de alto atram. in marg. suppl. AZ; corde om. A A. f) despera- 30 uerant ^2; cum Turcis iam desperatis fed. ^4. g) scilicet AA. Bl. g*) X. -41. S; XI. e corr. A4:. h) ita B 1. C 2. 4; nat A. Cd; natale B 2; natali Cusp., Ekk. i) conv. princ. A\ — 3 ; principibus Maguntiae congregatis A 4. k) manif. om. C. 1; Ingelenheim 5 1 ; Inglinheim C (alio a). n) JJegica B2; Keiea mut. liegica B 4. o) Galliae cm. C4, in marg. manu coaeva suppl. C o. p) -que o»h. Bl; et ab eis Alhr. q) s; (= sed) B2. r) frude A 1. s) Errat AX — 3, post corr. Extat A 1. 2, mut. 0 alia fortasse mami Narrat A 3 ; Erat -4 4. t) li (= haec) A 1. 2. 1) Cf. ea, quae supra V, 7, p. 239. de Mauricio tmpe7'afore le- guntur. 2) 1. Peir. 2^21: Vobis relinquens exemplum; cf. 2. Mach. (), 28. 3) Vide epistolas Heinrici IV. 1. ad arcliiepiscopos et ceteros Saxoniae principcs et 2. ad archiepiscopos, episcopos, duces , comites '5 ceterosque regni principes, MG. LL. Constit. I, p. V60 sq., nr. 78 sq. ; 3. epistolam eiusdem ad Hugonem abhatem Cluniacensem apud D'Achery, Spicilegium, ed, secunda, t. III, p. 440 sqq. ; 4. ad Heinricum V. filium, MG. LL. Constit. I, p. 128 sq., nr. 77. 21* 324 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 1106. eius epistolas ad regem ^ Celticae^ qui Francorum dicitur, seu* Aquitaniae ducem^ epistola missa, quae miseriarum eius tragediam* continens saxeas quoque mentes ad mutabilium rerum erumpnas contemplandas ac deplorandas emollire posset, quae^ sic incipit^: Frin- ceps harissime^ et oinnium, in quihus jpost^ Deum speramus^ amicorum nostrorum fidissime^, primum et p^'ecipuum vos^ inter omnes excepi^ , cui conqueri et deplorare calamitates et^ omnes miserias meas necessarium duxi et etiam genihus vestris advolvi, si liceret salva^ maiestate^ imperii^. Filius itaque iam rex^ collecto milite patrem sub- sequens circa Mosam consedit. Ubi a^ Heinrico duce Belgarum aliisque patris sui fidelibus super pontem rMarf. 22;. Mosae in loco qui Guegesaz"^ dicitur^ bello'^ temptatus cedere compellitur. Non multo post ipso ad superiores \ Rheni partes redeunte ac rursus^ militem instaurante (Aug. 1). pater Leodii moritur. Sicque intestino hoc malo ter- minato pacis negotia tractantur. XIII. ^* Heinricus V^^p patre mortuo libere regnans Coloniam Agrippinam obsidione cingit eamque tandem multae pecuniae pactione accepta ad deditionem coegit, omnibusque*^ in Gallia seu Germania rite compositis episcopos^' etiam, qui in scismate^ propriis sedibus pulsi fuerant, restituit. Inter quos venerabilis luvaviensis^ ^cclesiae archiepiscopus Conradus, qui hactenus in eccle- sia Dei'^ florere fructuoso labore noscitur^-^ ad sedem, 5 *) seu Aquitaniae ducem om, C. t a) Qui Al — 3. b) clarissime Ja/fe, Sigeb. c) sper. post Deum A2 d) fidelissime £4. Jaffe, Sigeb. e) ita Bl. Jaffi; inter uos omnes Al. 3. 4. l^ 2. 4 inter nos omnes ^2; inter omnes nos C2; inter omnes vos (73. 4. Sigeb, f) accepti conq. (cui om.) C2. g) et om. C2, h) salva om. C, supra lineam stippl. A A. i) maie stati C 3. 4. k) factus add. Cusp. 1) ab C2. m) Gnegesaz B 4l\ guegesaz C2 suegesat C3; Gwesegat otuit ; Hauck, 'Kirchengeschichte Deutschlands' III ^, p. 863. 2) Scilicet HeiniHci IV. imperatoris. 3) miserias suas deplorans Ekheh. Chron. 1108, SS. VI, j). 242; cf. infra VII, 26, p. 351. 4) Ubi a. 1108. Sept. 29. diploma dedit, Stumpf nr. 3032. Cf. Gesta Frid. /, 31. 5) Eadem verba Ekkeh. Chron. C, 15 SS. VI, p. 242. 6) Ea quae de Heinrici V. itinere Romano Otto tra- didit, aliquo modo cum Davidis Scoti relatione cohaerere H. Guleke in 'Forschungen zur Deutschen Geschichte' XX, p. 4:12 sqq. contendit, sed non evicit; cf. D. Schdfer, in ' HistoriscJie Aufsdtze dem Andenken an G. Waitz geividmet' C1886> p. \oS sq. 7) Apud Roncaliani. 326 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. Vn. 1110. in tam amplo ambitu prebuerit, dicere non oportet. Inde castra movens Appenninum transcendit^ oppidum- que quod Pons-Tremulus vocatur, natura locorum ac altissimis turribus^ munitissimum*^, transitum prohibens, expugnavit et cepit. Post haec per Tusciam iter agens 5 Ariciam ^ in robore menium^ ac altitudine turrium con- fidentem^ eo quod cives eius urbis ecclesiam® sancti Donati extra muros, ne sedes episcopalis ibi haberetur, (Dee.). destruxissent, ad solum usque prostravit ^. Verum No- (Sept.ioet.).Y2ir\2im Liguriac civitatem, dum per Longobardiam per- 1 geret, ceperat ac igne cremaverat^. Multis ergo tam in ulteriore quam citeriore Italia, quae modo Longo- bardia et Tuscia vocantur^-^, fortiter gestis ad Urbem usque^^ progreditur. Ibi a Paschali^ papa cum clero et populo Romano in urbe Leonina ante^ fores beati Petri 1 cum crucibus ac^ thuribulis aliisque ecclesiasticis seu forensibus ornamentis stante et adventum eius presto- lante cum maximo tripudio suscipitur. Ipse autem pre- fatum pontificem consilio quorundam sceleratorum, cum Feh^m ^^^^^ tamen ^ reverentia, captivavit ac Ulrico Aquile- 2* iensium patriarchae custodiendum^ commisit. Sicque tumultu orto ac omnibus preciosis rebus ad decorem et regale fastigium expositis inmaniter distractis^ in luctum versum est gaudium ^ Occasio autem huius sceleris haec^ fuit, quod rege 2; Romam tendente inter ipsum^ et papam conventio facta^ a) transcendens C. b) turris B 2. c) munitissimis con: -tissimu A 2. d) menium alia manu mut, meniorum C3, qiiod Urstisius in textum recepit; moeniorum Albr. e) 8. Donati eccl. Bl. f) concremaverat A 2. Albr. ; cremarat B2. g) vo- catur Cusp., Albr. pessime. h) usque om. A i. C2. i) Paschali om. CS. k) ante 3i — prestolante, cum (l. 17/18^ om. A i. l) et A l — 3. m) tiu (= tantum) ^l. 3; cum — reverentia om. A 4. n) costod. B2. o) destructis C. p) haec om. C4. q) epm (= episcopum) Al — 3 (signa radendi A\). 1) Arezzo. W. Ihi rex a. 1110. Dec. 27. et a. 1111. lan. 19. diplomata dedit, Stumpf nr. 3044. 3045. 2) Cf. Vegetius, Epit. 7'ei 3i milit. IV, 17 fin.: hi, qui de murorum altitudine sperabant. 3) Cf, Meyer von Knonau l. l. VI, p. 135; testimonium Ranucini de la Valle, Uh. Pasqui, 'Documenti per la storia della cittd di Arezzo nel medio evo' I (Florenz 1897^, nr. 389, p. 538: (castrum s. Donati) fuit de- structum a civibus prius, et similiter destructum fuit episcopium istud 4( . . . Sed et castrum et episcopium rehedificatum fuit auctoritate im- peratoris Henrici tempore quo incendit Aretium (cf. ihidem p. 537. 553^, quod Pasqiti l. c. et Meycr von Knonau VII, p. 364. perperam ad Hein- ricum IV. et a. 1084. referunt. 4) Cf. Oitonis Gesta Frid. II, 13, (ed. Waitz) p. 92. //, 27, p. 105. 5) Cf. ex. gr. Thren. 5, 15; Ba- ruch 4, 34; Amos 8, 10; lac. 4, 9. 6) In ecclesia S. Mariae in Turri Romae, 1111. Febr. 4, MG. LL. Constit. I, p. V61 sqq., nr. 83—86; Sutrii Febr. 9. iuramentis firmata, ib. nr. 87 sq. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 327 ac^ obsidibus firmata narratur, ut scilicet rex investi-1111. 255. turas^ 'episcoporum remitteret, et papa ipsi^ regalia eorum resignaret. Itaque dum Romam venisset ac a^ pontifice promissa sibi persolvi exegisset ^ papa, eo quod 5 reclamantibus^ episcopis^ ea^ quae petebantur adimplere non posset, tamquam nocens, cum per omnia esset in- nocens, custodiae mancipatur. Videns haec venerabilis luvaviensis^ ^cclesiae archiepiscopus Conradus, qui cum rege^^ venerat, zelo equitatis vicem Dei dolens^ factum 10 hoc improbavit. Cui dum quidam ex ministris regis Heinricus cognomento Caput evaginato gladio^ mortem interminaretur, tanquam pro iusticia mori optans iu- gulum prebuit, malens, si minas ille ad effectum per- ducere voluisset, temporalem^ vitam finire quam tanti 15 piaculi scelus dissimulare ^. Populus etiam Romanus cum infinita erumpens^ multitudine Tjberim transeunt ac regem peue ex inproviso, multis de exercitu in Urbe sive in agro manentibus, ante gradus ecclesiae sancti Petri invadunt^. Rex ergo, ut erat armis experientissi- 20 mus, cum paucis, quos ibi habebat, in hostem ruit diutis- simeque'" ac" acerrime suis iam adventantibus'^ pugnans, occisis multis, ceteros in fugam vertit. Romani fuga^ in ponte iuxta castrum Crescentii coartati Tjberi se committunt, pluresque aquis quam gladiis periisse^ nar- ^ 25 rantur. Rex tam crudeli facto perpetrato angustias portarum suspectas^* habens muros Urbis^ rupit egressus- que* papam captivum^ secum duxit^. Huius* maxim.i *) Huius — hactenus (p. 328, l. 9j om. C. a) ab Cusp.; facta est et Bl, b) investuras corr. manu recentiore iavesti- 30 turas B 2. c) ipsius A. d) a om. B 2. e) reclamtibus B 1. f) ea om. C. g) Ivuauiensi A2- luuauensis A4. B2. A. h) imperatore C. i) gladio om. C2. k) teporalem B2; om. A4t. 1) mult. er. A2\ cum — raultitudine om. A i. m) -que om. A2. n) ac om. C. o) advenientibus B 4. p) in ponte fuga C. q) ita Bl. 2. Albr.; perisse Al — 3. B4. C; periere. llex A4. v) suspectas Al. s) urbi A2. 35 t) -que oni. B i. u) duxit add. Ad. 1) Cf. Relatio caesarea prima, MG. LL. Constit. I, p. 150 sq., nr. 100, quae Ottoni fortasse nota fuit. 2) Cf. Gerhohi Iteichersperg. De invest. Ant. I, 25, MG. Libelli de lite III, p. 333. 3) 1. Reg. 22, 8: Non est, qui vicem meam doleat ex vobis; cf. ib. 23, 21. 40 -4) Aliter et fortasse rectius Gerhohus l. c. p. 333 s^'.; quocum Vita Chuonradi c. 9, SS. XI, p. 68, in universmn congruit, nisi quod haec cutn iis, quae niense Aprili fiebant, commiscet. 6) Ilaec die sequente, qui est 13. Febr., facta esse Ekheh. David Scotum secutus tradit, SS. VI, p. 24i. 6) Post triduum Roma secessisse regem Ekkeh. l. c. 45 p. 245. tradit. 328 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. sceleris auctor f uisse dicitur Albertus \ natione Lotlia- ringus-, qui postmodum-^ factus est Moguntinus^ archi- episcopus, tunc vero regis cancellarius * et primus inter primos eius precordialis consiliarius ^ Quem tamen^ post reditum rex captivatum^ et in carcere positum ^ & diversis tormentis et incredibili famis inedia afflixit ^ ipsumque de amicissimo inimicissimum ac regni sui pesti- ferum hostem divino iudicio usque ad vitae terminum sensit. Sed haec** hactenus. 1111. Igitur* per aliquid® temporis sacrilego ausu tento lo summo pontifice, conventione facta^, rex a civibus re- vocatur^ ac extorto ab eo per^ vim de investitura epi- scoporum privilegio^^ et sic dimisso Urbem ingreditur^. Tunc quasi penitentia ductus cives^^ ac pontificem mu- ^ji^r. 13;. neribus conciliat, ab eoque coronatus^^ favore^ omnium ^- i5 imperatoris et augusti nomen sortitur anno ab^^ incar- natione Domini M^C^XI^, anno vero regni eius post resignata a patre^ inperialia V^ Hoc privilegium, quod a Romano pontifice minis extorsit, postmodum sjnodo *) In C ea quae sequuntur mutata : Non multo post con- 20 ventione facta a civibus revocatur dimissoque per condi- cionem summo pontifice ac extorto ab eo per vim de in- vestitura episcoporum privilegio in Urbem regreditur. Tunc etc. sicut sup7'a l. 14. a) Moguntiae A (Mag. A 4). b) tm (= tantum) A 1. c) captiuau A 2. 25 d) hoc B 2. e) aliqd (aliquod) A 3 ; aliquod Alhr. ; aliquot Cusp. ; aliquamdiu pro per al. temp. -4 4. f) per vim om. A2. g) regreditur AA. C. h) coronatur ^4. i) fav. omnium om. Ai. k) ab om. C2. 1) inperialia a patre -4 3. 4 (imp.). 1) Cf. Cas. mon. Petrishus. III, 43; SS. XX, p. 659, 5: cuius consilio ct auxilio, ut tunc ferebatur, omnia illa mala egerat, quae Romae per- 30 petraverat. 2) Sigehardi comitis de Saarhrucken filius. 3) A. 1109. designatus investituram a. 1111. Aug. 15, consecratlanem a. 1115. Dec. 25. accepit. 4) A. 1106 — 1111, dehinc archicancellarius. 5) Cf. Ekkeh. C a. 1112, SS. VI, p. 245,45; Ann. Hildesheim. a. 1112, ed. Waitz p. 62. 6) A. 1112—1115. 7) Cf Cas. mon. Petrishus. l. c. 8) Apud 35 Pontem Mammeum, a. 1111. Apr. 11, MG. LL. Constit. I, p. \^2sqq., nr. 91 — 95. 9) Ita solus Otto perperam. 10) MG. LL. Constit. I, p. 144 s<7., nr. 96. 11) Papam solum rel papam et clerum Ekke- hardtis, Ann. Patherbrunn., Donizo, Cosmas habent, sed post corona- tionem peractam. 12) Ita Ekkeh. a. 1111, SS. VI, p. 245; Cosmas, 40 Chron. Boem. III, 38; cf. Ann. Patherbr., Relat. caesar. alt., MG. LL. Constit. I, p. 152, nr. 101. Sed vide Meyer von Knonau VI, p. 173—175. OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 329 congregata episcoporum auctoritas taiiquam pravilegium^ 1112. i_ 'i. 5l< 1 (Mart. zo). reprobavit • ^. XV.** Imperator ab Urbe regressus ad Transalpina 1111. revertitur. Ergo non tantum finitimis^, sed et^ exteris*^ 5 gentibus ob eius metum trepidantibus, cunctis ad im- perium et voluntatem suam inclinatis, Belgas^ ingressus Reginaldum*^* comitem hostem iudicans** bello petiit. 1113. Quem in castro Barra in termino regni sito obsidione clausum ad ultimum cum^ expugnato castro in dedi- 10 tionem accepit et captivum» abduxit'-. Post haec Moguntiae regio apparatu coniuncta sibi filia Heinrici regis Anglorum Mahtilda^ magnifice nuptias celebravit ^. ^^^J;^- In*** ipsa nuptiarum sollempnitate Lotharius dux Saxo- num nudis pedibus sago indutus coram omnibus ad 15 pedes eius venit seque sibi tradidit. Tantus enim us- que^ ad id temporis timor omnes regni^ principes in- vaserat, ut nullus rebellare auderet vel rebellans cum maximo dampno sui vel etiam vitae detrimento in gratiam eius non rediret. 20 Verum in hac curia, quia^ pene omnes regni prin- cipes confluxerant'"**, conspirationes fiunt", ac exhinc non solum occulta consilia, sed et^ publica contra^ eum machinamenta disponuntur. Hinc iterum miserum im- perium, quod per paucos vix quieverat annos, scinditur^ 25 *) ^4 m marg. manu alia fortasse, sed coaeva add.: M^C*^XV. Ordo^ Premonstratensis sumit inicium in dyocesi'' Laudunensi per virum bonum et religiosum de re- gali stirpe Francorum nomine Norbertum, postea Madburgensem arciepiscopum, tupis excusa SS. XVII, 30 P' 365. **) hostem iudicans om. C. ***) In ipsa — non rediret (l. 19) om. C. a) puilegiuin A (corr. puil. A2). C8; puil. C2; puil. C4. a*) XIIII. ^1.3; XXIIII. corr. XV. A\. h) finitissimis B2. c) et om. C3. d) ceteria A. B2. 4. 35 e) Belgas oni. 04; Belgus C 2. e") Ileinaldum Bl; Reginardum Bi; Belj?. intravit Reiualdunique A 4=. f) eura B2. g) in captivitatem, in alia fortasse manu xtipra lin. C3. h) Mathilda^2; Mahtilde ^ 4. C3 ; Mahthilda ii 1 : Matilde C2 ; Mathilde C4. i) timor usque ad id temp. A2. 4. k) regui om. ^1 — 3; omnes regni om. A i. 1) q (=.- que) B2. m) et add. C2. n) Huunt yll — 3. o) et om. B2. p) contra 40 eum om. A 2. q) Ordo Prem. in. sumit etiam infra c. 15 fin., p. 331, l. 5, manu coaeva add. BA. r) dyc. B \. 1) MG. LL. Constit. I, j). 571 sq., nr. 399. 2) Cf. Ottonis Gesta Frid. I, \l. 3) Cf. Ottonis Gesta Frid. I, 12. 4) Cf. Ekkeh. C, SS. VI, p. 248. 5) Cf. Ottotiis Gesta Frid. I, 12. Similem sen- 45 tentiam Ekkeh. a. 1116, SS. VI, 252, ssq. habet. 330 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. ac tam in Transalpinis quam* in Cisalpinis regionibus intra se colliditur. Hinc iam^ publica bella cum multa^ sanguinis effusione, tam presente imperatore quam in Italiam migrante ^ rerumque summam^ sororiis suis - Conrado et Friderico committente ^, peraguntur. Sen- 5 ^^^^^3P^; tentia quoque anathematis*^ a Calixto*, qui Pascali^ et Gelasio*' successit, suadente Alberto Moguntino^, Fri- derico Coloniensi, Conrado luvaviensi*, in eum datur, iterumque^ "scismate renovato totum imperium pertur- *p.2i batur ^. Ipse autem procinctum^ contra Urbem movens^ 10 CMari.s;.' B^^di^^^ ^ Hjspanum episcopum Romanae sedi violenter imposuit ^^. Qui non multo post apud Sutrium, recedente ^^^."^'imperatore^^, a Romanis captus apud Clavam^ custodiae mancipatur. (lan.s/. Circa idem tempus terrae motus horribilis oppida**, 15 templa, villas montesque plurimos, sicut^ usque hodie in ^ valle Tridentina apparet, subvertit ^^. Ea quoque 1118. tempestate Stephanus Ungarorum rex, Colomanni'"-^^filius, cum magna multitudine fines regni clanculo invasit ac vastatis terminis manubias abduxit^*. Quem illustris vir 20 *) quam in Cisalpinis om. C. **) oppida, templa, villas om. C, ubi montes plur. (l. \Q). a) etiam Al — 3. ^2. 4; coUiditur, magneque sanguinum eflFusiones tam ^4. b) magna ^4 1 — 3. B2. 4. Alhr. 1115. c) in add. C 3. d) excommunicationis C. e) Moguntio AS; Maguntino A i. C; Mogontino B 1. f) luuauensi A 4. B 2. 4; 25 archiepiscopis in tnarg. alia manu add. C 3. g) -que om. B 4. li) contra Urbem proc. C. i) ita A. B. C. Albr. 1118; Cavam Wilmans. k) sic B2. 1) iu om. C2, m) Cholomanni B i. 1) Eadem fere vei-ha in Ottonis Gest. Frid. I, 12. 2) Filiis Agnetis, quos ex priore marito Friderico de Stouphe duce Sueviae susce- 30 perat. Vide Gesta Frid. I, 8. [et 9J. W. 3) Cf. Cas. mon. Petrishus. III, 43, SS. XX, p. 659: Friderico duci Suevorum, filio sororis suae, summam rerum commendavit et ipse (sc. Heinricus V.) in Italiam se- cessit. 4) In conciUo Bemensi a. 1119. Oct. 30, Sed iam a. 1118. Apr. 7. Gelasius II. itnperatorem excommunicaverat. 5) Paschalis II. 35 obiit die 21. lanuarii 1118. W. 6) Gelasius obiit a. 1119. lan. 29. 7) Cf. Cas. mon. Petrishus. l. c. 8) Rerum seriem Otto turbavit. Imperator iam a. 1116. in Italiam ingressus est. 9) Bracarensem episcopum, qui nomen Gregorii VIII. adeptus est. W. 10) A. 1118. Mart. 8. 11) A. 1118. posf Aug. Heinricus V. in Germaniam rediit. 40 12) Cf. praeter alios Ekkeh. Chron. a. 1117, l. l. p. 252,45; Cas. mon. Petrishus. IV, 2, l. l. p. 661; imprimis vero Ann. Patherbr. (Hild., Ann. Saxo, Giron. reg. Col.) a. 1117, Scheffer-Boichorst p. 133; Meger von K^ionau VII, p. 27, n. 2. 13) Qui a. 1114. Febr. 3. diem obierat. 14) Ann. Mellic. a. 1112, -S^-b'. IX, p. 501: Rex Ungarorum de terra 45 : OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 331 Leopaldus* marchio adiuncto sibi duce Boemorum*- ^ subsecutus usque ad claustra terrae progreditur, capto- que ac succenso castro quod Ferreum^ vocatur et cuncta in circuitu ferro igneque vastata terra sine dampno ad 5 propria revertitur '. XVI. ^ Igitur Romano imperio*^ multis modis in se attrito imperator propter anathema deficere a se regnum videns patrisque metuens exemplum congregato iuxta Wormatiam® maximo principum conventu^ investituram 10 episcoporum legato apostolicae sedis Lamberto^'^, qui postmodum summus pontifex factus Honorius est dictus ^, resignavit**, per eumque ab^ anathematis vinculo ab-^^^p^s) solutus^ est^'^. Privilegium ergo de hoc ^cclesiae scri- bitur ^, ac ipsi rursum, ut electi tam Cisalpini quam 15 Transalpini non prius ordinentur episcopi, quam regalia de manu eius per sceptrum suscipiant^, scripto confir- matur^ Hoc pro bono pacis sibi soli et non succes- soribus datum dicunt Romani. Exhinc ecclesia libertati ad plenum restituta ^^ paceque ad integrum reformata in 20 *) B 2 manu recentiore supra Leopaldus add.: formosus (linea perducia delet.), et item supra marchio add.: Orien- taHs, id est Anstrie, et item in marg. add.: Leopaldus largus (linea perducta delet.) pius sanctas. **) B 4 in marg. manu paulo recentiore add. : quam Karolo 25 Magno Adrianus I.^ papa quondam indulserat ^^. a) itaBX. 4. C(Bohem. C4); Boemiorum A. B2. b) manu recentiore superscr. eyserenstatif2. c) XV. Al. 3; XXV. corr. XVI. ^4; nulla capilum distinctio C. d) multis modis iraperio A2; Ig. irap. in se miserabiliter contrito A4:. e) Wann. A (exempl. habita Warmati^ curia invest. Ai). t) Lamb. om. C2. g) ab om. C 3. 4. 30 h) est absol. A2. i) anno Domini M^^CXX. alia manu in marg. add. ^4. k) I. supra lineam B 4. sua egressus manubias ac predam magnam de nostra provincia ab- duxit, cf. Cod. Zivetl. nr. 102. ad a. 1118, ibidem. 1) Wladislao I, fratre Boriwoi II. supra VII, 9, p. 321. metnorati, qui ducatum tenebat 35 a. 1109—1125. 2) Cf Ann. Mellic. a. 1112, l. c. 3) In loco campestri iuxta Rhenutn, qui Lobwise dicebatur ; cf, W. Giesebrecht, 'Geschichte der Deutschen Kaiserzeit' III^, p. 1239. 4) Cardinali episcopo Ostiensi. 5) A. 1124—1130. 6) Cf. Ekkeh. Chron. a. 1122, l. l. p. 259 sq. 7) Exstat in tabulario Vaticano, editum MG. LL. 40 Constit. I, p. 159 sq., nr. 107 ; phototypice depictum curantibus Th. Sickel et H. Bresslau iti ^Mitteil. des Inst. f. Oesterreich. Geschichtsf.' t. VI. 8) I^e hoc loco vide quae disputavi 'Zeitschrift filr Kirchengeschichte' XXIX (1908), p. 71 sqq. Cf Ottonis Gesta Frid. II, 6. 9) MG. LL. Consiit. I, 2). 160 sq., tir. 108. 10) Cf supra VI, 34, p. 302 sq. 45 11) Vide decretum spurium, MG. LL. Constit. I, p. 6b7 sqq., nr. 446. Herhord. III, 35. 332 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VH. Dan. 2, 35. magnum montem crevisse ^ sub Kalixto papa secundo invenitur. Unde de ipso Romae scriptum est: Ecce Kalixtus, honor patriae, deciis imperiale, Burdinum^ nequam dampnat xoacemqiie reformat* Post haec^ imperator in Celticam cum exercitu 5 1124. profecturus^ Metis usque progreditur. Ibi dum Yangiones a se defecisse ac palatium suum extra muros positum comperit destruxisse, iter reflectit^*"^ urbemque obsidione cinxit. Dum autem cives incaute quadam die erum- perent et cum augusto pugnare cogitarent, a muris cal- lo lide provocati, plurimis occisis ac paucis per fugam elapsis, ceteri capiuntur. Qui ad refrenandam aliorum insolentiam, alii naribus mutilati, alii luminibus orbati dimittuntur, et sic demum infinitae pactione^ pecuniae^ in gratiam imperatoris redierunt. Omnibus itaque bene 15 compositis consilio generi®-^ sui regis Anglorum totum regnum^ vectigale facere volens*^ multum in se opti- *) jB 4 (Hermannus AUahensis) post ref ormat eadem manu eodemque atramento in textu ipso immediate pergit: Usque ad hec tempora investituras ecclesiarum imperatores dare 20 solebant, et quociens episcopus vel regahs abbas decedebat, id moris erat, ut ecclesia illa baculum et anulum transmittens imperatori de curia sibi postularet episcopum vel abbatem. Unde multi nobiles et magni viri in regali curia dege- bant spe promotionis, vice cappellanorum imperatori obse- 25 quentes, donec Heinricns imperator V"^ eandem in- rii V5 vestituram episcoporum per Lambertum sedis apostolice legat u m , qui postmodum summus pontifex factus Honorius IP^^ est dictus, domino Kahxto pape hberahter resignavit. Privilegium ergo de hoc ecclesie scribitur ac imperio e 30 converso, videlicet ut electi a capituhs propriis non prius ordinentur episcopi vel abbates, quam de manu regis vel imperatoris regalia per sceptrum accipiant. Ihidem \^nl' -^4 alia mami in marg. add.: MCXXI. Odalricus Patav(iensis) episcopus obiit, cui Reginmarus successit, typis excusa SS. 35 XVII, p. 365. a) Burdvmim A2; eandem formnm Jiahent Ann. S. Trudp. 1122. loco ex Oftonia c. 15. petito. b) hunc ^2. c) reflexit A. B 2. 4. C4. Albr. 1124. d) peccunie pact. C 5. 4. e) generis B 1. 2. (74, radencfo corr. generi B2. f) totam terram ^2. g) II^ supra lineam B 4. 40 1) Cf. supra VI, 36, p. 305, /. 23. 2) A. 1124. W. 3) Aug. 14, Sigeberti Auct. Laudun., SS. VI, p. 445. 4) quinque milibus talen- torum Ekkeh. ; bina marcarum milia An7i. Patherbr. 5) Potius soceri, scilicet Heinrici I, cuius filiam Maihildem in matrimonium duxerat. W. 6) Cf. G. Waitz, 'Deutsche Verfassungsgesch.' t. VIII, 46 p. 399 sg.; Ann. Rod. 1114, SS. XVI, p.GdS; Ann. Pegav. 1115, ib. p. 251. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VK. 333 matum odium contraxit. Huius rei gratia dum in- 1125. feriores* Rheni partes^ circuire parat, in Traiecto^ Fre- siae urbe morbo correptus XVIIII^ regni anno, imperii vero XIIII^ diem ultimum clausit ac per ColoniamriHau23;. 5 Agrippinam deportatus in civitate Galliae Spyra iuxta patrem, avum^*, proavum, imperatores^, cultu^ regio sepe- litur ^. XVII.*^* Anno ab incarnatione Domini M^C^XXV^ defuncto absque herede Heinrico V^® principes Mogun- 10 tiae conveniunt, ibique habito de successore consilio mm^- 24;. 1111^"" regni optimates^, Lotharius dux Saxonum, Fride- ricus dux Suevorum , Leopaldus marchio Orientalis, Karolus comes Flandriae ^ ad regnum designantur^. Tandem Lotharius, natione Saxo, patre Geheh2iTdo'^,{Aug.m. 15 voto omnium ^ renitens valde ac« reclamans ^ ad regnum tractus sub presentia sedis apostolicae legati^ XC^^II^^^ ab Augusto regnavit. Hic per omnia progeniem im- peratoris Heinrici^* humiliavit^, ut plane iusto^ Dei iu- dicio, sicut^ in libro Regnorum^ habes"^, ex peccatis slc 3. Reg. 11,39. 20 prevaricatione patrum semen ipsorum^ affligi videretur^. *p. 257. Unde gravis dissensio *regni '^ in multos annos protracta plurimos in anima et corpore periclitari fecit. Predicti enim Fridericus et Conradus iuvenes, sororii Heinrici imperatoris, dum se viderentP opprimi^^, in quantum 25 a) iuferioria A 1 — 5. b) intiecto A 1 — 3 ; supra t- locus rasus B 2. b*) Anu Al] anum A2, 4, corr. auum A2. c) ila B i. C. Albr.; imperatoris A. Bl. 2, corr, -res Bl. 2. d) culto C3. 4, corr. cultu C3, d*) XVI. A 3. C; XXVI. corr. XVII. ^4. e) 40 C3; Illio C 4. t) primates A2. g) ad manu recentiore corr. ac JB 2. h) XC.III9 C3. 4; cf. VII, 11, p. 823, 1.6. h*) H. C. i) Dei iud. iusto ^l. S; 30 Dei iusto iud. A2; Dei iud., omissiJi iusto . . sicut — habes (l. 19> A A; iusto iud. Dei C. k) si e, manu recentiore superscr. sicut B 2. 1) Regum Cusp., Albr, 1127. m) habes corr. habes £2; hiis C2. n) eorum A2\ illud -<4 4. o) videtur C2. 4; vid'r C3. p) viderunt jB4; dum opprimerentur pro posse reniti J. 4, 1) Ubi Lotharii soror ex matre Gertrudis, vidua Florentii 00- 35 mitis Hollandiae, inde ah anno 1123. seditionem concitaverat. W. 2) Cf. Ottonis Gesta Frid, I, 15, etiam ibidem I, 10, ubi de Hein- rico IV, eadem fere, quae hic de Heim'ico V, verba leguntur, 3) Cf, Passio Caroli auct, Gualberto c, 4, SS, XII, p. 563. Alibi comitis Flandriae ad regnum designati mentio non fit, neque recte Otto eum 40 Moguntiae una cum tribus aliis nominatum esse dicit. 4) A quadra- ginta scilicet elecioribus, qui ex singulis provinciis desumpti erant; cf, Narrat. de electione Lotharii, SS. XII, p. 530 sqq., et Ordericum Vitalem, SS, XX, p. 76. W. 5) Comite de Supplinburg; cf, supra VI, 34:fin. 6) a cimctis qui aderant principibus rectius Otto, Gesta Frid. I, 17. 45 7) renitens ac reclamans Xarr. de el., p. 511, 15. 8) Duo sedis aposto- licae legati Gerhardus et Romanus electioni intererant. W. 9) Cf. Gesta Frid. I, 17. W. 10) Fridericus enim in curia Argentinensi habita circa finem a. 1125. vel circa initium insequentis iudicio principum pro- 334 OTTONIS EPISC. FKISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VII. poterant, reniti conabantur. Ob quam causam a summo T. XVIIII. ^4; nulla cap. distinctio C 4. m) ita Al.^B 2. C2. 4\ 35 Eaberaberg A2; Babinberch A3; Babeuberg ^4; Babeuberch 7i 1 ; Babinbg B A; Ba- biuberc C 3. 1) Cui postulationi Bernhardus abbas Clarevallensis restitit; cf. Bernhardi, 'Loihar' j^- '^60, n. 20. 2) Scilicet 1500 armatorum, S. Petri ErphesfuH. contin. Ekkeh. a. 1132; Monum. ErphesfuH. ed. 40 0. Holder - Egger (SS. rerum German.) p. 38. 3j Quo tempore Cmi- radus in Germaniam redie7'it, non constat. 4) Cf. Vita Norb. A, c. 21, SS. XII, p. 702. 5) A. 1133. Aug. 23. Frisingae moratus est, Stumpf nr. 3284. 6) Conradum non in curia Bambergensi, sed circa finem Sept. in Mulehuseti in gratiam imperatoris rediisse recte monuit 45 Wilmatis b. m. 7) Ab Heinrico episcopo Ratisponensi , lun. 15, Islotae mon. Beichenb., SS. XV, % p. 1079. (Aug.jSept.). 336 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 1135. Bernhardi^" ^ in gratiam recepit, ac ita renovata pace omnibusque^ in Gallia^ et Germania bene compositis expeditionem rursus^ in Italiam edixit. Inde in Saxo- ('^«i^. 15;. niam divertens^ Polanorum® ducem^ cum multis mu- neribus obvium habuit *. Quem tamen non ante dignatus^ 5 est suo conspectui presentari, quam tributum XII an- norum, hoc est D libras ad singulos annos, persolveret et de Pomeranis et Rugis hominium^ sibi faceret sub- iectionemque perpetuam sacramento firmaret^. Regem 1134. quoque Datiae ^ in signum subiectionis ad decorem im- lo (Apr. 15;. perialis reverentiae gladium sibi sub corona def erre fecit ^ ac ab Ungarorum rege ^ terrore perculso multa et magnifica munera^ suscepit^. /iJ5^* *Post haec exercitum, non ut prius parvum, sed *i>.5 copiosum et electum, per vallem Tridentinam secundo i5 in Italiam duxit, habens secum Conradum, qui, ut supra dixi^, a quibusdam rex creatus postmodum resipuerat, captisque in artis^ locis fortissimis castellis cum quodam capitaneo, qui ei aditum viae claudere moliebatur ^*^, in plano Italiae iuxta Gardam castra posuit ^^. Quo in de- 20 ditionem accepto ad Padum^ usque progrediens Gari- stallium"^ cepit^^. Ibi Mediolanenses ac Cremonenses diuturnum inter" se bellum habentes obvios habuit, discussaque utriusque^ urbis causa Cremonenses a prin- a) Bernandi Al. 2; Bernardi C4. b) -que om. B2. c) gra (= gratia) AZ. 25 d) rursum A. e) polanorum mut. eodem atram. polonorum C 3. f) suo dign. est 0 3. 4. g) ita Bl. 4. C4. Albr.; hoiv A2; hominum Al. 3. B2. C2, corr. homi- nium, et manu recentiore superscr. homagium B2; dniu (= dominium) Ai; hoim alia manu niut. hoim C 3. h) confirmaret Al — 3. B 2. 4. i) dona AB; mun. om. C3. k) locis artis A2. 1) Phadum Bl. m) Garistallum A. C2. n) ia Bl. o) utr. 30 om. A 2. 1) Ad Vitam s. Bernardi l. IV. auct. Gaufrido, c. (3). 14, SS. XXVI, p. 113; remistt Wilmans b. m. 2) Ubi pascha (April. 7) Quedlinburg celebravit. 3) Boleslaum III. W. 4) In curia Merseburgensi d. 15. Augusti 1135. W. 5) Magnum Nicolai regis 3» fillum. 6) Haec in curia Halberstadensi die 15, April. 1134. facta sunt. W. In curia Merseburgensi a. 1135. Polonorum dux gladium ante imperatorem portavit. 7) Bela II, de quo vide infra p. 342. 8) A. 1134. Aprili, ut videtur, ineunte Petrus Albae civitatis episcopus, Belae regis legatus, imperatori dona quam plurima apud Altenburg ob- 40 tulit. Sed etiam a. 1135. et in curia Magdeburgensi Maii 26. et in curia Merseburgensi Aug. 15. eiusdem regis legati aderant. 9) VII, 17, p. 334. 10) Vide Annal. Sax. a. 1136. W. 11) secus Mintam fluvium Ann. Saxo 1136. Cf. Stumpf nr. 3331 (a. 1136. Sept. 2b). 12) Cf. Hist. Welf Weingart. c. 23. 45 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 337 cipibus Italiae hostes iudicantur^ proscriptique discedunt ^ 1136. Quos imperator subsecutus territoria eorum ac villas seu castella destruxit. Indeque Papiam^ veniens cives illos r-vof. lo;. pactione pecuniae in gratiam suscepit. Bononienses 5 quoque ac Emilienses, qui eum priori expeditione de- spexerant , supplices ac multum servitium offerentes ultro occurrunt -. Post usque ad Taurinum progrediens^r-^^ot-;. totam citeriorem Italiam^ in provinciam redegit. Inde 1137. Appenninum^ transiens^ ac interiorem Italiam perlu- 10 strans® Anconam, Spoletum^ cum aliis urbibus seu castellis in deditionem accepit*'. Dehinc contra 'Roge- rium aciem dirigens Campaniam et Apuliam peragravit '. Porro Heinricus Noricorum dux, gener ^ regis, per Tusciam exercitum ducens*^ summo pontifici usque ad impera- 15 torem conductum prebuit^ Augustus vero tam fortia in Apulia ac Campania gessit, ut nullus ex Prancorum regibus a Karolo Magno usque ad id temporis tanta ibi fecisse inveniatur. Denique non solum civitates, utpote Capuam, Troiam ^^, Salernum ^\ Barletum^- ^'^, Barram ^^ 20 cepit, verum etiam munitissima castra et arces inacces- sibiles expugnavit ^^. At Heinricus dux cum milicia^ Baioariorum Beneventum cepit ac papae restituit. Namr^fa«23;. apud Albam suburbia civitatis sibi resistere nitentis^ ante expugnaverat ac destruxerat ^^. 25 a) indicantur Bl. b) Papiam om. Al — 3 (manu s. XVI. suppl. A\); de- struxit postq; cives A 4. c) perlustrans add. Cusp. d) manu recentiore superscr. partnpirgjB2. e) progrediens C. f) regis gener C. g) Barbetura A. h) multa B\. i) nitentes A2. C2; resistentia cepit expugnataque destruxerat (mut. destruxit^ A 4. 30 1) Ad nutum imperatoris etiam ab archiepiscopo Mediola^iensi excomtnunicati, quia cfvtivos Mediolanensium imperatori non reddi- derunt, Land. de S. ■o, Hist. Mediol, c. 64, SS. XX, p. 47. 2) Haec ineunte anno liJ?. facta esse videntur; cf. Bernhardi, 'Lothar' p. 670 sqq. Neque vero sine idla caede Bononia aliaeque Aemiliae civi- 35 tates Lothario se dediderunt; cf. Ann. Saxo 1187. 3) Terram Amedei III. comitis Mauriennensis sibi subiciens ; Ann. Saxo 1136. 4) Errat Otto. 5) Cf. Falco Benev. a. 1136, Muratori, SS. rerum Ital. V, p. 120. 6) Cf Ann. Saxo a. 1137. Pascha (April. l\) im- perator in civitate Fermo celebravit. 7) Ineunte mense Maio 1137. W. 40 8) Mensibus Februario et Martio 1137. 9) Pentecosten (Maii 30^) imperator et papa apud Barum simul celebraverunt. 10) Capua et Troia civitates non a Lothario, sed ab Ileinrico duce captae sunt. 11) Salernum demum mense Augusto capta est. W. 12) Oppidum ipsum captum tion est. Cf. Ann. Saxo a. 1137, SS. VI, p. 11'^, 5. 45 13) Quod infra VII, 20, p. 338, /. 15 sqq. pluribus narratur. 14) Cf. Ann. Saxo a. 1137. 15) Ineunte, ut videtur, mense Maio. Ottonis Frisingensis Chronica. 22 338 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 1137. XX. ^ Morante in Apulia imperatore Rogerius, cum eum auri^* et argenti multo'^ pondere adtemptatum flectere non potuisset \ exercitum longe copiosiorem con- gregat seque publico bello '^ conflicturum cum eo de- nuntiat^. Imperator erg-o^, ut erat armis strennuissimus 5 et inperterritus, militem instaurat, aciem ordinat, eosque respectu genuinae^ fortitudinis ac innatae hostium ignaviae nulla inimicorum multitudine frangendos de- nuntians, presertim cum in^ extera et remota^ regione positi ad patriam fugere nequeant ac contra tyrannum 10 non solum regni, sed et^ §cclesiae hostem et excom- municatum* iuste arma sumpserint^, ad bellum^ con- fortat. Cumque in occursum eius procederet, fractus animo Rogerius fugit ac ad montana se contulit^. Im- (Maiisoj. perator vero, occurrente sibi summo pontifice Innocentio^, 15 Barram usque progreditur. Ibique a civibus cum magno gaudio susceptus castrum quoddam^^ ibi positum, ubi pre- ann. ex.jsidm Rogerii erant^, artificiose valde expugnavit, milites- que ibi repertos et precipue Sarracenos ^ patibulo sus- pendit^. Itaque augustus, eiecto de Campania ac™ Apulia -20 Rogerio, dum eum in Calabria" quoque seu Sycilia per- sequi intentat, a suis, qui iam^ longo tempore extra patriam morati uxores, liberos et amicos visere cogita- (itii.in.). bant, revocatur '^. Eogerio ergo hoste iudicato Reginaldo^' viro forti ac nobili ^^ ducatus Apuliae relicta sibi parte -rc (Aug.ex.).m\\\t\xvii^^ traditur ^'', et sic princeps*^ victor de reditu a) XIX. ^3. C'2. 3; XX. e curr. A 4.; 18. C 4. a*) auro et argento A A. b) multo om. C 4 ; multo poncl. adt. o»i. A 4. c) vero A. d) gemine B 1 ; ger- mine mut. gemine B2; genulne, sed -i- erasum B4.; gelne C2. e) in om. C. f) reg. rem. C. g) etiam A. Alhr.; et om. B 2 et versu exeunte C 2. h) snmerent Bl: 3f» snmpserit C. i) bella A2. k) ibi quoddam B 4. 1) fuerant i?. C. Albr. m) ac Ap. om. A 4. n) Galabria A. B 4. o) tam A 2. p) Reinaldo B 1. q) victor princ. A3; princ. quoque reditum disponit ad patriara A i. 1) Cf. Ann. Saxo 1137, l. l. j). 774, lo. 2) Cf. p. 30-4; n. 8. 3) Ifaec et ea quae sequiintur rhetorice magis quam historice Otio posiiit. .35 4) De hac prinia Rogerii per Innocentium papam II. excommunicatione aliunde non constat. Sed Rogeriics Anaclcti II. fautor vel maximus quin iam ante conciUum Lateranense a. 1139. ab Innocentio anathematis vin- culo innodatus sit, dubitari non poiest. 5) Imperator et Rogerius publico bello nunquam congressi sunt, neque id Oito hoc loco contendere niiln 40 videtur. Cf etiani JBernhardi, 'Lothar' p. 717, n. 18. 6) V. supra p. 337, n. 9. Lotharius iam. ante papae adventum civitatem Barensem ingressus est. 7) De Sarracenis cf. 'Kaiso-chronik' v. 17149. 8) Inter dies 21. et 29. mensis lunii a. 1137. 9) Ilaec seditio mense lulio ineunte castris super montana Melphiae positis orta esse videiur ; cf. Ann. Saxo, p. 774, 26. 45 10) Rainidfo comiti de Alife, sororio Rogerii regis. 11) 800 Teutoni- corum militum imperat07'e ei papa hortantibus Rainidfus sibi adiunxit ; Ann. Saxo, p. 775, 5. 12) Exeunie mensc Augusio W., apud S. Severinuui. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 339 disponit. Verum silentio preterire nolumus, quod in* 1137. dando ducatu^ inter ipsum et Romanum^ pontificem pene controversia orta fuit^^ utroque^ ducatum Apuliae sui fore iuris affirmante ^. Quae lis consilio tandem hoc 5 modo decisa dicitur, ut in dando duci vexillo uterque manum adhiberet'-. Igitur Lotharius ex Italia rediens apud Tridentum -^ morbo correptus in ipsis montibus^, in vilissima casa^ ,59 imperator potentissimus, miseram humanae conditionis 10 relinquens *memoriam, XIII" regni sui, imperii vero Yll^^'(i)ec.A). anno, plenus dierum ' obiit *, f uturus, nisi morte ^ pre- ventus foret, cuius virtute et industria corona^ imperii ad pristinam dignitatem reduceretur ^. Regalia dux Heinricus, geiier eius, in cuius finibus obierat, accepit ^, 16 et ipse per Augustam ac orientalem Franciam ^^ in Saxo- *) auno diem obiit C. — 54 inmarg. alioatram. add.:Ylll. Idus Dec, et post hoc ea, qiiae in Auctario Ekkeha7'di Altahensi, SS. XVII, p. 365, ad a. 1137. tijpis excusa sunt: Lotharius IP'' imperator obiit, et aUa manu: Anno MCXXXVII. 20 Decesserunt etiam tunc Ludwicus Francorum et ^"^•^j''*' Heinricus Anglorum reges, Albertus Moguntinus, Bruno et Hugo Colonien(ses), Heinricus Frisingensis et Regin- marus Pataviensis ^^ episcopi, cui Reginbertus suc- cessit. 25 a) in erasum A\, oni. A3. 4. b) ducatna A; ducatu B 2. 4. c) sum- mura B 1. d) fuerit A 2. 3. e) uiq; A 1. 2. f) morte versn exennte om. (7 2. "■) et a(M. C2. 1) Cf. Romoaldi Ann., SS. XIX, p. 422, l. 27 sqq. 2) Romoald. l. c. : apostolicus accepto vexillo a superiori parte, imperator ab inferiori 30 comitem Raidulfum de ducatu Apulie investierunt. Cf. Ann. Saxo a. 1137, p. llb, 1 ; Falco Benev. 1137, /. c. p. 122. 3) Ubi festum s. Martini (Nov. 1\) celebravit. 4) Eadem verba Gest. Frid. I, 22. 5) Apud Bre- dlnam villam, Breitemvang inter Oenuni et Licuni. W. 6) Inimo V^. 7) Ann. S. Disibodi a. 1075, SS. XVII, p. 7, Lotharium paucis diebus S5 ante obitum patris sui Gebehardi (cf. supra VI, 34 fin.) natum esse asserunt. Cf Bernhardi, 'Lothar' p. 811. — Gen. 25, 8. 35, 29. etc: plenus dierum. 8) Cf Gesta Frid. I, 22; Ann. Fatherbr. a. 1137, Scheffer - Boichorst p. 165 (Ann. Saxo, Chi-on, reqia. Colon.) ; Chron. Ursperg., SS. XXIII, p. 342. 9) Cf Hist. Welf^Weing. c. 24; Epist. 40 2^^}'inc. ad Conradum Salzburg. archiep., Jaffe, Bibl. rerum Germ. V, ]). 530. 10) Ubi 2)rincipes apud Wirzeburg eius adventum exspeciabant ; S. Fetri Erphesf cont. Ekh. 1137, Monum. Erphesf p. 44. 11) ^. 1138. Sept. 30. 09* 340 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 1137. niam ad monasterium Luter^, quod ipse^ construxerat \ (Dec. 81;. deportatus honorifice sepelitur, [actusque * eius, ut nulla possent aboleri oblivione^, in plumbeis laminis descripti iuxta eum reconduntur-]. XXI. "^ Circa illa tempora multi ex claris optima- & tibus mortem sui principis precesserunt et secuti sunt. Bruno Coloniensis archiepiscopus venerabilis et adprime rAfa» 29;. eruditus in Apulia^ decedens in ^cclesia sancti Njcolai Barrae honorifice humatus est, eiusque successor Hugo® r/K/.i;. infra duos* menses vita et sacerdotio functus item in lo Apulia apud Melpham quievit. Ex his vero, qui re- ri««. 23;. manserant, Albertus Moguntinus vir ad seculum prudens (Oct. 9;. et potens locupletissimusque Heinricus Frisingensis ^ epi- scopi, abbas^ Fuldensis^ Leopaldus Orientalis marchio ', ll^^-vir^ christianissimus ac ** clericorum et pauperum 15. pater^ cum aliis plurimis^^ nobilibus et illustribus viris ^ 1137. vivendi finem fecerunt. Eex etiam Francorum Lode- *) actusque — reconduntur (l. ^) om. B 1. 2. 4, sed tnanu saec. XIII, eadem qua Annales qui dicuntur Marbacenses exarati sunt , in margine addita B 1 C= C b). De B S v. d. 20 Engelhard nihil adnotavit ; itaque duhium an ille haec verba habuerit. **) ac cler. et paup. pater om. C. a) Liuter B 4 ; Luther C. b) ipse otn. A, c) oblunone A 2 ; obliv. aboleri C'S. 4; ne ulla obliv. abolerentur A ^. d) XX. AZ. Ci. 3; XXI. e corr. vi 4 ; 19. C 4. 2b- e) qui add. C. f) Arnulfus add. Alhr. 1137. g) vir christ. ac om. A 4. h) plur. hoc loco om. , sed infra post viris add. A 2. 1) quod in eius proprio fundo situm est Gesta Frid. I, 23. Con- gregationem sanctimonialium canonicarum a Betmhardo comite de Haldens- leben ibi institutam Lotharius et uxor sua a. 1135. in monachos regulae 30 s. Benedicti commutaverunt ; cf. Bernhardi, 'Lofhar' p. 571. 2) Haec lamina plumbea a. 1620. sepulcro imperatoris aperto invenfa hodie in museo Brunsvicensi servatur ; Bernhardi, 'Lothar' p. 789. oy Trani; Ann. Saxo a. 1137, p. IIS. 4) infra tricesimum diem rectius Ann. Herbipol. a. 1136, SS. XVI, p. 2; 27. die Ann. Rodenses, SS. XVI, 35. p. 713. 5) Cui a. 1137. Oct. 9. morfuo Otto noster successit. 6) Co7i- radus abbas Fuldensis a Lothario imperafore a. 1134. comtitutus, qui cxpeditioni in Apuliam ititerfuit, a. demum 1140. April. 14. mortuus est ; cf. Bernhardi, 'Konrad III.' p. 145. Sed Volcmarus abbas Cor- beiensis, qui imperatorem in hoc itinere secutus esse non videtur, a. 1138. 40 Aug. 2. diem obiit ; cf. Bernhardi l. c. p. 74. 7) Pater Ottonis nostri. W. 8) Cf. Contin. Claustroneob. I, SS. IX, 610. 9) Annis 1137. et 1138. ex. gr. Diethardus Osnabrugensis, Albero BasUeensis, Meingotus Merseburgensis, Ludolfus ct Lambertus Brandenburgenses, Reginmarus Pataviensis episcopi, Wolvoldus Admuntensis et Brun La- 45 vantinus abbates, Hermannus Salzburgmsis praepositus diem obierunt. OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHROXICA. LIB. VII. 341 "wicus ^ et Anglorum Heinricus - et Remorum archi- 1135. episcopus Reginaldus''^-^ comesque Pictaviensis Gau- jj^^- fridus^*"^ eodem tempore obierunt. Et exhinc Anglia, terra hactenus habundantissima, tantis malis subiacere 5 cepit, quod multi ibidem fame et egestate attriti ^ vitam etiam miserabiliter finisse'^ tradantur. Prefato enim rege mortuo principes^ Stephanum ^, sororis suae ' filium, ex Gallia invitaverunt ad regnum. Porro uxor comitis Andegavensis ^ Mahtildis^, quondam imperatoris Heinrici 10 quinti ^ coniux, illius vero Heinrici regis filia, hereditario iure paternum regnum reposcens usque in presens illud affligere non desistit, in* tantum quod in manus eius- dem feminae predictus rex ante paucos annos incidens 1141. captus sit ^. Francia quoque occidentalis rege suo amisso 15 sub eius° filio Lodewico, qui adhuc superstes est, ob ipsius ac Theobaldi Blesensis comitis ^^ guerram tot predis^ 1142 — 43. et incendiis perpessa est discrimina, quod, nisi religio- sorum ^ , qui ibi morantur, meritis, orationibus et consilio nuper pacata fuisset ^\ usque ad internitionem deleta ^J^^' 20 putaretur. At Pannonia non longe ante hoc tempus mortuo 1131. rege suo Stephano, Cholomanni^- ^- filio, qai et ipse, dum adviveret^, cum Grecorum "Mmperatore diutinam dissen- sionem habuerat, multis itidem incommodis oppressa 25 *) in tantum — captus sit (l. 14> om. C. a) Reinaldus A i. B 1. b) Guilelmus Albr. 1137. c) finiisse B 1. Albr. 1136; finsse corr. finisse B'I. d) Steph. princ. A. e) ita Al. 3. B 1. C3; Ma- thildis A2. B2 (supra t Itttera b vel h erasaj. C 2. 4; Mahthildis .4 4; Msethildis B 4.. f) (luarti C 3. 4. g) i 1 1 i u s ^. ii2. h) predis oni. C'3 (ubi sequens et delet.) ; pre- 30 diis 6'2. i) religiosarum A3. k) Colomanni ^4. C. 1) ita A\. 2. 4. B2. 4. C; adhuc viveret Ai. Bl. Albr. 1135. m) imp. Grec. A. 1) A. 1137. Aug. 1. 2) A. 1135. Dec. 1. 3) A. 1138. lan. 13. 4) Qui et Wilhelmus VIII. (X. dux Aquitaniae), obiit a. 1137. April. 9. 5) Cf. /o^ 20,10: Filii eius atterentur egestate. 6) Comi- 35 tem Mot^taniae et Bononiae, qui a. 1135. Dec. 22. in regem Angliae coro- naius est. 7) Adelae, quae Stephano II. comiti Blesensi nupserat. 8) Gotfridi Plantagenet, Folconis V. comifis Andegave^isis et Hierosoly- morum regis filii. 9) Stephanus rex a. 1141. Febr. 2. apud lAn- colniam ab hominibiis imperatricis captus sequente mense Novembri e |40 custodia dimissus est. A. 1154. Oct. 25. mortuus secundum pactionem anno praecedente factam Heim^icum II, Mathildis imperatricis ex secmuio marito filium, successorem habuit. 10) IV. comes Blesensis, II. Cam- paniae (f 1152), frater Stephani regis Angliae erat. 11) Apud S. Dio- nysium, maxime Bernhardo Clarevallensi et Sugerio S. Dionysii abbatibus Ab intervenientibus, a. 1143. Oct. 12) Qui a. 1114. obierat. JV. 342 OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIT. 1131. est. Substituto qiiippe in regno ^ Bela Almi- filio, a Colomanno^ quondam pariter eum patre Almo luminibus orbato, Boricius, qui et ipse Colomanni^, sed ex alia quam Stephanus matre, Rutenorum^ seu Chyos ^ regis filia*, natus dicebatur, regnum paternum requirit ^ • *. & Proinde in Greciam transiens consanguineam® sibi im- peratoris Kaloiohannis copulavit^ ac post Poluniam^ ingrediens ducem ^' terrae illius ad voluntatem suam in- clinavit, sicque cum exercitu adiutorio» illius ex voca- tione quorundam Ungarorum^^ comitum silvam^, quae ic- Polunios^ et Ungaros seiungit, transiens Pannoniam in- 1132. greditur **. Verum Bela rex ascito sibi Alberto Leopaldi marchionis filio, qui eius sororem habebat^, ac"^ quibus- dam de regno nostro nobilibus Boricio occurrit. Ille vero audito^^ strepitu ac adhortantium voce ex linguae i^ idiomate multitudinem Teutonicorum in acie fore co- ('/«^ 22;. gnoscens, illorum^ potius quam Ungarorum terrore per- culsus, una cum Poluniorumi' duce^, amissis in fuga multis, terga vertit ^ At in ipso ^" primo Ungarorum et 1136. *) B4:inf7iarg. eademmamceodemque atram. add.: ^l^CX.HX.yi. 20 Otto comes de Dizzen obiit^. **) jB 4 in marg. superiore f. 147''. eadem manu eodemque atram. 1139. add.: MCXXXVIIII<^ Otto sanctus Babenbergensis « episcopus obiit, cui Engelbert[usj * • ^ successit. a) Cholomauno ^l. 4; Calomanno C2. b) Choloraanni A2. Bl. 4. c) Ru- 2& thenorum B 1. C4. d) inquirit B 1. e) sibi imp. cous. C. f) ita Wihnans; Polimiam ^2 — 4. B. C 2. 4; Polimiam vel Poluniam -4 1; Polimiam alia manu miit. Poloniam C 3 ; Poloniam Cusp., Albr. 1135. g) adiutori A 2. h) com. Ung. C 3. 4. i) silvas A. k) ita Wilmans ; Polimios A. B. C (mjit. alia manu Polonios C ^) ; Po- lonos Cusp.; Polinios Albr. 1135. 1) habuerat A. m) a -41—3; ac — nobilibus (l. 14> 30 om. A i. n) auditu Ai. C3, corr. alia manu audito C '6. o) illiorum ,4 1. p) ita Wilmans ; Polimiorum A. B. C (alia mauu mut. Polonorum C Z) ; Polonorum Cusp., Albr. 1135. q) duce — Poluniorum (p. 343, 7. 1) om. C2. r) i- corr. ex ^ Al; ppio A 2. s) bubngn. B 4. t) -^ a bibliopego abscisum B 4. 1) A. 1131. W. 2) Fratris Colomanni regis-, cf. Bernhardi, 35 'Lothar' p. 529 sq. 3) Kiew. 4) Predslava, filia Swjdtopolki 11; ^Chronique dite de Nestor, traduite par L. Leger', Paris 1884; p. 220. 5) Cf. loh. Cinnam. Hist. III, 11; Odonis de Deogilo Lib. de via s. se- pulchri II, SS. XXVI, p. 62 sq. 6) Boleslaum III. W. 7) Cf Canon. Wissegr. Contin. Cosmae 1132, SS. IX, p. 138, 25. Ubi etsi de 40 Teutonicorum auxilio nihil invenitur, tamen de eodem congressu referri negari non poterit. Itaque jjerperam de iterata Polonorum in Ungariam incursione a. 1133. a plurimis cogitari mihi vidctur, quam omtiino non factam esse puto. Cf. I. von Hannenhcim, ^Ungarn unter Bela II. und Geisa II. in seinen Beziehungen zu DcutschJand', Dissert. Ie?i. 1884, 45 i>. Ssq. 8) Otto IV. de Wolfratshauseti in obsidione Papiae a. 1136. Nov. 10. interiit; E. Frhr. Oefele, ^Geschichte dcr Grafen von Andechs', Innsbr. 1877, p. 27. 90 sq. 9) Alibi Egilbertus. OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VII. 343 Poluniorum^ congressii, antequam Teutonici superveni- 1132. rent, ex utraque parte cesis plurimis quidam ex illis, qui ex parte Belae aderant, sed hostibus suos perfide tradiderant, iusto iudicio fraudis suae penas solventes 5 occubuerunt. Haec mala nostris diebus^ in^ vicinis regnis puUu- lare cognoscimus, quanta vero ex^ remotis et trans- marinis regnis in dies audiamus, pro fastidio vitando ad ..200. presens subprimimus ^ Tanta enim sunt, quod, nisi sanc- 10 ':orum, quorum per Dei gratiam *mag"na nunc copia est, meritis et suffragiis staret mundus, in brevi omnino eum periturum timere cogeremur^. XXII.<^ Anno^abincarnationeDominiM0C«XXX0VIII^s: nss. defuncto in autumpno sine filiis imperatore Lothario 15 conventus generalis principum Moguntiae in proximo peiitecosten^^ condicitur^. Quidam autem ex principibus '^ -Vau 22. timentes, ne forte in generali curia Heinricus dux^, qui tune precipui et^ nominis et dignitatis in regno fuit*, per potentiam prevaleret, circa mediam quadragesimam I i!o consilio habito in oppido Galliae^" Confluentia conventum celeDrant. Ibique Conradum imperatoris Heinrici soro- rium", de quo supra diximus ^, presente Theodewino epi- scopo cardinali^ ac sanctae Romanae^ §cclesiae legato, summi pontificis ac tocius Romani populi urbiumque ■zb Italiae assensum promittente ', XC"™III"'" ^ ab Augusto aiart. ij. I regem creant. Qui mox ad palatium Aquis^ veniens a predicto cardinale^" — nam Coloniensis^, qui id iure^ facere debuerat, noviter intronizatus pallio carebat^ — a) ita scripsi ; Polimiorum A. B. C (alia nianu mut. Polonorum C i) ; Polo- JO norum Cusp., Albr. 1135. b) teraporibus 5 4. c) in om. B 4:. d) ex om. A 2. \ e) XXI. A3. C2. 3; 20. C'4. f) Anno — condicitur ^Z. 16; habet Cl. g) MOXXXOVIIIO A 1. h) pentecoste» A 2; pentecos mut. pentecos Cl; pentecost C2 — 4; Pentecoste Cusp. i) iudicitur C 4. k) Noricorum versu exeunte alia manu add. C 3, quod in textuni recejoit Urst. 1) et om. A2. 4. m) Galliae om. A. n) soriura JB 1. o) eccl. 35 Rom. Ci. 4. p) XCIIIP", •" alia manu C3; XC1III9 C4. q) aquis{>Tani A A. r) cardinali A 4. B 1. s) mogon t ie nsis , mogonti- suhfusco atram. partim in loco raso partim versu ereuiite in marg. scriptum A 3 ; Colon. (ut A 3* habetj eraso alia, ut videtur, matiu Maguntinus suppl. B 4. t) iure om. A. 1) Vide infra VII, 28. 80. 33. 2) Cf. infra VII, 34, ;j. 368, 10 /. 11 sq. 3) Id eftt Arnoldus et Albero archiepiscopi Coloniensis et Trevi- rensis, Bucco ep. Wormatiensis et Fridericus dax Sueviae. W. Cf. etiam Gesfa Frid. I, 23. 4) Ijyse enim, favente imperatore Lothario, Saxo- niae ducatwn et Tusciam Baioariae iunxerat. W. 5) VII, 17 — 19. 6) Portuensi et S. Rufinae episcopo. 7) Cf. Bernhardi, 'Konrad III.' ! 45 p. lo sq., n. 25. 26. 8) Inter dies 4. et 14. Febr. a. 1138. Arnoldus I. in archiepiscopum Coloniensem electns est ; R. Knipjnng, 'Regesten der Erzbiscliofe con KOln' II, p. 55; n. 348. 344 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 1188. cooperantibus Coloniense, Treverense archiepiscopis cum r. arM3;. ^^^^^.g episcopis in regem ungitur*. Proximum dehinc ^/»-. 3. pascha Coloniae celebrans Mogontiam, quae tunc forte ai)r.i7-22). pastore carebat, adiit ibique Albertum, prioris Alberti fratruelem ^, per electionem cleri ac populi archiepisco- 5 , pum constituit -. At Saxones et dux Heinricus aliique, / qui electioni non interfuerant ^, regem non legitime, sed / per surreptionem electum calumpniabantur. Quibus omnibus in proximo pentecosten^ generalis curia Babin- 1137. berg^ indicitur. Porro post regressum imperatoris lo Lotharii Rogerius Apuliam recipere gestiens congressii coct. 30). cum Reginaldo^ duce habito*^ in fugam versus^ est*o 1138. Petrus Leonis quoque moriens pessimum scisma ternn- Maii22. XXIIL^ Itaque Conradus rex in pentecosten» eu- i5 riam in prefata civitate, ut condictum erat, cum maximo regni fastigio, maximo conventu principum habuit, abi omnes^ Saxones simui^ cum viduata imperatrice Richiza^ venientes ultro se suae ditioni subdidere. Solus ex prin- *) ^ 3 in marg. manu saec. XIII. ex. vel XIV., eadem qua 20 supra VI, 27, p. 290, n. **, add. : Illo tempore data est ec- clesia Osterhovensis ordini Premonstratensi. SimiHa paulo infra ad initium c. 23. alia manu in marg. adscripta invenis 5 4 (typis excusa SS. XVII, ;^. 365;.- M^C^XXII. Monasterium Osterhoven datnr ordini Premonstratensi 25 per s. Ottonem Babenbergensem episcopum exclusis secularibus canonicis, qui ibidem per centum annos steterunt '. Cf. qiiae supra /j. 290, n. 9. adnotavimui. a) pent«cosI C; Pentecoste Cusp. b) ita Al. 3. B2\ Babembg A2; Ba- benbc A 4 ; Babenberch B 1 ; Babinljg B 4 ; Bauenberge C 2 ; Babinberge C 3. 4 ; 30 Babenberg Cusp. c) Reinaldo B l. d) hab. oni. C. e) conversus C ; vertitur Ciisp. ; cum Reg. duce congressu.s fugatus est A A. t) XXII. Ao; nuUa capifum distinctio C. g) ita A 3; pentecost Al. 2. C; pentecoste B 1. 2. 4. Albr. (hic seiuper) ; condictain curiara (o»i. in pent. — erat, cum) A 4; re.K Pentecosten et curiam Cusp. h) siniul otn. A 2. 4. i) Ilichin/a ^l 2. C; Richenza B 1. Vide qtiae Bemhardi, 'Lothar' 35 p. 799, /1. 26. de variis hitius notninis formis congessit. 1) Friderici ducis Sueviac levirum. W. 2) Adeas Ottonis Gesta Frid. I, 23. W. 3) Ex. gr. Conradus archiep. Salzburg. ; vide Jaffe, Bibl. rerum Germ. V, p. 529 .v^. 4) Apud Ranianum (Bignano) prope Sipontum; cf. E. Caspar, 'Roger II', Innsbr. 1904, Reg. p. 532. 40 5) Nam Gregorius cardinalis Rogerio auctore mense Martio antipapa Victor IV. constitutus mense Maio resignarit. 6) Ita etiam ui>in. S. Disib., SS. XVII, p. 25, 40. 7) Ilaec ex Fundaiionc monast. Osterhof, SS. XV, 2, p. 1105 sq., petita esse videntur, quae a. 1128. habet. Anno 1127. Ann. Osierhov., SS. XVII, p. 540, eadem adscributit. 45 OTTOXIS EPISC. FRISIXGEXSIS CHROXICA. LIB. VII. 345 cipibus Heinricus'^ dux regalia servans aberat^, ad quae 1138. reddenda in festivitate^ apostolorum Petri et Pauli dies/w/t. 29. ei Ratisponae^^ prefigitur. Quo® veniens* regalia quidem reddidit^, sed tamen" ante^^ conspectum regis non ad- 5 missus ^ infecto pacis negotio sine gratia eius recessit. Cumque multis modis homo prius' animosus et elatus, sed nutu Dei humiliatus misericordiam peteret nec inpe- traret-, tandem iudicio principum apud Herbipolim pro- scribitur'\ ac'^ proxima nativitate Domini in^ palatio z>?c. 25. 10 Goslariensi ducatus ^ ei abiudicatur'". Et mirum dictu, princeps ante potentissimus et" cuius auctoritas, ut ipse gloriabatur, a mari nsqiie ad mare, id est a Dania usquePs. 71,8. 161. in Siciliam , extendebatur , in tantam in brevi ^humili- tatem venit, ut pene omnibus fidelibus et amicis suis in 15 Baioaria a se deficientibus clam** inde^ egressusP, IIII''^^* tantum comitatus sociis ^, in Saxoniam veniret ^. *) C sequentia adulterata exliibet: Quo veniens regalia quidem multis^' illectus promissis ^ reddidit», sed tamen ea^ miuime consecutus infecto pacis negocio sine gratia eius^ 20 recessit. Cumque multis modis homo prepotens et ani- mosus, sed nutu Dei humiliatus misericordiam peteret nec impetraret, tandem iudicio quorundam '"^ principum apud Herbipolim proscribitur etc. sicut supra l. 9. **) clam et paucis comitatus"^ sociis ^ C. 25 a) dnx Heinr. ^l. b) abierat A (-i- eramm A3J. c) festivitatem C3, 4. d) preliK. Rat. A. e) Quo mut., fortasse posferiore tempore, Qui B2. f) reddit C 2 et Ai (-dit rersi( exeunte suppl.). g) tm (= tautuin) Al. Z; tamen om. AA. h) in conspectu regis sine gratia eius recessit .4 4; cf. l. 18 sg. i) primo B 2. k) ac — Goslariensi (l. 10> om. .4 4. I) Gosl. in pal. A\ — 3. m) obindicatur -4 1 — 3; ob- 80 iudicatur AA. n) et om. C'4. o) indc in marg, suppl. manu fortasse alia, sed coaeva B 2. p) ingressus corr. egressus B 2. q) . I . 111"' corr. . I . IIIl'"' A2. r) multis ill. prom. supra lin. manu s. XIII. add. etiam Bl (= Cb). s) reddit C2. t) ea om. C3. 4. u) eis C2. v) comitatis C 2. 1) Cf. ^Kaiserchronih' v. 17203: er gesach in ouch niemer mere. 35 2) Cf. ea, quae Hist. ^\^elf. Weingart. c. 21. de rebus ajmd Augustam inter regeni et ducem gestis tradit. 3) Quo mense et quo die hic con- ventus celebratus sit, non constat. W. Albertus Ursus lul. 26. rel paulo ante ducatum Saxoniae accepisse videtur ; cf. Stumpf nr. 3380. 3381 ; U. Krabbo, 'Begesten d. Markgr. v. Brandenburg aus Askan. 40 Hause' J, Leipz. 1910, nr, 62 — 64«. 4) Scilicet Baioariae. 5) la- tenter Ann. Saxo 1139; valida manu Chron. regia Colon. a. 1138. 6) Circa initium niensis lanuarii 1139. W ; cf. Ann. Saxo. 7) Id etiani Hist. Welf. Weingart. c. 24; Conradus regalia . . . callide acqui- sivit A7in. Pathrrbr. a. 1137, Scheffer- Boichorst p. 167 (Ann. Saxo, 45 Chrmi. regia Colon.). 8) Id ctiam Hist. Welf. Weing. c. 24. 9) non multis comitatus Hist. Welf. Weinga^i, c. 24. 346 OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 1139. Ea^ tempestate Reginaldo^ mortuo^ Rogerius Apu- ^'* ^' liam rectore*^ destitutam ingreditur-, expulsisque cum multis nobilibus Eeginaldi*^ f ratre ^ ac principe Capuano'^ tam ipsam quam Campaniam® recepit ac multis malis incolas eius afflixit et* usque hodie premit^-^ Beati & etiam Benedicti monasterium in monte Cassino positum totique^ orbi venerabile multis ecclesiasticis ornamentis inmaniter spoliavit^'. Tradunt eum in prima irrup- tione ac Barrensis urbis expugnatione crudele et inhu- (Oct.j. m?iimm piaculum^^ perpetrasse. Capta quippe urbe^ non lo solum vivos diversis tormentorum generibus affecit ', sed etiam in mortuos seviens Reginaldum ^*** ducem effos- sum^ per plateas trahi iussit"^-^. Haec et alia crudeli- tatis opera ad antiquorum Siculorum formam tjran- norum ^, quae indesinenter de ipso audiuntur, quia pene 15 *) et usque hodie premit om. C. **) C et Albr. 1139. habent: Reinaldnm ducem ac Bruno- nem '^^ archiepiscopum effossos ; B 1 manu saec. XIII, eadem qua supra p. 345; n. r, inserta : et Brunonem archi- episcopum effossos, cf. n. 1. Quae, sine dubio ex codice 20 quodam classis C addita, etiam in codicis B 1 archety])o ex- titisse, sed neglegetitia scribae in B 1 omissa esse neque af- firmo nec prorsus negaverim. a) novum capitulum XXII. incipit C2; slgniim C minio pictum praemissian B4:. b) Reiualdo B 1. 4. C. c) suo add. C. d) Reiiialdi ^4. B 1. C; Regenaldi B 2. 25 e) capuana A2. f) primit Al; eam premens, om. et-44. g) totoquei^l. h) piac. om. A 3. i) urbe om. A 2. 4, uhi Ea quippe capta. k) Reinaldum B 1. C. 1) eff. om. ^ 1 ; R. mortuum effodi et A 4. m) iussit in loco raso A 3. 1) Aptid civitatem Troiam. 2) A. 1139. Maii 25. Salernum appulit. Scd iam anno ^^'^'(iecedeiite denuo ciim Raimdfo in terra frma 30 accrrimiim bellum gesserat ; cf. Bernhardi, 'Konrad III.' p. 151 sqq. 3) Richardo de Rupecanina. 4) Roberto. W. 5) Rogerius II. a. 1154. Febr. 26. obiit. 6) Ad Montem Cassinum Rogerius rex a. demum a. 1140. accessit, Ann. Cassin., SS. XIX, p. 310; Bernhardi, ^Konrad III.' p. 176. Sed iam a. il37. j)Ost Lotharii imperatoris 35 discessum ho^nines eius possessioncs nwnasterii vastaverant ; Bernhardi, ^Lothar' p. 774: sq. A. 1143. thesaurum huius loci omnem . . . tollit, Ann. Cassin. l. c. 7) Vide Falco Benevent. a. 1139; Bernhardi, 'Ko7irad III.' p. 173 sq. 8) Id non in Barensi, sed in Troiana civi- tatr, ubi Rainulfus mortuus et tumidatus erat, factum est, mense Augusto 40 a. 1139; Falco Benev., Muratori, SS. rerum Ital. V, p. 129 sg. 9) Su- . pra II, 19 fin. Cf. Arn. Sag., In Gir. inv. c. 8, SS. XII, p. 719, 40 ; Ottonis Gesta Frid. II, AQ, p. 126. 10) De hac re alibi non traditur. Brunonis corpus ad mo7iasteriuni Alienberg translatuni esse Aeg. Gele- nius, De admiranda Coloniae magnitudine (^1045^) p. 46, contendit. Cf. 45 A. Lau.icher, 'Erzbischof Bruno II. von Koln', Koln /"19037, p. 7Gsqq. OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VII. 347 cunctis nota^ sunt, omittimus. Sunt tamen, qui dicant^ eum haec potius intuitu iusticiae quam tyrannidis ex- ercere, aiuntque ipsum pre omnibus principibus pacem dilii^ere, pro qua conservanda volunt eum tanta severi- 5 tate rebelles cohibere. Alii vero amore pecuniae ^, qua^ etiam^ omnes^ occidentales reges excessit, plus quam iusticiae pacem eum sectari dicunt. Conradus rex Baioariam ingressus ducatum Leo- 1139. paldo iuniori*, Leopaldi marchionis filio, fratri suo ex 10 parte® matris, tradidit^, et exhinc provincia nostra multis malis subiacere cepit. Proxima^ media quadragesimaMi'»'. m.;- sjnodus maxima circiter mille episcoporum Romae pre- sidente summo pontifice Innocentio celebratur, ibique post multa salutifera decreta promulgata scismatici, qui 15 parti^ Petri Leonis faverant^, dampnantur ■*. XXIIII. ^ Considerare hoc loco Dei consilia super ^ ps. 65, 5.. filios liominimi terribilia. mundique volubilitatem libet. Ecce^ enim Heinrico imperatore mortuo consanguinei eius, qui tunc in'" regno precipui nominis et quasi" regii 20 culminis per hoc securi erant, non solum ad regnum non eliguntur, sed et a posito^ super se rege plurimum affliguntur et conculcantur. His ergo^' in summa te- *) B 2 mami midto recentiore superscr. : qui et largus. a) sunt nota C. b) quam corv. qua A Z. B 2. c) etiam om. ^4; et C2. 25 d) ouis B A, e) patre C2. f) Proxima — dampnantur d. IbJ habet C 1, ubi Inde alio caldMio praemissum. g) Petri (pat' C2) Leonis parti C 2 — 4. h) fuerant B A. C3, corr. fauerant C8. i) XXHI. ,4 3. C2; XXII. Co; Capm vicesimli primum C4. k) super — terribilia (l. 17> om. C 3. 1) Nec, N- e corr. A 2. m) prec. nom. in reg:no ^ 2 ; in regno om. A 4. n) et per hoc culminis (juasi regii C (regni C 2). oO oj et apposito C3 (prius -p- supra lin.). 4. p) ergo om. A. 1) yi fallory Bernhardus abbas Clarevallensis, qui teste Wibald9/ (ep. 252> Siciliae regem collaudabat [in litteris per Ottonem episcopum Frisingensem Conrado III. regi missis], eo quod in multis utilis et necessarius fuisset catholicae ecclesiae. W. Cf. Ilugo Falcand., Lib. zb de regno Sicil., ed. G. B. Siragusa ('Fonti per la storia d'Italia') p. 6; Rogerium pacis et iustitiae sectatorem efferunt eiiam Alexander Teles. I, 21. IV, 4, Muraiori, SS. rerum Ital. V, p. 620. 642, et Petrus Vene- rabilis abbas Cluniac., lib. III, ep. 3. et lib. IV, ep. 37; Migne, Patrol. Lat. CLXXXIX, col. 280 sq. 369. Ad Chron. S. Mariae de Ferraria, 40 cd. A. Gaudenzi (^Societd napoletana di storia patria, Monumenti sto- rici, serie I, Cronache', Neapi. 1888^ p. 29. remisit F. Chalandon, 'Hi- stoire de la domination noi-mande en Italie et en Sicile', Paris 1907^ (I, p. 101, n. 2. 2) Cf. Romoahli Ann., SS. XIX, p. 427 : In ac- (|uirenda peccunia multum soUicitus, in expendenda non plurimum 45 largus. 3) Anie diem 25. lul. 1139; cf. Bernhardi, 'Konrad III.' 2). 81. 88. 110 sg-. 4) Concil. Lateran. II, can. 30, Mansi, Coll. concil. ampUss. XXI, coZ. 533; Bernhardi, 'Konrad III.' p. 154 sgg. 348 OTTONIS EPISC. f RISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. nuitate positis, cum dux Heinricus auctoritate soceri sui imperatoris propriisque viribus^ in tantum excrevisset, ut omnes despiciens^ nulli pro regno supplicare digna- p». 137, 6. retur, Domimis, qui humilia respicit et alta^ a longe co- Luc.i,52.gnoscit, deponit potentes et exaltat hmniles^ , illum humilia- 5 tum et pene desperatum ad fastigium regni provexit, iiidith\,i..h.\mQ de alto in gloria^^ et ^:>o/e^?/m sua gloriantem.^ de- iecit. Quid hic aliud dicere possumus, nisi quod prius Conradum magnum in oculis suis humiliavit, humilia- tum^ respectu pietatis suae exaltavit? Quae varietas lo humanarum rerum ex ubertate gratiae Dei descendens ad vitandam^ superbiam ac humilitatem appetendam nos incitare debet ^. Et quid aliud tam misera mortalium ^^l^ll^' conditio, nunc de inopia ad regnum, nunc ad inopiam de regno trahens et crucians hominem, quam^^ contemp- i5 tum presentium ^ parit et ^ ad eternorum stabilitatem, quae nec mutatur^ nec transit, nos mittit? Quanta vero mala toti regno et precipue miserae Baioariae ex hoc evenerint, nos cottidie experimur'^. Saxones exhinc regi rebellantes plus mansuetudine ipsius 20 quam armis inclinantur ^. At Rogerius Innocentium papam in Apuliam* cum militia Eomanorum venire vo- lentem flagitiose in christum Domini ^^ manum mittens '^ {M^v ^^ insidiis cepit et regii nominis ^ in Sicilia ^ ab eo auc- a) in uiribus (mut. iuribus^ C2. b) alta om. B\. c) liumilies B2. d) glo- 25 riam ^3. e) gloriante (7 2. 4.' f) hum. om. C 2. g) sup. vit. B \. h) ad add. C 2. i) et um. C 3. k) mutantur nec transeunt Cusp. 1) Apulia B 2. Albr. 1140. m) dm C 4. 1) Cf. Ottonis Gesta Frid. I, 23 : Heinricus . . . pro nota super- biae pene omnium . . . odium contraxerat, et BertholcU libell. de con- 30 struct. mon. Zivifalt. c. 35, SS. X, p. 114: Heinricus . . . propter super- l)iam a cunctis abominatus. IV. Cf. etiam Bernhardi, 'Lothar' j^- S-il^ n. 23. 2) Cf supra III, 4. 3) Cf supra II, 34, p. 108, l. 1. 4) Cf supra II, Prol., p. 68, et VII, 2S fin., p. 347, l. 10 scj. ; infra VII, 25 (p. 350, l. 22^. 26 (p. 352^. 34. 5) Interveniente archiepi- 35 scopo Trevirensi Adalberone circa mcdium Augustum indutiae datae sunt usque ad pentecosten anni 1140. W. Cf. etiam infra VII, 26, p. 351. 6) 1. Beg. 26, 9 : extendet manum suam in christum Domini, et eadem fere verba ibid. v. 11. 23. 7) Quod Anacletus papa II. a. 1130. Sept. 27. ei C07ttulerat ; Caspar, 'Eoger IF, Beg. nr. 65; Jaffe- 40 Loeivenfeld, Beg. pont. nr. 8411. Cf. Gesia Frid. I, 3 fin. 8) Ita optime ; nam Bogerio cum Anacletus coronam regni Siciliae et Cala- briae et Apuliae concessisset , Luiocentius diplomate die 27. lul. 1139. dato nihil nisi reornum Siciiiae, ducatum Apuliae et principatum Capuae confirmavii, Jaffe-Loen-enfeld, Beg. pont. /«;-. 8043; cf. F. Chalandon in 45 ^Moyen-Age' VII, p. 306 s^-.; Caspar, 'Boger II.' p. 229 sq. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 349 toritatem et absolutionem anathematis ^ extorsit* cum^j^^^- ducatu Apuliae, Calabriae ac priucipatu Capuae. XXV. ^ Dum^ haec aguntur in Italia, Leopaldus marchio suscepto a rege ducatu Norico, omnibus pene 5 baronibus ad eum pertinentibus amore^^ seu terrore ultro ►p.26'j. ad eum^ con*iluentibus, primo metropolim ac sedem du- catus RatisDonam ditioni suae subdidit. Post collecto L milite copioso totam Baioariam pertransiens in ipso eius termino iuxta Licum fluvium contra urbem Augustensem 10 negotia terrae per triduum tractans strennui iudicis offi- cium exercuit. Ea tempestate Heinricus dux* iam^ Baioaria pulsus in Saxonia- moritur ac iuxta socerum humatur"-^ Quococ^. 20;. mortuo Saxones amore filii sui parvuli"*, quem eis ad- 15 huc vivens commendaverat, regi denuo rebellant. Leo- paldus** vero ducatum Noricum exhinc potenter habuit *) C habct: Heinricus dux, dum in Saxonia Albertum mar- chionem sibi rebellantem in tantiim humiliasset, ut castris eius dirutis, terris circumquaque vastatis, ad 20 regem auxiUi gratia ire compuHsset^, omnibusque suis ibidem rite dispositis iam in Baioariam redire pro- posuisset, morbo correptus diem clausit extremum ac in monasterio Luther ^ iuxta socerum humatur. **) C ea quae sequimtur adtilterata exhibet m hunc modum, verbis 25 cum textu supra l. 16. et p. 350, l. 1 — 9. congruentibus mino- ribus typis expressis: Leopaldus vero ducatum Noricum ex- hinc potenter se habere confidens, dum in obsidione castri Phaleia duorum fratrum, qui in parte ducis Heinrici steteranth, incaute moraretur, AVelfo ducis Heinrici frater 30 collecto mihte superveniens fortissime pugnando, cesis ex utraque parte pluribus, multis captivatis, ducem fugere ^ coegit. His elatus i successibus dum regem quoque non multo post in obsidione castri Winesberge k morantem pugna ^ aggredi attemptat, amissis multis cum paucis fugit e prelio. 35 se posse placari asserunt. Verum sapientissimus antistes previdens, ne forte ecclesia Dei, quae per^ multos annos secularem Urbis honorem a Constantino sibi traditum ^ potentissime habuit, hac occasione quandoque perderet, multis modis, tam minis quam muneribus, ne ad effec- 20 tum res procedat, impedire conatur. Sed invalescente populo, dum proficere non posset, lecto cubans, iuxta quosdam de futuris visione sibi monstrata, in pace 1143. quievit, eique Celestinus, vir religione et litterarum'" <''^''^'- ^*^'- scientia preditus, cum magna unanimitate electus suc- (Sept. 26j. 25 cessit. Circa idem tempus Veronenses, qui longo tempore 1143/4. cum Paduanis dissensionem habuerant amnemque, qui a) coegeret JB2. C2. b) convenientes C. Albr. 1144; taraquam in marg. odd. A A. c) antiquamque B2 (-que delet.). 4. C 3. 4; antequam corr. antiquam C 2. 30 d) di»n. revocatum A 4. e) instaurant C. f) prioa^ B 2. g) conferentibus C. h) eploliis B 1. i) ita B 1. 2. Albr. 1144; sunt Al — 3. B 4. C; turp. aufugerant -4 4. k) quam A. Albr. 1) per om. C 4. m) sc. liter. (liter. in loco raso, ubi antea pre- ditus scriptitm erat) A 2. 1) Cf. Boso, Vita Innocentii II, Liber po7itif. ed. L. Duchesne II, 35 p. 385. In Gestis Frid. II, 28. Otto haec perperam Arnoldo Brixiensi instigante circa principia pontificatus Eu^enii facta esse dicit. Cf. etiam ib. I, 28. 2) Cf Gotifr. Viterb. Panth. XXIII, 48, SS. XXII, p. 261, 5; C. Hegel, ^Geschichte der Stddteverfassung von Italien' I, p. 2Q1 sqq.; F. Gregorovius, 'Geschichte der Stadt Roni im Mittelalter' IV\ p. 4t22 sqq. ; 40 L. Halphen, ^Etudes sur l' adminisiratioii de Rome au moyen dge', Pa7'is 1907. 3) IIuc et ad a. 1143. fortasse ea, quae de clade Tiburti- norum die 7. lulii facta Cron. pont. et imp. Tiburt., SS. XXXI, p. 262, tradit, referenda sunt, nisi a. 1145. praeferas (cf. infra VII, 31 fin., p. 360/ 4) Cron. potit. et imp. Tiburt. a. 1135, l. l- p. 262; cf. Sicard. Cremon., 45 ib. p. 164, l. 20 sg, 5) A. 1146. Romani voti sui compotes facti sunt ; cf Bernhardi, 'Konrad III' p. 464. 6) Cf. supra I V, 3. Ottonis Frisingensis Chronica. 23 354 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. civitatem eorum preterfiuit, ab alveo derivaverant, con- gressu cum eis habito, plurimis^ captis, cruentissima potiuntur victoria ^ 1142. XXVIII.^* Anno ab incarnatione Domini M^COXL^IIIO Kaloiohannes Constantinopolitanus imperator-, qui filio 5 suo Manuel sororem '^ reginae Gerdrudis desponsando cum Romano^ rege Conrado amiciciae fedus inierat^, ab Antiocheno principe Eeimundo^, qui ei provinciam illam pro pecunia cum ipsa*^ urbe iuraverat^, Sjriam cum maximo ingressus® exercitu promisso frustratur. Cui ic venerabilis Gabulensis episcopus N.^-^ viriliter in faciem restitit^'^ eumque ex parte Romani pontificis et impera- , toris^, eo quod prefata civitas a Latinis possideatur, ut I ab eius inpugnatione desistat, intrepide commonuit. Ille autem^\ eo quod a principe delusus esset, civitati^ qui- u dem pepercit, sed totam ferro flammaque depascens pro- vinciam '' heremitas quoque, quorum grandis ibi copia est^^ de cellulis suis eductos, non kalo, id est boni, lohannis officium agens, crudelissime^ tractavit. Ipse vero non multo post sagittis toxicatis^ venationi inser- 2(^ viens ab una earum ex inproviso vulneratus miserrime rAr8)^^^ opulentissimus in ipso procinctu ^^ diem obiit™ ac" Manuel filio suo regnum reliquit. Per idem tempus a) plurunis Ll. a*) XXVII. A3; XXIIII. C2; XXIII. C3; 21. C 4. b) rege Ro- nianoriim C. c) Remundo AA; Raimundo B2. C3; Rsimundo B^; Raymundo C2. 4. 21 d) ex add. C 2. e) exerc. iugr. A2. f) N. om. Bl (habet Albr. 1143}; eni radendo mut. e'\ B2. g) restit Al. C 3, alia manu corr. restitit C3; resistit corr. restitit J B2; rcsistit Albr. 1143. h) ex add. C4. i) civitate corr. -ti -4 2. C 3 (corr, alia I manu). k) eruditissime, manu recentiore superscr. crudelissime B 2. 1) intoxicatia C4. m) ob C2. 3; obit C 4. n) ac om. A 2. 3( 1) Simile aliquid Andreas Dandulus, Chron. IX, 13, 9 (Mura- tori, SS. rerum Italic. XII, col. 280^ de Venetis et Paduanis refert. Otto menioria lapsus haec turhasse videtur. Cf. Bemhardi l. l. p. 365; Kretschmaijr, 'Geschichte von Venedig' I, p. 462. 2) lohannes II. Comnenus, Alexii I. filius. 3) Bertham filiam Berengarii comitis de 3^| Sulzhach. W. 4) Cf. Ottonis Gesta Frid. I, 24 sq. W. A. fere 1140. prima lohannis legatio in Germaiiiam venisse videtur. 5) A. 1137. lohannes imperator ad Antiochiam cum exercitu accedens a principe hanc pactionem vi extorserat. 6) Hugo; de quo cf. R. Rohricht in 'Zeitschr. des deutschen Palacstina-Vereins' X, _;;. 27 ct 'Mitteil. (^g.s 4(j Instit. f. Oesterr. Geschichtsf.' XI, p. 394. Otto haec ab ipso Gabulensi episcopo a. 1145. audivisse putandus est; cf infra VII, 33. 7) Gal. % 11: in faciem ei restiti. 8) Aliter Guil. Tyr. XV, 20. 9) Cf. Nicet. Choniat. ed. I. Bekker p. 53 fCorp. script. hist. Byzant.). 10) Cf. Guil. Ti/r. XV, 14. De crudeliiate imperatoris in eremitas Otto solus a\ tradit. 11) In Cilicia. OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHROXICA. LIB. VII. 355 Folcho Hierosolimorum rex ^ moriens filio suo Folchoni^-- 1143. adolescentulo regni gubernacula dimisit. At Manuel ad regnum sublimatus nuncios ad regem Conradum cum preciosis^ muneribus, sicut et prius pater eius fecerat, 6 dirigens^ fedus renovavit^ Et sicut frequenter interll45. hos duos imperatores a translato ad Francos imperio pro^ diversis oportunitatibus mos iste servatus est^, sic® et^ nunc inter lohannem, patrem huius, et Conradum contra Rogerium, utriusque imperii invasorem^ hec 10 facta est confederatio. .264. *XXVIIII.^ His^ diebus propter absentiam regis^ Italiae urbibus in insolentiam decidentibus* Veneti cum Ravennatensibus, Veronenses et^ Vincentini^ cum Padua- nis et Tarvisiensibus "^, Pisani, Florentini cum Lucen- 16 sibus et Senensibus atrociter debellantes totam pene Italiam cruore, predis et incendiis permiscuere '. Preter*^ ea enim, quae^ supra diximus, Paduanis priori anno illata incommoda'^ Veronenses et VincentiniP sequenti*i castella, vicos et^ agros Tarvisiensium ferro flammaque 1144? 20 vastavere. Veneti etiam ac Ravennatenses plurima mala terra marique alterutrum intulere. At Pisani et Lu- censes propter nimiam^ viciniae oportunitatem indefesso a) Folconi A 1. C; posteriore manu superscr. al' b a 1 u i n o ii 2. b) precibus A 3. c) dir. om. A 2; dir. sicut et pater eius fec. A^. d) mos iste pro div. opport. C. 25 e) sicut A^. <7 4. f) et om. C2. g) XXVIII. ^3; XXV. C2; XXIIII. C3; 22. (7 4. h) Hiis A2. 3. B \', Hiisdem C2; Hisdem C 3. 4. i) decedentibus C. Albr. 1142. k) et om. A 2. 1) Vicentini A2; Vinnentini B i; Vincetini C 3. m) tharuisien- sibus Bl. Ci. n) Propter C4. Cusp. (om. oa\). o) q i>' 4. p) Vicentini A2. B2. 4; Viiicetini C 3. q) anno add, Cusp., Alhr. 1142, qui paulo ante (l. 17> priori anno 30 omisit. r) et om. Bl. Albr. s) nimiam om. A. 1) Cf. siipra p. 341, n. 8. 2) Immo Balduino III, qui tunc 18 annos habebat ; Guil. Tijr. XVI, 1. Cui Fulconis nomen etiam Gest. Frid. I, .35 init. et ab Gisleberto, Chron. Hanon. c. 48, ed. L. Vanderkindere, Brux. 1904, p. 82, tribnitur. 3) Cf. epistolam 35 Conradi ad Manuelem datam, Gesta Frid. I, 25. Tunc demum sponsa Manuelis, sorore Gertrudis reginae, in Graeciatn ducta nuptiae a. 1146. mense lan. celebratae sunt ; cf. ibidem I, 24. et Bernhardi l. l. p. 415 sg. 4) Cf supra V, 31 sq. VI, 24, p. 288. De legatis a. 1135.— 1137. inter lohannem et Lotharium imperatores missis et remissis Ottonem tacei'e 40 mirum est. 5) Eadem verba de Wilhelmo I. Otto, Gesta Frid. II, 11, \ p. 89, habet; cf. Wibaldi epist. nr. 243, Jaffe, Bibl. I, p. 365; Bernh. ''s Clar. epist. nr. 183. Graeciam ipsam Rogerius postea demum temporibus secundae quae dicitur sacrae expeditionis invasit; cf. Ottonis Gesta Frid. /,34; Caspar, ^Roger II.' p.SlQsqq. 6) Cf epist. Frid. ad Ottonem 4b p. 1 ; Ott. Gesta Frid. II, 13, p. 93. //, 43. 51. 7) Cf Bernhardi l.l. 2^' 362 sqq. Nota Ottonem de discordiis Bononiensium et Mutifien- ''i^ sium aliarumque Ravennatensis regionis civitatum tacere. 8) Vide supra p. 354, w. 1. 23* 356 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. furore bellantes ^ ruinae suae omnes Tusciae vires impli- cuere. Nam et Florentini una cum marchione terrae 1141. Ulrico - usque ad ipsas portas Senensium procedentes suburbia eius cremaverunt^ benenses vero, numero et viribus impares se* cognoscentes Florentinis, Lucensium & auxilium flagitant. Lucenses tam pro ipsis quam pro comite Guidone Guerra^-*, qui et ipse*^ cum Florentinis atrox bellum gerens eos adierat, Florentinos hostes pro- nunciant*^. Illi autem Pisanis adiuncti non solum Lu- 1143. censes^ bello^ attemptant^ sed et castella, oppida, agros n prefati comitis incendio et rapina^ devastant; Senenses^ etiam, qui^ ad vastandos agros eorum egressi fuerant, 1145. insidiis a tergo positis, vix paucis fuga elapsis, capti- "*' vant ^. Porro ex Pisanis et Lucensibus non tantum^ plurimi ferro cesi compendio mortis miseriam^ misera- iQiliter terminavere, sed et innumerabiles utrovis"^ com- prehensi ac longa, ut ipse vidi, carceris inedia et squa- lore" macerati ^ omnibus pretereuntibus lacrimabile humani casus in se spectaculum prebent^. 1144. XXX.° AnnoP dominicae incarnationisM^^C^XL^V^^ D«c. 25. incipiente, in ipsa'" sacrosanctae nativitatis Christi^ sol- lempnitate lugubre et miserabile ex peccato Christiani populi accidit in oriente piaculum ^. Sanguinus ^^ enim * Halapensis Sjriae ac Mesopotamiae , excepta Antiochia a) esse add. ^ 2; se cogn. om. A 4. b) vverra B 1; gwerra C4. c) ipsi S A\—Z. d) pronunciat J. 4. e) Luc. om. (7 4. f) bellum C 4. g) rapinis B l. h) Senenses manu coaeva mut. Senonenses A2. i) quia C2. 3. k) urbe add. C 3. 1) sub conip. moriebantur, verum (pro comp. — comprehensi ac^ A4; als. misera vitam in marg. add. Cusp. m) utrobique A 1 — 3. Albr. 1143. n) svalore A 2 ; inedia utrorumque captivi mac. Ai. o) XXVIIII. A3; XXVI. C2; XXVII. C3; 25. C4; c. 30. exstai Cl, de C S. 4 vide infra p. 357, n. **. p) Eodem dominice inc. anno CS. 4. q) MCXLV. incip. om. C 3. 4. r) ipso C 2. s) Christi om. C3. 4. t) quidam add. C3. 4. Cusp. 1) Cf. Bernhardi, ^Lothar' p. 648; R. Davidsohn, ^Geschichte von Flo- renz' I, p. 430 sqq. 2) De Attems, qui Tiisciam a. 1139 — 1152. tenuit. Cf. I. Ficker, ^Forschungen zur Reichs- und Rechtsgeschichte Italiens' II, p. 226. 3) Ann. Senens. 1141, SS. XIX, p. 226; Ann. Florent. 1141, ib. p. 223. 4) Cf. Davidsohn l. c. p. 433 sqq. et ^Forschungen zur ulteren Geschichte von Florenz' [I], p. 95 sqq. 5) A. 1143. incepta est guerra inter Pisanos et Lucenses secundum Ann. Pisafi. 1144, SS. XIX, p. 241. 6) Ann. Senens. l. l. ^j. 226: 3. Idus lul. a. D. 1145. afflicti sunt Se- •] nenses in monte Maio ; anno sequente, Maii 8. Florentini sunt afflicti . . a Senensibus ib. 7) A. 1144. lun. 19. et paulo post iterum Lucenses Pisanos, eodem anno Oct. 16. Pisani Lucetises pugna vicerunt, Ann. Pisan. 1145, l. L p. 241. A. 1145. autumno Otto curiam Romanam Viierbii morantcm adiit; cf. infra VII, 32. 8) Sallust. lug. c. 14, 23: rerum humanarum spectaculum praebeo. 9) Cf. Eugenii papae III. epistolam datam a. 1145. Dec. \, Oftonis Gesta Frid. I, 36; Jaff^- Loewenfdd, Reg. pont. nr. 8796. 10) Imadeddin Zenki, tufor (afabeg) emiri Mosulcnsis. OTTONIS EPISC. FRISIXGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 357 ■et* Damasco^*^ princeps, Persarum vero et Medorum regis seu soltani^ - vassallus*^, Edyssam, quae nunc Rohas® dicitur^, unicum ^ Hierosolimitanae^ ecclesiae pro magni- tudine ac^ habundantia sui refugium, cum infinita Sar- eracenorum^ multitudine circumdedit ac*^ in ipsa, ut^ dixi, nativitate^" Domini irrupit'^, cunctis ibidem cum^ episcopo ^ urbis Christianis in ore gladii ^ occisis vel miserabili^ captivitate in servitutem redactis. EccIesiasP Christi^ et precipue beatae Mariae semper virginis ba- 10 silicam et eam, in qua corpus^ Thomae apostoli recon- ditum* est ', ad salvatoris nostri ignominiam iniroferem^.Mach.G,^. ea, quae non licehat^ , fede polluit nostrisque^ penitus ex- terminatis vel^ tributo subactis Sarracenos ibi^ ad-^ habi- tandum locavit^**. 15 XXXI. ^ Per** idem tempus Lucius papa, vir pro *) Cusp. add.: Ob hoc mota^ est expeditio maxima contra paganos et regem Persarum a Conrado rege Romanorum et Ludouico rege Francorum cum sum- mis et pluribus utriusque regni principibus et in- ao numerabih multitudine populi , qui absque omni effectu reversi sunt. **) C3. 4, nhi c. 31. et 32. ante c. 30. collocatum, (cf. p. 363, l. M)y pro Per — optimum et cetera (p. 358, /. 10^.- His diebus a) et om. C 2. b) Damaso manu recentiore corr. Damasco B 2. c) ita •2b B2. i. Cl; solta A; soltan9 J? 1 ; soldani C2 — 4. Cusp., Albr. 1145. d) subditus C. Cusp. e) ita Bl. Cl. 2. 4; Rochas A ; Rohahs B2; Roabl 53; Rohahos 54; Robas C3; Rohaiz Albr. f) unicoJ5 2. g) Hirrmitate A2\ hyerosolimitanorum A^; iherosolimitauae 5 1. C4; hieroso | mitane, -eroso- supra lin., 5 vtl 6 litteris erasis Cl. h) et C3. 4. i) mult. Sarr. C3. 4; cum Sarracenis circ. A^. k) et C 3. 4; ac — irrupit 30 (l. i\) oni. A4j ubi solum et supra lin. add. 1) ut dixi om. C 3. 4. m) nai Al. 2. BA; natale B2; die nativitatis C3. 4; posl Domini supra lin. alia fortasse manu die add. 5 4. n) christ. cum epiac. urbis AA. C3. 4; episc. om. C 1. o) miserabiri C 1; vel captivatis Com. miser. — redactis^ C3. 4. p) Ecclesia 51. q) etiam C3. r) corpus fioc loco om., infra post apostoli alio atram. supra lin. suppl, Cl; reliquie 35 C~ — 4. Cusp.; sancti add. C3. 4. Cusp. s) recondite sunt C2 — 4. Cusp. t) lice- h3i\. post mut. licebat 5 2. u) Christianisque C3. 4. v) vel trib. subactis om. A A.. Cl; trib. om. C 3. 4. w) ibidem C3. 4. x) ad hab. om. A\. y) co Iloca vi t C. z) c. 31 —35. om. C2, ubi sequitur catalof/us regum et pontificum; c. 31. non habet Cl, ubi sequitur c. 32 ; XXX. -4 3; XXV. C3; Capitulura Vicesimii scdm C4. a) sic Pith.; 40 nuta <'usp. 1) Uhi alii Seldschnkorum vasalli dominahantur, qui a. 1154. a Sanguini filio Nureddino superati sunt. 2) E gente Seldschukorum ; cf. infra VII, 33, p. 365, n. 4. 3) Hodie Urfa. 4) Hac die ca- stellum urbe ipsa biduo ante expugnata captum esse videtur ; cf. Bern- 45 hardi, *Ko7irad III.' p. 514, n. 25. 5) Archiepiscopo Hugone ; biscof etiam ^Kaiserchronik' v. 17254. 17258. 6) in ore gladii saepissime legitur iti Biblia Vulgata, ex. gr. Num. 21, 24. Deut. 13, 15. 20, 13. 17 etc. 7) Cf. Guil. Tyr. XVI, 5; de Thomae ap. reliquiis Edessae sepultis iam Rufin., Hist. eccl. XI, 5 init., tradidit ; cf Lipsius, 'Die 50 apokryphen Apostelgeschichten und Apostellegenden ' I flSS^^, p. 225. 358 OTTONIS EPISC, FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 1144. mansuetudine et humilitate sui ^ officio sacerdotali dignus, (Mart. 12). Celestiui, qui non plene VI mensibus sederat, successor, ^ravem a civibus persecutionem passus humiles ad regem Conradum tam* suam oppressionem continentes quam de incolomitate et prosperitate eius Deo gratias agentes h^ ipsumque ad patrocinium Romanae ^cclesiae invitantes litteras^ mittit in^ hunc modum^: Lucius episcopus, ser- vus servoriim Dei, Jiarissimo filio Conraclo, Romanorum regi illustri, salutem et apostolicam henedictionem. Omne datum opitimum^-^ et cetera. Populus®** enim Romanus lo Celestinus papa Innocencio succedens Lucio sedem reliquit. Qui gravem a civibus persecutionem passus humiles ad regem Conradum litteras suam et tocius Italie obpressionem continentes mi s i t ipsumque ad patrocinium Romane ecclesie, quamvis frustra, invitavit. *) C 3. 4 pro reliqua parte capituli 31: Populus itaque Ro- manus senatoribus, quos ante instituer a t , patricium adiciunt lordanem q u e Petri Leonis f filium ad h o c eligentes i p s i omnes tamquam principi subiciuntur. Dehinc pontificem suum adeunt ac omnia regalia eius, tam in Urbe quam extra sso Urbem posita, ad ius sui patricii reposcunt eumque more antiquorum sacerdotum primiciis et oblationibus et decimis sustentari d e b e r e dicentes animam iusti afflig u n t. Ipse vero infra anni spacium pontificatus sui diem obiit et Euge- nium communi voto cleri et populi successorem reliquit. 25 Eugenius itaque in principio dignitatis suscepte pro sollicitatione reddendorum patricio regalium UrbeS cedit ac proxima dominica in monasterio Pharfensil^ con- secratione pontificali persecutionis immanitatei morem mu- tans sublimatur. Ad^ hunc papam Eugeninm venera- bilis Clarevallensis ^ abbas Bernardus librum de con- sideratione sui IIII*^'" distinctionibus ordinatum con- scripsit^, in quo perfecte vite ac subtiUssimi ingenii perspicuitatem evidentissime demonstravit. Nam idem apostoHcus prius Bernhardus"^ dictus et primum vice- 35 domnus Pisanus" ac demum in Claravalle, omnibus a) tam — agentes (l. h) ont. A4. b) in — ct cetera (l. lO; om. A 4. C3. 4 (cf. l. 15 sq.). c) manu recentiore in marg. add. B 2 : Epistola Lucii pape ad Con- raduni secundum regem Komanorum pro subsidio Terre Sancte. d) phtra rerba ex Jac. 1, 17. add. Alhr. 1144. e) Cum pop. enim B ^. f) Leone C4. g) Urbe om. Ci. 40' h) paruesi C4; cf. p. 3tiO, n. b. i) immanitate radendo corr. immanitate C 3. k) Ad — consecrationem (p. 359, l. 16 sg.^ habet etiam Cusp. 1) Bern. abbas Clar. C i. Cusp. m) Bernardus C4. Cusp. n) pysanis C3. 1) Cf. Gerhohi De investig. Antichristi l. I, 51, Libelli de lite III, p. 358. 2) Non €.rstant ; Jaffe- Loewenfeld. Reg. pont. nr. SGSi. 45 3) lac. 1, 17. 4) Cf. Ottonis Gesta Frid. I, Qbfin. I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 359 nullas insaniae suae metas ponere volens senatoribus, 1144. quos ante instituerant ^, patricium adiciunt atque'^ ad hanc dignitatem lordanem Petri Leonis filium- eligentes omnes^ ei^ tamquam principi subiciuntur. Deinde ponti- 5 ficem suum adeunt ac omnia regalia^ eius, tam in Urbe quam extra^ posita, ad ius patricii sui reposcunt eum- que more antiquorum sacerdotum de decimis tantum et oblationibus sustentari oportere ^ dicentes -^ de die in diem animam iusti affligeTe non timuerunt*^. Ipse autem^* Pror. 10,3. 10 cottidianis cruciatibus ac tedio vitae affectus infra anni spacium pontificatus sui diem obiit ac Eugenium, JJSgj^^g^^ mundanis pro Christo spretis, eiusdem venerabilis Bernhardi^ abbatis discipuhis effectus ac ab eo post- modum monasterio beati Anastasii Cisterciensis or- 15 dinis in urbe Roma abbas prelatus^, summus ponti- fex, ut prehbavimus, constituitur ac^ post consecra- tionem iurorem populi Romani declinans ad munita se loca transtulit, postque 1 Biterbium J" veniens ibi a 1 i q u a m d i u '"j mansit. At populus Romanus cum patricio suo lordane I 20 in furorem versus prefecture q u e dignitatem abolentes omnes principes ac nobiles ex civibus ad subiectionem patricii com- pellunt et cardinalium et clericorum e t quorundam illustriura laicorum subruentes domusn predam inmensam diripiunt U ac multa mala committentes ecclesiam beati Petri, om- ' 25 nium caput ecclesiarum, incastellare sacrilege aco profanis- sime non metuunt. Peregrinos causa orationis advenientes ad oblationem questus gratia plagis et verberibus afficiunt ac quosdam ex ipsis offerre nolentes in ips o templi porticu occiderunt. Quos venerabilis pontifex, percusso prius cum 30 quibusdam fautoribus suis anathematis gladio lordanel» pa- t r i c i o , adiuncta Tyburtinis, Romanorum antiquis hostibus, militia coercuit tandemque pacem petere coegit. Quam ^ pacem ouo vii, 34. 6 0 tenore dedit, ut patriciatus dignitatem exfestucarent r et prefectums in pristinam dignitatemt reciperent, sena- I 55 tores vero" ex eius auctoritate tenerent. Sicque in Urbemv rediens nativitatem Domini ibidem celebravit. a) acque ^ 1. 2, eorr. atque A2; patr. lord. scilicet Petri L. filiura adlcientea oranes A 4. bj orauesque A 3. c) ei delet. A 2. d) rega versu exennte, mul, manu recentiore regrua i>' 2. e) urbem add. A\, ubi posita ovi. f) debere AA. g) an. 40 iu6ti de die in diem afflixerunt A ^. h) quoque .4 4. i) Bernardi C4. Cusp. k^Inde Cuap., cf. p. 360, l. 8. 1) PostJ C4. m) biterbii alia matiu, sed coaeva mut. viterbiu (7 3; viterbiura C'4. n) domos C 4. o) at C4. p) lordanis C 4. q) Quam — celebravit (l. 36> hahet Urst., nondum Cusp. nec Pith. r) efeetucarent C 4. s) prae- fatura Vrst. t) di;?n. bis C4. u) auteni Vrst. v) urbe C3. 360 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 11-15. virum religione ac sanctitate perspicuum, communi voto cleri et populi electum successorem reliquit. Hic in principio dignitatis *susceptae, eo quod totus populus *pBi ad tradenda Urbi regalia ipsum sicut et antecessorem^ suum sollicitare vellet^, cum episcopis et cardinalibus 5 (Febr. 18). JJvhe cedit ac proxima dominica in monasterio Pharfensi*^ consecratione pontificali, ob persecutionis inmanitatem morem mutans, sublimatur. Inde^ furorem populi Ro- mani declinans ad munita loca*^ se transtulit- postque r^pr.-iVot; .;. Biterbium^ veniens ibi^ per aliquod« tempus moram lo fecit^. At populus^ Romanus cum patricio suo lordane in furorem versus^ prefecturae dignitatem abolentes omnes principes ac nobiles ex civibus ad subiectionem patricii compellunt et non solum quorundam illustrium laicorum turres, sed et cardinalium et clericorum domus ^ i5 subruentes predam inmensam diripiunt^ Ecclesiam etiam beati Petri, omnium §cclesiarum caput, incastellare sacrilege ac profanissime non metuunt. Peregrinos causa orationis advenientes ad oblationem questus gratia plagis et verberibus cogunt ac quosdam ex ipsis offerre no- 20 lentes in ipsa'^ porticu et vestibulo templi nefario ausu occidere non verentur ^ • *^. Quos venerabilis pontifex, percusso prius cum quibusdam fautoribus suis anathe- matis gladio lordane, adiuncta Tyburtinis, Romanorum antiquis hostibus, milicia"^ cohercuit tandemque pacem 21 petere coegit \ 1145. XXXII. "^ Ea tempestate Armeniorum*' episcopo- rum eorumque metropolitani ^, quem ipsi katholicon '^, id a) antecessores suos A la. Cusp. (ubi sicut ant. s. ipsum). b) ars. Paruesi m marg. add. Cusp. ; ef. p. 358, n. h. c) Inde om. Ai, ubi populique Rom. fur. d) se 3( loca A 4. e) biterbum B 1 ; biterbrium mut. biterbium B 2. f) ibique A 2 ; veniens — per 0))i. J.4. g) aliquot A3. B i; aliquandiu moram A A. h) Rom. pop. A 1 — 3; At Romani cum A 4. i) domos Bl; cf. p. 359, n. n. k) ipsa port. et orn. A 4. 1) templi occidunt A 4. m) militia niitf. postea militia B 2. n) XXXI. ^3; XXVI. C3; 24. Ci; capitula 32. et 33. habet Cl. o) armt024 corr. alio atram. 3£ armenio24 C 1. 1) Cf. Boso, Vita Eugenii III, l. l. II, p. 386. 2) A. 1145. Maft. 2. ex civitate Narniensl summiim pontificatuni se suscepisse de- nuntiavit ; cf. Jaffe - Loeuenfeld, Reg. pont. nr. 8714. 3) Viterbii pascha (Apr. Ib) celebravit. Cf. etiam VII, 32. 4) Marc. 3, 21 : in 4(; furorem versus est. 5) Cf. Ottonis Gesta Frid. II, 28. W.; Bern- hardi Clarevall. epist. nr. 243, 3: en rebus et domibus suis vestris manibus spoliati sunt cardinales atque episcopi. 6) Haec omnia ci. 1145. a Romanis Arnoldo Brixiensi nondum urbem ingresso facta sunt. 7) Cf. Boso l. c. p. 387 ; Gerhoh. Reichersperg. epist. ad Alex. papam III, u Pez, Thes. anecdot. noviss. VI, l, col. 540. 8) Gregorius IV. Bahla- tvuni tunc temporis patriarchn ecclesiae Armeniacae erat. 9) Cf. Guil. Tyr. XV, 18; Wilbrandi de Oldenborg Peregrinatio I, c. 17, ed. I OTTONIS EPISC. FRISIXGEXSIS CHROXICA. LIB. VII. 361 est universalem, propter infinitum^* episcoporum sub 1145. se habentem numerum vocant, legati ab ultimo pene oriente summum pontificem Biterbi laboriosura iter per annum et VI menses complentes adeunt, eique ex parte 6 illius^ ecclesiae subiectionem^ omnimodam consalutando^ offerentes causas viae, nobis cum aliis multis presenti- bus \ apud Veterem Aulam - aperiunt, quae tales erant : Inter ipsos et Grecos quaedam de ritu sacrificii habi- tudo est in quibusdam, in aliis vero discrepantia. Po- 10 nunt enim fermentatum panem sicut^ illi, aquam autem *) propter inmensum, id est amplius quam mille C 1. ;J. 4 (cessante iam C 2) ; id est amplius quam mille post inf. add. Ciisp. C 3. 4 priorem capituU 32. pa7'tem mutatam praebent : 15 Anno dominice incarnationis M^CLXV. ^ legati Arme- ^^- 2f'f^ ^-^^' niorum episcoporum eorumque metropolitani, quem ipsi ca- tholicon, id est universalem, propter inmensum, id est ampHus quam mille, episcoporum sub se habentem nu- merum denominant, ad summum pontificem Euge- 50 nium BiterbiS' venerunt, laboriosum iter a summo pene oriente per annum et VI menses complentes eique ex parte illius ecclesie subiectionem omnimodam consalutando offerentes causam vie apud Veterem Aulam multis presen- tibus taliter aperuerunt. Inter ipsos enim et Grecos 25 quedam de ritu sacrificii habitudo ^i est in quibusdam , in aliis vero discrepancia. Ponunt enim fermentatum sicut et illi panem, aquam vero non admiscent, sicut nos et illi. Preterea nativitatem Domini epiphanie con- tinuantes duas illas festivitates unam faciunt antiquo 30 more orientaUum, sicut in Collationibus patrum, ia secunda scilicet abbatis Ysaac de Oratione, iuve- nitur "^. Pro hiis aliisque Romanam ecclesiam iudicem eli- gentes consultum ven e r u n t formamque sacrificii iuxta consuetudinem eius sibi dari deposcunt (p. 362, l. 6>, ^ a) iuf. num. opisc. sub se hab. A2; innumerabilem ep. sub se hab. collcgiura A i. b) ecclesie 111. ^4 2. c) subiectione B 2. d) eum salutando Al — 3; eique aubiect. et salutationem ill. eccl. olT. A^. e) et add. A2. C 3. 4. f) ita C3. 4; legendum est M^CXLV. g) biterbi a/»a »ja«»< m«<. viterbii C3 ; viterbi C4. h) hitudo postera manu mttt. simiiitudo C 3. 40 /. C. M. Lanrenf, Peregrinatores medii aevi quatuor, Lips. 1864, 2>. 174; Burchardi de Monte Sion Descriptio Terrae Sanctae 13, 9, ib. p. 91. 1) De hoc Otionis in Italiam itinere nihil, nisi quod ipse hoc loco et sujyra VII, 29 iin. et infra VII, 33. scripsit, constat. 2) Vetralla, a Viterhio 12 km e meridie, nbi papa a. 1145. Dec. 1 — 16. mwabatur ; Jaffe - Loiven' 45 feld, Reg. pont. nr. 8796—8804. Sed eum iam antea, ineunte fere mense No- vembri, ibi fuisse ex hoc loco patet. 3) loh. Cassianus, Collat. X, 2 init. 362 OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VII. vino non admiscent sicut nos et illi^ Preterea^ nativi- tatem Domini epiphaniae continuantes duas illas festi- vitates unara faciunt ^. Pro his et aliis dum inter se dissentirent, Romanam ^cclesiam iudicem eligentes con- sultum veniunt formamque sacrificii iuxta consuetudinem & eius sibi tradi deposcunt*^. Quos Romanus antistes^ gratanter suscipiens missarum sollempniis ac sacrificii^ secretis adhibuit diligenterque ea, quae fiebant^ ibidem, eos animadvertere^ monuit. Quod dum facerent intenti- que* sacro altari astarent, unus ex eis pontificali digni- lo tate preditus, sicut^ postmodum in plena curia retulit^, 1145. in beati Martini octava, quando dedicatio ^cclesiae beati jvof. 18. Petri celebrari solet, summo pontifice divina misteria agente splendido^ fulgore radium solis super caput eius coruscare et in ipso^ duas columbas ascendentes^ et'" is- descendentes videt". Cumque diligentius^ hac illacque oculos circumferret nuUumqueP aditum, per quem lux illa transfunderetur ^, inveniref^, deificum hoc^ esse cognoscens ac ad obedientiam Romanae* sedis amplius" accensus cunctis^ quae viderat aperuit. At venerabilis ao» pater'^^ non suis hoc^ meritis attribuens ipsius potius fide caelitus hoc^ sibi monstratum affirmabat, ut videlicet ^cclesia, a qua ipse^ missus erat*, sacramentorum virtutem a) Propterea A2. b)pontifex.4 4. 2il. c) sacrifieiis B 2. d) ib. f.eh. C3. 4. e) advertere C3. 4. f) intenti C3. g) sic C 3. h) rettulit B2. Cl. 26- i) splendore mut. splendidore, mnt. alia manu splendidiore C3. k) radio ndd. C'3. 4. 1) asc. om. C'6. m) et erasum C 3. n) vidit ^ 4. o) dili^entes Jl 3. p) nullum C4. q) transfuderetur A 1: infunderetur C 3. 4. r) videret C3. 4. s) h (— haec) ^l; hoc om. C3. 4. t) apostolice C3. 4. u) magis C3. 4. v) que vid. cunctis A2; cunctis visum ap. ^4. w) Eugenius add. C3. 4. x) h (= haec) -4 1; pater h non 30* sibi sed tidei illius attribuit, ut A4. y) hoc om. C 3, 4. z) missus ipse C 3. 4; cuius missus A 4. a) fuerat A 1 — 3. B 2. 4. 1) Cf. lieg. Gregorii VII. papae VIII, 1, Jaffe, Bibl. rei'um Germ. II, p. 423 sqq., ubi ianien rectius Armenii azyma cmn liomana ecclesia, non cum Graecis fertnenialum sacrificare dicuntur; cf. Mansi, 35 Concil. ampliss. coll. XXII, col. 200. 202 (ex actis synodi Tarsi a. 1177. habitae). 2) Id est ipso epiphaniae die fesium dominicae nativitaiis agunt; cf. quae Wilbrandus de Oldenbarg I, 22. anno 1212. praesens hac de re scripserit l. c. p. 177 sq. ; syn. Tars. a. 1177, Mansi XXII, col. 199. 3) De fidei articulis, in quibus a nobis dis- 40 sentire videtur populus Catholici Armeniorum, iam a. 114:2. Ilieroso- lymis praesidente Romanae ecclesiae legato habitus est tractatus, et ex parte eius promissa est in multis correctio, tesie Guil. Tyr. XV, 18. Cf. W. Heyd, ^Die Kolonieen der romischcn Kirche in den Kreuz- fahrer - Staaten' , ^Zciischrift fiir die histor. Theologie, herausg. von Ab- Niedncr' 1856. p. 291 «. r//, 34. regis Conradi nomine Gerdrudem in matrimonium accepit-. Hic Boricium fratrem Stephani r e g i s i&, f//, 21. Ungarorum, filium Colomanni, sed ex alia matre quam Stephanus, videlice t Rutenorum siveQ Chios regis filia, a 80 Bela Almi filio, ut superius relatum est, regno paterno expulsum ad regem Chonradum flebili voce 16. r//, 34. conquerentem paterni i" privationem regni deduxit, interventu que ipsius auxilium regis impetravit. Fost haec C 3. 4 habent capitulum 30. prius omissum ac tum 35 demum c. 33. **) C3. 4 c«jp?Ym^mw 33. mutatum ampliatumque praebent: Capt a itaque Edissa, que et Rhoas^, episcopus Gabulensis a) et forma otn. C'6. 4. b) addiceret C4. c) gentis C4. d) dura add. Co. 4; cum add. Cusp. e) inde CZ. 4. f) reversi Ai. C3. 4; »n marg. aTs. inde 40 reuersi add. Cusp. g) paganos. iniritu (— iniritumV) A A; pagauos in ritura i^4; ad paganismi ritum, -mi supra locum rasum B 2. h) redibaut Cusp. i) facere de- berent C3. 4. k) XXXH. .4 3; XXVril. C3; 2r^. C4. 1) tune ibi A2. 4. m) pre- texatura A2. 4. J5 2 (secundum -e- mut. ex a>. n) opera Cusp. o) pentecost C3; pcnthecost C4. p) lauzlaus corr. lauzlau C3; Lauzelaua C4. (]) sive om. C4. 45 r) pat. om. C4. 1) Hugonem; cf. supra VII, 28, p. 354. 2) Wladislaus iste, qui ante a. 1142. Conradi III. rcgis sororem uterinam uxorem duxit, ipse idem est, qui a. 1142. a Conrado Maraviensi expulsus a leviro suo rege restitutus est. 3) Supra VII, 30, p. Sbl, l. 2. 364 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. ad plenum Antiochia Romanae sedi subesse cepit^, tam de patriarcha suo Antiocheno - et de principis matre ^, Balduini^ Hierosolimitani^ quondam^ regis filia^, queri- moniam facientem, quam de spoliis Sarracenis ablatis ^F//^33* ^^ Siria, cuius precipue opere ad plenum Antiochia Romane 5 ' ' sedi subesse cepit, summum pontificem adiit et in Romana curia periculum transmarine ecclesie lacrimabi- liter conquer endo exposuit, cupiens Alpes transcen- dere ad^ regem Romanorum et Francorum pro flagitando ib.vii,28. auxilio. Hic idem venerabilis episcopus Kaloiohannem lo Constantinopolitanume imperatorem totam Sy- riam ferro flammaque vastantem ab impugnatione urbis Antiochie sub interminatione Romani pontificis atque Romani imperatoris ante aliquot ^ annos ^ intrepide prohibuerat, asserens eam Latinorum 15 esse et a Francis et Romanis inhabitari debere, et ob hoc ad Romanam curiam veniens domino aposto- ■ib. VII, 33. lico et omnibus Romanis acceptus erat. Habuit etiam idem episcopus querimoniam de matre principis ib. VII, 28. Antiochie Raimundi, qui prefato imperatori Kalo- 20 iohanni provinciam illam pro peccunia cum ipsa urbe Antiochia iuraverat et ad hoc inductum illudens ad predictam illiusS provincie vastitatem in- ib.vii,i3. citaverat. Huius Raimundi mater, Baldewini Hie- rusalem quondam regis filia, de spoliis Sarracenis ablatis 25 prefato Gabulensi episcopo decimas dare detrectavit, ipso iure antiquitatis exemplo Abrahel^, qui eas Deo re- cognoscens de suis spoliis Melchisedech obtulit, exigentemi ac super hoc auctoritatem apostolice sedis requirentem i . Nar- ravit idem episcopus in curia Romana de lohanne 30 presbitero, qui ultra Persidem et Armeniam in extremo oriente habitans in India ^ rex et sacerdos cum sua gente Christianus est, sed Nestorianus, quomodo Persarum et Medorum reges fratres, Saniardos dictosk, bello pecierit atque Egbatani sedem regni eorum expugnaverit. Cui dura 35 prefati reges cum copiis Persarum e t Medorum occurrerent, a) Balduuini AA; Baldevviui Bl; Baldwini B i. b) hirrim, et alio atram. sitpra lin. tani Cl. c) (luondam om. A 4; regis quondam C \. d) et C 4. e) Con- stantiuopolitauo corr. alia mann -tanu C'd. t) aliquod C 3. g) ipsius C3. h) ha- brae C4. i) exigente .... requireute C4; sed ride p. 365, l. 4. 5. k) dictos om. C4. 40 1) Hugo inte?' adversarios Radulfi patriarchae Antiocheni, qui sedem suani Romanae ecclesiae subiacere dedignabatur, nominatur a Guil. Tyr. XV, 16. 2) A. 1142. vel 1140. Aimericus Radulfo de- posito subrogatus erat; cf. R. Rohricht, Si/ria sacra, ^Zeitschr. des deutschen Palaestina-Vereins' X, p. 3; idem, 'Geschichte des Konig- 45 reichs Jerusalem* p. 225. 3) Immo socru, Boemundi II. principis vidua, Constantiae Raimundo principi nuptae matre. 4) Elisa. 5) V. supra VII, 28. 6) IJpist. lohannis presb. § 12, ed. F. Zarncke, 'Ab- handl. d. Kon. Sdchs. Ges. d. ^Vissensch.' XVII, 'philol.-hist. Cl.' VII (^1879>, p. 910: In tribus Indiis dominatur magnificentia nostra. 60 X I OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VII. 365 iure antiquitatis exemplo Abrahae* decimas, qui eas, g«m. 14, 20. Deo recognoscens victoriam, de suis spoliis Melchisedech dedit, exigentem ac super hoc apostolicae sedis auctori- tatem requirentem. Audivimus eum periculum trans- 5 marinae ^cclesiae post captam Edissam lacrimabiliter conquerentem et ob^ hoc Alpes transcendere ad regem Romanorum et Francorum pro flagitando auxilio vo- lentem ^ Narrabat^ etiam*, quod ante non^ multos annos 10 lohannes quidam ^, qui ultra Persidem® et Armeniam^ in extremo^ oriente habitans rex et sacerdos cum gente sua Christianus est, sed Nestorianus^- ^, Persarum et Medorum reges fratres, Samiardos^ dictos*, bello petierit atque Ebactani^, cuius^ supra mentio habita'" est^ 15 sedem regni eorum expugnaverit"*^. Cui dum prefati reges cum Persarum^, Medorum, Assjriorum copiis oc- currerentP, triduo utrisque^ mori magis quam fugere triduo utrisqueQ mori quam fugere malentibus dimicatura est. Presbiter lohannes tandem versis in fugam Persis cruen- 20 tissiraa cede victor extitit. Post hanc victoriam narravit predictum lohannera ad auxilium Hierosolimitane ecclesie procinctum movisse, sed cum ad Tigrim venisset, etc. ut p. 366, l. 6. *) A la manu s. XIII. in marg. add.: Hic narrat de lo- 25 hanne prespitero, qui rex et sacerdos Indie dicitur. a) habere A; habrahe B2. b) ab Cl. c) Hic retulit non ante multos annos lohannem quendam ultra Persidem in extremo oriente regem et sacerdotem cum gente sua Christianum, sed Nestorianum, quod Pers. — bello petierit A 4. d) non om. B2. e) Persidam B i. f) armemiam C 1. g) in verbo extremo desinif exeunte 30 foUo 103''. antiqua manus saec. XII. in B 1; ea quae sequuntiir ibi manti saec. XIII, eadem qua Annales qui dicuntur Marbacenses, adiecta, sed usque ad finem libri VII. ex vetere ipsius codicit textu rescripta sunt, nobis signata Bl'. Aliud veteris textus B 1 exemplar exstat in B la, priori interdum praefereudum. h) Nestorianos Al — 3. i) Sainardos jBI'; sainar | dictos bello corr. sainar | dos bello Bla ; san iardos Cl; cf. p. 364, l. 34. 35 k) ecbactani B\a\ cf. p. 366, J. 35. 1) cuius — habita est om. A4. C3. 4. m) ita Bl'. la. C'l; facta ^1 — 3. B 2. 4. Albr. 1145; cf. n. 1. ^ n) expugnavit B la. o) et add. B -i. C3. 4; Pers., Med., Ass. om. A4. p) occuret B la. q) utriusque B2. Ci. ■ 1) Cf. Hist. Mauriniac. monast. l. III, SS. XXVI, p. 45, 20 : 40 Venerunt ergo ab Antiochia et Hierusalem in nostram regionem legati a primoribus partium illarum missi etc. 2) Cf. F. Zarncke, ^Der Priester Johannes' in ^Abhandl. der Konigl. Sdchsischen Gesellsch. der Wissensch., philol.-hist. CV VII fiS19J, p. 827 sqq. ; cf VIII (1816J, p. Isqq. 3) Apud Ibn-el-AtMr p. 112 (v. p. 366, n. 1) Manichaeus 45 dicitur. Cf. Zarncke l. c. VII, p. 868. 4) His regionihus tunc Seld- schuki imperabant, quorum sultanatwn Sandschar (f 1157^, qui orienti praeerat, eiusque fratris Mohammedi (f 1118^ filius Masud (^1131 — 1152^, qui in occidentis paHibus sedem habebat, tenebant. 5) VII, 3, p. 313. 6) Cf Zarncke l. c. VII, p. 862. 366 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 1141.volentibus ^, dimicatum est. Presbjter lohannes — sic '>'^^^- « Zarjicke loco supro p. 364, n. 6. citato editam. OTTOXIS EPISC. FRISiNGEXSIS CHRONICA. LIB. VII. 367 rum , qui in cunabulis Christum adorare venerunt, accensus exemplo Hierosolimam '"^ ire proposuerat, sed pretaxata^ causa impeditum*^ fuisse asserunt. Sed hec hactenus'^. « XXXIIIl.® At^ Eugenius cum Romanis hoc tenore« ^^^"J^J; pacem fecit, ut patriciatus dignitatem exfestucarent et prefectum in pristinam dignitatem reciperent, senatores vero ex eius auctoritate tenerent^; sicque in Urbem*^ rediens- nativitatem^ Domini ibidem celebravit incipiente />er. 25. 10 anno dominicae incarnationis M^C^XL^VI^. Ubi rursum a popuio Eomano pro excidio Tjburtinorum in tantum de die in dieni sollicitatur, ut a Lateranensi palatio, in- probitatem eorum non sustinens , ad Transtyberinam ^j„„ / regionem migrans ^ animam suam vitae suae tedere con- lob 10,1. 15 fiteatur. Rex quoque eadem nativitate*^ in palatio Aquis^^^^j celebrata Baioariam^ ingreditur. Ibi eum Boemorum"^ 1146. dux Labezlaus supra nominatum Boricium"*^ secum ducens adiit ^. Is fiebili ac miserabili voce querimoniam 20 suam de privatione paterni regni depromens, quatinus auctoritate imperiali, ad quam tocius orbis spectat patro- cinium *", ei subveniatur, deposcit eiusque super hoc pro- missum interventu predicti Boemorum"^ ducis eiusque consortis Gerdrudis, sororis regis ', honesto intercedente 25 placito ^ impetravit ^. Exhinc non solum inpresentiarum perturbationes sentimus ^^, sed et maiores superventuras a) hierl'ima A 2. b) pretexata A 3 ; pretexata corr. pretaxata A 4 ; manu receiiliore superscr. pretacta B2. c) eum ad(i. Bi'; impeditus est. Sed A i. d) hoc loco desinit Cl; cf. p. 366, n. *. e) XXXIIl. A3. f) Kt A 1. 4. g) tempore Cnsp., 30 Albr. 1146. h) urbe B ia. i) ita BV. la. Albr. ; nat A. B4=; natale B2. k) ciuitate Al — 3 (c- erasum Al); festiuitate Ai; nat B la. I) Bauwar. B V. m) Boemiorum B la. n) Boericium B 1' ; Boricu B la. 1) Annuatim in Capitolio constituetidos ; cf. L. Halphen, ^Etudes sur V administratioyi de Rome au moyen dge^ p. b^sq. 2) lam die Us 21. Dec. Laterani erat, Jaffe-Loeivenfeld, Reg. pont. nr. 8808. 8) Inter dies 2-4. et 28. lan. 1146; cf Jaffe - Loewenfeld nr. 8849. et 8850. Die 25. Mart. in Sutrina civitate, 23. Maii Viterbii moratus est, uhi usque ad finem a. 1146. perfnansit; cf Jaffe - Loewenfeld nr. 8895. 89'2Ssqq. 4) Supra VII, 21; p. 342. 5) Hoc ante tempus j^aschale (Mart. Sl) |i40 loco incerto factum est. 6) Cic. De off. II, 8, 27, cuius verba supra II, 44, p. 120, l. 4. allata sunt. Cf Rahew. Gesta Frid. III, 13. 7) Filiae Leopoldi III. marchionis Austriae. 8) pecunia Contin. Ad- munt., SS. IX, jp. 581. 9) Cf Ottonis Gesta Frid. /,31. 10) A. 1146. in paschali ebdomada (Mart. 31. — April. Q, Contin. Admunt. l. c.) 368 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. ex his aliisque argumentis formidando conicimus^- ^. Ecce enim inter nostrum et Ungarorum regnum -, non solum isto militem^ instaurante^, sed et illo multos ex nostris^ peccunia corrumpente, valida expectatur"* com- motio. In Polunia^ inter tres ^ fratres terrae principes 5 miserabilis auditur tumultuatio, in Belgica® Gallia viro- rum potentum^-^ indefessa conflictatio. 'Apud nos vero *p. tam tetra iam^ videtur confusio, ut^ non solum reliquo ^..^ anni circulo preda et incendio cuncta permisceant, sed (Febr.'- et in ipso quadragesimali et penitentiali tempore contra 10 '^"'■'•^- divinas et humanas leges desevire^ non^ pertimescant'. Tanta^ postremo preteritorum memoria, presentium in- 2.cor. 1,9.8. cursu"^, futurorum metu discriminum urgemur, ut re- sponsum niortis in nobis accipientes etia^n tedesit nos vi- vere, presertim cum tam ex peccatorum nostrorum multi- i& tudine quam tumultuosissimi temporis" feculenta im- probitate haut diu stare posse^ mundum ^ putaremus, nisi sanctorum meritis vere^ civitatis Dei civium, quo- a) -ci- siipra lin. B 2 ; concinimus B 4. b) railite B la. 2. c) instaurante B 4. d) ila scripsi; Polimi.a A. B (forsilan inferduni poluni.a legere tihi videaris A \) ; Polo- 20 nia Ciisp., Albr. ; etiam add. Citsp. e) Bellica B\'. t) potentium A2. 4, corr. potentnm A2; fortinm BV. g) iam om. A2. h) uti B2. 1) deservire corr, desevire A2. B2. k) non om. B \a. 1) Tanto BV. ra) ita B\'', ineursum A. B2', incursus B\a. n) imperatoris A. Cusp., ubi in marg. als. teporis. o) mundum put. non poEse B la. p) verae Ciisp. 25 quidam comites de Orientali marchia (Ottonis Gesta Frid. 1, Z\) castrum Pressburg fraude ingressi a Geisa rege pecuniae pactione redire com- pulsi sunt. 1) Cf. Ottonis Gcsta FHd. I, 31. 2) Quod tunc temporis Belae II. (f 1141} filius Geisa II. tenebat. 8) Inter quos Welfo comes fuisse videtur ; cf. Hist. Welf. Weingart. c. 26. 4) Haec aiite diem 11. Sept. 30 1146. scripta sunt, quo Teutonicos Ungari in fugam verterunt. W. Cf. Ottonis Gesta Frid. I, 33; Contin. Zwetl. I. ad a. 1147, SS. IX, p. 538. 5) quatuor rectius Otto, Gesta Frid. I, 30. Wladislaus II, Boleslai III. (f 1138^ ^lius 7iatu maximus, qui Ottonis sororem nomine Agnetem in matrimonium duxerat , fratres suos suo dominio subicere vel etiam 36 patria pellere moUebatur. A. 1146. mense Aprili regem in curia Kainae habita adiit, qui sequente mense Augusto in eius auxilium frustra Poloniam ingressus est. Cf etiam Rahewini Gesta Frid. III, 2. 6) Al- beronis archiep. Treverensis et Heinrici Namurcensis comitis, advocati S. Maximini; cf. Ottonis Gesta Frid. I, 30. Qui inde ab a. 1141. in- 40 desinenter inter se bellantes a. demum 1147. lan. 2. reconciliati sunt. 7) Heinrico Baioariae ducc, fratre Oitonis, et Heinrico Ratisponensi cpiscopo invicem discordantibus Bohemi a duce in auxilium adsciti omnem pene regionem cirea Ratisponam incendiis ecclesiarum et villarum devastaverunt , Contin. Creinifan., SS. IX, p. 544 « manu quam diximus (p. i{().% n. gj saec. XIII, a nuhix siynata B 1' , scripta hahet B\, cuius veteris te.vtus alternm exemplar exKtat B \a (cf. supra p. o65, n. g) ; iotum catafoffum ref/um, pontifictim, imperalorum f. 125. et 126. neglegentissime scripfum cum f. 127. c.t 128. emendaltiin exhiheat C'6, priorem ilhnn per- 35 paucis, quae signo C 3' notavimus, exceptis neglexi^nus. e) Latinorum reges ante urbem cond. Ctisp. i) in Laurento om. Cusp., qui addit: Hi regnauerunt simul circiter annos l.^iO. g) A.schanius B l' ; Ascaiieus fc2; Aen. Asc. om. Cusp. h) Lat. Silv. om. A 4l, BV. i) Rgippus C3. k) -nus siipra lin. suppl. B2; Tibt;- rins B Z. 1) Agippa A'd. m) l'o(lea A; Proca, alio atram. Trocax C 3 ; Pr. Silv. 40 om. C4. n) in Latio — regnaveruiU ow. Cusp. o) Dcinde — condita om. Cusp., postea fortasse, sed eadem manu scripta c. u) gos- serint totum fere extinrtuni c. 1) Is supra oinissus exstat apud Frut. p. 54, 40. 2) Cf. stipra II, () s(/. 9. 8) Cf. supra II, 10. ///, 3 ; Frut. p. 55 sq. 4) Is qnl 40 sequitur Otionis catalogus exscriptus est in Gotifredi Viterb. Fantheon rec. C, additis pontificatus et interdmn imperii annis, mensibus, diei/us, quibus quisque sedit, SS. XXII, p. 282, /. 30. et sqq. 5) Supra III, 1 5, p. ir)3, l. 32. 0) 474 Ilonorius Augustudun. De imagine mundi lib. 111, Mignc, Fatr. Lat. CLXXII, col. 179. 7) Ilonor. l. c. col. 177. 20 576 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. ROMANI PONTIFICES. Linus. Cletus 2. Clemens^. Anacletus. Evaristus. Alexander». Xyxtus^. Telephorus * . Yginus. Anicetus ^ * ^. Pius^-^ Sother. Eleutherius. Victor^ Zepherinus. ^Calixtus* P^^. IMPERATORES. Galba *• \ Vespasianus. Titus. Domitianus. 11* persecutio ^ ' '. Nerva ^ . Traianus. III* persecutio ® * *. Adrianus^. Antoninus ^ Pius cum filiis ^. Marcus Antoninus™ Verus cum fratre Lutio ^ Aurelio Com- modo. IIIP persecutio ° • ^. Commodus post AntoninumP. Elvius^ Pertinax. Severus ^. V* persecutio^^ ^^. Antoninus Caracalla. *Macrinus. Antoninus'^^^^. 2C' a) Otto, Vitellius add. Cttsp. b) Clemens om. A\. 3. B2 (manu s. XVI. SJtppl, A 1, mantt niulto recentiore suppl. B2); I. add. C2. c) II. (Scd's A2) perse- cutor Al. 2; II. per. C2; Ila persecutio om. A3. 4. d) Nerva om. A. e) tercius pcrsecutor A2; III. persec B2; III. per. C2; 111* persecutio om. A i. f) 1111» 25 persecutio (IIII. persec ^l; IIII. per. C2) add. -41.3. B 2. C. Catal. imp. et pont. Cenc, 'Archiv' XII, p. 62; IIII. persecutor add. A2; cf. n. o. g) I. add, BV. C2. 3. h) Xystus Bla; Sixtus A2. C2. 4. Ctisp.; Syxtus C3; Sixtus mv post suppl. ^4; I. udd. A2. B la. 3. C i) Thelephorus ^l. C3. 4; Telesphorus A2; Thele- sphorus ^4. BV. Cusp. ; Thalephorus C2. k) I9 add. C2. I) Anacetus A2. Bl'. 30 m) Antonius B\'. n) ita A. Bla. 2. C; Pius recte ante Anicetus poM/. c) et add. B2. d) curn om. C2. e) Constanti A 1. 3. 4. {corr. -tio A4, nhi Coustante et Constantio); Constante A2. f) Constanti A2; fratre add. Al. 3; fratre ct add. A 2. g) Constantius. Coustans add. A2. h) IT' add. Bi. C2. i) Nota — quere otii. A2. C, post Lib. ab exilio reversus (l. \i) collo- cuta A. B 2, signis rectus ordo restitutus B 2. k) heretis B 1. 1) Cur — quere (l. Vd) om. Cusp. , qui Nota — subrogatuin in marg. exhihet. m) reversus om. yl 3. ni*) I^ (idd. (72. n) -ni- supra liu. Ai. o) >Siricus A2. \>) utriusque C'2. i\) V^ add. A2. C2. r) Valentinu ('2. s) Xixtus ^3. B l. 3: Sixtus A2. 4. (7 2.4; Svxtus (-'3; Iliy add. A2. B 1. 3. ('2. t) l^ add. A2. 4. Bl. C2; alio atram. super.scr. Doctor A\. u) (Jdoacer. Theodericus add. A2. v) 111^ add. A2. Bl. Ct. 1) Hoc supra non legtiitr. 2) Supra IV, 8. oinissus exsiat ex. (jr. apud Frtif. p. 112. 3) Supra JV, 8. 4) Cf. Fritt. p. 118; Reghw, ed. Knrzc p. 15. 5) Leonem 11. hic et supra IV, 2.9. non numerat; ita etiam Chron. ei Catalogi supra p. 376, n. 0. allati et Chron. poni. et imp. ex cod. Veiieto SS. XXIV, p. 110. OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. yiL 370 ROMANI PONTIFICES. Gelasius*' ^ >7i. *Symachns. Ormisda^. 5 lohannes*^. Felix*^. Bonifacius^. lohanues^ Mercurius ^. Agapitus^. 10 Silverius ' . Vigilius. Pelagius^. lohannes'"'^. Benedictus". 15 Pelagius^. Gregoriusi'. Sabinianus^"*. Bonifacius^. Bonifacius ^ . 20 Deusdedit. Bonifacius^^ Honorius. Severinus. lohannes^. IMPERAT0RE8. Anastasius^. *Iustinus*^. lustiuianus. lustinus Tyberius. Mauricius. Focas. Heraclius cum Constantino^ filio ^. 25 Anastasius^^ add. A 2. C. Cusp., alio atramenio postea iii- sertus A4t^. (De BS non satis constat). a) Anast. om. d) I. add. A2. 4. C 2 ; add. A2. Bl. C2. 1 ' 30 lohanues II. A 2. k) 1. add. A2. 4. C2. lirinnis add. C2 B 1. b) Ilormisda A 2. c) A t h a 1 a r i c u s add. A 2. stiper lohaiines alio calamo superscr. Martir ^4. e) Illli' g) Iiy add. A4. C2; Mercurins qui et i) alio calamo stiperscr. Martir A 4. ni) III. add. A 2. 4. C2. n) I. add. A 2 ; p) 19 add. A2. A. B2. C2; doctor 85 f) II. add. A2. C2. h) I. add. A2. C 2. 1) minor add. A 2. o) II. add. A2. 4. C2. idd. B\, snperscr. A4c, nianu recenliore add. C '6. q) Fabianus A2; alio atratn. superscr. vel Fabiauus A ^. r) III. add. A 2. C2; Bonifacius eadem mnnu posL suppl. B2. s) Bonif. om. C2. 3 (exstat C?>^); IIII. add. A2. t) Constantio A. C2; cum filio Const. ^ 1. 3. u; V. add. A2; 11119 add. C2. v) IIII. add. A2. 4. C2.. w) II. add. A2. C2. Cusp. 1) Hilarius — Gelasius I. supra non nominati exstant apud Frut. p. 1S7 sq., ubi etiam Anastasius II. suo loco invenitur. 2) Felix IV, 40 Bonifacius II, lohannes II. supra non nominati exstant apud Frut. p. 180. 3) Pelagius I, lohannes III. supra non noniinati exstant apud Frut. p. 141. 4) Supra non nominatus exstat apud Frut. p. 152. 5) Constantimis Heraclius cum patre imperasse suj^ra non dicitur neque apud Frut. nec Reginonem invenitur. Sed vide ex. gr. Ilist. Misc. XX, 4 ; 46 Chron. ct Catal. saepius laudatos. Otto supra V, 10. eum post patretn imperatorem numerat. 0) Anastasius II. apud Ottonem supra in iextu libri IV. ex. vel V. in. 7ion inveniiur. Cf. Dollinger, 'Die Fapstfabeln des Miitelalters' , ed. 2, 1800, p. 146 sqq. 380 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. ROMANI PONTIFICES. Theodorus *• ^. Martinus. Eugenius^*^. Vitalianus ^ . Adeodatus^*. Domnus^'*. Agatho. Leo n"«^ Benedictus. lohannes^. Conon^-^ Sergius ' . lohannes VP^'«. lohannes VH"^". Sisinnius ^. Constantinus ^ . Gregorius ^ . Gregorius*. IMPERATORES. Constantinus **• ^. Constantinus d.* Zacharias. lustinianus^. Leo^ Tyberius ^ • ^. lustinianusP. Philippicus ^ . Anastasius. Theodosius. Leo cum Constantino filio * * ^. Constantinus^ cum filio^ *) Constans ante Constantinus add. C 3. 4 (cf. n. aV Cusp. a) I. add. A2. a*) Const. linea pei-diicta delet. C4. b) 19 add. A2. Bl; Eug. — lohannes (l.^l) om. A 1. 3, manu saec. XVI. suppl. A 1; Eug. — lohanues VI9 (l. Ib) in loco raso quattuor linearum sollemnium A i. c) Vitalinus CB. c*) Deo- datus Al. d) Const. om. A; Eraclius add. A2. e) Donus -4 2. 4; Domnus om. Al (v. n. h), uhi post Agatho add. Bonus. f) II" om. C3. 4; Leo II"* — Paschalis (p. 381, l. 1(\) om. A2, folio exciso. g) V^ add. C2. h) Chonon C2. 3; Ghonon C i. Cusp., qui add.: al's Zeno. i) I^ add. C2; alio atram. add. Leo Bi. k) lustiuianus — Theodosius (l. 2\) om. -4 2, folio exciso. 1) Hi duo tamen a catalogo regum propter invasionem regni, quani vivente luatiniano, Leo primus, post Tyberius Leonem expellendo fecerant, remoti sunt in marg. add. Cusp. m) VI"' om. C3. 4. u) VI^ alio atram. corr. V1I9 ^4; VII"" om. C3. 4; in loco raso add. manu s. XIII. ex.: a. II, in. VII B3, ubi loh. VII. post suppletum fuisse videtur ; foemina add. Cusp. o) l9 add. C 2. p) idem qui snpra add. Cusp. q) Phippicus B 2 ; Philippus Cusv. r) 119 add. B 1. C2. s) III9 add. Bl. C2. t) suo add. C. Cusp. u) 1 1 e m Const. C. Cusp. v) Leone filio C. Cusp. 1) Deusdedit I. — Theodorus I. sup7'a nmi 7iominati exstant apud Frut. p. 153 sq. 2) Constans supra F, 12, sed Constantinus ex. gr. apud Reginonem p. 29, Catal. Cenc. p. 69, Chrmi. Amiat. col. 672. Heracleonas hic et supra V, 10. non numeratur. 3) Supra V, 11. non nominatus exstat apud Frut. p. 154. 4) Adeodatus (Deusdedit) II, Domnus supra non nominati exstant apud Frut. p. 155. 5) Leo II. — Conon sujyra non nominati exstant apud Frut. p. 155. 6) Sed cf. V, 15 in. Leo et Tiberius exstant ex. gr. in catalogis p. 376, n. 6. allatis, quos vide etiam ad notas t — v, 7) lohannes VI, lohannes VII, Sisinnius supra 7ion 7iomi7iati exsta^xt apud Frut. p. 156. 8) lia neque Otto supra OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 381 ROMANI PONTIFICES. Stephanus*. Paulus ^. 6 Constantinus^**. Stephanus®' -. Adrianus^**. 272. 'Leo 16 Stephanus"^. Paschalis. Eugenius H"'^ ValentinusP. IMPERATORES. Leone ^, Pippino^, Franco- rum rege , iam patricio ^ Romanorum ^. Leo post mortem patris, Ka- rolo^ Francorum rege et Romanorum patricio ^. 'Constantinus cum matre Hy- rene^. Hyrene^ post filium. Abhinc** imperium transfertur ad Francos ^. Karolus^-***. Ludewicus " cum Lothario filio. 20 *) Hic ^ dedit pallium Arnoni archiepiscopo ^ add. A 3* b. **) Abhinc — Francos om. C. Cusp.; Franci. add. CS. 4. Cusp. ***) accepit*! imperium^'^ add. C. Cusp. a) II^ add. C2. b) Pippinus rex Francorum iam patricius Romanorum A2} Pipiuo iam Rom. patr. et Franc. rege A 4. c) patricia C 2. d) ll^ add. C 2. e) III9 add. C2. t) Karalo Al', Karolus Franc. rex et Rom. patricius A2. g) I^ 25 add. Bl. h) Hel. C2; h. C3 (om. C 3^J ; Hyrene om. Ala. C4. Cusp. i) III^ add. Ai. Bl. C2. k) Herene CS (Hyr. C3i). 1) Kar. om. A2; prescriptus add. ^4; raagnus add. Bl; iraperator manii s. XIII. ex. add. B 3. m) IIII9 add. C 2. n) Lud. cum Loth. tilio om. A2. o) 119 om. C. p) Valentinianus ^l. 3. 4 (-ia- delei. A4:). q) accipit C 3. 4. r) imperuo C2. f 30 S5 40 45 nec Frui. nec Regitio; sed v. ex. gr. Hist. Misc. XXIIT, 16; Catal. Cenc^ SS. XXIV, p. 103; Chron. pont. et imp. ex cod. Veneto p. 112; Chron Amiat. col. 674; Ann. Ceccan. p. 279. 1) Ita neque Otto siipra nec Frut. nec Regino ; sed v. ex. gr. Hist. Misc. XXIV, 22; Catal. Cenc. l. l. Chron. po?it. et imp. ex cod. Veneto l. l. ; Chron. Amiat., l. l. col. 676 Ann. Ceccan., l. l. p. 280. 2) Paulus I. et Stephanus III. apud Frut p. 160. 165. 3) Ita neque Otto supra nec Frut. nec Regino. Cf. ex gr. Codex Carol. nr. 6 sqq., MG. Epist. III, p. 488 sqq. ; Catal. Cenc, l. l. ; Chron. Amiat., l. c. col. 676. 4) Constantinus ab Ottone siq^ra^ a Frut. et Reginone omiititu?'. Exstat ex. gr. Chron. Hugonis de S. Vici. p. 94 ; Catal. Cenc. l. l. ; Chron. pont. et imp. ex cod. Venet., l. l. p. 112; Ann. Ceccan. l. l. ; Catal. poni. et imp. s. XI, SS. XXI V^ p. 82. 5) Supra V, 28, sed Consiantino VI. tam imperante. 6) Supra V, 31. 7) Immo Leo III. a. 798; Ja0-Ewald, Reg. pont. nr. 2495 sq.; Ann. luvav. mai. et min., SS. I , p. 87. 89 ; Ami. S. Rudb. Salisb., SS. IX, p. 769. 8) Salzburgensi. 9) Cf. Caial. pont. ei imp. s. XI ; Chron. Hugonis de S. Vict. ; Catal. Cenc. ; Chron. pont. et imp. ex cod. Vcneto; Chron. Amiat. ; Ann. Ceccan. 382 OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. ROMANI PONTIFICES. Gregorins 1111"^*^. Sergius^. Leo'^. Benedictus®" ^. Nicolaus^. Adrianus 11"'^. lohaunes^. Marinus*^. Adrianus IIP^ "\ Stephanus""'^- Formosus^. Bonifacius^. Stephanus^'. Romanus. Theodorus^. lohannes*. Benedictus^^ Leo^^'. Christoforus. Sergius^. Anastasius^. Lando^. lohannes*^. IMPERATORES. Lotharius^ post patrem. Item Lotharius cum Lude- wico filio -. Ludewicus post patrem. Karolus ' . Karolus ^ . Aruolfus, iuxta quosdamP'*. luxta'*^ Romanos Lon gobardi^. Ludewicus '^ . Berengarius^. Berengarius^. a) ITII"» otn. C3. i. b) Lotharinus Cus-p. c) Sercius C2; 11. add. A2. 4 {alio alram.). C2. d) III 19 add. A2. i (alio atram.). B 1. C2. e) III. add. Ai; 119 add. C2. f) primus add. C'2. g) 11"" om. Ai. C. h) VIII. add. A2. C2; VM9 corr. alio atram. VIII9 add. Ai\ VII. e corr. add. i? 3, ubi supra lin. receutiore manu add. occisus est. i) calvus minio add. C2. k) Marlinns corr. alio atrani. Marinus ^4 ; I. add.B3. C2; Martinus II. Ctisp. 1) gTOSSUs minio add.C2. 3{ m) IIl»^ om. Ai. C. ii) V. add. A2; VI9 add. C2. o) Famosus C2. p) Hein- ricus l9, et superscr. rex, add. mann paiilo recentiore B 1. q) VII. add. A2; V9 add. A 4. C2; VI. add. Cusp. r) VI. add. A2; VI 19 add. C2; effossor Formosi superscr. A i; Steph. eadem fortasse manu suppl. B2. s) H. add. A2. 4 (uhi diebus XX. superscr.). t) VIIII. add. A2; 1X9 add. C2; VIH9 con: alio atram. VHH9 add. 31 Ai; VHH. radendo mut. VHI. add. B 3. u) III9 add. C2; IHI. add. Cusp. ; Boni- f a c i u s 1 1 1 1. -^ 2. „ v) iuxta Romanos (Romani corr. Koman C 2) post Ludewicus (l. 20^ habent C. Cusp. ; Q add. A2. w) V9 add. A2. 4. Bl. C2. x) Couradus tninio add. C2. y) III. add. A2. C2. z) III. add. A2. C2. a) hii tres qui socuntur snb Ludwico tiiere in Italia tantuni supra lin. add. A4. b) Laudo C 2, c) lierens., 4(| l.go, Bereug. om. C2. d) X. add. A2. 4 (aJio atram.). C2; IX. e corr. add. B 3. 1) Eugenius II. — Benedictiis III. apud Frut. p. 171 sq. "2) lia neque Otto supra, nec Frut. nec Itegino. Cf. ex. gr. Cat. pont. et imp. s. XI. p. 82; Chron. Hugonis de S. Vict. p. 95; Catal. Cenc. p. 104; Ch7'on. pont. et imp. ex cod. Veneto p. 112; Chron. Amiat. col. G78; 4r^ Ann. Ceccan. p. 280. 8) Marinus — Stephanus V. apud Frut. j). 17o, uhi inter Adrianum et Stephanum Agapitus ei Basglius inseruniur. 4) Supra VI, lo. Cf. ex. gr. Cat. pont. et imp. s. XI. p. 82 sq. ; Chron. Ilugonis de S. Vict. p. 95 sq. ; Catal. Cenc. p. 104 sq. ; Chron. Amiat. col. ()S0. 082; Ann. Ceccan. p. 280. 5C OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 383 IMPERATORES. Ugo. Berengarius. Lotharius^. Berengarius cum filio ' ' K Teu tonici ^'^. Otto" cum Ottone filio. Otto* post patrem. .\roerto » *Otto^ ROMANI PONTIFICES. Leo^. Stephanus^. lohannes^. 5 Leo^'. Stephanus^. Marinus*\ Agapitus^* -. lohannes "\ 10 Benedictus^. Leo^'. lohannes^i. Benedictus '". Domnus ^ . 15 Bonitacius". Benedictus^'. lohannes^^'. 273. *Iohannes^. lohannes^'. 20 Gregorius^ Teutonicus^. lohannes*^. Silvester^^. a) V19 add. A2. i. Bl. C2. b) VI 19 add. alio atram. snpra lin. X4; Leo V r I. ^2; Steph., loh., Leo om. C 2. c) X9 alio atram. corr. Xl9 add. AA; 25 X. e corr. add. Bo; XI. add. A 2 (loh. in loco raso). d) VIl9 add. A2. 4. Bl. e) Ilenr ic u s p riinus tninio add. C2. f) VIII. add. A2. i (aliu atram. sripra lin.). C2; VIII. (iermanus add. Cusp. g) Adalberto A 2. h) II. add. A2.B?,. C2\ Mar- tiiius III. Ci'sp.; Mercurius II. add. B3. i) Conradus rex, Heinricns I. rex alia ntann add. B 3, uhi etiam sequentia Ottonum nomitta erasa, sed alia nianu restituta 30 dicuntur a h. m. Engelhard. k) II. add. A2. B3. C2. 1) Tout. om. A2. m) XII. add. A2; XI. alio atram. corr. XII. add. A4, uhi etinm alio atram. qui et Octa- vianus stq^erscr.; XI. e corr. add. B3; Xl^ add. C 2. n) Magmis snpra lin. add. AA. o) IIII9 add. C2; V. add. Cusp. ; Leo VII. J 2. p) VIIl9 add. A4.B1; VI19 add. C2; B enedic tus V. ^ 2. q) XIII. add. A2: XII9 add. C2, corr. alio 35 alram. XII19 add. AA, nbi et Narsiensis epc siiperscr.; XII. e corr. add. B S. t) V9 add. C 2; VI9 alio atram. add. Ai, ubi et a Crescentio strangulatus snperscr.; lohannes VI. A2. s) rufus supra lin. add. A4. t) Doranus om. A2; vel [Hjenedictus alio atram. in loco raso add. A4; II. add. Cusp. u) VII. ndd. A2; Bouif. om. A4; Vl9 add. C2. v) Bened. om. A4; VII. add. A2; VI9 add. C 2. 40 w) XII il. add. A2; XIII. e corr. add. Bd; XIII9 add. C2; loh. in loco raso A i, vhi item in loco raso : q u e m o c c i d i t s e q u e n s B o n i f a c i u s et in nova li/nen in loco raso Bouifacius invasor bis add. x) loh. om. A2; XV, -V in loco raso ef supra lin. Papieusis add.Ai, uhi lineu erasa sequitur ; XW . e corr. add. B?,; XIIII9 add. C 2. y) XV. add. A2. B6 (e corr.). C2; seq, numerus erasus etXV. corr. XVl9 |i 45 supra lin. add.Ai. z) Gegorius ^ 1 ; Brono qui et gg V. ^4 2; V. siipralin. add. A\ (alio atram.). C2. a) Teut. om. A2; 13 r u n o munu recentiore add. B'6. b) III. suprn lin. add. A2; 1119 et supra lin. puer add. Ai; 111. minio add. (7 2. c) loli. om. A 2 (rf. Eccard. l. c. col. 1640;; XVl9 corr. alio otram. XVII9 add. A 4; XVI. e corr. add. B o; XV I9 add. C2; lohanncs XVII. — Nicolaus II. (p. 381, l. IG; et H[eiuricns I9J, 50 Coii[r;ulus 19], Hei[nricus] 1[I9] endem manu eodemqne afram. in marg. suppl. A l, sed iniperutorum nominum maior pars a hibfiopego ahsr.isa est. d) Gerbertus cogno- 1) Siipra VI, 22. 2) Bonifaciits VI. — Agapitus II. siipra non noniinantur neqite apiid Frut. nec Reginoneni eiusve CMitinuatoyem ita invmiuntur. 384 OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VII. ROMANI PONTIFICES. IMPERATORES. lohannes*. lohannes^. Sergius^ Os porci'^. Benedictus^- ^ Heinricus P^''. lohannes». Conradus^ P«\ Benedictus^. Silvester ^ * ^. Gregorius "^. Clemens" Teutonicus *^ . Heinricus n''^^-*-^. io| Damasus^ Teutonicus^. Leo ^ Teutonicus * . Victor" Teutonicus^. Stephanus^ Teutonicus*. Benedictus^. 15] Nicolaus ^ • *. *) Ah'a manu, quae Liutoldi de Regensherg vfdetur, add. C 3^ : &upra VI, 27. dux Noricus, et: I s t e fundavit episcopatum Babember- gensis ecclesie, Stephan u m Ungarorum reg e m ad fidem vocavit data s i b i in uxorem Gisila sorare sua. 20^ mento Musicus, qui et Silvester A2', qui et Gerbertus archi- episcopus supra lin. add. Ai; 119 add. C2. a) XVII. e corr. add. BS; XVH9 add. C2; Sicca annum unum ante loh. insertiim A 2. b) XVIII. e corr. add. B3; XVIII9 add. C2;Phasimu8 cardinalisS. Petri, qui et Iohannes^2. c) Petrus qui et Sergius^2; III9 add. C 2. d) . . . cognomento bucca 2& porca A2. e) Theophilitus qui et Benedictus A2; VIl9 add. C 2. 1) Heinr. l"* — Heinr. II"* om, A 3, eadem tnanu in marg. suppl. A 1 (pleraque ab- scisa, cf. p. 383, n. c) ; 1»^* om. A 2. B 2. C (secundus minio 'tdd. C 2); l9 mitt. alio (itram. Il9 B 1, ubi Scs manu fortasse paulo recentiore superscr. g) XVIII9 siipra lin. add. Ai; XX. add. B 3^ ante numerum loco raso ; XVIIII9 add. C 2. h) Kunr 80 A2; Chunr. Ai; Cvnr. ^l; C^nr. C o; Chiinr. C 3>. 4. i) I"» om. A2. B 2. C, postea mtit. 1II9, radendo l9 restattratum Bl. k) VIIII9 et scelerosus stipra lin. add. AA; VIII9 arfci. C 2. 1) Silv. om. A2; III9 et invasor stipra lin. add. Ai; III9 add. C2. m) G r a n u s (= Gratianus) A 2 ; vel Granus alio atram. supra lin. add. A 4 ; Vl9 add. C2. n) Svridegerus, natione Saxo, qui etCIe- 86. mens A 2; Il9 alio atram. add. et Swidger9 ijug* alio calamo sttperscr. AA; qui etiam Widfifernus manu s. XIII. ex. add. B 3. o) Teut. om. A 2. p) II"» om. A2. C (3. minio add. C 2); Il9 mut. alio atram. III9 ^l; B a b i n b* g*" ecclesie fuudator alio calamo sitpra lin. add. A \. q) Damasius II. C2; Popo qui et Damasus A 2; Poppo sttpra lin. alio calamo et alio atram. 40 Il9 add. A i; qui et Popo mami s. XIII. ex. add. B 3. r) Teut. om. A2. s) B r u n o ... Leonis nomen accepit A 2 ; alio calamo Scs et supra ?in. Bruno add. Ai; VIII9 add. C 2. t) Teiit. om. A2; VIIII9 add. JS 1 ; q u i e t B r u n o ntanu s. XIII. ex. add. B3; Leo Teut. post Victor Teut. (7 4. u)Gebehardus alio calamo stipra lin. add. A \; Il9 add. C 2. v) Teut. om. A2; Victor Teutonicus ^ eadem nianu post suppl. B2; 119 mantt patilo recentiore add. B 1; qui et Geb- hardus mami s. XIII. e.x. add. B3. w) Steph. Teut. om. A2; Fridericua alio calamo supra lin. add. A i; 1X9 add. C 2. x) qui et Fridericus manu s. XIII. ex. add. B 3. y) Ben. om. A2; 1X9 add. C 2. z) 119 add. C 2. j « 1 I 1) lohannes XIII. — Benedictus VIII. supra non ttominantur 60 neque apud Frut. ita inveniuntur. 2) Nec supra VI, 32. neque apud Frut. invcnitur. 3) III"^ supra VI, 32. 4) Benedictus X, Nico- laus II. nec supra neque apud Frut. inveniuntur. ji OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 385 ROMANI PONTIFICES. IMPERATORES. Alexander'^ Gregorius Vn"^^. Heinriciis nP'^-^ Victor^. 5 Urbanus H"^®. Paschalis H^^^ Heinricus nH"'^- 2. Gelasius ir'^\ Calixtus^ ir'^. Honorius ir'K 10 Innocentius 11"^™. Lotharius". Celestinus n"'°. Lucius 11"^ I'. Eugenius IlP^^i-*. Conradus^ H^^^^ Anastasius * . 15 Adrianus IIIP" " • ^. Fridericus ^ • ^- **. *) Hic dedit pallium Eberhardo archiepiscopo ^ add. A S*b. **) In CS^ manu B, quae Liutoldi de Regensberg videtur, supra lin. add.: Dux Suevie, fratruelis C. prenominati. HeinricilV, Lotharii, Friderici nominibus eadeni manus 20 vel ei similis adscripsit in B 3 episcopos Frisingenses sequentes : Ellenhardus e[piscopus] ^. MLXXXVIII. Reginhardus ^* e[piscopus] obiit. MCXXXVII. Heinricus e[piscopus] obiit, Otto succedit. 25 MCLVIII. Otto e[piscopus] obiit. MCLXXXIin. Albertus e[piscopus] obiit , Otto succedit. a) Il9 add. C2. b) Vir»« om. Bl. C 3. 4. c) III»« om. C (4 minio add. C 2) ; III9 mut. alio atram. IIII9 Bl; pius siipra lin. add. A ^. d) Victor om. A2; 30 III9 add. A 4 (alio atram.). B 1 (mami paulo recentiore). C 2. e) II"* om. A 2. C, patdo post suppl. B 1. f) II"* om. C4, paulo post suppl. B\. g) IIII"* om. C{b minio add. C2), mut. alio atram. V9 -B 1 ; V9 alia manu e corr. B 3, ubi Heinr. alia manu, atram. concolori supplelum dicitur a v. d. Engelhard ; Heinricus V9 alio atram. add. A 4 ; Henricus quintus manu, ut videtur, s. XV. add. B 2 ; Henricus V. alia manu 35 add. Blb. h) II"» om. Bl. C. i) Calistus ^ 2 ; Kalixtus B 1. C2. k) II"* om. A2. B 1. C3. 4. I) II"* om. C, paulo post suppl. B 1. m) II"' om. C 3. 4, paido post suppl. B 1. n) o9 mifiio add. C2; dux saxoii manu quae videtur Liutoldi de Regensberg add. C31. o) 11"" om. B 1. C, supra lin. A^. p) II"* om. 5 1. C. q) III"* om. B 1. C2. 4; 119 corr. III9 B2, ubi manu s. circiter XV. add.: hic finitur historia Ottonis. 40 r) Chonr. Al; Kunr A2; Chunr. A 4; Cunr. J? 1 ; Conr. C 4. s) II"» om. C(3 minio add. C2; dux Svevie manu quae videtur Liutoldi de Regensberg add. C3i); III. 2^3, ubi Conr. III. alia manu, priori simili, atram. concolori suppletum dicitur a v. d. Engelhard. t) II9 add. ^l. 3. 4. U 2 ; IIII. add. A2, e corr. add. B 3, ubi Anast. et Adr. et Frider. alia, primitivae simili manu et atram. concolori suppleti dicunlur a v. d. Engel- 45 hard. u) Adr. IIII"* om. A2\ IIII"* om. C, paulo post suppl. B 1. v) impr superscr. A 2 ; Freder. B 1 ; primus minio add. C 2. 1) 1111»^« supra VI, 34. 2) V^^ supra VII, 13. 3) Ana- stasius IV, Adrianus IV, Fridericus I. ab Ottone a. 1157. additi sunt, cf. supra VII, 34 ; epist. ad Reinaldum canc. p. 5, l. 32. 33. 4) Salz- \ eo burgensi. Cf. 'Zeitschr. filr Kirchengcsch! XXIX, p. 75. 5) A. 1078. Mart. 11. obiit. 6) Immo Meginwardus, qui a. 1098. Apr. 28. obiit. Ottonia Frisingensis Chronica. 25 386 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VU. Paulo post alia tnanu add. A 1 (priore manu A Ib): Henricus V"^. Pontifices ab Alexandro III. ad Martinum IV. manu s. XVI. add. A 1/?. Manu s. XIII. add. A 3* : Hainricus. Fridericus, alia manu s. XIII: Chunradus. Chunradus. Karolus. 5 J.4 add. pontifices: Alexander III"^ (eadem manu), tum postea [Ljucius* HP^; in marg. infer. /".'106^ manu s. XIII. vel XIV.: Fridericus magnus fuit LXXXr\ Hainricus filius huius. Fridericus filius huius. Hein- ricus LXXXIIH"" ab Augusto. lo A S*b priore manu add. : Pontifices. Post Adria- Heinricus cum patre. num fit scisma, aliis Rud- Heinricus post patrem. landum, qui et Alexander, aliis Octovia- num, qui et Victor, eligentibus anno 15 1159. M^C^LVnir*. Et Octoviani quidem scisma 1177 usque ad annum M^C^LXXVII. duravit, post Octovianum quodam Gwidone, qui et Pascalis, succedente et post hunc quodam Kalisto subroeato. Scismate vero in con- 'to 20 cilio Venecio penitus sopito Alexander catholicus denuo confirmatur. Lucius. Urbanus. Gregorius VIIP^ Clemens IIP^ Celestinus IIP^ Innocentius IIP^. B 1 diversis manibus vel atramentis add.^: Alexander [HI"^]*. Lucius [IU"\ Urbanus UP^] . Gregorius [VIU^^]. Clemens. Heinricus [VI.] post patrem. Celestinus n"^ Phylippus post fratrem. 3(| Innocentius UP^ Otto IIU"^ Hic Saxo erat et a regno expellitur. Uonorius III"^. Fridericus filius Heinrici. Gregorius VUIP^ a) uncis inclusa manu paulo recentiore, ea fortasse, quae Ann. Marbacenses sub- 31* iunxit, adiecta, papae a Celestino usque ad Gregorium IX. et imperatores Otto IV. et Fridericus II. in loco raso Bl; numeri omissi Bla.b,- Urb, om. B\h, qui in Hon. III. desinit ; in pluribus recedit B la. 1) De hoc fine catalogi potitificum et imperatorum in B 1. la sagacissime egit H. Bloch, ^Die elsdssischen Atmalen der Stauferzeit', 4f Innsbr. 1908 ('Regesten der Bischofe von Strassburg' I, \), p. 188. ; 196 — 198; cf. praefationem. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VII. 387 [Celestinus Ur\ Innocentius IIII"^]. 5 2. 3 add., B 2 priore nianu, quae catalogum scripsit, B 3 manu, quae Atiastasium et Adrianum IV. addidit (p. 385, 5 n. t): Post Adrianum scisma fit, aliis Rolandum, qui Alexander, aliis Octavianum, qui Victor, eligentibus, anno MCLVnn. B 3 add. manu posteriore pontifices a Lucio III. us- que ad Uonorium III, tum manu saec. XIII. ex. a Coele- 10 stino IV. ad Bonifacium VIII. Imperatores sequentes quibus manibus in B 3 additi sint, ex iis, quae Engelhard eorUraria sibi dixit, non satis patet: Heinricus VI. imp. Philippus rex. Otto IV. imp. Frid(ericus) 11. Sequentes manu saec. XIII ex. additi: Heinricus landgravius Thur(ingiae). 16 Wilhelm(us) rex de Hollandia. Richardus rex de Anglia contentiose cum Alfonso de Yspania. Ru- dolfus rex. Adolfus rex, regnavit annis V, mensibus duobus, diebus II. C 3. 4. Cusp. add., C 3 pontifices ad Alexandrum IV. 20 ct reges ad Wilhelnmm eadem manu, quae catalogmn prae- cedentem scripsit, C 4 pontifices ad Gregorium X, imperatores ad Rudolfum eadem manu, quae catalogum scripsit: Alexander*'*. 74. *Lucius. 26 Urbanus. Gregorius. Clemens. Heinricus **. Celestinus. Innocencius. Philippus***. Item Otto^. 50 *) C3^ superscr. III. et in marg. manu B: Contra Alexandrum a minori parte cardinalium eligitur Victor, item Pa- schalis itemque Kalistus, Friderico imperatore minorem partem adiuvante, duravitque hoc scisma annis XX, Alexandro se interim per diversas provincias susten- 35 tante. Tandem obtinuit Alexander anno Domini MCLXXVH. **) Manu B supra lin. add. 0 3: filius Fr. proximi. ***) Manu B add. CS: frater H. proximi, et in marg.: Iste Philippus tres habuit filias. Unam dedit regi Boemie, 40 secundam duci Brabantie, terciam, videlicet dominam Beatricem, negatam Ottoni palatino de Witilisbach dedit regi Hispanie, alia manu add.: pro hac occisus fuit, ut legitur supra libro VH^, capitulo LXXVHI*^ = (Otto de S. Blasio c. 50;. 45 +) Manu B superscr. C 3 : Saxo. a) numeros usque ad Alexandrum IV. add. CZ^. 25 388 OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. Vn. Gilb. eont. rec. C. Honorius. Gregorius. Celestinus. Innocencius. Alexander. Item Fridericus*. Heinricus^-**. [Conradus]'^-***. Heinricus^*^; item Wilhel- 5 mus tt Urbanus. Clemens. Gregorius ''"'"''. [Ricardus'^ frater regis Anglie]. Rudolf us ^ . 15 2C *) Manu B superscr. C 3 : filius H. **) Manu B superscr. C3: filius Fr. ***) Manu B superscr. C 3 : filius Fr. deleta et tertia manu rescripta : Heinricus filius Fr. t) Manu B superscr. C 3 : lantgravius Turing ; de Turingia (om. lantgr.) C 3\ _ +t) Manu B superscr. CS: comes HoUandie; com de Hol- landia CS^. ttt) CS^ add.: X"^ et in marg. manu B: A tempore beati Petri usque ad Gregorium decimum f uerunt pape CLXXXXH ; et: Sub isto fuit electus comes R[udolfus] de Habes- burg in regem Alemannie ; et: Iste Gregorius, natione Lombardus, spiritu Dei plenus celebravit Lugduni concilium generale. In quo Grecos ad obedientiam ecclesie Romane re- cepit, crucem ad subsidium Terre Sancte predicari per uni- versum mundum precepit, decimas omnium ecclesiarum per totum orbem colligi iussit ad subsidium dicte terre. I n eodem etiam concilio novas constitutiones edidit, inter quas unam saluberrimam de festina summi pontificis eleccione condidit, per quam cardinales, vellent, nollent, subito pro- videre viduate Romane ecclesie strictissime cogebantur. In eodem etiam concilio omnes mendicantes rebgiones abo- levit, exceptis nominatim fratribus Predicatoribus et Minoribus, quos ecclesie universali idem concilium utiles iudicavit, prout in constitutione super hoc specialiter edita clarius continetur. Celebratum est autem anno Domini M^CCLXXIIH*» circa festum apostolorum Philippi et lacobi beatorum; et: Nota, quod isti tres, scilicet Gregorius X^^ Innocencius V"' et Adrianus V"*^, infra annum dimidium obierunt anno Domini M^CC^LXXVI^. Gregorius apud Aritium, Inno- centius Lateran, Adrianus Viterbii est sepultus ^. Manu B in marg. add. C 3 : V[ersus] : Gregorius denus colliget omne genus. a) Hainr. C4; Henr. Ctisp. b) Conradus alia nianu add., sed delet. C 5, c) Hanr. C 4 ; Henr. Ctisp. d) Ric. — Anglie alia manu add. C 3, om. C 4. Cusp. e) Riid. alio tempore add., aliis manihus superscr. C 3 : (comes C S^) de Habesburg, 4 lantgrayius Alsacie, et : Comes in Kiburg. I 4.'! 1) Cf. Martini Oppav. Chron., SS. XXII, p. 442 sq. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VU. 389 Innocencius *. [Adolfus * comes de Nazowe]. Adrianus**. lohannes ***. In C 3 sequuntur twmina pontificum usque ad Nico- 5 laum IV. (in C S^ ad Benedictum XI), regum usque ad Al- bertum I. (a. 1308>), in C 4 nomina pontificum usque ad Cle- mentem VII, imperatorum usque ad Karolum V. tribus ma- nibus saec. XV ex. et XVI. scripta, Cusp. habet nomina ponti- ficum ad Leonem X, imperatorum ad MaximUianum. 10 *) Eadem manu in marg. add. C 3 : ordinis f ratrum Predica- torum ; V"^ et manu B in marg. C3^ : Iste Innocentius, natione ^*^*' '^^"^* Burgundus, in ordine fratrum Predicatorum circa 36 annos existens, magisterium theologie apud eosdem adeptus Pari- sius super Sentencias et super apostolum scripta fecit. Provin- 15 ciaHs etiam i p s o r u m fuit in Francia multis annis. P o s t e a modico tempore fu i t archiepiscop u s Lugdunens i s. I n d e Gregorius papa X"^ ipsum transferens fecit cardinalem et episcopum Hostiensem. Tandem mortuo predicto Gre- gorio in summum pontificem est electus. Hic quia tan- 50 t u m quinque mensibus sedit, nichil dignum memoria dereliquit. 1 **) C S^ add. V"^ et in marg. manu B: Iste Adrianus tantum»&. I quinque septimanis sedens, natione Lombardus, nec ordinem sacerdotalem nec benedictionem episcopalem nec consecrationein papalem adeptus decessit dyaconus ab hac vita, Iste brevi 25 vivens tempore nichil penitus novi fecit. ***) CS^ add. XXP^ et in marg. manu B: Iste lohannes, natione »6. Hispanus, antea cardinalis et Tusculanus episcopus ^, statim post consecrationem et coronationem in domo fra- trum Predicatorum Viterbii sibi factam illam sanctam K) constitucionem Gregorii de electione summi pontificis ad instantiam et instinctum cardinalium in consistorio Viterbiensi cum magno scandalo publice revocavit anno Domini 1 M°CC"LXXVI° Vin° Idus Octobris. Quapropter, ut creditur, 1'). ultio divina ipsum infra primum annum sui "^papatus, j5 trabe de suo solario ruente et eum solum opprimente, tuht miserabiliter de hac vita. Dignum enim fuit et iustum, ut, qui totam ecclesiam futurorum pontificum celeri, celebri ac salubri et necessaria provisione privavit, ipse vita presenti celeriter , celebriter et forsitan eterna miserabiliter privaretur. Qui enim cum scandalo vixit, non inmerito cum scandalo est defunctus. a) uncis inclusa alio tempore add. C3, alio atram. mut. Nassowe, et ad Ricard. >— Adolf. adscriptum: Isti fuerunt tantum reges. 1) Cf. Martin. Oppav. Chron., l. l. p. 443. 390 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. ^PEOLOGUS OCTAVI LIBRI'^i. P.i Hoc opus nostrum, quod de duabus civitatibus in- titulavimus -, trifarie distinctum invenitur. Cum enim civitas Christi seu regnum eius secundum presentem^ statum vel futurum §cclesia dicatur, aliter se modo, 5 quamdiu bonos et malos in uno gremio fovere cernitur^, habet, aliter tunc, cum solos bonos in superni sinus j?otw. 11, 26. gloria servabit, habitura erit^*, aliter, antequam plenitudo gentium introiret, sub principibus gentium vivens, se ha- buit. Denique quod §cclesia non solum cum Christo lo regnans, sed et^ in presenti horreo granum et paleam® continens regnum Christi vocetur, in Evangelio mani- 3fa«A.i3,4i. festissime habes^, ubi de^ regno suo scandala, quae nulla profecto^ in illa^ caelesti patria tranquillissima et felicissima fore^ poterunt, auferenda^ predicuutur™. 15 Ea ergo locutione, qua Christus^ propter*^ sacramen- torum communionem malos et bonos, fidem*^ istos per /oc. 2, 20. 26. caritatem operantem, illos sine operibus mortuam ha- , bentes, regnum suum nominat, ea nos civitatem eius hunc presentem statum vocamus. Neque enim subtili- 20 tatem eorum in hoc sequimur, qui utrum maliP in §c- clesia manentes veraciter sacramentis communicent an exterius tantum^ ea accipiant, sollerter inquirunt ^ • ^, vel, a) Ubrum VIII. exhihent Al. 3. 4. B2. C 2. 3. 5. 6. b) ita ^l. 3; Prol. libri octavi B 2; Prol. in librum octavum C 2. Ctisp.; Liber octavus. Cap I. C3; In- 26 cipit prol. octavi libri -4 4; Incipit prol. in librum VIII. de duabus ^vitatibus C 5; Liber octavus et ultimus Cronice R. d) homo B2. e) tantis 6'2. 3. 5; om. C6. e*) civitatis dei add. (om. faeientis^ 6'3. f) tiii (= tantum) -4 1; tamen om. 6'2; et add. C. g) orationum A. h) qui e C2. 36 i) Desinet 6'3. 6. i*) Ezre C2; Hester, Ezre 65; Mach., Kuth, lud., Esdr., Hester 66. | k) perc. velim libros A4.; libros perc. velim^^C3; libros om. Cusp. 1) dum om. B'2. \ m) tm Al. n) temp. om. C3. o) gtineut A\. p) rerum add. Cb. q) int- 1 serue Al; intseruer, -r(?) e corr. A3. r) Sicut C. s) ordiues B2, C2. 3, corr. j ordiens C2. 3. t) sap. pre ceteris apost. C5. u) erubescit C2. 3. v) et om. A. 40) 1) Siipra Prol. I, p. 9. Aug. De civ. Dei libri XX — XXII. ad ki Ottonis librum octavum in universum conferendi sunt, etiamsi singulis ijff locis non nisi ^JCtuca et maxime significantia ex eis attulimus. 2) Cf. fjiw ex. gr. supra /, Prol. p. 9, l. 23 sq. ; I, 32, p. 66, /. 3 sq. ; II, 30, '% p. 101, /. 18; //, 32, p. 105, /. Qsq. U; //,43,^. 119, /.5; //, bl, p. 128, 45 j)j /. 30 sq.; IV, 4, p. 189, l. 33 sq.; IV, 31 in. etc. 3) Paulus. 4) Rom. 1. ?„„ 2* i OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 393 ille Christo discipuliis evangelicae narrationem veritatis alto illo inchoatam principio concludens, cum dixisset: Multa qiiidem et alia signa fecit lesus in conspectu disci- loh. 20,30 sq. pulorum suorum, quae non sunt scripta in lihro hoc^, haec 5 autem scripta sunt et cetera, exemplum dominicum statum f uturae vitae in captura piscium et retis soliditate ^ necnon et cibi suavitate presagiens^ subtexuit: Mani- ib.2\,i. festavit, inquiens, se lesus ad mare Tyheriadis^ . Sicque huius tam eximiae rei prerogativam in calce libri po- 10 nens omnem retroactae narrationis seriem eius tamquam proemium fecit. Dominus quoque in principio caelum ac^ Gen.i,isqq. terram creans invisibilem primo et incompositam mate- riem® edidit ac postmodum in^ ordinem eam et lucem redegit. Non ergo delinquere nos arbitramur, si enume- 15 ratis presentis vitae miseriis de eterna sanctorum quiete tamquam de luce post tenebras ^, quantum Deus per- miserit°, tractare conabimur^. mClPIT LIBER OCTAVUSi. I. Sicut ex scriptura sacra docemur, civitas Christi 20 primo violentam a civitate mundi sub tyrannis infideli- busque regibus, secundo fraudolentam hereticorum, tercio fictam hjpochritarum tempore persecutionem passa, ul- timam tam violentam quam fraudolentam fictamque ac omnium gravissimam ^ sub Antichristo ^ passura erit. W Qui ex hoc, quod Christum se mentiens Christo per omnia vita et doctrina oppositus erit*, Antichristus tam- quam contrarius Christo ^ vocatur ^. Greci enim anti contra"^ dicunt"**. Porro de tribu Dan^, servili scilicet a) hoc om. C2. 3. b) presagens B2. C2. 3. c) tyBidis Al. d) et C. Vulg. \\0 e) materiam A. t) eam in ord. C3. g) promiserit Al. B2. h) Explicit pro- logus add, AA. C5; ttim Incipiunt capitnla, sequente capitulorum octavi libri emimera- tione, quam vide supra p. 35 sq., add. C 5. i) ita A. B 2. C 2. 5 ; nullam praestrip- tionem exhibent C 3 (ubi cap. I. numero II. signatur et sic deinceps). 6 (ubi in sequeti- tibus nusquam numeri capitulorum inveniuntur). Cusp. k) gravissima A 1. 3. 1) Christo ji5 om, CQ. m) contrarium CQ. n) Tocant C3. o) luda Ciisp. 1) loh. 21, 11. 2) Cf. supra II, 51, p. 129, /. 12 sq.; III, 45, p. 179, l. 7 sq. et n. 2. 3) De Antichristo cf. W. Bousset, ^Der Atiti- christ in der Uberlieferung des Judentums, des neuen Testaments und der alten Kirche', Gottingen 1895. Ad Ottonis c. 1 — 7. adeas etiam, jo si placet, Adsonis epistolam de ortu et tempore Antichristi, ed. E. Sackur, ^Sibyllinische Texte iind Forschungen' p. 105 — 113. Cf. Wadstein l. c. 4) Isid. Etymol. VIII, 11, 20 sq. 5) Aug. in epist. S. lohannis ad Parthos tract. III, 4 (= Isid. Etijmol. VIII, 11, 20). 394 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. (?en.49, 17. conditione, ex illa, qua dicitur auctoritate: Fiat Dan coluher in via, cerastes in semita, nasciturus creditur^. II. Quae vero adventum eius indicia'* precedant, apostolus insinuat, qui Thessalonicensibus scribens ait: ^'^q'^^ Et nunc, quid^ detineat, scitis, donec^ reveletur in suo 5 tempore. Nam misterium iam operatur iniquitatis , tantum ut qui tenet nunc^ teneat, donec de medio^ fiat. Et rursum: ib.3. Nisi venerit discessio primum et reveletur^ filius iniquitatis, filius perditionis etc. Quod quidam ad Neronem, cuius tempore Paulus scripsit^, interpretantur ^, sicut supra^io dixisse me *memini. Alii vero de diabolo, cuius membra *p. omnes ad reprobam civitatem pertinentes sunt, dictum estimant^, aiuntque Paulum intellexisse Zabulum, qui per^ membra^ sanctos persequendo misterium^ iniquitatis^ tunc o^embatur, tempore suo, id est in fine mundi, ad i5 manifestam impietatem revelandum"^ fore ac collectas Apoc. 20, i.Yires per Antichristum" effusurum ^. Unde in Apocalipsi habes^, quod post mille annos, qui quidem numerus plenitudinem temporis significat^ Satan, qui modo in reproborum mentibus maliciam intra se cohibentibus 20 tanquam in abjsso ligatus noscitur, solvendus, id est ad manifestamP nequiciam prorupturus, totas vires effusurus sit*i. Et nota, quod Paulus omnem presentis diei mali- ciam non iniquitatem, sed misterium iniquitatis nominat, ut per hoc omnis, quem §cclesia a primo tempore usque 25 ad Antichristum patitur, labor respectu illius, quem tunc passura erit, non iniquitas, sed tamquam misterium^, id est species iniquitatis, appareat. Vel misterium vocat tamquam occultum — res enim secretas misticas dicere solemus — , et est sensus: In^ illo tempore tam mani- 30' a) iudicia C^b; prec. ind. C6. b) quid om. C6. c) ut Cusp. cum Vulgata et Augustino. d) u -4 1. e) medio om. C 6. f) reuelatur (7 6; revelatus fuerit homo peccati (pro rev. fil. iniq.^ Cusp. cum Vulgata et Augustino. g) epistolam add. CG. h) per om. A3. i) sua add. Cb. k) mynisterium Cb. 1) iniq. tunc om. C6; oper. tunc ^4. m) reuolandum A 1. n) Anti- om. C 3. o) hiiis 36 (= habemus) Cb. p) -festam om., nova pagina ineipienle, C2, ubi ad mani alia mamis ' adscripsit omnem. q) cffundat C. r) mist. — iniquit. (l. 28> om. (73. s) In om. 'M C2. 3. 6; Illo in temp. (75. «« f!, k 1) Cf. Quaest. in ep. II. ad Thess. qu. Q. sub Hugonis de S. Vic- i tore nomine editas, Migne, Patrol. Lat. CLXXV, col. 591 ; Adso l. c. 40 p. 106; Gregor. Moral. XXXI, 24, 43; Haymo Halberst. Expos. in jfc ep. II. ad Thessal. c. 2. 2) Cf. Aug. De civ. Dei XX, 19 (ed. Dom- p^ bart H, p. 450>; Hieron. Comm. in Dan. 11, 29 sg. 3) ///; 16 /?w. 4) Cf. Glossa ordinaria, Migne, Pairol. Lat. CXIV, col. 622. 5) Cf. m^ [Hug. de S. Vict.J, Quaest. in ep. II. ad Thess. qu. 9. 6) Aug. De 46 |t{] civ. Dei XX, 7 (ed. Dombart II, p. 42i;. i jL HC Jl OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 395 festa, tam periculosa, tain cruenta erit tribulatio, ut omnem, quara nunc patitur vel passa^ fuit ^cclesia, com- paratione illius quasi occultam reputet. Quod vero sub- sequitur et ait: Qui tenet teneat, donec de medio fiat, pre- 5 dicto sensui accommodatum cernitur, velud, qui nunc sub honesto^ pudore vitia velata^ tenet, teneat, donec processu temporis inverecunda fronte commissa ad me- dium, id est in^ publicum, veniant. Hoc etiam videtur innuere, cum premisit: Quid detineat, scitis, donec reveletur 10 in suo tempore, tamquam diceret® : Non ante revelabitur, quam completa malicia Amorreorum tempus, quo mani- ^cc«!u^7'. festari debet, adveniat. Unde et hanc ipsius revelationem discessionem precessuram narrat. Tunc enim vere caput erroris apparebit, cum relicta veritate a veritatis auctore 15 totus pene mundus discedet^. Quidam discessionem et hoc, quod dicitur: Qui tenet teneat, donec de medio fiat, ad regnum interpretantur ^, ut scilicet omnibus amore scelerum iusticiae renitentibus ac» per hoc a iusticia regni discedentibus ad tantam qui regnum tenet de- 80 iectionem^ veniat, ut sine reverentia de medio, id est de communi, quasi quilibet de plebe fiat^. Unde et aiunt apostolum haec* sub integumento^ verborumque involucro posuisse, ne videHcet Romano imperio, quod ab ipsis^ eter- num putabatur •'^, calumpniam intulisse videretur^. Qua de «6 re et hoc dictum putant : Quid detineat, scitis, ac si di- ceret: Hoc, quod vos scitis, alienigenas manifesta de- monstratione scire volo. Alii vero™ eadem verba eodem, quo de^ regno diximus^, sensu de sacerdotio et Romana sede interpretantur ^. 80 III. Ostenso, quae eum indicia precedant, nunc de ipso eius adventu ac ea^, quae tunc fiet, persecu- tione prosequamur. Dominus'1 ludeis predicans ac non auditus inter alia dixit : Ego veni in nomine patris mei, loh. 5, 43. a) passura C2; post passa littera erasa C6. b) modesto CQ. c) reuelata A 15 ^sed re- erasum A\). d) ad A. e) dicet C5. f) discedit C. g) a, in marg. manu saec. XVI. corr. ac A 1. h) defectionem C 2. i) K C5. k) tegumento C2. 5. 1) eis C 2. 3. m) vero om. C5. n) de regno om. Ai. o) sensu dix. C2. 3. p) ea om. C6. q) eis add. C6. 1) Cf. ex. gr. Adso l. c. p. 110. 2) fiat de medio, id est 0 quasi de eommunibus Glossa ordin. 3) Cf. etiam supra V, Prol., p. 226, l. 29 sq. 4) Aug. de civ. Dei XX, 19 (ed. Dombart II, p. 450> = Glossa ordin. 5) [Hugo de S. VictJ, Quaest. in ep. II. ad Thess. qu. 6: 'Nisi venerit discessio primum' . . . Hoc quatuor modis potest intelligi, vel de terreno Romano imperio, vel de spirituali imperio .ji Romanae ecclesiae, vel de fide, vel de Antichristo. 396 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CH.RONICA. LIB. Vm. et non recepistis me ; si alius venerit in nomine suo, hunc* ^^'^^^^•xecipietis. Et Paulus: Eo quod caritatem veritatis non ' receperunt, ut salvi fierent, ideo mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendatio. Nec timuit Paulus dicere, quod Dominus mittat^ eum. Mali enim, etsi civitatem 5 Dei non iusticiae, sed iniquitatis zelo affligant, nichil tamen^, nisi quod et quantum permittuntur , facere i.ife^. 18,10. possunt. Unde spiritus Domini^ malus irruisse dicitur in Saul. Malus quippe propter nequissimam voluntatem, et idem Domini propter acceptam ab eo iustissimam 10 potestatem. Quod si Dominus omnes reprobos regnare permittit, quanto magis omnium reproborum caput tem- poralis prosperitatis ac seviendi in suos potestatem sine® eius nutu non accipit^? Mittet ergo eum^ Dominus, quia maliciam corde conceptam non amplius, quam^ et 16 quantum ipse permittet% exercere valebit. Sed queren- dum est, quare Dominus civitatem suam tam inmaniter tribulari permittat^, cur eius hosti tantam malefaciendi efficatiam tribuat. At non est mirum , si Dominus ecclesiam suam de nichilo suscitatam et ad summum 20 in terra fastigium , ut supra diximus ^, exaltatam ante ultimae tribulationis ^ bravium, ne longo^ dissoluta^ otio in amore sui conditoris torpeat, excitatam gravissima° prius exerceat palestra. Erit autem haec persecutio, ut supra dictum est^, 26 violenta ac? fraudolenta, et violenta^ quidem non per se, sed per potentem personam, ut mihi videtur, exer- j Ps. 9, 8. cebit ^ . Unde psalmista : Sedet in insidiis cum divitihus in occultis^ , ut interficiat innocentem^ , id est occultis^ machinamentis potentes mundi ad hoc, ut manifesta 30 sanctis irrogent supplicia, incitabit. Et hanc puto be- stiam in Apocalipsi^ vocatam^. Nam ipsum^ Anti- christum eadem scriptura pseudoprophetam nominat, 1 a) illum C6. Vulgata. b) raittit C5. c) tm Al. d) Dom. om. Cb. \ e) eius sine ^l. 3; sine uutu eius -4 4; nutu om. C6. f) accepit C2. 5. g) eum 36 om. C3, post Dominus colloc. C6. h) q ex quantn (corr. -to vel vice versa) Jf2; et y^ om. C 6. i) permittit C 6. k) tribularer alio atram. mut. tribulet, omisso per- | ' mittat C3. 1) retributionis C. m) iain add. C. u) otio dissol. C. o) prius < " grav. C2. 3. p) et A. q) violentam C5; violenciam C2. r) ita omnes codices; J " exercebitur Ctisp. s) in occultis om. C2. t) etc. (om. innoc^ C2. u) in oc- 40 ij '^ cultis A3. v) ipsam C5. ' f'l 1) VI, 36. VII, 16. 2) VIII, 1. 3) Apoc. 11, 7. 13, 1. et saepius. 4) Aliter Aug. De civ. Dei XX, 9 (ed. Dombart II, p. 431^. 14 ; Glossa ordin. ; Otto ipse infra VIII, 20; p. 418. ii OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 397 diabolum vero instigantein draconem ^. Ex hoc conici potest ipsum per omnia in hipocrisi venientem non tor- menta exteriora per se sanctis inferendo^, sed signis .280. mendatii et specie religionis ^ ac imagine *rationis frau- 5 dolenter mundum decepturum, tormenta vero potentem aliquem^ ad hoc sibi asscitum sanctis intentaturum ^ . Si qui vero unum^ eum potentem utpote® Romanorum imperatorem ad hoc^ asscire contendunt et» hunc be- stiam dictum, non calumpnior^\ 10 IIII. Quoniam^ vero supra'^ vitam et doctrinam eius Christo contrariam testati sumus, qualiter id fiat, Deo adiuvante dicamus. De vita quidem constat, quia Christus de solio patris ac superis descendens se ad redimendum genus humanum humiliavit '^, iste de in- 15 feris ascendere nitens ac supra omne, quod dicitur aut2.Thess.2,i. quod^ colitur deus se extoUens ad decipiendos homines sublevabit ^ • ^. Ille virtutem et excellentiam deitatis"^ occultans assumptam carnem sputis'^ et flagris exposuit^, iste fragilitatem suam non considerans ac se super 20 hominem deum iactans de hoc, quod non est, gloriam et honorem ab hominibus expectabit. Doctrina vero eius in quantum ab illius dissideat, luce clarius est, cum dominus humilitatis: Discite, inquiens, a me, quia Matth. 11,29. mitis sum et humilis corde, iste superbiae^ : Jfea sunt, ^i-Ezech.2^, 25 cens, /?2«mina, et ego feci illa, magister appareat. Et ^"^* nota, quod in fide nostra in duobus precipue calumpni- andi materiam invenitP, quae^ videlicet alia humanae rationi, alia carnis voluptati^' contraria predicat^. Hu- manae rationi contraria, ut partum virginis, sacramentum 30 altaris , adorare crucifixum , hominem credere Deum ^ et cetera huiusmodi. Voluptati contraria, ut hoc* est: Qui vult venire post me" et cetera, et: Nisi quis ^*6*^w*^<^^«" gf^^^jj'; 9%3^' ib. 14, 33. a) inferentem C. b) aliique A 1 (ubi tnanu s. XVI. stcperscr. aliquera^. 3 ; per potentem adhuc sibi Ciisp. c) intenturum C2. 3, corr. intentaturum Cb. d) eum 36 unum C6. e) unum add. C3. f) li (= haec) Al. g) et — dictum om. AA. h) calumpniantur CQ. i) Duo Al (corr. Quo>. 4. k) quod om. C3. 1) suble- vavit Al. 3. m) diuinitatis C 2. n) spinis C Q. o) superbiec manu coaeva mut. superbiens C2. p) invenit mut. inveniet C2. q) ita A. B2. C2; q C 3. 6; quod C5; qua Cufp. r) contr. vol. C5. s) predicant AH. t) est hoc C. 40 u) abneget semet ipsum add. C5. 6; a. s. add. C2; nihil add. C3. 1) Ex. gr. Apoc. 16, 13. 2) Cf. siipra VII, 8, p. 318, /. 18 sq. et n. 10. 3) VIII, 1. 4) Cf. Phil. 2, 8. 5) Cf. ex. gr. Adso l. c. p. 105. 111. 6) Cf Matth. 27, IQsqq.; Marc. 15, Ib sqq. 7) Argumentum vetus ; cf. ex. gr, Minucii Felicis Octavius c. 9. et2^. 398 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. verit omnibus, quae possidet, non potest meus esse discipulus, "ib. V. 20.* et : Ve vohis divites, et : Beati pauperes, et huiusmodi. Sapientes ergo argumentis ac ratione inducens, stultos rerum temporalium delitiis alliciens, utrosque falsis pro- jifa«;j 24,24. missionibus seducet. Quapropter Dominus''^ in Evangelio 6 ait, quod tantum erit^ illius temporis periculum, iit in errorem inducantur^ , si fieri potest^, etiam electi^. Et in lob habes®, quod esca eius sit electa^. Illi quippe, qui humanam rationem sequentes de rerum causis philo- sophantur, facilius rationibus et argumentis ad hoc, ut lo fidem negent^, inducuntur, quam^ ad hoc faciendum minis deterreantur, delectationibus seculi alliciantur^. Haec de vita et^^ doctrina eius dicta^ sufficiant. V. Predicante autem ipso humanumque genus et precipue ludaicum populum seducente Enoch et Helias, i5 qui adhuc superstites^ sunt, venturi creduntur ^ ut eo- rum, quorum unus ante legem, alius sub lege fuerunt, 1. Ttw. 2, 4. auctoritate mundus errore deceptus ad agnitionem veri- tatis redeat. Et de Helia quidem Dominum in propheta Mai.4rosq. dicentem habes^: Ecce ego mittam vohis^ Heliam Teshiten^, ao qui ^ convertat cor patrum ad filios et cor filiorum ad patres eorum, antequam veniat dies Domini magmr -^' manifestus^, Apoc. ii.De utrisque vero*^ in Apocalipsi script^.--. misP, ubi a) Dom. om. A^. b) illius temp. erit C c) ducantur (76. d) pot A. S2. C2. 3; p Cb; pi C6; posset Cusp. e) hal .;mus (75. 6. f) negaret B2; negeut 2E fidem C6. g) quod B2. h) eius et doctr. C2. 3. i) dicta om. CB. k) su- perstes Al. 1) habemus C5. 6. m) prophetam add. (76. n) horribilis Cusp. cum Vulgata; inlustris Aug. o) vero om. (7 3. 5. p) est (7 6. 1) Hic locus iam apud Pseudo - Meihodiutn c. 14, ed. Sackur, ; 'Sibi/llinische Texte und Forschungen' p. 94. affertur, exstat etiani apud 3c Adsonem, ibidem p. 108, sed utriusque sensus non in omnibus singulis cum Ottone convenit. 2) Hab. 1, 16: et cibus eius electus. 3) Ho- norius August. in Elucidario III, 10, Migne, Patrol. Lat. CLXXII, col. 1163, quatuor modis Antichristum totum genus humanum sibi sub- iugaturum esse exponit: nobiles divitiis, vulgus terrore, clerum sa- « pientia et incredibili eloquentia, mundi contemptores, ut sunt monachi, signis et prodigiis. Cf. Bousset l. c. p. 40. 4) Cf. ex. gr. Gregor. Moral. XIV, 23, 27; Homil. in Ezech. I, 12, 9 ; Glossa ordin. in Apo- cal. 11, 3; Ilugo de S. Vict., De sacr. II, 17, 6. Omnia haec, quae de Antichristo ecclesiastica magis opinio quam fides teneret, Gerhohus 4^ Beichersberg. paulo post in libro de investigatione Antichristi refringere nisus est. De Enoch et Elia cf. A. Graf, ^Miti, leggende e superstizioni del medio evo' I (^1892^, p. 04; K. M. Itfameier, 'Die Elias-Sage', 'Zeitschr. filr kirchl. Wissensch. u. kirchl. Leben, herausg. v. Chr. F. Luthardt' IV (^1883>, p. 416 sgg. '^lQsqq. 5) Ita Aug. De civ. Dei XX, 29, sed cetcra magis cum ipsa sacra scriptura, quam legimus, conveniunt. Cf. Sabatier, Bibl. sacr. Lat. versiones antiq. II, p. 1012. liC OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 399 rursum, quod ab Antichristo interficiendi^, ac quod^ ipse post haec^ spiritu oris Domini ^, tam ipsorum quam aliorum sanctorum sanguine ad Deum^ clamante ^ per- cussus finem persecutioni sit inpositurus, legitur^. 5 VI.® Tempus quoque temptationis tribus annis et dimidio, totidem scilicet^, quot^ et Dominus predicavit, ex hoc, quod ibidem dicitur: Usque ad tempus et temporaDan.i,2b. et dimidium temporis, protendi latenter innuitur. Eviden- tius autem ex illa anctoritate Apocalipsis: CivitatemApoc. 11,2. 10 sanctam calcahunt^ mensihus XLII^''^ declaratur*. Quam brevitatem temporis ex inmanitate persecutionis propter electos a misericordissimo ^ iudice provisam esse Dominus insinuat, cum ait : Nisi Sidhreviati^ essent dies illiy non Mauh. 2^,22. fieret salva omnis caro^, sed propter electos sidhreviahuntur^ 15 dies illi^. VII. Percusso impiae civitatis*^ capite infidelis lude- orum popuius iam se delusum cernens ad conversionem venire^ creditur, iuxta illud prophetae^: Si fuerit nu- Rom.^,21, merus filiorum Israel sicut harena maris, reliquiae salvae 20 fienf^. Post haecP locus penitentiae manet, cuius spacium omnes mortales latet^. Igitur omnibus, quae predicta sunt, consummatis sig^iisque inusitatis*i in sole^ , ^^^^^^5%?' stellis^ manque transactis, cunctis^ pre timore et expecta- a) sint add. (7 5. b) quod om. C2. c) hoc C6. d) eum C5. e) capituU 25 numerus et littera initialis T minio supplendi desunt A 3, uhi postea c. 7. numero VI. insignitum. f) s. ^3. 4; scds B2. Cb. g) qd A. B2. Cb. h) calcabant A\. 4; calcabit C6. i) midissimo alia manu mut. mitissimo C2. k) abreuitati B2; bre- viati fuissent Vulg. ; abbreviati essent ex gr. Hier. in Dan. 1, 25, qui in sequentibus recedit. 1) caro om. C6. m) ita C6. Cusp. ; breviabuntur Vulg.; ad bui. A\\ ab- 30 buial) ^4; a. C2. 3; adbreviati sunt AZ. C b, quod etiam Jiodie B2 exhibet, sed lit- teris -ati sunt supra lineam additis manu paululo x>osteriore, eadem certe, qicae infni c. 35. interpolavit. n) Perc. impietatis C^6. o) festinare C. p) hoc C 2. 6. q) nivsitatis, supra ni- locus rasus Al; univsitatis, u- a scriba post add., supra pri- mum -i- locus rasus A3; inus. om. AA; universis Cusp. r) et add. C6, post luna 35 collocat. C 2, s) mari stellisque C 6, ubi etiam hoc loco secundum ewangelium add. t) cunctisque C6. 1) 2. Tkess. 2, 8. 2) Cf. Gen. 4, 10. 3) Ad totum cap. 5. [ cf. etiam Pseudo-Methodius c. 14, /. l. p. 9bsq.; Adso e contra ut7'umque ante Antichristi pe7'secutionem venturum esse diseHe exponit, l. l. p. llls^'. 40 4) Cf Aug. De civ. Dei XX, p. 23 (ed. Dombart II, p. 465^). 5) Eundem locum affert Ilieron., Comm. in Dan. 7, 25. 6) Is. 10, 22, ubi verba paululum recedunt. Otto cum apostolo facit, qui prophetae verba in hunc modum mutata affert, Rom. 9, 27. Cf. Aug. De civ. Dei XVIII, 33 fin. et 46. 7) Hoc secundum Adsonem l. c. p. 112. iam antea per Henoch 15 et Heliam fiet. 8) Cf Adso l. c. p. 113; Haymo Halb. Expos. in II. ad Thess. 2: post mortem illius concedentur electis ad poenitentiam dies 45. Quantulumcunque vero spatium teraporis sit, usquequo Do- minus veniet, penitus ignoratur. 400 OTTONIS EPISC. FEISIXGENSIS CHROXICA. LIB. VIII. tione, quae stiperveniet^ tmiverso orhi, arescentihus^ , reprobae civitatis interitus^ ac civitatis Christi provectus diesque Domini iuxta veritatis vocem, quae suos blande conso- z«c. 21,31. lans: Cum videritis^, inquid, liaec fieri, scitote, quisi prope \.Thess.b,2.est regnum Dei, appropinquat®, qui tamquam fiir in nocte, 5 id est non provisus, edentibus et^ bibentibus, nubenti- bus°, nuptum tradentibus^ iuxta Domini rursus vocem, supervenire^ non dubitatur. Quod non crudeliter, sed magna conditoris providentia sapienter fieri credendum est, dum' semper de adventu iudicis pavidi, semper ad k *rationem reddendam parati inveniamur. [Intercisio^ seu proemium octavi capituli. De futura vita]. Longo me iam otio torpentem et diversas ob occu- pationes quasi dormitantem ultimo de tempore locuturum i cf. 1. cor. tuba salutaris ^ excitet. Quis enim hac audita somno 15 52. pigriciae depressus non evigilet, per quam etiam ex- urgunt"^ mortui? Fateor, quia ad plurima sensu iam diu'^ distracto minorem me, immo nullum ad tam ardua tractanda iudicans digitum ori*' superposui-, malens dies malos silentio transigere ^ quam magnis de rebus in per- turbatione temerarie disputare. Scio enim, qui dixit: Ps. 45, 11. Vacate et videte. Novi etiam perturbationemP consilii semper esse nesciam, amicam otii negociosa officia re- nuere sapientiam. Quibus dum numquam ad plenum carere mereor^i, quandoque tamen minus inportune in- gruentibus, quamvis tenuiter, alleviari videor. Proinde 1146. ]ioc^' resurrectionis tempore^*^ non nostris, sed illius, Mart. 31. . . -'• . Rom.i,2b.qui propter delicta nostra mortuus est et resurrexit propter a) supervenient C3. 6. Vulg. b) arententibus .4 1. c) inter. ac civ. om. CZ. d) videbitis C 5. e) approp. om. -4 3. C 6. f) ac B 2. C 5. g) ac add. C 6. h) vcnire A. i) ut Cusp. k) ita B 2 (minio). 3 ; Intercisio — vita om. ceteri co- dices. Omnes codices verhi Longo litteram initialem minio pictam exhihent uoviimque inde versum incipiunt. Ea quae sequunfur usque ad sequentis capitiili initium cap. A'III. nu- merant et sic deinceps A I. 4. Ch, cap. VII. et sic deinceps A 3, cap. IX. et sic deinceps C3; numeri omi-ssi more solito C2. G; in marg. rtibricam Prologus pulcer exhihet C6; cum cap. 7. sine ulla distittctione coniuncta haec praehet Ciisp. 1) saluatoris C 2. m) mortui resurgunt C5. n) diu om. Cb. o) ori om. Ad. p) perturbatioue Cusp. q) me | reor J.3; mor C3. r) h' (= haec) C2. 3. s) tempora C2; tpr C3. 1) Matth. 24, 38 : sicut enim erant . . . comedentes et bibentes, nubentes et nuptui tradentes. 2) lob 21, 5: superponite digitum ori, >^ vestro; ib. 29, 9: di^itum superponebant ori suo; cf. Iudic. 18, 19. 3) Cf. Esth. 13, 2: vitam silcntio transigentes. 4) Haec ad tempus paschale (Mart. 31> anni 1146. opiime retiilit M. BUdinger, 'Die Ent- ^^ stehmig des achten Biiches Ottos von Freising', ^SB. der Wiener Akad,\ d. Wiss., Phil.-hist. Cl! , XCVIII (iSS\), p. 358. J\ I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 401 iustificatione^^ 7iostras, viribiis et ope fulti de resurrec- tione^ mortuorum fineque temporum dicere ordiamur, ipsum obnixe invocantes, ut a morte animae suscitatos digne tanta nos^ eloqui mjsteria^ concedat. 5 VIII. Cum iuxta apostolum pax et securitas dixerint,i.Thess.5,3. repentinus interitus superveniet , terribilique ignis virtute cuncta cremabuntur. Quam seculi per ignem extermi- nationem^ non solum nostri prophetico spiritu veridice^ predixerunt, sed et quidam ex gentibus humana subnixi» 10 ratione phisicis^^ opinionibus somniaverunt. Unde pre- cipuus philosophorum Plato mundum ^ abditis^ naturae rationibus, aqua prius, post igne purgandum in Tymeo suo asserit \ et quidam poetarum de eadem re sic ait * : reminiscitur^ affore tempus, /,"256^2.' 16 Quo mare, quo tellus inmensaque^ regia caeli Ardeat et mundi moles inmensa^ lahoret. Sed et Sjbilla in prophetia de Christo habita ultimi huius incendii extremique iudicii manifeste meminit ^. Refert etiam losephus primum hominem, qui rerum los.Ant.i,^. 20 causas tanto subtiliusP rimari potuit, quanto primordia- lem earum creationem recentius vidit, rerum omnium ex- terminationem unam ignis virtide, alteram aquarum multi- tudine predixisse ^. Cui concordans ex nostris Petrus : Caeli, inquit, erant prius, et terra de aqua et per aquam ^'^1^[ ^' 25 consistens verho Dei, per quem^ ille tunc mimdiis aqua in- undatus^ periit. Caeli autem, qui nunc sunt, et terra eo- dem verho repositi sunt, igni^ reservati in diem iudicii et perditionis impiorum hominum. Et infra: Adveniet diestb. 10. Domini magnus, in quo caeli magno impetu transihxint. 80 a) iustificacionem,^om?sso nostras C6. b) fulti desurrectione ^ 2. c) eos^3. d) myst. oni. A3. e) gtminationem C 5. f) -ce fortasse in loco raso B2; verid. om. A4; veridior^l. 3, mut., fortasse alio atram., veridici ^4 3. g) rat. subn. C2. 3. h) piiificis C5; phicis C6. i) prius add. C. k) additis C2. 1) in marg. alia mamcs adscripsit 0vidiusC2. m) rerainiscetur C5; Reminiscere tempus Affore 36 Ctisp. n) correptaque Ovid. o) operosa Ovid. p) sublimius A 1, iihi supra lineam signum 1 (= vel) et in marg. eadem manic eodemque atram. \ subtilius ; et subli- mius add. A 4. Cu^p, q) ita A. B 2. C; q (= quae) Cusp. cum Vulg. r) mun- datus B2. s) igne C5. 1) Haec ita neque in Timaei ea, quani Chalcidius Latine vertit, |iW) parte neque in eiusdem commentario leguntur; nescio an Otto de iis, quae Soloni ah Aegi/ptio quodam sacerdote narrata ponuntur in Plat. Tim. interpr. Chalcidio 22Csqq., ed. I. Wrobel, Lipsiae 1876, p. l^sq., cogi- tavertt, ad quae etiam Minucius Felix, Octav. c. 84 : Loquitur Plato partes orbis nunc inundare, dicit nunc alternis vicibus ardescere, Timaei tamen mentione non facta, respexit. 2) Aug. De civ. Dei XVIII, 23; supra II, 4. 3) Eundem locum Otto supra I, 2. pleniorem attulit. Ottonis Frisingensis Chroniea. 26 402 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. Vni. Quibus verbis nonnulli volunt Petrum sensisse tantum flammam^ ignis debere ascendere, quantum prius aquas diluvii constat consumpsisse ^ Ait enim : 'Caelum et terram', caelum nimirum aereum intelligens. Unde et aves caeli dicimus prius aquarum inundatione perisse ^, 5 2. Pe^-. 3, 7. eos vero, qui nimc sunt, eodem verho repositos et igni^ reservatos , id est eodem modo et qualitate ignis , quo prius aquae^, exterminandos vel in melius mutandos. VIIII. Hic non incongrue queri potest, quomodo iuxta hanc auctoritatem ipsiusque veritatis attesta- i< tionem^-^ caelum et terra transeant^ vel potius pereant, p». 101, 27. psalmista dicente^: Ipsi^ perihunt, tu autem permanehis^. Quomodo enim principales creaturae in principio factae peribunt, cum nulla substantia perire credatur^ et scriptura sacra omnibus fluxis et transitoriis prius enu- £■«?. 1, 4. meratis dicat: Terra vero in eternum stat? Numquid, terra^ stante caelum, quod dignius est* et superius, peribit? Qui scrupulus facilius solvitur, si quid*^, se- cundum quid^ dicatur, diligentius intueamur. Dicimus enim transire diversis modis ^. Est * namque transitus 2 de non esse ad esse vel de esse ad non esse vel de esse ad aliter esse: id est transitus, ut ficto nomine dicam, aliationis a faciendo aliud vel alterationis a faciendo alteratum. Qui transitus alterationis in di- vina pagina diversis modis fieri dicitur, id est vel de bono in malum vel de malo ad™ bonum vel de bono in melius vel de malo in deterius. De bono in malum transivit Lucifer, factus de angelo diabolus, de vita ad *) Pro Est — in deterius (1. 21) C: Est° transitus de bono in malum, de malo ad^ bonum, de malo in l deterius, de bono In melius. a) flammas C2. b) igne C2. c) aqua AZ. d) atteatatione .4 3. e) trans- eunt B2. f) dic. psalm. B2; dic. om. C3. g) autem add. A3. h) stante terra C2. 3. 6. i) et superius est A. Cd. k) quod C2. 1) q (= quod) C2, ubi alia [ manu sensum eius superscr. m) in u4 4. n) et C2. o) in C2. 1) Aug. De civ. Dei XX, 18. 2) Cf. Gen. 7, 21 sqq. 3) MaUh. 5, 18. 24, 35 ; Marc. 13; 31 ; Luc. 21, 33 ; cf. infra VIII, 9 fin. 4) Ad Aug. De civ. Dei XX, 24. Otto propius non accedit. 5) Cf. Hugo de S. Vict., Erud. didasc. I, 7 ; [Hugo de S. Vict.J, Quaest. in epist. I. ad Cor. qu. 67, ubi etiam Eccl. 1, 4. affertur. 6) In iis, quae se- quuntur, Ottonem cum vulgari liiteratorum saeculi sui opinione quam maxime convenire ex iis, quae I. Schmidlin, 'Philosoph. Jahrb. der Gorres-Gesellschaft' XVIII, p. ^^20 sq. congessit, apparet. -| I 1 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 403 mortem vergens^. De malo ad bonum Paulus, ex per- secutore factus apostolus, de morte ad vitam transiens^. De malo in deterius Herodes, de cruciatibus corporis ad sevissima ^ebennae transmeans tormenta. De bono 6 in melius quilibet fidelis, de bona huius vitae conver- satione transiens^ ad bravium retributionis eternae. Etenim de Christo dicitur, quia ti^ansiYit^ de hoc mundo loh. 13, i. acl patrem. Sic ergo® caelum et terra, dum transire ^2, dicuntur^, nequaquam de esse ad non esse vergere 10 *velud abolenda, quod^'-* esset^ transire ad aliud esse, sed de hoc statu ad* aliter esse, id est ad alium pulchriorem longeque excellentiorem ^, commutanda et transfiguranda asseruntnr. Unde Paulus: Preterit^ figurai.cor.7,u. huius mundi: figura inquit, non natura^. Psalmista quo- 15 que, ne quod dixerat : Ipsi perihunt, asperius interpre- taremur, subiunxit: Sicut vestimentum veterascent^ , et sicut Ps. 101, 21. opertorium^ mutahis eos, et mutahuntur. Ac si diceret: Tabescentia et quasi senescentia ex longa et multimoda corruptione haec elementa meliori statu velud decentiori ,1» amictu decorata innovabis. Quamvis, si recte inspicia- mus, quid"^ et cui dixerit, haut miremur caelum et terram perire" dixisse. Ait enim et Deo: Ipsi^ perihunt,ib. tu autem permanes^, et rursum: Sicut vestimentum vetera-ib.v.2isq_. scent, et sicut opertorium^ mutahis eos, et mutahuntur; tu '6 autem idem ipse es, et anni tui non deficient. Considera^* ergo, quod Deo dicitur: Tu autem permanes, et: Tu idem ipse es, et anni tui non deficient, et non^ miraberis rem stabilissimam ^ , sed^^ creaturam, ad^ creatoris sui incom- mutabilitatis et identitatis comparationem perire, vetera- scere, commutari debere, cuius^ puritatis intuitu res *) quod — ahud esse et ad ahter esse id est (l. ll^ om. C. a) vergens — ad vitam (l. 2) om. C 3. 6; post ad mortem scripta ad vitam postea maiore ex parte erasa C3. b) transiuit (7 6. c) trans. om. A i. d) transitum habuit CQ. e) enim C 2. 3. f) predicuntur C. g) ita AS (q) ; c} ^ 1 ; 4' ^4; que B2; q Cusp. h) essent Cusp. i) enim add. (76. Vulg. k) veterescent Ai. Ciy. l) o. A4; oper. C3; operimentum (75. 6. m) q (= qui) C2. 6. n) -re in loco raso B2; perisse A3. o) Ipsi perib. om. A. B2. p) perm. (73; permanebis (76. q) opert B2; opert. C2; o. -4.1. 4; oper. (7 3. 5; operiin (76. r)Considera — deficient {l. 21) om. A. B2. s) non om. (76. t) subtilissimam (7 6. u) sci- licet (7 2; S5 C6. v) et (7 2; a C5. w) cuius om. A, manu multo recentiore, fortasse saec. XVI. demum, add. in loco raso A 1. 1) Cf. Aug. De civ. Dei XX, 16. 2) Aug. De civ. Dei XX, 14 (ed. Domhart II, p. 439^ ; cf. [Hugon. de S. Vict.J Quaest. in ep. I. ad X Cm\ qu. 67. 26* 404 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. mundissimae non mundae iudicantur , sicut dicitur : /ofci5, 15. Astra no7i sunt muncla. in conspedu eius. Erit igitur^ ^jooc. 21, 1. non abolita substantia*^, sed mutata figura caelum novumy et terr2i nova,^, novo usui novo decore, novis corporibus decenter preparata omnique inequalitate ac squalore de- terso ad instar paradisi Dei purificata. Sunt qui'^ dicant duo elementa, aerem et aquam, tamquam post resurrectionem non necessaria, uno^ in terram, altero in etherem commutato, non superesse ^. ib. Unde in Apocalipsi : Et mare iam non est. Non enim ut supra caelum et terram transire mare, sed non esse dixit. Alii ea non deperire, ut non sint, sed in melius sicut et® terram inmutari opinantur, sicut rursum lo- ib. 4, 6. 15, 2. hannes in Apocalipsi mare vitreum se vidisse testatur, quod tamen misterialiter potius quam ad litteram in- telligendum^ videtur»-^. Hoc de aqua. Aer autem sive in subtilitatem^ etheris transeat, sive in propria substantia manens liquatus et defecatus existat, nequa- iifarc.13,31. quam in ipso^ fallit, quod dictum est: Caelum et terra transihit^-'^. Quod si quis acutius discutiens ipsum quo- que etherem huius purificationis participem esse^ futu- rum et in ampliorem claritatem transiturum ^^ autumat de ipsoque^ dictum, quod caelum^ transeat, non ca- lumpniamur. X. His transactis vera octava resurrectioqueP mortuorum restat^ Resurgent ergo omnes, sed non Dan. 12, 2. pari uiodo omnes, aliis iuxta Danielem in vitam eternam,. aliis^ in obprobriumj ut videant semper, de terrae pulvere evigilantihus^' . Hic profecto notandum est duas esse' resurrectiones, animae^ videlicet et corporis^, quarum a) ergo C 2. 6. b) eius add. C 6. c) qui om. B 2. Cb. d) unam CQ. e) in C2. f) vid. intellig. C2. 3. g-) est vel videtur CQ. h) sublimitatem C2. i) ipsa A. k) transib -4 4; transibunt Vulg. 1) esse om. C6. m) transit. om. Ai. n) -que om. C 2 ; ipso quoque C 3. o) et terra add. C 3. p) -que erasum C 3. q) alii C5. 6. r) iia Ai. Viilg,; vigilantibus ceteri codices ; cf. infra p. HO, l.l. s) resurr. esse A. t) videl. aniuiae A 3. 1) Cf. supra p. 403, n. 2. 2) Cf. Roberti Pulli Smtent. VIII, 14,' ubi ignem atque aquam extremo ardore omnino, iuxta scripturas, dis-' solvendos esse legimus. 3) Cf. Aug. De civ. Dei XX, 16. 4) Cf.\ supra p. 402, n. 3. 5) Augustinum (De civ. Dei XX, 14. 16^, Hiir'\ gonem de S. Victore (De sacram. II, pars 17 sq.), Hoftorium Ai(gust.\ >».. in Eliicidario resurrectionem et ultimum iudiciuni ante conflagrationeml mundi ponere, Robertum Pullum et ex posteris ex. gr. Thomam eundem, '■ l.f quem Ottonem, ordinem tenere Schmidlin, 'Zeitschr. fiir katholische lil Theologie' XXIX, p. 456, animadvertit. 6) De duabus resurrectio- *• M, nibus cf. Aug. De civ. Dei XX, 6; Honor. August. Elucid. III, 11. Ulil, i OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 405 iuxta duas naturas''^ Christus filius Dei primogenitus ex mortuis auctor existit. Est enim vita corporis anima, vita animae Deus^. Secundum hoc ergo, quod Deus est, ani- mas peccato mortuas- suscitat verbum*^ Dei filius; se- 5 cundum quod homo est, suscitat corpora homo^ hominis fiiius^ Quod ipse in Evangelio loquens insinuat his verbis : Amen, amen dico vohis, qtiia venit hora et nuncioh.5,25. est, qitando mortui audient vocem filii JDei, et qui audierint vivent^. Hoc de prima resurrectione dictum^*, ex hoc 10 quod dicitur: Nunc^ est, nemo ambigere permittitur. Subsequenter autem de alia^ loquens ait: Sicut patenb. 26. hahet vitam in semet ipso, sic dedit et^* filio vitam hahere in semet ipso. Habet® quippe solus^ Deus vitam in semet ipso, qui ex se, a se«, in se vivens aliunde vivere^ non 16 accipit^ cui est vivere quod esse, nec aliud esse quam vivere, quia ipse est vita, et sic vita, quod ab eo omnis vita. In ipso enim vivimus, movemur et sumus, sine ipso acu 17, 28. nec vivimus nec movemur nec sumus, quia quod factum est non in se, sed in ipso vita est^. Dedit ergo et filio 10J1.5, 26. f2o vitam hahere in semet ipso, dum homini in Deum assumpto dedit habere ex gratia, quod Deus Dei filius habuit ex natura. Unde subsequentia precedenti sensui per con- iunctionem continuans : Fotestatem, inquit, dedit ei et iu-ih.21. dicium facere, quia filius hominis est. Ac si dicat: Qui |86 dedit vitam habere in semet ipso, dedit potestatem^ et iudicium facere, non quia filius^ Dei, sed quia filius hominis est. Non enim ex hoc, quod filius Dei est, aliquid dedit ei pater, vel aliquam potestatem accepit a patre, cui sicut^" consubstantialis et coeternus, ita" w coomnipotens ab eterno genitus est, nisi forte dedit^ dicamus quod genuit. Quid autem amplius de secunda agat resurrectione, consequenter audiamus. Nolite, ait, »6.28*9. mirari hoc, quia venit^ hora. Hora profecto novissima, non quae nunc est, sed quando, qui in monumentis sunt^ a) uat. om. C. b) verbum — suscitat (l. 5) om. C 3. c) homo om. C c*) est add. CQ. d) u Al. d*) et om. C G. e) Habet — ipso om. C 2. f) Deus solus A. g) a se om. C 2. h) vitam A. i) accepit C2. 3. 6. k) ei add. C6. 1) est add. C2. ra) sicut om. A3. n) et add. C6. o) dedit om. A3. p) ve- niet C3. Aug. q) sunt om. CQ. 1) Aug. passim, ex. gr. Serm. Q2, 2. 66, 4, 5. 161, 6. 273, 1 ; De civ. Dei XIX, 26. 2) Cf. ex. gr. Eph. 2, 5. 3) Aug. In ev. loh. tract. 19, 15. 4) Ad haec et ea, quae sequuntur, cf. etiam ibid. \ tract. 19 — 28. 5) Id est corpo7'um, Aug. l. c. 19, 16. 6) Cf. I loh. 1, Ssq. 406 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. joh. 5, 25. audient vocem eius et procedent ^. Superius dixit : Venit Jiora et nunc'^ est, quando ^nortui audient vocem filii Dei, et qui audierint vivent, primam resurrectionem ex se in hoc, quod Deus Dei filius est, fieri declarans. Secundo tfc. V.27. cum^ dixisset, quod potestatem dedit ei pater^ et iudicium 6 ih. V. 28. facere, quia filius hominis est, subiunxit : Nolite mirari^, quia venit hora, quando qui in monumentis sunt audient !l vocem eius et procedent. *Ac si diceret: Ne miremini, *» si potestatem accepi® filius hominis iudicium facere, cum et potestatem acceperim corpora in cinerem redacta ex i monumentis ad vitam^ revocare. Qui ergo in prima re- surrectione a morte animae suscitatus fuerit, in secunda de corruptione^ ad incorruptionem immutatus - transibit. ^poe. 20, 6. Unde estillud: Beatus^^ qui partem^ habet in resurrectione prima, in hoc secunda mors potestatem non hahet. Sequitur i ex obposito eum, qui in peccatis suis moriens ^ primae resurrectionis particeps non fuerit, maledictum secundae- que morti eternaliter addicendum^-*. XI. Quod autem resurgant mortui , non solum Evangelia et apostoli novaeque legis doctores affirmant, s sed et antiqui patres prophetico spiritu predixerunt. j»fa«A 22 32 Q^^l^^ ^st illud legislatoris "^ testimonium ^ quod Do- Marc. u, mums, ad confutandos Sadduceos^ produxit, dicens : Ego "^*^' sum Deus Abraham, Deus Ysaac, Deus lacoh, cum non sit loh 14, 14. mortuorum , sed vivorum Deus. Et in libro lob : Putasne s mortuus homo rursum vivat^ ? Cunctis diehus, quihus nunc ib.w,2b.milito, expecto, donec veniat immutatio mea, Credo, quod redemptor meus^ vivit et in novissimo^ die de terra^ resur- Eze^h.zi,Yecturus^ sum. Et illud Ezechielis: Ossa arida, audife verhum Domini^. Haec dicit Dominus: 'Ecce ego intro- mittam^ in vos spiritum, et vivetis, et daho super vos nervos et succrescere faciam super vos carnes et superextendam in vohis cutem et daho vohis spiritum, et vivetis'. Et infra: a) u ^ 1. b) cum om. Cb. c) pater om. C 6. d) hoc add. C 5. 6. j e) accep Cb. t) vita B2. g) correptine B2. h) et sanctus add. Cusp. cttni Vulg. j| i) habet partem Cb. Vtilg. k) addicandum C2. 3; adiudicandura C5; iudicandum C6. 1) Qualem C 2. m) -laloris supra lin. A'd\ legislatores ^4. B 2, corr. -latoris A i\ latoris legis C2. 3. n) iudeos C6. o) ita A\. 3. C6. Ctisp., Vulg.; v, A4: vi. C3; , vivet B2. C2. 5. p) meus om. C2. q) noviss. om. A i. r) de terra om. A. C2. j s) 8ur. C3. Cusp., Vulg. t) Dom. om. C3. u) mitto A3; intromitto AA. « 1) Verba interdum (quando, eius) magis cum AugusWno (De civ. ^jij Dei XX, Q) quam ctim sacra scriptura vulgatae edit. conveniunt. 2) Cf. ' | 1. Cor. 15, 42. b2sq. 3) Ex gr. 3. Beg. 16, 18. 19: mortuus est in i | peccatis suis. 4:) Cf. Aug. De civ. Dei XX, 6 /jn. XIX, 28. ' ^ 6) Exod. 3, 6. ' jl OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 407 Et accesserunt ossa ad ossa, uniimquodque ad mncturamEzech. 37,1. suam. Item : Ecce ego aperiam tumulos vestros et educamib. 12. vos de sepidcris vestrisy popidus meus. Qaid, rogo, planius, quid evidentius de re tam secreta, tam profunda, tam 5 abdita dici potuit ? Ossibus enim et aridis ^, quasi iam sementem in se amisso phisicae* virore non babentibus, nervos succrescere , carne vestiri, cute superextendi, spiritu reanimari-, postremo talibus de tumulis suis^ produci divina virtute predicit. Quamquam et illa ra- 10 tione, cuius et Paulus meminit, ubi ait: Tu quod seminas, 1. cor.ib,3Q. non vivificatnr, nisi prius moriatur, ad credendam resur- rectionem inducamur, qui singulis annis mundum estivali fervore decoqui, autumpnali siccitate decoctum arefieri, hiemali algore arefactum emori, veris benigna humiditate 15 redivivo virore tamquam de morte suscitari conspicimus. Qualiter vero quaedam ex causis naturae inditis*^ natu- raliter, alia ex causis sibi reservatis potentialiter creator omnium operetur, alibi dicta'^ presentem locum non flagitant. t 20 XII. His dictis videndum est, quomodo, qua etate, quo sexu, qua forma mortui resurgant. Ubi primo sciendum est omnia humana corpora, sive aquis absorpta, sive flammis consumpta, sive in^ visceribus terrae in cinerem® redacta, sive a bestiis devorata et incorporata, 25 sive per diversa terrarum spacia^ distracta et separata» fuerint, iuxta apostolum iussu^ Domini in voce archangeli^'^^\^^^' et tuha Dei ad pristinam vitae substantiam indubitanter redire"*. Besurgent autem omnes, ut ait Augustinus, tam^J'xxiiii%. magni corpore, quam vel^ erant vel futuri erant etate iuve- 30 nili^, quamvis nichil^ oherit^, etiamsi erit infantilis^ vel senilis corporis forma, uhi nec mentis nec ipsius corporis ulla remanehit infirmitas. TJnde etiamsi quis in eo corporis modo, in quo mortuus est, resurrecturum unumquemque a) phisici J5 2; virore physice C. b) suis om. CQ. c) indiciis C2. 3. d) in 35 om. B2. e) cinere -4 3. f) etiam add. (7 6. g) et sep. om. C 6, post fueriut collocat. C3. h) Dom. iussu C5. i) q vel C6; corp. quales C2. 3. k) viuendi C2. 3. 1) nichil om. C6. m) obierit A (radendo corr. oberit A3). n) infan- tulis ^l. 3; infantulus A^. C2. 1) Ezech. 37, 4. 2) Ezech. 37, 6, modo p. 406, l. 31 sqq. allatus. 40 3) Aug. De civ. Dei XXI, 7 sq. ; De Genesi ad litteram lib. IX, 17, 32. 18, 33; cf. Hugo de S. Vict., Summa Sentent. III, 3. Perperam Schmidlin, 'Philosoph. Jahrbuch der Gorres-Ges.' XVIII, p. 4:21 sqq., deperditum Ottonis libellum hinc elicere posse sibi visus est. 4) Cf. Aug. De civ. Dei XXII, 20; Enchirid. 88. I I 408 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. hominem contendit, non est cum illo laboriosa contradictione , ^^ffj^j^^^' pnqnandum. Nonmdli^-'^ propter Jioc, qiiod dictum est: ™ 'Donec occurramus omnes in virum perfectum, in mensuram u etatis plenitudinis Christi ' ^ et: ^conformes imaginis filii ' Dei ' ^, nec in sexu femineo resurrecturas feminas credunt, 5 sed in virili omnes^ , quoniam Deus^ solum hominem fecit ex limo, feminam ex viro. Sed mihi melius sapere videntur, tj qui utrumque sexum resurrecturum esse non duhitant. Non enim libido^ ibi erit, quae confusionis est caiisa. Corporibus ergo illis vitia detrahentur, natura servabitur^. Non est 10 j autem vitium femineus^ sexus, sed natura. Erunt enim membra feminea non accommodata' usui veteri, sed decori novo, quo non illiciatur^ aspicientis concupiscentia^ , quae mdla erit, sed Dei laudetur clementia et sapientia, qusie et quod non erat fecit et liberavit a corruptione quod fecit. Et 15 »6. post pauca : Creatura Dei est femina sicut vir, sed ut de viro fieret, unitas commendatm:. QuisL ergo utrumque sexum instituit^ , utrumque restituet. Haec Augustinus. Superest, ut de forma eorum^^ disputemus. Non ,^ enim^ gygantes in tam magna staturae *quantitate "\ 20 nanos in tam exigua parvitatis extremitate, contractos vel debiles in^ tam imbecilli inequalitate , Ethiopes in tam tetra^ coloris deformitate, pingues vel macilentos in sua superfluitate vel tenuitate ad vitam, quae omni macula et labe carere debet, credendum est revocari. 25 t&.xxj/, 19. Unde item^ Augustinus: Omnis pulchritudo corporis est^ partium congruentia cum quadam coloris suavitate. Ubi autem non est partium congruentia, aut ideo^ offendit, quia pravum^ est, aut ideo, quia parum^ , aut ideo, quianimium^. Proinde mdla erit deformitas , quam facit incongruentia 30 partium, ubi et quae prava sunt corrigentur, et quod minus est quam decet, unde creator novit, inde subplebitur, et quod plus est quam decet, materiae servata integritate detrahetur. Coloris porro suavitas quanta erit, ubi iusti fulgebunt sicuf^ a) manu saec. XIV. superscr. heretici A la, et ifa in textu Al^.^'. Ciisp. 35 b) aiunt add. C2. 3. 6, Aufy. c) Deus oni. C 6. d) ibi lib. erit ^4; ibidem lib. erit C6. e) saluabitur vel seruabitur C 6. f) fem. om. C6; sexus fem. C2. 3. 5. g) alliciatur C 6. Auff. h) et (conspiciencia delet.) concupia C 2. i) constituit C2. 3. k) eorum om. C6. 1) est ut add. Cii. m) nec add. Cd. n) ita A4. C5|_in om. ceteri codices, Citsp. o) terra A3. p) ait B2. q) est partium oni. C'2. 40 r) iui, prius i erasiim B 2. s) parvum A 3. 0 2. t) est add. C 3. u) minimuni B2. v) sic C3. 1) Hanc sententiam ex. gr. Ebrardus Flandrensis in lihro Anti- haeresis c. 18, qiiein attulit h. m. Wilmans, I. Gretser, Trias scriptorum adversus Waldcnsium sectam, Ingolst. 1614; y. 148 sq., impugnat. 45 2) Eph. 4; 13. 3) Eom. 8, 29. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. Vm. 409 sol^ in regno patris sui^ .^ Quae claritas in Christi corpore, cum resurrexit, ah oculis cliscipulorum potius ahscondita fuisse quani defuisse credenda est. Haec de iustis; repro- borum enim qualitatem^ investigare superfluum est. 5 De^^ monstruosis vero et abortivis id sentiendum^ reor, quod omne , cui haec dif finitio animal rationale et l^ mortale^, congruit, vel ad vitam vel ad mortem resur- |H recturum esse credamus. Si ergo sunt aliquae gentes " monstruosae^" -, quae rationales sint et mortales, vel ab- 10 ortivi ^, qui iam animam habere ceperunt, de quibus Moyses in Deutronomio loquens: Si quis, ait, percusseritli, iTaq^'. mulierem, et illa ahortivum fecerit, si forinatum fuerit, redddit animam pro anima^, huic legi subiacent. Cetera vero ratione carentia, quantumcumque humanae^ simili- 15 tudini accedant , ut simiae ^, vel quocumque modo humano generi antiquus hostis per haec^^ illudat, ut Fauni*\ et si qua sunt huiusmodi, ab hac resurrectione aliena ^ noscuntur. Ceterum de ermaf roditis ^, bicipiti- bus^, quos naturae error vel male coniunxit vel male 20 divisit, laboriose disputare necesse non est, presertim cum in aliis scripturae locis copiose^^ satis a patribus haec enodata sit questio^. XIII. ^ Nunc inquirendum est de his, qui vivi"^ a) sol om. B2. b) eorum ^4. C6. c) inequalitatera C6. d) novum 25 capitulMn (XIII. ^l. 3; XIIII. ^4. C5; XV. C3; num, om. C 2. 6) incipiunt A. C ; etiam B 2 Utteram D initialem minio pictam habet, numero XII. minio scripto eraso. e) credenda C2. f) monstr. om. C3. g) hum. om. C6. h) hoc C2. 3. 6. i) esse sttprn Hn. add. C 3. k) cop. om. C 6. 1) XIIII. et sic deinceps ,41.3; XV. et sic deinceps AA. C5; XVI. et sic deinceps C3; num. om. et sic deinceps C2. 6. m) vivi 30 om. C 2, alia manu superscr. C 3. 1) Ex. gr. Aug. De civ. Dei XVI, 8 (ed DombaH II, p. 135^; Porphf/1'ius, Liber Isagogarum in Categorias Aristotelis tract. II, 3; Boethius, De consol. philos. 7, prosa Q, ed. Peiper p. 22 ; Gilberti Porret. Comm. in l. Boethii De duabus naturis et una persona Christi (Boethii 35 opera, ed. Basil. 1570, p. 1256^. 2) Quarum varia genera enumerat Aug., De civ. Dei XVI, 8. 3) Cf. Aug. De civ. Dei XXII, 13 ; Enchirid. Sbsq. C== Hugo de S. Vict., De sacram. II, 17, 13 sq.). 4) Ita etiam Uugo de S. Vict., Summa Sentent. III, 12 {sed Moyses in Exodo) ; sacra scrip- tura vulgatae edit. verbis gravissimis non concordat, Exod. 21, 22 sq.: 40 Si rixati fuerint viri, et percusserit quis mulierem praegnantem, et abor- tivum quidem fecerit, sed ipsa vixerit, subiacebit damno, quantum maritus mulieris expetierit et arbitri iudicaverint. Sin autem mors eius fuerit subsecuta, reddet animam pro anima. 5) Quas comme- morat ex. gr. Aug., De civ. Dei XVI, 8. 6) Quos habet ex. gr. Aug. 46 ib. XV, 23. 7) Quos habet ex. gr. Aug. ib. XVI, 8. 8) Cf. ibidem. 9) De resmv^ectione monstruosorum foetuum in universum cf. Aug. Enchi- rid. 87 (= Hugo de S. Vict., De sacrani. II, 17, 14/ 410 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. repperiuntur^, ■utrum in illo statu ad iudicium rapiantur, vel potius sicut et alii moriantur et iterum resurgant ^. Nemo enim resurgere^ potest, qui prius non moritur. i.pc/r. 4,5.2 Non desunt quippe, qui putent hoc, quod dicitur tudi- care vivos et ^nortuos, sic accipiendum, ut*^ vivos eos, qui 5 in carne residui inveniantur^, dicant, eos vero, qui dor- mierunt^ et de pulvere^ terrae evigilabunt *, mortuos intelligant. Quibus accommodatum videtur quod in Paulo ■^•5^2-16.^' legitur: Nolumus enim^ vos ignorare de dormientihus, ut non contristemini, sicut et^ ceteri, qui spem non liabent. Si 10 enim credimus, quod lesus mortuus est et resurrexit, ita et Deus eos, qui dormierunt, per lesum adducet cum eo. Hoc enim vohis^ dicimus in verho^ Domini, quia nos, qui vivimus, qui residui sumus in adventu Domini, non preveniemus eos, qui dormierunt, quoniam ipse Dominus in iussu et in voce is archangeli et in tuha Dei descendet de caelo^, et mortui, qui in Christo sunt, resurgent primi. Deinde nos, qui vivimiis^ , qui relinquimur, simul rapiemtir^ cum illis in nuhihus oh- viam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus. Quae verba sonare videntur Domino ad iudicium descen- 20 denti sanctos, qui adhuc vivunt sive qui a morte resur- gunt, simul in aere occurrere. Velocitatem enim resur- gendi significans mortuos a vivis ait non preveniri, sed istos simul^ eadem hora, eodem momento cum illis ob- viam Ohristo in aera rapi. Sed iuxta hunc^ sensum, si, 2S qui vivi reperti fuerint, non morientur, quomodo gene- ralis erit resurrectio ? quomodo stabit quod dicit Paulus : i.cor.15,51. Omnes quidem resurgemus? Numquid sibi ipsi contrarius estimabitur? Absit! luxta maiorum ^ igitur nostrorum diffinitionemP et verum est, quod vivi^ cum his qui re- 3c surgunt simul rapiantur^ in aera, et verum est, quod^, - Ps. 88, 49. iuxta quod^ in psalmo canitur: Quis est homo, qui vivit^ a) manu saec. XVI, ut videtur, superscr. rapiuutur A 1. b) surgere A (re- manu saec. XVI, ut videtur, supra lin. add, A 1). c) ut om. C 5. d) in- venientur C5. e) terre pulv. C2. 5. f) enim om. C5; autem Vxdg. g) et oyn. A\. 81 h) vobis om. C6; dic. vobis C2. 3. i) in verbo om. C 2. k) de caelo om. C3. 1) qui residui sumus add. C6. m) rapiemus B2. n) eadem hora simul C 3. o) sensum hunc C5. p) estimacionem ac diffinicionem C 6. q) vivi om. C2. r) rapientur C5. 6; rapiuntur ed. Wilmansiana errore typothetae. s) quod om. C2. 5. t) cj radendo mtit. V B2. u) vivet -4 4. C5. 6. Viilff. 1) Cf. Aug, De civ. Dei XX, 20. 2) Cf. etiam 2. Tim. 4, 1. 3) 1. Thess. 4, 14 sg..* Deus eos, qui dorraierunt per lesum, adducet cum eo non praeveniemus eos, qui dormierunt, quae infra l. 12 — 15. allata sunt. 4) Dan. 12, 2: multi de his, qui dormiunt in pulvere terrae, evigilabunt. 5) Ad vocem maiorum cf. supra Ily 4( Frol., p. 68, l. 28. ' I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 411 et non videhit mortem? a debito^ universae carnis, quod et Dominus, qui nil rapuerat, exsolvere ^ voluit, immunesc/-.j>s-.68, 5. non erunt. Potest quippe omnipotens, qui cuncta^ creavit ex nichilo, mira eos celeritate in ipso raptu morte 5 dissolvere statimque ad vitam revocare -. Quamvis vivi et mortui tropice^ boni et mali accipi non incongrue possint^^ Si quis vero dicat eos in illo generali incendio cremandos et sic ad vitam cum aliis sanctis revocandos, non est cum eo decertandum ; tantum videat, quomodo 10 verba apostoli, quibus obviam Christo in aera rapi di- cuntur, intellig^at. XIIII.® Cuius^ in verbis nec hoc transeunter le- gendum est, quid vocem archangeli, quid tubam Dei^ intelligat. Nam et alibi de eodem^^ loquens misterio 15 Omnes , ait, resurgemtis , sed non omnes immutabimtir in^''il 1. Cor. 15, sq. momento, in ictit oculi, in novissima tuha. Canet^ enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutahimur. 9.285. Novissimam tubam ponens alias prius increpuisse *de- clarat. Habes profecto in Apocalipsi: JEt VII aiigeli^, Apoc.s,^^. 20 qui hahehant VII tuhas, paraverunt se, ut tuha canerent, et primus angelus tuha cecinit et secundus et tercius et ita usque ad septimum. Quam tubam novissimam Paulum vocasse non inconvenienter intelligi potest. Sunt qui VI tubas ante novissimam sanctos predicatores, qui per 25 VI mundi^ aetates verbo sacrae exhortationis torpentia corda nunc quasi concisius"^ insonando premiorum pro- missis allexerint, nunc velud asperius" increpitando^ minis et terrore penarum perculserintP, intelligant ^, quales in prima Enoch, in secunda Noe, in tercia Abraham 30 et patriarchae, in quarta Mojses, in quinta David et prophetae, in sexta Christus et apostoli eorumque se- quaces^ fuere^. At septimam'^", quam et^ novissimam, a) mortem? adhibito C 2. 3. b) cuncta om. C3. c") typice A. B2. d) pos- 8unt C6. e) XV. corr. Xllir. B2; cf. p. 409, n. 1. f) Huius ^. g) Dei om. C6. 35 h)eoC2. i) Canent B 2. k) ang. om. iJ 2. 1) etates mundi ^ 3. m) concisus ^ 1. 3, alio atram. corr. concisius A 3, manu s. XVI. corr. concisius A 1 ; conscisus corr. con- scisius B2: conscisius C2. 6. n) aperius mut. apercius C2; apertius C3. o) ita B2 (increpita do). C (sed C 3 radendo mut. increpando^ ; increpando ^. p) ita codices ; perculerint Cusp. q) successores C6. r) ita Cb. Cusp. ; septima A. B2. C2. 3.6. 40 s) et om. C6. 1) Ps. Q8, 5 : quae non rapui, tunc exolvebam. 2) Aug. l. c. 3) Cf. Haymonis Halberst. Expos. in Apoc. II, 8; Migne, Patrol. Lat. CXVII, col. 1044 ; Brunonis Ast. Expos. in Apoc. III in., Migne l. c. CLXV, col. 646 ; post Ottonis aetatem Richardus de S. Victore, In Apoc. I 45 III, 1, Migne l. c. CXCVI, col. 776. 4) Prorsus alias personas his septem Apocalypseos angelis designari facit ex. gr. Berengaudus, Expos. super 7 visiones libri Apocal., Migne l. c. XVII, col. 934 sqq. 1) Ex. gr. Gerhohits Reichersperg. in Lih. de orcl. don. s. spi- ritus (a. 1142. vel 1143. composito), MG. Lihelli de lite III, p. 282, cf. p. 278. 2) Ipsius prophetae verha, Zach. 12, 10, ah Ottone tnagis recedunt. 3) Cf. Aug. De civ. Dei XX, 30. il 412 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. vocem ad excitationem dormientium emissam, tanto terribilius concrepantem, quanto presentius^ et quasi re- alius ea, quae ante predicta fuerunt, ipso effectu pro- dentem, vocant. Qui sonus, quia per ministerium ange- lorum fieri creditur, vox propter rem, tuba propter signi- 5 ficationem non inconvenienter appellatur. Si enim Do- mino tranquillo et sereno ad caelos ascendente vox an- Act. 1, 11. gelica : Sic veniet, quemadmodum vidistis eum euntem^ in p.^.Ae,6.caelum^, leniter insonans voci tubae iuxta illud: Ascendit Deus in iuhiIa.tione^ , et Dominus in voce tuhae, comparatur, lo quanto magis ipso in maiestate® metuendo et severo ad iudicium^ descendente vox angelica vivos et mortuos ad iudicium terribiliter exsuscitans tuba vocatur? Si pre- dicentium futurum iudicium vox tuba fuit, quanto magis realiter et presentialiter illud idem edicentium sonus i5 !| tuba erit? Nonnulli VII tubas VII donis spiritus» sancti exquisitius comparant singulaque singulis etatibus descen- ; dendo tribuentes novissimam tubam spiritum timoris '• appellant ^ | XV. ^^ His consummatis ad iudicium et utriusque 20 k civitatis ultimam^ discussionem Dominum venire non^ dubium est. Veniet autem iudicaturus in ea forma, in qua prius venerat iudicandus, ut equa lance mundus eum severum discretorem inveniat, quem in carne humi- liter venientem elata prius mente contempserat. Unde 25 loh. 19, 37. est illud propheticum - : Videhunt, in quem transfixerunt. ib. b, 22. Pater enim in sua^ persona non^* iudicans omne iudicium filio^^ dedit'^, ut, quem prius diversis obprobriis crucique PA.7. 2, 10. innocentem exposuerat, hunc caelestium^, terrestrium et Act. 10, i2.infernorum dominum constituens iudicem vivorum et mor- 30 tuorum faciat^. Quae tamen humanaP forma cum mitis appareat iustis, tanto erit clarior^ et formidabilior impiis, quanto eis antea visa fuit^' obscurior et despicabilior. Aspectus enim eius et fortitudo, quae in priori adventu a) presentis A (mann s. XVI. corr. -ius Al). b) euntem om. C2; a. ^ 4. 35 c) caelum om. Ai. C2. d) iubilo C3. Vttlg.; iubil. C6; i. ^14. e) sua add. C. f) terribiliter add. C3. g) sancti spir. C5. h) XVI. corr. XV. B2; cf. p. 409, «. 1. i) ultima B 2. k) dubium noa C. 1) in pers. sua A. 1*) non om. A 4. m) dedit lilio A4:. C6. Vitlff. n) et add. C6. 0) faciet A. p) huna B 2. q) imp. cl. et formid. C 2. 3. 5; cl. imp. et formid. CG. r) eis add. iterum C 5. 40 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 413 non perdita fuscabantur, sed non visa abscondebantur, tanto in eo erunt manifestius, quanto ad vindictam ad- versariorum exerentur^ vehementius. Unde est illud Malachiae: Quis poterit cogitare cliem adventus eius? Kxxi^ Mai.i,2sq. 5 quis stabit ad videndum eum? Ipse enim quasi ignis con- flans et quasi herha fullonum, et sedebit conflans et emun- dans^ argentum, et^ purgabit fdios Levi. Quod est dicere : Non solum eos, qui quasi stipula ab igne furoris eius A^f/H/m i, lo. consumentur^ , condempnabit, sed et illos, qui sortem 10 hereditatis non habentes in terra Levi filii vocantur ^, vel eos, qui argento comparati digni, quo in caelesti theca reponantur, inventi fuerint, virtutis suae super- excellenti maiestate terrebit territosque iuxta beatum7oi4i, lo. lob - purgabit. Nam et virtutes caelorum movehuntur. Et luc. 21, 26. 15 hanc districtionem * fulgoremque iudicantis arbitror in- tellexisse Danielem, cum diceret: Thronus eius flammaeDan.i^^nq. ignis, rotae eius ignis» accensus, fluvius igneus rapidusque egrediehatur a facie eius. Cum quanta enim*^ superin- estimabili gloria caelestisque curiae perlucida frequentia 20 gloriosus et admirabilis appareat, idem propheta sub- iungit: Ililia^ milium ministrahant ei, et^ decies miliesib. 10. centena milia assistehant ei. XVI. Itaque ^ ambabus his civitatibus coram throno maiestatis suae presentatis, una"^ ad dexteram, id esf^ 25 partem potiorem^, altera ad sinistram posita^, causa utriusque iustissimo iudicio terminabitur. Porro nuUa erit in iudicando difficultas , ubi cognoscendarum con- scientiarum se invicem accusantium seu^ defendentium tanta erit iudicis vivax facilitas. Unde Daniel in libro 30 visionis suae: ludicium, inquit^', sedit, et lihri aperti simt. 11.1,10. Manifestius autem lohannes in Apocalipsi sua: Vidi,^P'^^--^^ ait, thronum magnum, candidum et sedentem super eum, ad^ cuius conspectum fugit caelum et terra, et locus non^ est^ inventus ab eis. JEt vidi mortuos magnos et pusillos 35 a) = exserentur; exercentur AA: et Ala (-er- supra lin,)^ unde Cusp. exerce- buntur. b) Et A A. Vulg. c) mundans ^4. C. 5; m. C2. 6; emdas C3. d) et om. C6. e) consummentur B2. C2; consumitur Al. 3. f) distinctionem A A; in C 5 adhuc distccione discerni potest, quod certo ad districcionem complendum est. g) ignis om. (7 3. h) et add. CQ. i) Milium milia A 1. 3. k) et — ei (l. 22) om. C3. 40 1) Ita C 3. m) uii B 2. n) per add. (7 5. o) potiorem radendo mut. potiore C3; portionem, -r- deletum videtur B2] priorem C 6. p) pos. om. (76. q) se A3. r) sedit inquit C'5. s) a cuius conspectu C5. Cusp., Vulg. t) non om. C2. u) est om. C6. 1) Cf. Num. 18, 20 sqq. ; Deut. 10, 9. 2) lob 41; 16 : et territi 45 purgabuntur. 414 OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. Vm. stantes in conspectu troni, et libri aperti sunt. Et^ alius liher apertus est, qui est vitae, et iudicati sunt mortui^ se- cunclum opera ipsoriim^ . Qui simt isti libri , quos Daniel simul^ et lohannes posuit? Vel quis est ille «^. ^J, alius liber, quem lohannes adiecit, quem etiam *vitae 5 nominavit? Numquid Deus humano more facta singu- lorum, ne memoriae ipsius elabantur, conscripsit, et se- cundum hoc unumquemque iudicabit? Annon magis uniuscuiusque conscientiam novit ut creator, non obli- * viscitur ut incommutabilis, iudicabit ut verus et subtilis lo ab eterno discretor? Sunt ergo® libri conscientiae sin- gulorum^ semet ipsas ad mortem vel ad^ vitam iudi- cantes. Liber vero alius, qui vitae dicitur, prescientia ^''-..^J'"- ^' conditoris, qui et° ab eterno iuste dampnandos previdit et misericorditer vocandos et iustificandos predestinavit. 15 De hoc libro impios deleri imprecatur psalmista, cum Fs. 6s, 29. ait : Deleantur de lihro viventium et cum iustis non scri- hantur. Dan.1,10. XVII. ^^ Quid vero sibi vult quod dicitur : ludicium sedit, cum ad iudicium vel in iudicio sedere, non iudi- 20 cium sedere dicere soleamus ? Ait siquidem et psalmista : Ps. 121,5. Quia illic sederunt sedes in iudicio. Sedentne sedes? Quae sunt istae sedes? Quod^ iudicium? Queramus, petamus, ^^'^tff{^ il' ^'o.lsemus , ut inveniamus, ut accipiamus, ut intromitti mereamur. Non possunt sedere nisi vivae sedes, non 25 potest'^ sedere nisi vivum iudicium. Sunt ergo^ aliquae"^ sedes et vivae, in quibus Deus sedeat. Est iudicium et vivum, in quo iudicia sua discernat. Qui* tropus fre- quenter in divina scriptura invenitur, ut, sicut in hu- mana pagina Parthonopeus pictus pro parma" Parthonopei 30 picta ratione consortii dicitur^, ita eadem ratione sedes pro sedente, iudicium^ pro iudicante sedere vel iudicare affirmetur. Quamvis et alia ratione iudicium vel sedes *) Qui tropus — maneat (p. 415, l. S) om. C. a) Et om. C3. 6. b) ex his quae scripta erant in libro add. Cusp., Vulg. 35 (ubi libris;. c) eorum AZ. d) et loh. simul Cb. e) et add. 0 2. f) ad om. C2. g) et om. B2. h) XVIII, corr. XVII. B2; [X]VII, in marg. abscis. C2; cf. j>. 409, n. 1. i) Quid C2. 3. k) possunt ^l. 3; posset ^4. 1) ergo om. B2. m) aquile B2. n) parina A. o) iudicum B2. 1) Glossa ordinaria in Apoc. 20, 11. 2) Statius, Tlieb. IV, 40 267 sq. : Inbelli parma pictus Calydonia matris Proelia (sc. Fartheno- paeus, V. 248/ i OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 415 hic vocari possint, non solum, quod iudicent, sed ex eo, quod Deus in eis iudicet; non solum ex eo, quod sede- ant, sed et quod Deus in eis sedeat ^, id est maneat. Sedisti, inquit propheta, super thrommi, qui iudicas equi-p*. 9, 5. 5 tatem''^. An de angelis hoc'^ tantum^ dictum putamus? annon^ etiam de sanctis, qui cum eo sedebunt, cum^ eo iudicabunt, in quibus ipse sedebit et iudicabit? Sedent^ 3/0«/«. 19,28. quippe cum eo sancti iudicantes, sicut eis^ in Evangelio ^'"'^* "'^' ^*^' ipse promittit. Sedet'^ ipse in sanctis iudicans, mentes eo- 10 rum, ne ulla perturbatione vacillare valeant, inhabitando reg^ens, ne ulla pravitate a rectitudinis norma exorbitent, vivificando implens ^ , sicut dicitur : Anima iusti sedes est sapientiae'-. Sedet ergo iudicium, sedent et sedes, quia sancti apostoli, sacer ille senatus, eorumque imitatores, 15 quos Deus inhabitat^"^ ad iudicium venientes non iudi- candorum, sed iudicantium of ficio f ungentur ^ • "^. Erunt enim"^ ibi quatuor ordines, duo bonorum et^ duo malo- rum; ex bonis unus iudicans, alter iudicandus, ex malis item unus^ iudicandus, alter iudicatus^. ludicans per- 20 fectorum, qui propriis voluntatibus et facultatibus abre- nunciantes Christum secuti sunt^, quibus dictum est: Sedebitis et vos super sedes XII, iudicantes XII trihus Matth.i^,2s. Israel, duodenis thronis perfectionem illius ordinis decla- rantibus. ludicandus non tam^ perfectorum, iustorum 25 tamen^i, qui sua licite possidentes ^ operibus misericordiae obtinere meruerunt, ut ad dexteram collocati^, iudicati prius et examinati, benigne audiant: Esurivi, et dedistisib. 25,^5. mihi manducare, et ^ : Venite, henedicti patris mei, percipite ^ ib. 34. regnum, quod vohis paratum est ah origine * mundi ^. Ma- 30 a) equitates Al. 3; e. ^4; iustitiam Vulg. b) h' ^ 1 ; l5 A i; hec £2. c) tantum om. C2. d) anu A 1 ; npost an supra lin. ^3; an (radendo'^ corr., fortasse ex ante^ ut ^ 2. e) cum eo iud. om. A. B2. f) Sedebunt C3. 6. g) ipse eis in euang. C2. 3. h) ita C; sed et ^l. 3. ^2; et, omisso Sed ^4. i) implent vel impleat C5. k) inhabitatat B2. 1) fugentur B2. m) enim om. C6. n) et om. C. 35 o) nnuB om. C3. p) tam mut. iam C 3. q) tni (= tantum) C2. r) et om. C 3. s) ita -4 4. B2. C5; pci. C2; p A 1. 3. C3. 6; possi(dete) Cusp., Vulg. t) orig. om. C6; a constitutione mundi Vulg. 1) Ita Aug. Enarr. in ps. 121. 2) Cf. Prov. 14; 33 : In corde prudentis requiescit sapientia ; Sap. 1, 4 : in malevolam aniraam non 40 introibit sapientia. 3) Cf. 2. Cor. 6, 16. 4) Cf. etiam Aug. De civ. Dei XX, 5 (ed. DombaH II, p. 4tlS). 5) Gregor. Moral. XXVI, 21, ubi iidem sacrae scripturae loci affe?'untiir ; Glossa ordin. in ps. \, 5. 6) Cf. Hashagen l. c. p. 65. et supra II, 34, p. 108. 7) Cf. Hugo de S. Vict., De arca Noe morali I, 4:, Migne, Patrol. Lat. CLXXVI, i 45 col. 630 B ; De arca Noe mystica c. 1, ib. col. 695 A sq. 8) Cf. Matth. 25; 33. 9) Eadem verba ex. gr. apud Aug. In loh. evang. c. 3, tract. XIV, 8. Biblia vidgatae edit. paulum recedit. 416 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. lornm iudicandus et dampnandus, qui bona transitoria ad communem usum humano generi a creatore^ indulta malo avariciae sibi usurpantes indigentiae pauperum jifo«;j. 25,42. viscera clauserunt^, quibus item^ dicitur: Esurivi, et non ih.v.ii.dedistis mihi manducare, et: JDiscedite a me, maledicti^ , in 5 ignem eternum et cetera^^. Malorum iudicatus et damp- nandus®, qui in obstinatione incredulitatis permanentes - 1. Tim. 2, 4. ad agnitionem veritatis verique Dei verum ^ cultum, quem Greci eusebiam, nos pietatem appellamus, non pervene- loh. 3, 18. runt, de quibus dicitur : Qui non credit, iam iudicatus est. 10 Fs. 1, 5. Et psalmista : Ideo non resurgunt^ impii in iudicio neque peccatores in consilio^^ iustorum. Non enim^ ait: Pecca- tores non resurgunt^ ; sed cum dixisset, quod impii, id est infideles^, non resurgerent "^ in iudicium, id est ut ponantur in iudicio, de istis adiunxit: Neqtie peccatores 15 in consilio^ iustorum, ac si^ diceret: Resurgent quidem ad iudicium, sed non ad iustorum consortium ^. Unde videturP non solum avaros^, sed^^ et quoscumque crimi- nosos sub nomine Christianae religionis in peccatis suis morientes^ ad iudicandorum, sed^' dampnandorum ^ per- 20 tinere collegium. Neque enim ullos umquam pro immi- sericordia* iustius discutiendos et dampnandos puta- verim, quam^ qui vitae suae negligentes, ne^' dicam proximis, sed nec'*' propriae"^ animae misereri et^ sub- venire curaverunt. Est enim veridicum proverbium ^ : Eceu.3(),24.. Qui siM malus, cui honus? et* illud sapientis: Miserere animae tuae placens Deo. XVIII. y Dehinc videndum^ est, ubi extremi illius iudicii conventus agatur. Nonnulli propter prophetiam. *) et illud — placens Deo (l. 21) om. C. 3C a) conditore C6. b) iterum in marg. suppl. B 2. c) -dicti om. B2; m. ^ 1. 3 ; mal. C 6. d) et cet. om. -4 4. C 2. 5 ; q. p. e. d. et a. e. add. A 4. Vtdff. e) damp- nadus miit. dampnatus -4 4 ; darapnatus CG. f) verum om. Ai, C2. 3. g) resur. C3; resurgent C6. Vulff. h) ita hoc loco ii2. C2. 5. 6; c. ^ 1 ; 9. C3; c. ^3. 4; concilio Vulg. i) ut add. C 2. k) resurgent C 6. 1) fideles B 2. m) resur- 3{ g:ent C 6. n) eadem manu superscr. vel conci- ^ 1; 4. JB 2. o) aperte add. C 3. p) non vid. Al. 3. q) sed om. C2. r) sed om. A. s) dampuatorum C6. t) per immisericordiam A3. Ctisp. ; per i miscdia ^ 1. u) eos add. C. v) n Al. w) pro- • priae om. C (]. x) et om. Ch. y) XVIIIT. corr. XVIII. .B 2 ; [XJVIII. in marg. \ abscis. C2\ cf p. 409, n. 1. z) ita B 2. C; dicendum, sed ante hanc vocem supra lin. 4( signum I (= vel) sitprascriptum et in marg. manic scribae \ videndum add. A 1 ; videndura dicendum, signo I inter has voces supra lin. addito A 3 ; videndum et dicendum est A 4. 1) 1. loh. 3, 17. 2) Cf. Roni. \1, 23: si non permanserint in incredulitate. 3) Cf. Aiig. Enarr. in ps. 1. 4) Cf. 1. Cor. 6, 9 sq. 5) Cf. loh. 8, 24: moriemini in peccato vestro. 6) Eccli. 14, 15: d Qui sibi nequam est, cui alii bonus erit? OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 417 quae dicit: 'In valle losapliat^ diiudicabo eos^', ad litteram /oez 3, 2. eam intelligentes non longe a civitate sancta in valle losapbat^ futurnm iudicium putant \ ut in locum^, quo gg^ iudicatus fuit, iudicaturus quoque Dominus adveniat. 5 Unde quidam simpli*ciores sepulcbrum Domini orationis causa visitantes in prefata valle, tamquam loca sibi ad illam boram denotantes, lapillos seu aliam metam collo- cant^. Hunc, ut verbis leronimi ® • '^ utar, pium errorem ex devotione ^ et simplicitate fidei procedentem non damp- 10 namus nec" tamen pro sententia approbamus. A\\\ mistice intelligentes, eo quod losapbat Hebraice Latine^ iudicium sonet^, ubicumque locorum celebretur, illum losapbat, id est iudicium, dicunt. Alii propter verba apostoli supra posita^-^ quod, postquam^ rapiendos in 15 aera obviam Domino sanctos dixit, et sic semper cumi.ThessA^ie. Domino erimus subiunxit, in aere futurum iudicium^ estimant^. Micbi autem melius sentire videntur, qui hoc in terra futurum dicunt. Corpora quippe de terra facta nec'^ ad incorruptionem^ utpote malorum immutata 20 verisimilius est in terra ad^ iudicium collocari quam ad subtilius elementum sua cum ponderositate, qua^ potius ea^ ad ima vergere oportet, sursum transvebi. Nec re- pugnat illud apostoli testimonium, qui sanctos, ex quo Cbristo in aera^' obviaverint, semper eos cum ipso fu- 26 turos esse dicit, cum possint^ cum illo ad terram quo- cumque loco sibi placito sine molestia gravedinis redire, postque sublato impio, ne* videat gloriam Dei"*', in cz-.i.s. 26,10. gaudium Domini sui ^, ubi^ semper cum ipso maneant, introire. 30 a) losephat Al. B2. b) populum meum C 6, cf. Vulg. c) lossephat Al; losephat B 2. d) locum mut. loco B2. e) utar leron. C2. 3. 5; ut utar verbis beati leron. C6. f) ita C ; et simpl. ex devot. A (simplicitate multo recentiore. atram. mut. simplicitate -4 1); ex simpl. et ex devot. B 2. g) n J. 1. h) latne ^ 1. i) dicta C 2. 3. k) -quam om. C 3. 1) estimant iud. C 2. 3. m) ita C 2. 3. 5 ; 35 nc C6; nc -4 1. 4. B2\ nunc AZ. n) corrupcionem C 2. o) ad om. CQ>. p) quam C2. 3. 6, corr. qna C3. q) ad ima ea C3. r) aere C 2. 3. 6. s) possent J.4; possit C2. t) u .4 1. u) Dei om. C6. v) ut Cb. 1) Cf. Glossa ordinaria, Edit. Duac. IV, 1829 (Antverp. IQll): Hoc quidam pueriliter intelligunt, quod in valle, quae est in latere 40 montis Oliveti, descensurus sit Dominus ad iudicium etc. 2) Haec Ottonem ex suo addidisse non negaverim. 3) Nescio, nuni Hieron. liaec dixerit. Verba pio . . . errore apud Hieron. In Is. c. 84 ^ v. 1 sqq., l. X, sed ad rem aliam pertinentia habes. 4) Hieron. In loelem S, Isqq., Migne, Patrol. Lat. XXV, col. 979; cf. Hug. de S. Vict. Adnot. in 15 loelem, Migne l c. CLXXV, col. 359. 5) VIII, 18. 6) Cf Honor. August. Eluc. III, 12. 7) Cf. Is. 26; 10: Misereamur impio, . . . et non videbit gloriam Domini; cf infra VIII, 26 fin. 8) Cf. Matth. 25, 21. 23: intra in gaudium Domini tui. Ottonis Frisingensis Chronica. 27 418 OTTONIS EPISC. FRISINOENSIS CHRONICA. LIB. VIII. XVIIII.^ Porro quanta celeritate hoc iudicinm transeat, dicere non oportet, ubi omnes tergiversationes et cavillationes, quas in hoc^ seculo in causis pati so- lemus, perspicua iudicis subtilitas et renum^ cordium- que scrutatoris*^-^ acutissima provisio evacuabit. Hic 5 enim iuxta formam iudicii in rei causa, qua accusator impetit, patronus defendit®, testis ad convincendum ^ intendit, iudex internorum nescius ut homo sepe fallitur, reusque^, qui dampnandus erat, frequenter absolvitur^. Quod quia conscientia unumquemque accusante seu de- 10 fendente ibi esse non poterit, inestimabili velocitate illud iudicium consummari credendum est^. |j XX. Restat , ut de fine utriusque civitatis , qui profecto resurrectionem iudiciumque sequitur, inquira- mus. Discussa^^ enim, ut dictum est, in iudicio ambarum 15 causa, illa pro qualitate meritorum coronabitur, ista cum capite suo diabolo principeque ac seductore suo Auti- christo eternis penis condempnabitur. Quod lohannes ^i)oc. 20, 9s2. in Apocalipsi previdens ait: Et diahoUis , qui seducebat eoSy missus est in caminum * ignis et sulpJiuris, ubi et hestia 2( et pseudopropheta cruciahuntur^ die ac nocte in secula se- culorum. Tria posuit: diabolum, bestiam et pseudopro- phetam ; diabolum suo^ nomine, in bestia Babjlonem seu mundum ^, in pseudopropheta Antichristum intel- ligens ; quos in caminum ignis et sulphuris missos crwcmndos 21 die ac nocte in secula seculorum dixit. Per ignem enim et sulphur atrocitatem incendii, per caminum ^ horrorem loci, per diem°" et^ noctem ac^ secula seculorum pena- rum indeficientem perpetuitatem demonstravit. Erit ergo ibi incendium sine modo, locus sine refrigerio, con- 3<| tinua nox sine die, penarum diutina miseria sine fine. Porro de ipsius civitatis dampnatione, quam hic bestiam ^ a) XX. corr. XVIIII. B2; XVIX. C2; cf. p. A09, n. l. b) h' Al. c) rerum A. B2. d) perscrut. C6. e) defendat Al. 3. f) vincendum C2. 3. g) -que om. €2. h) Discussaque C6. i) cruciabantur J.3. k) sine C2. 3; in suo C6. Z^[f^ 1) meum add. C2. m) noctera et diem 6'2. 3. n) ac C6. o) in C3; et C6. 1) Ps. 1, 10: scrutans corda et renes Deus; ler. 17, 10: Ego Dominus scrutans cor et probans renes ; Apoc. 2, 23 : ego sum scru- tans renes et corda; Sap. 1, 6: quoniam renum illius testis est Deus ij^ et cordis illius scrutator est verus. 2) Cf. Aiig. De civ. Dei XX, 2. 4^ . 3) Cf. Hugo de S. Vict., De sacram. II, 11, 8. et 23, qui terrenum iudicium non comparat. 4) stagnum Apoc, sed cf. Matth. 13, 42 : et mittent eos in caminum ignis. 5) Ita Aug. De civ. Dei XX, 9. 14; sed aliter Otto ipse supra VIII, 3, p. 396, /.31 sq. I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIH. 419 vocat, alibi loquens: Sustulit, inquit^, unus angelus fortisApoc. is,2i. lapidem magnum^ molarem et misit in mare dicens: ^Hoc impetu mittetur Bahylon magna^ illa civitas, et ultra non invenietur'. Talis locutio apud Grecos simbolica dicitur, i ubi videlicet divina scriptura de re invisibili vel spiritali loquens collatione facta materialibus seu visibilibus signis utitur, velud, cum angelorum velocitatem notare volumus, pennatos eos scribimus ^. Non enim credendum est angelum lapidem'^ realem in mare misisse, sed® 0 prefato usu locutionis impetum et velocitatem dampna- tionis eius auctorem^ insinuasse, iuxta quod in psalmo legfitur: Periit memoria eorum cuni sonitu. Unde rursum^ p«.9, 7. ...... 1 in Apocalipsi predictae civitatis interitus^ largius descri- bitur, cum dicitur: Cecidit, cecidit JBabylon magna, et ApocA8,2sq. 5 facta est liahitatio eius demoniorum et custodia omnis spiritus immundi et custodia omnis volucris immundi^ et odihilis, quia de ^ra fornicationis eius hiherunt omnes gentes, et reges terrae cum illa fornicati sunt. Volunt quidam lohannis Apocalipsim antiquis pro- I) phetarum visionibus et precipue Danielis et Ezechielis affinem esse prioresque prophetias necessario per ipsam • elucubratas^ fuisse. In ultima enim visione templi et Hierusalem Ezechieli'^, in extremo iudicio Christique regno Danieli ^ similis, hunc non iuxta ludeorum per- st versum^ sensum^ de Hierusalem seu templo terrestri, sed"^ caelesti" locutum fuisse et illum itidem non iuxta eos de iudicio gentium regnoque Messjae sui terreno, sed de Christi vero caelesti et eterno iudicio et regno prophetasse ostendit. Sic etiam, quia*^ multi prophetarum i contra Babylonem multa dixerant, ne de illa tantumP urbe, quae olim iniusta dominatione*i gentes premens instam suae iniquitatis eversa mercedem^ recepit, egisse j viderentur^, *ad totum illud reprobae civitatis corpus sub illius typo eos respexisse* declarans ultimam eius perditionem insinuat, cum ait: Cecidit, cecidit Bahylon. 1^.1^,2. a) unus inquit C2. 3. b) angularem A. c) illa civ. magna A. d) realem lap. C2. 3. e) sed om. CZ. t) auctoritatem C2; auctore C3. g) rursum om. C2. 3. h) inter. om. C5. i) immundae C 5. Cusp., Vulff. ; cf. infra 2>' 421, l. 19. k) elucidatas C. 1) sensum perv. C 5. m) de add. C 5. n) ioc. c^l. A 3. o) quidam A^. p) tn (= tamen) A. q) dampnatione A. C 5. 6. r) mercedere ^mut. merce B 2. s) videntur .4 4. C2. 3. t) despexisse C5. 1) Pseudo-Dionys., De coelesti hierarchia c. 15. 2) Ezech. |40 sqq. 48, 15 sqq. 3) Dan. 7. et 12. 4) Vide infra VIII, 26, p. 431, B. 20 sqq. Cf. Hieron. Comm. in Ezech. c. 40, v. 1 sqq., lih. XII. 27* 420 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. Similis est enim duabus Ysaiae et Hieremiae prophetiis, illi in principio, isti in fine^ concordans. Nam et apud js. 21, 9. Ysaiam legimiis : Cecidit, cecidit Bahylon, et omnia sculptilia ib. 13, 19 sqq.deo7'um eius contrita sunt; et alibi largius: Erit Bahylon illa gloriosa in regnis, inclita in superhia Chaldeorum, sicut suhvertit Bominus^ Sodomam et Gomorram. Non liahita- hitur tisque in finem et confundetur tisque ad generationem et generationem. Nec ponet ihi tentoria Arahs, nec pastores requiescent ihi, sed requiescent ihi hestiae, et replehuntur do- mus eorum draconihus, et hahitahunt ihi^ struciones, et pilosi saltahunt ihi, et respondehunt^ ulule in edihus eius, et syrenQ.e ier.bi,7sq.in deluhris^ voluptatis. In Hieremia vero sic: Calix aureus Bahylon in manu Bomini, inehrians omnem terram. Be vino eius hiherunt omnes gentes, et ideo comtnotae sunt. Suhito cecidit Bahylon et contrita est, et cetera. Primo videamus, quomodo haec illi Babjloni, quae a Cyro, ut in historia diximus ^, subversa est, ad litteram convenire possint^. Ponamus eam ita funditus eversam , quod tamen a multis orientalibus negatur-, ut non habitetur in finem nec in generationem et generationem , ut re- > quiescant ibi bestiae , ut repleantur domus draconibus i et strucionibus, ut sint in delubris voluptatis» syrenae aliaque monstruosa, quae^^ ibi ponuntur. Numquid tamen^ sicut Sodoma et Gomorra subversa fuit? Nusquam^ enim caelesti eam^ igne conflagrasse, sed humana manu >. captam"\ ruinis et vetustate collapsam et dissolutam legimus. Restat, ut, etsi^ quaedam ibi^ ad litteram- impleta fuerint, reliqua plenius et verius in signiticato illius consummari credantur. Potuit^ quidem ad litteram verum esse, quod civitas illa^ prius gloriosa in regnisy tamquam mero vicinas gentes et'' regna inebriatas et commotas subiecerit, postmodum et ipsa tamquam ine- briata collapsa et contrita monstrorum latibulum, nonftj hominum habitaculum fuerit. Sed quia pleraque et ita" vera sunt significantia, quod et vera sunt eorum signi->^ ficata, sicut, quod Abraham duos^ filios habuit*, verum a) fine C2. 3, radendo corr. fine C3. b) deus C. c) ibi om, C3. d) re- spondent C2. 3. e) et add. C6. f) posslt radendo niut. possit ^2. g) voluptates -4 3; voluntatis C 2. h) q ^4 1. 3. i) tin (= tantum) C2. k) NTTsquam Al\ Nun- quam C 2. 3. 6. 1) eam C(?l. igne A ■i. Cb; c^l. igne eara A3. C3. m) capta £2. > n) et- om. A4. B2. C5; si queilam et ,4 3. o) ad litt. ibi C. p) Po in fine verstis, manu multo rccentiore sup^d. tuit Al\ Porro A 3; Pot -4 4. q) illa supra lin. Al prius illa A 3. r) et om. CG. s) filios duos C6; duos habuit filios C3. t) hfr buerit C5. 1) //, 11. 2) Vtde supra VII, 3. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 421 fuit in re nec eo minns verum fuit, quod haec sunt duo testamenta in significatione, qualiter mundo quae de^ Babjlone dicta sunt conveniant, breviter aperiemus^. Cecidit, cecidit, inquit lohannes, Bahylon magna. Et ^ipoc. is, 2. 6 item^ Ysaias: Cecidit, cecidit Babijlon, et omnia sculptilia 18.21,9. deorum eius^ contrita sunt. Et rursum: Erit Bahylon illaib.it, 19 sq. gloriosa, sicut subvertit Dominus^ Sodomam et Gomorram, non habitahitur^ in finem, et confundetur a oreneratione usque^ in generationem^ . Perversorum^ enim civitas, quae 10 hic temporali gloria florens in demonum pompa tamquam in Chaldeorum superhia inclita in oculis suis fuit , non is. 13, 19. solum a gloria sua tracta usque ad inferos^ corruet, sed ad instar Sodomae sulphureo subversa incendio, num- quam amplius ad priorum voluptatum desideria tamquam 15 ad habitationem ^ pristinam reversura, sine spe restaura- tionis in eternum ardebit. Quod vero subsequenter ait: 'Non ponet ihi tentoria Arahs, nec pastores requiescent ihi, (b.iz, 20 sq. sed requiescent ihi hestiae' et cetera, vel iuxta lohannem demones, spiritus immundi, volucres immundae^, sic" dictum .4poc. is, 2. so videtur, quod per Arabes et pastores electi sese proximos- que bene pascentes \ qui presentem mundum non quasi manentem civitatem ^, sed tamquam tentorium seu taber- naculum^ inhabitant, accipiantur, per bestias autem, pilosos, dracones, struciones, syrenas, uluhis, volucres S6 immundas multiplex^ et diversum spurcissimum illud^i immundorum spirituum coUegium intelligatur. Reproba ergo illa civitas^", quia, ex quo cum capite suo diabolo eterno^ supplicio addicitur, non solum ab electis, quos prius ut triticum palea premebat, mentium, sed et* lo- Bo corum intervallo separatur, recte audiat, quod non ponet^ is.iz,20sq. ihi tentoria Arahs, nec pastores requiescent ihi, sed re- quiescent ihi hestiae et cetera. Nam quod dicitur : Cecidit, ih. 21, 9. cecidit Bahylon, et omnia^ sculptilia deorum eius contrita sunt, insinuatur^, quia, quotquot res transitorias inordi- J5 nate amantes Deo preponimus, tot nobis quasi sculptilia fabricamus. Ruente ergo Babjlone conteruntur et sculpti- lia, dum transeunte mundo eo acrius plectendus quisque^ a) de om. C2. b) aperiamus C. c) Et item om. A; Et iterum B2. d) eius om. C6; eius deorum Ci. e) dlui in mary. stippl. B2; ds (= deus) C 5. \0 t) usque add. C. Vulg. ^) usque om. ^4. Cb. h) generatioe -4 1. i) Peruersor -4 1 ; Perversa Ai. k) si^ add. C6. 1) prist. habit. C'3. 6. m) immundi C2. 3. 6; cf. supra ^. 419, ;. 16. n) sicut C2. 3. o) habitaculum ^. p) mult. ow. C2. 3. q) coU. i[lluu] demonum int. C6. r) civ. om. C6. s) suppl. et. C 2. 3. t) et om. A. B 2. u) ponat C 2. 6. v) omnia om. C6. w) insinuatr C5 {ubi discerni non potest, utrum 5 -ur an signum interpunclionis sitj ; insinuat C2. 3. 6. x) quisquis A. 1) Cf. Ezech. 34, 2. 8. 2) Hebr. 13, 14 : Non enim habemus hic manentem civitatem. 422 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. Vni. rapitur ad penam, quanto tenerius^ Deo contempto pro- priam secutus est concupiscentiam. Dehinc^, qualiter iuxta Hieremiam et itidem lo- ler. 51, 7. hanuem calix aureus in manu Domini Babylon omnem j.poc. 18, 3. terram omnesque reges cum illa fornicantes de /ra forni- cationis suae ^ commovens et inebrians ^ ipsaque ad ulti- mum collidenda et conterenda sit, tropologice videamus. Habet Babylon aurum suum, habet sapientiam suam, per quod astutis cavillationibus et argutis ac sophisticis argumentationibus simplices quosque et vecordes quasi | monstrato^ poculo allicit*^, allectos falsis promissionibus i potando trahit, tractos in precipitium inebriatos ducit j et, sicut *in libro Sapientiae^ habes®, non solum garruli- j tate, sed et cultu^ et gestu meretricio ad illicitos sui amplexus quasi ad fornicationem illaqueatos in interitum deicit^. Est enim spiritualis fornicatio, qua unaquaeque i anima ab amore creatoris^ sui recedens et diversas de- ; monum ludificationes amplectens a Deo suo fornicatur, ; Ps.72,27. iuxta illud: Perdidisti omnem, qui fornicatur^ abs te. Quia \ ergo mundus amatores^ suos non solum inani sapientia pellicit, sed et diversis desideriis volutatos quasi ad to- tidem inmundorum spirituum fornicationes furiosa libi- dine subigit, recte a duobus his primatibus dicitur Ba- /er. 51, 7. b jlon calice aureo omnem terram omnesque reges et gentes cum ea fornicantes de ira fornicationis suae in- ebriare. Sed videndum est, quomodo calix iste aureus omnem terram commovens in manu Domini esse dicatur. Numquid eius nutu et voluntate mundus sic concutitur, sic illuditur et postremo cum dilectoribus suis in^ in- teritum precipitatur? Quod etsi eius beneplacito non fiat, sine ipsius tamen potestatis permissione, cui for- manti™ lucem sic bonum placet, ut sine ipso creante tenebras^ malum esse non possit, nequaquam evenire ler. 51, 7. creditur. Est itaque Bahylon calix aureus in manu JDo- a) ten. om. spatio vacuo relicto C 2. b) novum capittilum (XXII. A; uumt more solito om. C 6) inc. A. C &; litteram D initialem minio pictam hahet B 2, uhi num. XXI. mut. XX. et continuo delet. add. c) nionstrata, -ta supra lin. B2. d) all. om. 0 3. e) habemus C h. G. f) uultu (^5. g) deiecit A 1. 3. B2. C 2. 3. h) sui creat. A. i) omnes qui fornicantur Vulg. k) fornicatores suo8 vel ama« tores C6. 1) in om. C2. m) formati ^ 1. 3. ^ 1) P. 419, l 17 sq. 2) P. 420, l 12 sqq. 3) Potms Pr 7, 10 : occurrit illi mulier ornatu nieretricio . . . garrula et vaga ett 4) Is. 45, 6. 7: ego Dominus . . . formans lucem et creans tenebrj faciens pacem et creans malum. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 423 mini, quia non soluin eius^, ut dixi, permissione concu- titur, sed et ipsius dono aurum habet", quo inflata male abutitur, iuxta illud prophetae: Dedi eis argentum et^^ll^'^^' aurum, ipsi^ vero^ sacrificaY erwni inde Baalim^-^. Ba- 5 bylon igitur, quae calice suo aureo omnes gentes com- /er.51, 7. moverat, ad ultimum cadet et corruet, dum mundus nullum potentiae seu sapientiae suae emolumentum in extremo examine apud iustum et districtum iudicem in- veniens, potens potenter tormentis^ deputatus, in ignemMauh.2b,i\. 10 eternum, qui paratus est diaboJo et angelis eius, mittetur. Ponamus ante oculos illud tempus quasi presens omnes- que imperatorum seu regum civitatis illius ordines con- siderantes in persona omnium cum sapiente dicamus: Quid nobis profuit superhia? aut quid divitiarum iactantia sap.b, 8-11. 15 contulit nohis? Transierunt omnia illa tamquam^ umhra et tamquam^ nuntius precurrens et tamquam navis, quae transit fluctuantem^ aquam, cuius, cum preterierit, non est vestigium invenire neque semitam carinae illius^ in fluctihus, aut avis, quae transvolat in aere, nullum invenitur argumentum iti- 20 neris illius et cetera. Sic et nos nati continuo desivimusib.5,13. esse, et viriutis quidem signum nullum^ valuimus ostendere, in malignitate autem nostra consumpti sumus. Sat^, ar- bitror, de fine illius civitatis, quae iuxta beatum lob in hono ducens dies suos et in puncto descendens ad inferosiob 21, n. 25 operum suorum stipendium mortem^ immortalem sor- tietur, disputatum est. Restat, ut de qualitate penarum eius dicamus. XXI."^ Itaque secundum qualitatem operum et di- versarum desideria voluptatum extendi creditur et men- 30 sura penarum iuxta illud Apocalipsis". Quantum glori- Apoc.is,i. ficavit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum; et in libro sapientis^: 'In eo, quo quis^ peccat, etsap. 11,11. a) ut dixi eius A i. C6. b) habent B2. c) ipso B2. d) vero om. C Q. e) balaiin B2. f) quasi A; sicut 6'2. g) qiiasi A. h) fluctuantes A. i) ipsius 35 fluct. C3. k) nullum om. Cb, in marg. eadem manu suppl. Ai. 1) satis C2. 6. m) XXII. corr. XXI. B2; XXIII. et sic deinceps A. Cb (cf. j?. 409, n. \) ; XXIIII. et 8ic deinceps C 3 (cf. ib.J ; num. om. C2. 6 (more solito). n) in Apocalipsis Al. 3; in Apokalipsi Ai. o) sapientie C2. 3. 6. p) quisque C5. 1) Osee % 8 : quia ego dedi ei frumentum et vinum et oleum 40 et argentum multiplicavi ei et aurum, quae fecerunt Baal; 11, 2: Baalim immolabant et simulacris sacrificabant. Cf. Hieron. Comm. in Is. 2, 19, lib. I: Dedi eis argentum et aurum, ipsi vero de argento et auro meo operati sunt Baal, et in Ezech. 16, 13, lih. IV. 2) Sap. 6, 7: potentes autem potenter tormenta patientur. 3) Rom. 6, 23: 45 Stipendia enim peccati mors. 424 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. i»c. 16,24. punitur' ^. Unde dives ille in Evangelio, qui deliciose vivens in lingua plus peccaverat^, eandem apud inferos ceteris membris plus ardere demonstrans aquae gutta ^ refrigerari petebat. Qualiter autem unum eundemque ignem diversi^ diverse sentiant, si quis scire cupit, in 5 Augustino de civitate Dei plenius inveniet. Ubi etiam^, quomodo dampnati eternaliter in igne vivere possint, non solum ex Dei omnipotentis potentia fieri posse, sed et*^ exemplo quorundam animalium, quae in presenti in® igne vivunt, rationi non obstare declaratur^. ii is. 66, 24. Nonuulli propter illam auctoritatem : Vermis eorum non morietur, et ignis eorum non extinguetur, malos non solum igne materiali apud inferos cremari, sed et verme vero excruciari estimant*. Alii vermem ad cruciatum conscientiae interpretantes duplex itidem tormentum, ie aliud spiritaliter intus, aliud materialiter foris ponunt^ Alii spiritaliter utrumque accipientes ^ taliter igne re- probos uri, qualiter verme rodi putant, illud Augustini in auctoritatem ducentes, qui ait: Talis flamma, qitalis lingua ''. Michi autem melius sentire videntur, qui corpus 2( vera flamma, animum cruciari dicunt conscien^ia^. Quia ergo de male transacta vita inmortalis mors rodet con- scientiam^, ignis indeficiens sine fine aduret corpus et ib. animam , bene propheta dicit : Vermis eorum non mo- rietur, et ignis eorum non extinguetur. -i. Sunt etiam, qui dicant ab igne inextinguibili^ ad frigus eos intolerabile rapi, iuxta illud libri^ lob : 'A ca- lore ignium transibunt ad aquas^ nivium^' ^. Quod et Do- a) peccauit J.3. b) div. om. A. c) et A. d) et om. A. e) presentiu igne A 3. f) conscientia B2. C 2. 5. g) extinguibili A 3. h) libri om. AZ; Z beati -4 4 ; in Cusp. i) ab aquis A 3. k) nivium om. C 3. 1) Sap. 11, 17: per quae peccat quis, per haec et torquetur. 2) guttula Aug. De civ. Dei XXI, 10. 3) Aug. De civ. Dei XXI, 1 sqq. 4) Vide n. 8. 5) Ad qiios respicit Aiig. De civ. Dei XXI, 9 (ed. Dombart II, p. 509, l. 4 sqq. = Hugo de S. Victore, De sacram. II, 3 16, 5^; igne uri corpus, animum autem rodi quodammodo verme moeroris affirmant. Cf. n. 8. 6) Ita post alios iam Hieron., Comm. in Is. 66, 24, lib. XVIII. ; cf. Aug. De civ. Dei XXI, 9 (ed. Domhart | //, p. 508, /. 23 sqq. = Hugo de S. Victo?'e l. c). 7) Aug. De civ. Dei XXI, 10 : talem fuisse illam flammam, quales oculi, quos levavit et l Lazarum vidit, qualis lingua, cui umorem exiguum desideravit infundi, ' qualis digitus Lazari, de quo id sibi fieri postulavit etc. S) Vide n. 5. Sed Augustino l. c, quem Hugo de S. Vict., De sacram. II, 16, 5, ex- scripsit, corporaliter utrumque facilius accipi videbatur. 9) lob 24, 19 : OTTONIS EPISC. FRISINGEXSIS CHRONICA. LIB. VIII. 425 minus in Evangelio videtur''^ velle, cum dicit: Ihi ^^^^fJ^S^.^Vis. fletus et stridor dentiiim. Fletus^ enim ex calore, stridor dentium evenire solet ex frigore ^. Non desunt etiam, qui ad maiorem miseriae cumulum his malis fetorem 5 adiungant iuxta illud proplietae : Et erit jyro suavi odore is.z,^^' 290. fetor. Quidam vero his tribus penarum *generibus sex alias adiciunt atque iuxta novem caelestis curiae ordines totidem infernalis ergastuli puniendorum cuneos consti- tuunt -. De quibus omnibus curiosius non est investi- 10 gandum, sed potius, ne experiamur, precavendum, dum hoc tantum constet, quod omnium externorum^ et inter- norum miseriam miserrimus ille et infelicissimus status tam tormentorum magnitudine quam eternae mortis mor- tem fugientis indefessa perpetuitate exuperet. j5 XXII. '^ Solet autem queri, qua iusticia tempora- liter peccantibus eterna pena debeatur, cum Dominus dicat : Eadem mensura, qua mensi fueritis, remetietur vohis ^. luc. 6, 38. Unde nonnulli® inani pietate ducti peccatores eternaliter puniri negabant atque ad argumentum erroris sui^ illud f; 80 psalmigrafi inducebant : Numquid ohliviscetur misereri Deus ps. 76, lo. aut continehit in ira sua misericordias suas ? et illud : Quam magna midtitudo didcedinis tuae^, quam ahscondistiih. 30,20. timentihus te, perfecisti autem^ eis^ qui sperant in te^. Hoc enim sic intelligendum putabant^, quod Deus ubertatem k 25 dulcedinis et copiosae misericordiae ad augendum timo- rem et per timorem correctionem peccatoribus minas intentando^ in hac vita abscondat, sed in futura"^ veniam sperantibus revelando" perficiat. Alii^ omne hominum, sed et demonum genus a penis liberandum post mille 80 annos heretice dicebant^, illud Ysaiae non recte intelli- a) velle videtur C. b) Fletus — dentium (1,3) otn. C3. c) int. et ext. -4 4; eternorum C6, om. et iuternorum. d) XXIII. corr. XXII. B2; cf. p. 423, n. m. e) nulli C6. f) suis B2. g) Domine add. C. Vulg. h) autem om. Ai. C3. i) eis om. C6. k) putant A A. C 2. 3. 1) intendeudo C 2. 3, ra) futuro A i. C6. 35 n) r (vel) releuando in inarg. eadetn manu eodemque atram. add. C6. o) non solum add. C5. Ad nimium calorem transeat ab aquis nivium. Eundem locmn attulit Hugo de S. Vict., De sacram. II, 16, 5 ; in ep. II. ad Thess. qu. 3. 1) Cf. Honorius August., Elucid. III, 4: De his duabus dicitur; 'Illic 40 erit fletus et stridor dentium' (Matth. 24; 51. 25, 30^), quia fumus excitat fletum oculorum, frigus stridorem dentium. Etiam lob 24; 19. paiilo post ibidem affertur. 2) Has novem species poenae enumerat Honor. August., Elucid. III, 4, foetore quarto loco posito neque ad verba Isaiae relato. 3) Cf. Aug. De civ. Dei XXI, 11 sqq. 4) Cf. Aug. De civ. f. 45 Dei XXI, 18 ; Enchir. c. 1 12. 5) Glossa ordin. in Is. 24, 22 : Ori- genes dicit etc. 426 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. /6-. 24, 22. gentes : 'Retrudentur^ in carcerem, et posf midtos dies visi- tabuntur'. Nos vero catholicae veritatis normam sequentes jfo«A. 25, 46. secundum ipsius Doraini testimonium dicentis^: Ihunt hii ad^ supplicium eternum, reproborum penas eternas credimus ^. Si enim ad terrorem tantum*^ malorum penas 5 eternas dixit, adulatorie quoque tantum bonorum gloriam eternam predixisse putandus erit. Quod nequaquam stare posse nemo, qui ipsum® veritatem et vitam ^ esse cognoscit, dubitare permittitur. Nec auctoritates, quae Ps. 102, 8. positae sunt, ab hoc sensu discrepant, cum^ miserator et ic misericors Dominus'^, quamdiu tempus est miserendi^ pa- tienter et longanimiter expectando largam peccatoribus penitendi materiam tribuat, in ipsaque^ ira sua, hoc est in*^ iudicio, miserationes suas non contineat, minus for- tasse, quam meruerant, puniendo vel interdum refrigerii if solatium in penis eis indulgendo. Hoc etiam videtur^ js. 24, 22. velle illa Ysaiae auctoritas, quae eos post retrusionem in carcerem visitandos dicit, ut videlicet^ visitationem vocet^ quantulamcumque consolationem. Illa vero, quam Ps. 30, 20. rursum inducunt: Qiiam magna multitudo dtdcedinis^^ tuaef 2( longe alium sensum requirit. Abscondit enim Deus 1. 7o/i. 4, 18. multitudinem dulcedinis" suae timentibus se, quia timor, qui non est in caritate, serviliter Deum querens ad de- Eph. 3, 17. gustandam dulcedinem eius, quam in caritate radicati, spe Bom. 12. 12. gaudentes, in trihulatione patientes ex meritorum conscientia 21 inveniunt, non^ pervenit. Spes siquidem, quae sine pre- 1. pe^r. 4, 8. cedenti merito vel saltim sine ea caritate, quae operit^ multitudinem peccatorum, procedit, non spes, sed pre- sumptio vocanda est. Yel certe et^ caste timentibus"^ in hac vita dulcedinem suam Deus abscondit, quam eis- s*' dem in futuro sperantibus et expectantibus facie ad > faciem se ipsum videndum ^ demonstrando perficit, ut sint^ idem timentes qui sperantes. Quid est ergo^ quod iMc. 6, 38. dicit : Eadem mensura, qiia ^nensi fueritis et cetera", si a) Retruduntur -4 4. C2. 3, 6; claudentur ibi Vulg. b) dicentes P 2. c) in 81 A 4. C 5. 6. Vulg. d) th (= tamen) A; tam C2. e) ipi, -i 7nut. ex m li2; ipsam C2. t) e (= est) C 5. g) ipsa C 2. h) in om. A. i) velle vid. illa C 2. 3; vid. illa velle C6. k) videl. om. C 2. 3. 1) vocet om. C6. m) dulc. tuae om. ^4; Domine add. C5. Vulg. n) dulcenis Al. o) non om. C6. p) proc. quae multit. pecc. op. C5. q) et om. -4 4. C 6. r) uiuentibus ^ 4. s) sint om. C5. t) hoc C5. 4< u) remecietur vobis (om. et cet.^ C6. 1) Glossa ordin. l. c. ; Aug, De civ. Dei XXI, 23 ; Gregor. Moral, \ XXXIV, 19, 35. 2) loh. 14, 6: Ego sum . . . veritas et vita. 3) Cf. etiam Ps. 144, 8. 85, 15. 110, 4; lac. 5, 11. 4) Ps. 101, 14: tempus miserendi eius. 5) 1. Cor. 13, 12: Videmus . . . tunc autem 4i facie ad faciem. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 427 temporaliter peccantium eternae sunt penae malorum ? Qui scrupulus facilius enodatur, si Deum non solum c/-. 5ap. i, e. operum, sed et cordium esse scrutatorem ^ intueamur. ^•'*" Remetietur^ itaque eadem mensura, qua mensi fuerint luc. 6, zs. 6 homines, dum eis facultate peccandi, non voluntate sub- tracta in eterna malefaciendi voluntate morientibus eterna supplicia irrogat^-^. XXIII. ^ Sed et hoc inquirendum videtur, si tantis cruciatibus addicti vel de transactis malis vere peniteant ko vel rursum peccandi, si penis carerent, voluntatem habe- ant^? Legitur enim in libro sapientis® : Videntes turha- sap. 5,2 sq. huntur timore Jiorrihili et mirahuntur in suhitatione inspe- ratae salutis, dicentes intra se, penitentiam agentes. Et in evangelica parabola dives ille de salute fratrum sollici- tari inducitur, ubi ait: Rogo ergo^ te, pater, ut mittas eum luc. 16,21 sq. in domum patris mei — haheo enim quinque fratres — , ut testetur illis, ne^ et ipsi veniant in locum hunc tormentortim. Si^ enim eos, ne in locum tormentorum veniant, affectuosa sollicitudine premuniri^ cupit, quanto magis semet ipsum "^o hoc velle precavisse putandus erit? Sed notandum est^ diversis modis accipi peniten- tiam. Accipitur interdum eo modo, quo et describitur ^ : 'Penitentia est commissa deflere et deflenda non com- mittere'^; qualiter Paulus quosdam penituisse gloriatur, 25 quibus ait: Gaudeo yos contristatos esse, non^^ quia^ con- 2. cor. 7,9. tristati estis, sed quia contristati estis ad penitentiam ; et de qua Dominus in Evangelio: Fenitentiam agite, app^^o- Matth.4t,ri. pinquahit^ enim regnum^ caelorum. Talis siquidem peni- a) Remetitur C.5. 6. b) erogat C 5. c) XXIIIT. corr. XXIII. B2; cf. 30 i). 423, n. m. d) haberent C 6. e) sap -4 4; sapientiae Cb. 6. f) ergo om. C6. g) ne — tormentorum (l. 11) om, ^3; et ipsi — tormentorura om. ^ 1 ; in locum hunc torm. om. B2; elc add. Al. 3. B2. h) Si — veniant om. (73. i) premunire Ai; praemoneri Cus^}. k) est om. C 6. 1) diffinitur C m) non quia contr. estis om. C 3. n) quia — sed (h 26^ om. C2. o) appro. -4 4; appropinquabat corr. 35 -bit B 2; appropiuqnt: C 3. p) regnum om. C 3. 1) Sap. 1, 6 : renum illius testis est Deus et cordis illius scru- tator est verus; cf. ib. 6, 4. 2) Cf. Gregor. Dial. IV, 4t:4t:, quem locum exscripsit Htigo de S. Vict., De sacram. II, 18, 10; Gregor. Moral. XXXIV, 19, 36 ; cf infra VIII, 23 fin. 3) [Hugo de S. Vict.J 40 in ep. ad Rom. qu. 52, Migne, Patrol. Lat. CLXXV, col. 446: Quid est enim aliud poenitere vere, quam commissa deflere et amplius deflenda ex proposito non committere; cf. Isidor. Etym. VI, 19, 72; [Ambros.J Serm. 25, 1, Migne l. c. XVII, col. 655 ; Gregor. Homil. in evang. .1. II, hom. 34, 15, Migne l. c. LXXVI, col. 1256; Hiigo de S. Vict., 45 Summa Sentent. VI, 12 (ex Gregm'io). 428 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. tentia vera est, fructuosa est^, per quam non solum *remissionem consequimur peccatorum, sed et meremur *p.i ad regnum pervenire caelorum. Dicitur et^ penitentia quasi penitudo, qualis est latronum et omnium scelera- torum in criminibus suis comprehensorum^ ac suppliciis 5 addictorum. Penitet enim*^ eos non scelus perpetrasse, sed pro scelere tormento deputatos® esse, nec vellent odio mali carere vicio, sed^, si fieri posset, post com- missum crimen debito carere supplicio. Tali penitentia apud inferos agi malos credibile est, cum tam ex in- lo stantia horroris penae propriae quam ex emulatione salutis et prosperitatis alienae amplius conturbentur et sap.5,2. crucientur. Sic quippe sapiens ille dicit: Videntes — scilicet iustos in magna tranquillitatis» constantia ^^antes^ — tur- bahuntur timore horrihili et mirahiintur in suhitatione in- 15 speratae salutis. Et tunc demum duobus his, videlicet propriae dampnationis et alienae salvationis considera- sa^j. 5, 3. tione, clicent^^ intra se penitentiam agentes et pre^ angustia spiritus gementes: 'Hii sunt, quos aliquando habuimus in derisum^ et in^ simititudinem^ improperii^. Exhinc liquet 20 sapientem illum non de vera et fructuosa penitentia, sed de falsa et extorta penitudine vel potius dolore et indignatione^ locutum fuisse. Videamus etiam, si pre- iMc.i6,27 6-2.taxatus ille dives vera penitentia ductus fuerit: Bogo ergo te, pater, inquit^, ut mittas eum in domum patris mei 26 — haheo enim quinque fratres — , ut testetur illis^, ne et ipsi veniant in locum hunc tormentorum. Non enim ait, ut testetur eis vitare malum , sed ^ moneat precavere tormentum, nec ait^, ut moneat eos, ut bona, si qua faciant, virtutis agant amore, sed servili* penae timore. 30 Sed et" si quis hoc quasi parabolicum ad litteram dicat non esse intelligendum, non est in determinatione eius valde desudandum^. Penitet ergo malos esse in tor- mentis, sed non sic, ut, si redire ad pristinam vitam^^ permitterentur , vellent carere peccatis -. Si quis vero 36 a) est om. C2. b) etiam C. c) deprehensorum C5. d) eos enim Al, e) deputatua B2. f) et C5. g) tranquillitates -4 1 (in -e- vestigium corrigendij. C3 (corr. -tis>. h) ita B2. C ; dicnt Al; dicunt A3. 4. i) poat B2. k) derisu Al. 3. B 2, alio atratn. corr. -sum ^3; d" ^ 4. 1) in om. B 2. m) sirail' ^ 1. 3; s. -4 4; similitudine C3; et (insimil delet.) iu simul C2; signum Cusp. n) impro- 40 perium B2. o) dei add. C6. p) inquit om. A; Rogo inquit te pater (o>m. ergo) C. q) illi B2. r) si B2. Cb. s) ait — eos ut om. C. t) servilis C3. u) et om. A. v) deBid'and'u corr. desud'. Al. w) vitara om. C2. 1) Sap. 5j 1 : Tunc stabunt iusti in magna constantia. 2) Cf. ex. gr, Gregor. M C 6. i) ita Al; XXVIIII. corr. XXVIII. B2; [X]XVII. C2; XXXII. C3; cf.p. 431, n. &. k) il ^ 1 ; ne C2; et non Vulg. 1) ita A 4. C 3. 5. 6; a8cend't -4 1; ascendunt ^3. (7 2; abscondit B2\ ascendet Aug. m) ita C6; c. i. A. B2 (ubi in marg. add. corda ipsoruin^. C 2. 3. 5 (ubi super c. i. superscr. manu eadem corda ipsorum^; corda illorum Cusp.; cor ipsorum Aug.; super cor (om. 4 ipsorum^ Vulg. n) qde Al. 4. B2; quidm A^; est quod om. C 2. o) cor- pora C 5. p) videndam B 2. 1 1) loh. 20, 26: Venit lesus ianuis clausis. 2) Haec cum Aug. De civ. Dei XX, 21. et XXII, 3. magis qiiam ciim Biblia vulgatae ed. (non erunt in memoria priora) conveniunt (raemores priorum nec; in cor ipsorum). I OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 439 An scient^ alienas^ penas, suasque transactas miserias, unde liberatori suo gratias habere^ deberent, oblivioni tradent^^ ? Qua in re sciendum est duas esse scientias duasque obliviones. Scit enim aliter eger infirmitatem 5 per experientiam, aliter medicus per artis noticiam. Sic etiam aliter obliviscimur eorum , quae® experimento cognovimus, aliter illorum, quae artis tantum industria inexperti comprebendimus. Sicut ergo sancti habebunt omnium, quae delectare possunt, plenam memoriam, sic 10 nichil, quod officere possit^, eorum tanget conscientiam, ut plene habeant, unde redemptori suo gratias agant^, Iet nichil recolant, unde leso corde de priorum recor- datione doleant, sed omnimodis delitiis^ affluentes ^ ^ace- pai;. 4, 7. que Dei'^ , qiiae exiiperat omnem sensum, perfecte gaudentes, 15 sicut foris nullo^ pulsantur temptatore^ ita intus nulla recordationis tristium afficiantur passione. Scient ita- que'" ad maiorem beatitudinis suae cumulum redemptoris sui largum recolendo beneficium, non sicut^ experti, tam suos actus quam^ malorum apud inferos cruciatus, ut 1 20 non solum de sua felicitate gaudeant , sed et Deo suo ' eos de una massa factos ^ ab illorum perditione miseri- corditer^ separanti^ gratias^ habeant. Scient, inquam, ut dictum est, per omnia scientem et sua et aliena, non per^ experientiae miseriam, sed per internae et eter- 25 nae sapientiae superefiluentem^ gloriam. XXVIIII. * His decursis , qualiter illa caelestis , curia ordinata sit, inquiramus. Numquid enim omnes I eterna illa beatitudine pari modo pariter^^ omnes fru- untur, iuxta illud parabolicum, ubi omnes in vinea T>o- Matth.iQ. 80 mini non equaliter desudantes equalem operis mercedem tamquam singulos denarios recepisse'^ feruntur? Sed a) sciant A. b) penas al. A. c) agere C 5. d) traderent A 3. e) in add. C 2. f) posset C 2. 3. g) agunt A 3. h) delitii B 2. i) Dei om. C 3. k) uulla A\. C 2, corr. nuUo A 1 ] -o e corr. A'6. 1) temptatione A la (e corr.). C2. S5 m) enim C 2. 3. n) sicut om. CQ. o) qua B2. p) ita Cusp.; separante A. B 2. C. q) agere add. Cusp. r) per om. C 6. s) supereffl. om. AA; superaffluentem C. t) ita Al; XXX. corr. XXVIIII. B2\ XXVI[II] C 2 ; XXXIII. C3; cf. p. 431, yi. a. u) omnes par. C 6. 1) Cf. Is. 66, 11; supra p. 431; n. 3. 2) Cf. Rom. 9, 21. |40 3) Cf. Aug. De civ. Dei XXII, 30 (ed. Dombart II, p. 633^, quem ex parte exscripsit Hugo de S. Victore, De sacram. II, 18, 22. 4) Matth. 20, 9. 10: Cum venissent ergo qui circa undecimam horam venerant, acceperunt singulos denarios. Venientes autem et primi .... acce- perunt autem et ipsi singulos denarios. 440 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. quomodo intelligemus ^ ipsius Domini^* testimonium di- /c.;». 14, 2. centis : In domo patris mei^ mansiones multae sunt, et 1. cor. 15, iiiu(i apostoli: Alia claritas solis, alia daritas^ lunae, et: '^" Stella differt^ a stella in claritate, sic erit*^ et resurrectio mortuorum? Verum est igitur^, quod sing^uli singulos s denarios accipiunt, et verum est, quod diversas man- siones inhabitantes, alius alio clarior existat, quia omnes quidem in unam beatitudinem recipientur», sed pro qua- litate meritorum diversas ibi mansiones sortientur^. Nam et Dominus non in domibus, sed in una domo i mansionum hanc varietatem esse dicens unam fore bea- titudinem 2, sed in beatitudinis fruitione distantias osten- dit. Quod etiam in presenti videmus, ubi in una eccle- sia diversis in dignitatum^^ ordinibus^ alium alio cla- riorem\ alium alio superiorem conspicimus. Quam ad^ i instar illius curiae distinctam Dominus Moysi loquens za:o(Z,25,4o. ostendit, cum ait^: 'Vide, ut^ omnia /acias iuxta exemplar, quod tihi monstratum"^ est in monte\ Sunt itaque in illa^^ domo diversae mansiones, quas alius alio clarior, alius alio sanctior inhabitefc, quia tanto^ quisque vicinius et 2 quasi proximius divini luminis splendore^ irradiatur, quanto^ ardentius et vehementius in presenti vita ad eius amorem per fidem operantem ^ ex dilectione in- flammatur. Et sicut pluribus ad unum fontem con- fluentibus simulque undam^" eius gustantibus, qui plus 2 Ps.35,9s3. sitit, plus haurit^, ita ad Deum fontem vitae festinantes tanto largius ab ubertate domus eius* torrente voluptatis suae inebriantur ^, quanto eum ampliore sitis ardore vehementius et avidius prestolantur. Pro diversitate igitur" operum et capacitate singulorum varia et una'^' beata tamen omnium erit^ gloria sanctorum^. a) intelligimus ^4. C 6. a*) Dom. om. C 2. 3. b) mee C 2 ; me C (J. c) clar. om. AA. C (uhi et alia^. d) differ Al\ a. stella differt Cb. 6. Vtilg. e) erit et om. CG; erit om. Vulg. f) ig. om. C b. g) reciperentur A 1. h) div. indi^ui- tatum A\. B 2. C 2. 3; in- erasum Ad; dignitatum C5; in div. dign. ord. A 4,. C 6. S i) clar. — alio om. C 2. k) ad om. C 2. 1) et C2; Inspice et fac secundum ex- emplar Vtilg. m) in monte monstr. est C5. 6. n) domo illa A. o) quanto C5. 6. p) pleudore A 3. q) tanto C 5. r) unam B 2, s) et add. B 2. t) et add. C 6. u) ergo C 5. v) vita C 5. w) omnium iteriim add. C 5. x) beatorum C 6. 1) Cf. Aug. Tract. in evang. loh. 67, 2. 2) Cf. Aug. Serm. i 87, 4, 6. 3) De differentia gradiium in sacris ordinihus et differentia dignitaticm in eodem gradu strictim agit ex. gr. Hugo de S. Victore, 1 De sacr. Christ. fidei II, % 6, fusius idem ibidem II, 3, 1 sqq. 4) Cf. ^ Hebr. 8, 5: Vide, inquit, omnia facito secundum exemplar, quod tibi ostensum est in monte. 5) Cf Gal. b, 6 : fides, quae per caritatem 4: operatur. 6) Ps. 35, 9. 10: Inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente voluptatis tuae potabis eos, quoniam apud te est fons vitae. OTTOXIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 441 XXX.* Porro quia civitas illa duobus parietibus compacta ex angelis constat et hominibus ^ quis et qua- lis inter eos ordo sit, intueamur. Tres auffelorum ie-^^"f'''^" ' _ o cael, Dion. rarchias, id est sacros principatus, precipuus theologorum ^'«'•- -^. o- 5 ponit Dionisius ^ et unamquamque in tres ordines subdividens, ut novem angelorum ordines^ compleat, tria terna constituit. In prima ierarchia Seraphim, Cherubin, tronos, in secunda //.. r, 2. dominationes , potestates , virtutes ^, in tercia principatus, archangelos, angelos ponit. Primam autem ierarchiam 10 inmediate^ trinitatem circumstare ab eaque sola illumi- nari, secundam vero inter primam et ultimam mediam^ tam a superiore illuminari quam inferiorem illuminare asserit**. Quorum secretissimae humanumque ingenium transcendentis naturae causas rimari super^ nos est nec 16 presens opus exposcit. Ait nempe supra nominatus teOSOphus : Quanti quidem sunt et quales supercaeJestium essentiarum ^"'^ X> ^- wnatus, et quomodo secundum eos ierarchiae perficiuntur, solam dili- /j,^^^ 6_ genter scire dico contemplativam eorum perfectionis principem f • 5. Q u i - bus verbis cum solam divinam sapientiam, a qua principiumS 20 habent, ut sint, et ad quam contemplationel^ respiciunt, ut perfecti sint, scire dicat sacram eorum superornatam ordinationem, teme- rarium de ipsorum natura videtur investigare, cum et ipsos angelos, quales facti vel quaHter dispositi sint, fateatur >96. non posse comprehendere. Propterea , inquid , *dico et eos adhuc 26 ignorare propi-ias virtutes et illuminationes et suam sacram et super~ m-natam ordinationem^. Unde et^ subiungit : Inpossibile esi^ Dion.i.c. a) ita Al; XXXI. corr. XXX. B2; XX(V delet.)IX. C2; XXXIIII. C'3; cf. p. 431, 71. a. b) ordies A 1. c) iumedietate A 3. B 2, corr, inmediate B 2; in- mediante, secundi" a!* r* 2! Q^od enimo omnes mittantur, testari videtur apostolus, ubi ait^: Nonne omnes suntV administratorii^ spiritus^ in ministerium missi? etc. Unde Michahelem, Gabrielem, Raphahelem^, quos *i a) nec B 2. b) pPssit C 5. c) omnis A 4 (post corr. omnes^. C 2. d) po- 3( testas A; Non enim (l. 9> — potestates in editione Wilmansiana errore typothetae exciderunt. e) sit om. CQ. f) eminentiora B2. g) et add. C 2. k) muudana B2. i) unum (75. k) etc. om. C 5. 1) de om. A (mantt, ut videtur, saec. XVI. supra lin. suppl. A\). m) inferiora corr. -ri i^ 2 ; inferiore C b. n) incendentes C5. o) enim om. C 2. 3. p) sunt om. C 5. q) administrorii C 5. r) spir. om. C 5, 3{ uhi et add. 1) Gregor. Homil. in eva^ig. 34, 7. 10, qiiem expilavit Hugo, Summa Sentent. II, 5; Bernhard. Clarevall., In Cantic. sermo XIX; idem, De consid. V, 4, 7. 2) et — principatus habes apud Hugonem paulo ante. 3) Cf. Gregor. Homil. in evang. 84, 10: Nam principari est 4( inter reliquos priorem existere, dominari vero est etiam subiectos quosque possidere. 4) Dion. l. c. c. 13 (Hugo l. c. IX, 4); cf. etiam Hugo, Summa Sentent. II, 6 ; Gregor, Homil. in evang. 34, 12 sq. 5) Cf. supra p. 443, l. 4. 6) Cf. loh. 1, 18: unigenitus filius, qui est in sinu patris. 7) Is. 9, 6. secundum Septuaginta ; Hieron. Comm. in 41 Is. 9, 6, lib. III; Dion. De coel. hier. c. 4fin. et Hugo in hunc locum (V, 1). 8) Hebr. 1, 14. 9) Qtios habes ex. gr. apud Gregor. Homil. in evang. 34, 8 sq. et 12 sq. (cf. Hugo de S. Vict., Summa Sent. II, 6j. OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 445 pre ceteris spiritibus ecclesia Dei veneratur, altissimo- rum illorum ordinum principes esse putant, nec idcirco eos^ ab intima divinitatis presentia recedere dicunt, cum tantae subtilitatis eos et inestimabilis puritatis esse 5 velint, ut sic ad exteriora prodeant, ut tamen in caelis semper^ Deo assistant. Unde est illud Gabrielis in Evangelio: Ego simi unus^ de illis, qui semper assistuntcf. zwc 1,19. ante Deum, et liaec missus sum adnunciare tibi^-^. Cum enim hoc diceret, ad terras missus fuerat et tamen Deo 10 se assistere dicebat. »Porro quod quidam a superioribus erudiantur, alii Yero Hugoib.rn, ab ipso Deo inmediate illuminentur , prophetica auctoritate probatur. Quidam enim misterium incarnationis ignorantes ^, cum lesum in gloria caelos ascendere conspicerent , novi 16 regis adventum admirantes a superioribus inquirebant di- centes : Quis est iste rex gloriae ^ f Sed et superiores non omnino ignorantes, sed immediate ab ipso discere volentes nec tamen® ad interrogationem festine presilire audentes^ primum apud se deliberabant^: Quis est iste^ , qui venit de 20 Edom tinctis vestibus de Bosra^f Cumque ad doctrinam u 1 1 r o ipse se offer r e t dicens : Ego qui loquor iusticiam i • °, tunc demum assumpta fiducia ad ipsum questionem dirigunt: Quare ergo rubruni est indumentum tuum et vestimentum tuum sicut calcantium in torculari^? In eo enim, quodk interrogant, ostendunt se illu- 26 minationem appetere, in eo vero, quod inter se conferendo deli- berant, significant, quia divinam in se processionem non audent prevenire. Unde theologus iste : Apud se, inquit, ipsas^ Dion.i.c.i. deliberant ante interrogare ostendentes, quia discunt et dei- ficam scientiam appetunt, non autem presilientes^ per divinam 30 processionem inditam illuminationem. Et notandum, quod interrogatio spirituum illorum ad Deum non est aliud quam ipsa illuminationis" perceptio, ipsaque eius re- sponsio vel locutio non est aliud quam illuminationis datio. Quia igitur ipsi non preveniunt illuminationem^ in cf. Hugo i. c. 86 a) ab int. eos C2.6. 6. b) Deo semper C5. 6. c) unus om. CS. d) Ego sum Gabriel qui asto ante Deum et missus sum haec tibi evangelizare A 4 cutn Vulg., sed nonmtllis omissis. e) tm (= tantum) C2. f) audientes jB 2. g) delibrabant Al; deliberant C. Hugo. h) iste om. A3. i) iusticia (73. k) quod om. 6' 6. 1) ipsas ont. A i. C 5. m) prosilientes B2. n) interrogationis Pith. o) iluminatione B 2. 10 1) Haec paulo propius ad verba evangelistae apud Ambros. Ex- pos. ev. sec. Luc. I, 38: Ego sum G. angelus, qui assisto ante Deum, et missus sum haec annuntiare tibi, quam ad Vulgaiam accedunt. 2) humanitatis eius exaltationem adhuc ignorantes Hugo. 3) Ps. 23, 8. 10. 4) Is. 63, 1. 5) Ibideni; iia etiam Is. 45, 19. secundum Septua- )St ginta apud Hieron. Comni. in Is. 45, 18 sqq., lib. XIII. 6) Is. 63, 2. 446 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. perceptione, sed divina eos gratia prevenit in datione, non ante^ interrogare dicuntur, ut discant, sed ipse largitor et doctor offerre asseritur eis, quid^ doceat^. Et hoc est quod dicit: Non presilientes per divinam processionem inditam illumi- nationem. Presilirent enim inditam illuminationem, si 5 humano more per studium inquisitionis ^ ad lumen per- venirent cognitionis*^, sicque processio esset non Dei ad iTji^oz. c. ipsos, sed ipsorum ad Deum. Sed quia divina processio, hoc est a Deo procedens datio, sponte veniens in ipsas sic eos illuminat, ut nullum inquisitionis studium hanc il- lo luminationem® efficiat, bene dicitur, qaod inditam illumi- nationem per^ divinam processionem non presilivint^, \ Haec de angelorum natura^ non de nostro sensu, sed de divinis eloquiis prolata sufficiant. In quibus nichil temere diffiniendo, sed secretum venerando ^ indubi- 15 tanter^ credimus, quod sive omnes mittantur necne, seu omnes omnia supercaelestium sciant archana vel non, indeficienti tamen iubilo omnes^ simul in^ creatoris sui i ifMt^o/. c' contemplatione iocundantur. Unde item™ Dionisius ad ^^''^'^- superprincipale principium et ad ipsum princificum^ prin- 20 cipium universaliter eas converti testatur. Qui etiam ad hoc, ut supreme^ ierarchiae spiritus sic Deo semper as- sistant, ut nunquam ad externa officia foris prodeant^, et quod inferiores spiritus quandoque secreta Dei lateant, donec superiorum revelatione addiscant*, inclinatus vi- 25 detur^ Quod tamen, etsi^ ita est, eorum beatitudinem non minuit, quia omnia scientem videntes sic in eo om- nia sciunt, ut, quidquid expedit eos scire, scire velinfi nec aliquid scire velint, quod scire^' eos non expedit. XXXI. ^ Quia de caelestium spirituum^ ierarchiis, 30 eo* quod in eorum ordines electi assumendi unam rem publicam facere creduntur, incidenter disputavimus, super- a) autem C2; ante om. C&. b) q (= quod) C2. 3. c) ita C; deceat J.. B2. d) cogitationis A (manu saec. XVI. corr. cognicionis A 1). e) illuminationem — in- ditam om. C 5. f) pro B 2. g) prosiliunt C b. h) essentia C. i) indub. 35 om. C 6. k) omnes om. C6. 1) in om. C6. m) iterum B2. n) princ. om. A. o) ita B 2. C 2. 3. 5; sup me A 1 ; superme mut, radendo superne ^i 4; superne ^ 3. C 6. p) si C 2. 8; et in marg. eadem munu eodemque atram. suppl. C 6. q) vellint mut. vellent B 2. r) scire otn. C 6. s) ita ^ 1. 3; XXXUI. et sic deinceps A ^. Cb; XXXir. corr. XXXI. B2\ [X]XX. C2; XXXV. et sic deinceps C3; num. om. more so- 40 lito C6. t) eo om. C 3. 1) Vox inquisitio etiam apiid Hugonem l. c. legitur. 2) niliil temere diffinientes, sed secretum venerantes Hugo l. c. V, 2. 3) Vide supra p. 444, l. 14: sqq., ex Hugone. 4) Vide siipra p. 445; l. 11 sqq.; Hugo l. c. IX, 1. 5) Cf. etiam Hiigo l. c. V, 2. 6) Ad vocem cf, 0 €x, gr, Hugo l. c. II, 1 in. \ OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 447 est*, iit de^ hoc, qualiter in ipsorum consortia propor- tionaliter assumantur, inquiramus. Ait itidem de hoc sepe nominatus optimus theologus: Ad quas^, id^ est 1^*^90 1. c. ii. supercaelestes essentias, secimdum differentiam progressio- 5 num et incrementa illuminationum proporfionaliter nohis ipsis ascendimus per gradus spiritalium profectuum in nohis vel*^ differentiam^ donorum inter nos^. Et est dictum, quod, sicut in presenti per dona gratiaruni et gradus digni-tb. tatum proportionaliter , hoc est differenti et ordinata 10 participatione, disponimur, sic in caelestis curiae contu- bernia promoveamur ^. luxta ipsius enim^ Domini testi- monium, qui in modico fidelis est, supra^ multa consti- tuetur^ et qui bene ministrat, gradum^ bonum acquiret^, quia fideles dispensatores ^ ^cclesiae tanto amplius coro- 16 nantur in caelis, quanto magis verbo et exemplo gregem Domini pascentes '^ desudaverunt in terris. Unde qui accepto ad usuram talento plus feneravit, iuxta diffe- rentiam meritorum proportionaliter accipit stipendia re- tributionum ^, dum isti dicitur : Tti esto super quinque luc. 19, 19. 20 civitates, et illi: 'Tu esto super decem\ Ascendent ergo «&. 19, 17. sancti per di/ferentiam progressionum , id est quantum «98. bene operando progrediuntur , *et incrementa illumina- a) super C2. b) de om. C6. c) id est om. C 2. d) per Hugo. e) diffe- rentia A. f) enim ipsius A 3 ; enim om. A 4. g) super C. h) bonum gradum 26 J[ 1, 3; bonum sibi gradum A 4. 1) Ad quarum cognitionem Hugo. 2) Verba non sunt Dio- nysii, sed Hugonis (Migne, Patrol. Lat. CLXXV, col. 94:7) ita locum illum Dionysii c. 1. exponentis, ubi legitur: Propter quod et sanctissi- mam nostram hierarchiam perfectissima sacrorum dispositio caelestium 30 hierarchiarum supermundana imitatione dignam iudicans et dictas in- materiales hierarchias materialibus figuris et formalibus compositionibus varificans tradidit, ut proportionaliter nobis ipsis a sacratissimis forma- tionibus in simplas et non figuratas ascendamus altitudines et simili- tudines. 3) Post verba ab Ottone supra inserta Hugo pergit: Se- 35 cundum namque illam proportionem, qua nunc dona gratiarum j)er- cipimus, merito postea vel hic per mentis contemplationem vel illic per retributionem in numerum angelorum transimus. Sic enim pro- portionaliter nobis ipsis ascendimus, quando secundum hoc, quod in praesenti per dona gratiarum et gradus dignitatum differenter dispo- 40 nimur, ad invisibilis veritatis participationem secreta et invisibili pro- motione sublevamur. 4) Luc. 19, 17: quia in modico fuisti fidelis; Matth. 2b, 21 : quia super pauca fuisti fidelis, super multa te consti- tuam. 5) 1. Tim. S, 13: Qui enim bene ministraverint, gradum bonum sibi acquirent. 6) Cf. Luc. 12, 42; 1. Cor. 4, Isq. 7) Cf. 16 1. Petr. 5, 2 : Pascite qui in vobis est gregem Dei. 8) Cf. Col. 3, 24 : accipietis retributionem hereditatis. 448 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. 7III. iionum, id est quantum bene docendo subditos illumi- nando profecerunt, pej' gradus spiritualium profectuumy quod est* de virtute in virtutem ^, non pedum, sed men- tium in diversis dignitatibus progressus, vel diiferentiam donorum, quae sunt diversa dona carismatum-, in^ di- 5 versos ordines beatorum spirituum. Quae quoniam in Ps. 83, 6. ipsis et inter ipsos sunt iuxta illud psalmistae: Beatus vir, cuius est auxilium abs te, ascensiones in corde suo^ Hugo i. c. disposuit, beue theologus iste dicit, quod secundum diffe- rentiam progressionum et incrementa illuminationum pro- u portionaliter nohis ipsis ascendimus per gradus spiritualium profectuum in nohis vel differentiam donorum inter nos ad contubernia^ angelorum. Qualiter autem in singulos ordines® beatorum spirituum singuli quique electorum assumantur, ut non solum mentis et corporis^ puritate, i{ sed^ graduum dignitate angelis similes et pares in bea- titudine fiant, beatus Gregorius ^ mellifluo ore disseruit, i>eMi.32,8. tantum^ iuxta illam auctoritatem : Constituit terminos po- pidorum iuxta numerum angelorum Dei *, in illa civitate numerum electorum futurum^ ostendens, quantus ibi 2( sanctorum^ remansit angelorum. xmc.15,8. XXXII. ^ Sed inquiri potest, cum decima dragma tamquam"^ angelorum pars perdita per homines restau- rari debeat, quomodo tantus" fiat numerus electorum, quantus ibi remansit angelorum? Qua in re profecto 21 videndum est, quod sex*, X, C et huiusmodi in divina pagina non semper numerum, sed significatum numeri^ ponunt. Quia enim denarius in sacra scriptura perfec- *) C pro sex — ponunt (l. 28> habet: numerus interdum ad quantitatem, interdum significandi gratia respicit 3< ad qualitatem. a) est om. A (tnanu saec. XVI. sxipra lin. suppl. A 1). b) id est A. c) suo otn. Al. 3. C2. d) contuhernia alia manu mut. contubernium C3, et itn C6. e) ord. om. C 2. 3. f) pariter add. C 6. g) et add. A i. C. h) tu (= tamen) A 3. C 3. i) futurorum C 3. k) sanct. om. A 3. 1) ita ^ 1. 3 ; XXXIII. corr. XXXII. i^2; 81 [XJXXI. C2; cf. p. 446, n. s. m) decima^adrf. C, ^supra lin. manu saec. XVI. add. A 1. u) totns A. B 2; tantus om. C Q. o) mu -41; nm A 3; numi mzit. numru B 2. 1) Ps. 83, 8 : ibunt de virtute in virtutem. 2) Cf. 1. Cor. 12, 28 sqq. 3) Hom. in evang. 34, 11. 4) Ita etiani ex. gr. Anselm. Cantuar., Cur Deiis homo I, 18 ; filiorum Israel Vidgata ; Statuit terminos gentium 4^ secundum numerum angelorum Dei Gregor. l. c. et Dion., De coel. hier. c. 9 ; cf. infra VIII, 32, p. 450 sq. ; P. Sabatier, Bibliorum sacrorum Latinae versiones anliquae seu Vetus Italica I (Remis 1743^, p. 386 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 449 tionem significare solet\ X^ dragma perisse dicitur, cum reprobae illius partis globus a Deo exorbitans, a crea- tionis suae dignissima perfectione ad propriae voluntatis motum declinans sviperbiendo corruit, ut* dicatur^, 6 non quod illa decima pars corruerit, sed quod illa pars corruerit decima, id est ut decima qualitatem suam seu substantiam^ verbi reddat verbo, ut non transitive^, sed substantive iungatur cum 'corruit', quod est dicere, ut non numerum, sed litteralem, sed iuxta significationem 10 numeri mjsticum sensum respiciat, ut non sit aliud di- cere: 'Corruit decima', quam: 'Corruit perfecta', id est in eo quod^ perfecta, sicut solemus dicere: 'Video te sapientem', verbum iungendo transitive® ad 'te', sub- stantive ad 'sapientem'. Vel: 'Corruit decima', id est 15 perfecta, id est a decima vel a perfecta, ut sit ablativus decima seu perfecta vel sensum habeat ablativi. Sicut enim nominativus^ apud gramaticos frequenter substan- tiam sui, sic ablativus vel nominativus ex parte predi- cata semper qualitatem eiusdem nominis innuit. Ut, so cum dico: 'Martinus est homo', non predico secundum logicos hoc», sed ex hoc^^ ; sicut e converso cum dico: 'Homo currit', non subitio ex hoc^, sed hoc^. Nam si^ hac parabola ad hoc"^, ut decimam partem angelorum, i quae" per homines restaurari debet, cecidisse credere Sf«6 compellimur, nichilominus'' etiamP centesimam tantum^ partem ex parabola centum ovium corruisse contiteri ^''"st*/^' cogemur. Predictus ergo denarius** vel centenarius, qum, Luc.ib,isqq. ut dictum est, non ad numerum, sed ad significatum numeri nos mittit, nec ad hoc ^" cogit, ut decimam partem ! io *) ut dicatur — sed hoc (l. 22J om. C. **) C pro denarius — mittit (l. 29j habet : numerus quia non iuxta quantitatem ^ , sed quaUtatem ^ accipitur, et post hoc (l. 29; addit: nos. a) dicai A 1 ; dicant A 3. b) substantia B 2. c) transiture corr. transitiue B 2 ; 5 iutransit^e, ercDio in -4 1 ; intransitive A 3. 4. d) (} mui. l\ B 2, e) transit^^e A 1 ; transiture corr. transitiue B 2. f) noTs Al. i; noininis A3. g) h' (= haec) Al. 6; : horaines A 4. h) h' (= haec) ^l. 3; homini, seciindum -i e corr. J. 4. i) h' ' (= haec) ^ 1. 3; honi A 4. k) h' (haec) ^ 1. 3; h'o J 4. I) si om. C 6. m) h' (= haec) Al. C2. n) qua ^l. 3; qz (= quia) s»<^ra //h. Ai; vel cidd. C2. o) nilo- 0 minus ^ 1. 3; nichil minus C 2. p) et C Q. q) tamen A; tantum om. C 2. r) h' (= haec) A 1. s) qualitatem C 5. t) quantitatem C 5. 1) Cf. ex. gr. Grego7\ Moral. XXXV, 16, 42; Isidor., Lib. nu- merorum qui in sanctis scripturis occurriint c. 11. Ottoais Frisingensis Chronica. 29 450 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. Vni. seu centesimam cormisse credamus, iiec ad hoc^ impellit, "at tantundem restaurandorum^, quantum^ lapsorum nu- merum fore confiteamur, sed hoc^ tantum'^ ostendit, quod illorum miseria istorum felicitate, illorum inper- fectio® istorum perfectione^ suppleatur^. Neque^ propter hoc^, quod^ decima dragma perdita dicitur, X ibi or- dines, quorum unus^ corruerit, quandoque f uerunt ^ , sed de singulis VIIII"^ illis ordinibus cadentes unum inor- dinati ordinis globum fecerunt. Quamvis, si dicat quis Gregorium hoc non sub assertione* posuisse, non sit multum in eius determinatione laborandum, dum hoc^ tantum^ credatur, quod vere in singulorum angelorum ordinesP, sive numero pares vel impares sint, beatitudine pares electi assumantur. Non enim^ Gregorius ^ ait, ad quot^ tot^ ascensuros scimus, sed credimtis. Nec* illa, DeMi. 32, 8. quam posuit, auctoritas: Constituit terminos populornm iuxta mimerum angelorum^-^, huic sensui accommodata »fe. 32, 9. cernitur, cum ibi subsequenter dicatur: Pars autem Do- mini populiis eius. Quod sic teste Dionisio dictum vide- tur: Ceterae nationes religionem angelorum sectantes diversam militiam caeli coluerunt, solus Israheliticus populus unius Dei cultum servans ipsi tamquam sua ib.pars et funiculus hereditatis in possessionem^ peculiariter^^' p*. 75, 2. cessit ^. Unde est illud psalmistae : Notus in ludea Beus, in Israel magnum nomen^ eius. Si vero iuxta aliam translationem iuxta numerum filiorum Dei legatur"^, longe iterum alium sensum requirere innuitur, nisi eosdem Gen. 6, 2. filios Dci, quos et augelos, dixerimus^, iuxta illud Ge- nesis, ubi alius translator filios Dei, alius^ angelos ad *) C addit: sed sub opinione ^ a) h' (= haec) Al. b) restarandorum Al\ restauratorum C Q. c) quo- tum -B 2. d) tfi (= tamen) A. e) inperfectione A (radetido corr. inperfectio AZ); inperf. ist. oni. C 5. f) perfectionem A l. 4. g) suppleat Ai; repleatur (7 2. h) Nec C5. i) q; Al', qa e corr. A 3. k) unius Al. 1) fuerit C3; fuerint C6. m) viui (corruptum ex Wlll) C2; novem C3; IX^* C5; illis novem ^4. C6. n) hoc om. A 3. o) tamen A. p) ordine A 3. 4. q) enim om. C 6. r) qd' A 1. 4. B2. C; ^ AZ\ quot Cusp. s) tot om. C 6. t) Me,(i potms quam Nec -4 1; Heg J.4; Ne CZ. u) dei add. ^4. Vulg. v) possionem ii2; possessione C 3. w) pecu- lialiter A\.Z. B 2. C 3. 5. x) est add., signis ante nomen transpos. B 2. y) dixi- mu8 C 2. 3. 6. z) ang. alius A 3. 1) Hom. in evang. 34, 11. 2) Cf. supra p. 448, n. 4. 3) Cf. ' ■^ Dionys. De coel. hier. c. 9. et inprimis Hugonis comment. /X, 1. 4) Otto liic Hugonis , In coel. Dion. hier. IX, 1. verba exscripsisse potest: quamvis, quia secundum aliam translationem ibi non ang-eli, sed filii Dei nominantur, aliud aliquid significatum videtur. 5) Cf. infra VIII, 35, p. 457, l. 8. OTTONIS EPISC. FRISiNGENSIS CHRONICA. LIB. VIII. 451 filias hominum accessisse commemorat ^ Quodsi* iuxta nostrum usum iuxta numerum filiorum Israel dicatur, per- egrinum penitus ab hoc intellectu erit. Igitur de re**" . secretissima prorsusque'^ a *nostris oculis remota iudicium 3 prudentioribus relinquentes ad ea quae restant transea- mus, hoc tantum^ credentes, quod in libro sapientissi- mae prescientiae Dei-, quam nullum fugit profundum, nuUum fallit secretum ^, certus est numerus electorum*^ et verax corona pro meritis singulorum. 1 XXXIII.® Nunc inquirendum est, quae illius pa- triae sit beatitudo^. Non enim» credendum est animas exutas a corpore vel post^ resumpta spiritalia corpora aiigelicis spiritibus puritate ac dignitate non inferiores rebus exterioribus sicut in hac vita delectari. Proinde . sicubi sacra scriptura floridis et virentibus campis, i;2ec;/.34,i4. I amenis^ locis, garritu avium, odoriferis rebus, utpote cinnamomo et balsamo'^, sensus eorum refici et affici^ dicit, spiritaliter hoc^ potius quam carnaliter accipien- I dum videtur. Quamvis et™ propter simplices, qui lacte, Hebr.b,u. % non solido ciho alendi sunt, quorum sensus nondum ex- |ercitati^*^ spiritalem iocunditatem comprehendere ne- ' queunt, haec frequenter a quibusdam doctoribus ponan- tur, ut sic per visibilia ad invisibilia ^ cognoscenda et I inquirenda mittantur. Est igitur beatitudo sanctorum ) visio conditoris sui iuxta illud dominicum: Haec estioh.n,3. vita eterna, iit cognoscant^ te verum Beum et, quem misisti, lesum Cliristum, intelligendum 'cum spiritu', qui est am- ! borum. Haec est, inquit, vita eterna. Quid enim aliud l est vita eterna quam ipsa beatitudo ? Si enim esset s vita temporariaP, beata non esset, quae de termino sol- licita foret. Rursum, quantumcumque diuturna, nisi *) Quodsi — erit (l. ^) om. C. a) re ont. C6. b) -que otn. A. Cb: rursusque C 3. c) tn (= tamen) ^. C3. 1) elect. om. Cb. e) ita ^l. 3; XXXiril. corr. XXXIII. B2; XXXII. C2; cf. iB. 446, n. 8. f) habitudo C 2. g) autem C b. h) post om. C 6. i) araenibus pl. 3. £2. C3. k) et affici om. B2. 1) hoc om. C Q. m) et om. C 6. i) excitati C 5. o) cognoscat B 2. p) temparia Al. 3. C5; temperaria B 2; tem- ooralia alia manu mut. temporalis C 3. 1) Supra I, 2, p. 38. 2) Supra VIII, 16. 3) Cf. Prov. 24, 12: ervatorem animae tuae nihil fallit. 4) Cf. Eccli. 24, 20: Sicut cin- amomum et balsamum aromatizans odorem dedi. 5) Uebr. 5, 14: ?erfectorum autem est cibus solidus, eorum, qui . . exercitatos habent «nsus. 6) Cf. supra IV, Prol., p. 180, n. 1. 29* 452 OTTONIS EPISC. FKISINGENSIS CHRONICA. LIB. VIU. omnis miseriae defectn carens omnimodae felicitati afflueret ^ habundantia, beata dici non posset, quae al; quo nevo infecta esset. Est itaque illa* vita eterna e loh. 17, 3. beata, beata et eterna, ut cognoscant te verum Deum e, quem misisti, lesum Christum. Vide, quod fruitionei beatitudinis cognitionem dixit esse divinitatis. Und frustra^ quidam ad comprehensionem divinae substantia 1. cor. 13, 12. in hac vita laborant, quae^ a sanctis per speculum et i enigmate vix in presenti visa, sicuti est videnda ^ ph niterque cognoscenda in futura eis tantum vita prc mittitur. Delectantur*^ igitur sancti in plene iocund p». 83,8. et eterne beata visione Dei iuxta illud psalmistae: Bi, nedictionem dahit qui legem dedit^, ibunt de virtute in vi:\ tutem, videhitur Deus deorum in Syon. Quid maius, quii iocundius, quid gloriosius? Quanto desiderio in® t( nebris* positi desideramus^ hunc solem, quanto studi' optamus hanc lucem? Quodsi haec lux desiderata cui gaudio suscipitur, suscepta cum admiratione inspicitu" visusque frequenter reverberatus^ rursus ad videndui sustollitur, nec usu^ vilescit ^ nec frequentia fastidiui gignit, quam, putas, lux lucis videntibus se iocunditj tem afferat, ammirationem ' tribuat nec tamen fastidiui inf erat ? ^ Si ^ reges vel imperatores terrenos in glori sua fluxa et transitoria cum admiratione et"^ quadai hilaritate videmus , quam inestimabili gaudio suffuso '• ineffabili"^ mentis iubilo repletos estimabimus, qui regei regum, creatorem universorum, in decore suo et glori incomparabili ^ et inmarcescibili ^ caelesti angelorum < hominum stipatum milicia videbunt? Nec videbunt tai tum, sed visum amabunt*^, amatum laudabunt. Un a) vita illa C. b) quidam frustra C2. 3. c) quae om. C6.^ d) Delectant , e) pos. in ten. C5. f) desida^ns C5. g) reverberat9 mut. reverberat B2. h) uisu i) ammiratione C2. 3. k) inferatur corr. inferat? -4 3. 1) enim add. C 6. m) qi3 dam et C 5. n) inestimabili corr. ineffabili A 4 ; inaestimabili Ousp. o) amabo his A 3. 1) Cf. Is. 66, 11. 2) 1. loh. S, 2: quoniam videbimus eui sicuti est. 3) Ita ex. gr. Aug. Enarr. In ps. 83, 8 ; legislator Vm 4) Cf. ex. gr. Ps. 106, 10; Matth. 4, 16, saepius. 5) Ad verboru cominnationem cf. supra VII, 35, p. 371, n. 2 ; cf. etiam ex. gr. ea, qu ex Augustino Abaelardus, Sic et non prol. in., affert • Gilb. Porr 4i ^ Comment. in Itbi-um III. Boethit de Trinitate, ed. Basil. 1570, p. 118 ne usu communi, si scilicet a pluribus huiusmodi tractarentur, vilesc rent ; Alanus de Insulis, De planctu naturae, Migne, Patrol. Lat. CC. col. 445; idem, Anticlaud. III, c. 1, ibideni col. 511. 6) Cf. ludi 10, 4: incoraparabili decore. 7) Cf. 1. Petr. 5, 4; supra p. 434, n. 1 Dei illuminati, contemplationis veraeque^ visionis eius iuce ineffabiliter perfusi supernis ad delectacionis aug- {rnentum *non egent luminaribus, multo minus inferio- « 'ibus his, quibus sensus corporis, ut supra dictum est^, iffici solent, ad delectamentum indigebunt*. Quamvis n desint, qui dicant illam etiam^ ibi" delectationem a) d. (= Domine) add. C6. Vulg. b) civ. cel. A 3. c) est stipra lin. Al, M». C6. d) nostrum A 3. e) in erasunt A 3. f) gaudia A 1. 3. g) eia A 1. ) et_om. C2. i) afficiatur A. k) nova Al. 3, corr. novo Al. 1) in add. Cb. l) tm (= tantum) C 2. 3. n) prophetiara C5. o) clar. fiat A 1. 3. p) solis versu eeuHte oni. C 2. q) habemus C 5. 6. r) si om. C 2. s) conteraplationisque (-que ipra lin.J vere C6, t) indigebuntT^ 1. 3. 4. B2. u) ibi om. C2. 3; delect. ibi C6. 1) loh. 16, 22: gaudium vestrum nemo tollet a vobis. 2) Cf. ipra VIII, 9. 3) Supra p. 452; ^. 11 sq. 4) P. 451, l. 17. 454 OTTONIS EPISC. FRISINGENSIS CHRONICA. LIB. Vin. non deesse. Aiunt enim, quod omnimodis ibi deliciii affluant^, et quamquam^ visione Dei^ plene delectat exteriora non desiderent, illa tamen^ istam tamquan asseclae sequantur^, sicut in sanctorum libris nonnun quam secularis scientia divinam sapientiam non affectatj^ tamquam pedissequa comitari cognoscitur. Erunt erg; et de eo, quod certatim crescente pluri- ^- -^«c. morum fide deus crederetur. ^^^' ^^' ib., L 19 Cpost censuit^; precipue cum et Seianus — commi- «fc. natus est. 5 ib., l. 21 (])ost precepit^ ; Viginti . . a patricios viros, quere ib. Iin Eomana^ historia IP*" versus. ib., ^.33: Tyberius III. et XXX. ^ imperii s u i anno, ii>. vii, 24. quere in Romana^ historia IIII versus et de obitu^ eiusdem Tiberii in losefo ^. 10 p. 157, l. 19 (post cingitur;: lusto Dei iudicio exigente, ut, '"''■g^^g**''"- qui in soUempnitate pascali Christum occiderunt, in eadem sollempnitate obsidionibus circumdarentur. p. 159; l. 14 (supra Anacletus^; tercius post Petrum aposto- lum ; ?. 15 (supra decedit^; martirio coronatus. 15 p. 160, l. 2 (2)ost precepit^; quasi adhuc futurus esset ex semine -^- ■^«'«c. David, qui regnum possit adipisci. ^^' ^^' p. 185, l. 20 : Nycephorus, qui et Georgius ^, in chro- nicis econtra® sic refert: Octavo decimo sane imperii sui anno ^'gY^* Constantinus cum filio suo Crispo Rome a Silvestro baptizatus est. 20 Quotquot enim in superiorif Roma consistunt — quod nequissimum est et dicere et sentire. Sozomenus : Non e n i m ignoro — pre- h. THp. i, 6. erat in sede Politinig, insula^^ oceani circa Eheni partem, illumque respondisse — ammiratumque dogma factum deindei Chri- stianum — eguisse purgatione, vicesimo anno imperii paterni de- 25 functus est. Qui cum adhuc viveret, cum eo multas pro Christianis posuit leges. p. 191, l. 23 (supra Niceum>; toto orbe terrarum CCCorumfie^rtno^. 15. XVIII patrum. I ib., l. 25: Communicabant igitur — Eustathius Antiocenus , if.rrip. j/,i. 30 Alexander Alexandri n u s. lulius autem — gentibus convenerunt et nonnulli, qui persecutionibus prioribus clarissimi super- fuerant, Pafnutius Egiptius, multorum patrator miracul o r u m , tT/. /, lo. et Maximus, qui post Macharium lerosolimorum tenuit presulatum, quos ambos Maximus imperator quondamk per metalla dampnans 36 oculos eorum dextros eruerat et sinistras suras inciderat. Preterea Osius Cordube episcopus et Amphion Epiphanie, s e d et Spiridion Tremathuntis Cipriorum episcopi claruerunt 1 • ^. Qui Spiridion erat rusticus habens uxorem et filios, sed non propterea in rebus di- vinis minor, cui et fiHa mortua de sepulchro requisita pecuniam 40 quondam commendatam ab aliquo patenter loquens de- monstravit. Agricius Treverensis episcopus»^ tunc nichi-^Ysw.' lominus claruit, qui beatum Maximinum successorem sibi in- stituitJ^. a) sibi H. Misc. b) rom hist c. c) XX. H. Misc. d) <^ c. e) econtra 46 eadem manu supra Un. c. f) seniori Anast. g) Plotini H. Trip. h) i sela c. i) dem c. k) quondam eadem manu superscr. c. 1) clar. eadem mamc supra lin. c. m) teps c. n) sequuntur circiter 10 — 12 litterae eraeae c. 1) los. Ant. lud. interpr. Rufino XVIII, 13. 2) Immo Hisaa- cius qui et Theophanes Anast. p. 11. 3) Hist. Trip. II, 1 fin. Ottonis Frisingensis Chronica. 30 466 AUCTARIUM ADMUNTENSE. Beg.p.ib. p. 194, l. 10 (supra lulius;; qui etiam in exilium fuit mi s s u s. i Bea p 15 ib., l. 19: lacobus Nisibinus episcopus — in lieremo moritur. Paulus Constantinopolitanus episcopus — strangulatur. Eusebius pres- ,-6.^,p.i5,byter — moritur. Paulini Treverensis apud Frigiam in exilio 5 »•* mortui corpus — dependet. p.\U, 1.24:: Usque huc Regino. p. 206; l. 4 {ad salvari posse) in marg. tnfer. manu saec. JLIU : Si auctor istius cronice vidisset vel legisset decretalem epistolam Innocentii secundi^ missam ad consultationem lo Cremonensis episcopi, in hac opinione, que vere adver- satur pietati fidei Christiane, nullatenus perstitisset. Ubi Decret. Greg. \Qcr\t\\.Y iu hec verba : Presb^terum, quem sine unda baptismatis j/j, 43, 2. _&^^^ adeptum asserimus incontanter^ etc. Probat per Augu- stinum de civitate Dei VIII" libro, ubi legitur inter cetera: 'Baptis- 15 mus invisibiliter ministratur, quem non contemptus religionis, sed ter- minus necessitatis excludit'. Probat etiam per Ambrosiumc de obitu Valentiniani, sicut hic in httera continetur. In fine vero statuit idem papa Innocentius, quod sopitis omnibus questio- nibus predictorum patrum Augustini et Ambrosii sententia 20 teneatur et in ecclesiaDei pro huiusmodid defuncto preces et hostie offerantur^ Probatur hoc idem per decretalem .7,./j/,42,4.epistolam Innocencii tercii missam Metensi episcopo con- sulenti, ubi scribit de quodam ludeo, qui cum existeret inter ludeos in mortis articulo constitutus, inmersit se in aquam dicendo: 2 'Ego baptizo me in nomine patris et filii et spiritus sancti'. Quesitum fuit de isto ludeo, an deberet iterum baptizari. Respondit dominus Innocencius IIP^ quod, cum inter baptizatum et bapti- zantem debeat esse discretio, sicut ex verbis Domini colligitur e di- centis apostolis: 'Ite, baptizate omnes gentes in nomine p[atris] et 8j firiiil et s[piritus] s[ancti]', memoratus ludeus erit ab alio baptizandus, ' ut ostendatur, quod alius est, qui baptizatur, et ahus, qui baptizat. Nam ipse lesus Christus non a se ipso, sed a lohanne voluit bapti- zari. Quamvis, si tahs ludeus continuo decessisset, ad patriam pro- tinus convolasset propter sacramenti fidem, etsi non propter fidei a sacramentum. Hec^ autem in Corpus^ luris, in Decretahbus scihcet titulo de baptismo et eitis effectu, capitulo Debitum, et sequenti titulo, capitulo secundo. Cum ergo decretales epistole Romanorumh pontificum vim canonum optineatg, sicut statuit Nycolaus papa, ut XIX. di. : Si Romanorum et c^anone) se- ^ quenti^, et ex quo sic diffinit Romana ecclesia\ quis^ contradicit'? ut XI. di.^: Quis^ nesciat, quod^ ipsa in ec- ] i! a) III sed varia lectio II. Liher Extra. b) inptant* c, id est incunctanter. jj c) Amb24 c. d) h9i c. e) coUig c. f) b c. g) sic c. h) Rom. in loco raso c. J i) ecc c. k) quia c. 1) o c. i! 1) Cmpus iiiris canonici ed. Friedberg II, col. 648. 2) Decr, Grat. c. 1. 2. D. 19. 3) Decr. Grat. c. 11. D. 11. AUCTARIUM ADMUNTENSE. 467 clesia teneat principatum ; IX. q. III : Cunda per mundum et c. Fer principfdem ^, et qui aliud sentit quam ecclesia Romana, est extra ecclesie unitatem, ut dicit leronimus XXIIII. q. I: Quoniam vefns oriens - cum multis auctoritatibus ibidem. j!?. 208, l. 12 (post fuerat^; Hic cum esset disertissimus — i\iTdit\ Anast.p.^G. fuissent. p. 209; /. 24 (post armasset^ ; et cuidam vidue vineam abs- tulisset eamque ad monita lohannis non remitteret. p. 211, 1. 7 (post mortuus est>; Corpora sanctorum Abacuch etBeda^&i^. Michee prophetarum divina revelatione produntur. In urbe R o m a '^^'^ '^'^^* post Anastasium Innocentius succedit in sede Romana. /j. 211, /. 14 (post tenuit^; Chrocus'* rex Wandalorum — QidX' Chr.univ. lias appeti it consilio matris nequissimo usus. Apud Mogontiam — deinde Mettis Dei nutu cepit et ahas perplurimas Gallia- rum civitates vastavit vel delevit. Cumque Arelato obsideret, a Mario — impiam^ vitam digna morte finivit. Cui Trasemundus successit in regno. p. 219, /. 18 (post ad propria supra lineani) : ultra Danubium non rediturus. p. 231, l. 18 (post rex supra Uneam) : qui fratri Honori o apud ^- Misc. Affricam successerat. xvii,^. p. 231, l. 19 (post misit^; quibus Symachus papa cottidiana sub- -^- '^'«*'^- sidia in pecuniisl^ et vestibusc-^ ministrabat. ch/univ p. 232, /. 24 (ad traditum^; Nisi forte alius Theodericus fuerit sub Attila et item alius sub Erminrico ^, quos omnes vulgus Teutonicum pro uno computarit in can- tilena. j9. 235, ^.29 (ad descripsit^; Cumque primum ad m o n t e m -?^a"^- ^- ■'^- Cassin um tenderet relicta priori habitatione ex divina ^' "^' i u s s i o n e , tres corvi, quos cottidie nutriebat, prope ipsum sempervolando secuti sunt eum, ut in Longobardorum historia SCribitur. Cumque veniret ad quoddam bivium, duo angeli ap- pare banteiin specie duorum iuvenum, ostend entes ei viam, p e r quam viam i r e deberet. In loco autem i p s o quidam Dei servus 1 habitabat, cui vox de celo dicebat: 'His tu parce locis, alter amicus adest'. Quod apercius dicitur : Amice exi de loco isto, quia alter amicus debet hic habitare. Veniens autem sanctus Benedictus lin summitate montis in magna se constrinxit abstinentia ; factoque monasterio habitavit ibi , sicut in Dyalogo "' ilegitur. a) ita Fred. b) pecunias corr. pecuniis c. c) ve8tes(?) corr. vestibus c. 1) Decr. Grat. c. 17. 18. C. 9. qu. 3. 2) Decr. Grat. c. 25. fC. 24. qu. 1. 3) Haec pars Chronici universalis — 741. edita non est. 4) Haec ex Chron. univ. — 741, SS. XIII, p. 5, ibi descripta ex Fredeg. II, 60. 5) SS. XIII, p. 10, ex Bedae Chran. mai. 507. 6) Cf. Frut., SS. VI, p. 130, 50. 7) Gregorii Magni l. II. 30* u 468 AUCTARIU3r ADMUNTENSE. Chr.tmir. ^^. 238, ^.11: Ariiulfus Persarum imperator apud Antiochiam babtizatur atque ab imperatore Mauricio peciit, ut episcopos cum clero sufficienter daret, quos in Persas stabiliret ad fidem Christi predicandam. Quod et factum est\ ib. ih., l. 18: Tunica Christi — marmorica posita — Thomasi lerosolimorum et lohannes — triduanuma facientes — arca marmorea ordine pedestr i lerosolimam — posuerunt -. p. 239; l. 5 (post luensj siipra lineam: Decem enim reges eius ^ consilio ac patratu perempti fuerant. ib. p. 239, l. 8 : Gregorius Romane ecclesiae pontifex anno imperiij Mauricii XIII. — ad corpus beati Petri — convertit. E quidem Edil-l bertus rex cum — conversus cuml^ proximiaque provinciis doctorem suum Augustinum et ceteros sacros viros episcopali sede donabat^ ib. ^.240; l. 19: Apud Yspanias Betdierico mortuo Sidebutus suc cedit in regnum, vir sapiens, cuius tempore firmatum est regnum Gothorum in Yspania in maris litora usque Pirrenos montes^ Reg.p. 30. p. 241, l. 19 : Per idem tempus Chlotarius — s. Vincentii sepelitur ib.i).'29. p. 242, 1.5 (post Saxonibus supra lineam): et Berhtoldo duce eorum occiso. Frut.p.ibZ. ^.242, ^.18 (perdidit) : quorum spolia hostes Heraclio re mittunt. Quae ille percipere nolens vindictam ab eis querebat. Chr.univ. ^.243, ?. 35 : Apud Yspanias defuncto Sesibuto Grothorumc rege — Sintilano defuncto — etate, quem quidam ex primatibus Chintasindusd cum plurirais Gothorum degradavit et tonsuratum clericum fecite, et ipse regno potitus nobiliores Gothoruir suspec 1 0 s interfec it et omnino perdom uit ceteros. Posl h u n c Richinsind u s fili u s e i u s regn a v i t "^. H. Misr. p 248; l. 25 : H 0 c anno estivo tempore — per aliquot dies ' ■ D e i n d e totus fumus igneus apparuit et innumerabiles pe trinas pumices evomuit, quas per totum mare et minorem Asianj ut cumulos sparsit, et de medio ignis insula egreditur, qua^ Sacra dicitur, usque hodie manens, prius non existens. Anast. p 249, l. 5 : Cometes magna visa in Siria. Terre motus magnuf ■'^^j ■ 277* factus est in Syria ac terribilis casus. Facte sunt et fantasie inte^ homines. Putabant enim se cum peregrinis ambulare et quosjj dam domos ingredi, quosdam exire, alios vulnerare. Secut^ "' 26.ij. 285. est maxima mortalitas. Factum est gelu magnum et amarissimum ita ut pelagus ad C miharia in duriciam lapidis verteretur et ii profundum XXX cubitorum, et cum nive fuisset coopertum, aliif ib.p.2i9.XX. cubitis supercrevit. In Mesopotam[i a] terra disrupta est ac duo miliaria, et ex profundo eius ascendi t ali a terr a nimis alb a e harenosa, De eius medio ascendit animal mulinum incontaminatumi loquens humana voce et predicens Arabum exterminationemjj quae et facta est. '"^ a) ita Fred. b) cum supra lin. c. c) Gotb. stq^ra lin, c. d) de add. c e) sic Fred. IV, 82. 1) SS. XIII, p. 12, cx Fredeg. IV, ^. 2) Ibid., ex Frcd^ IV, 11. 3) Scil. BrminehiMis. 4) SS. XIII, p. 12, ex Beda Chron. mai. 530. 5) SS. XIII, p. 13, ex Fredeg. IV, 33. 6) SS XIII, p. 14, ex Fredeg. IV, 73. 82. ' M I AUCTARIUM ADMUXTEXSE. 469 ^.256, l. 38: Episcopium Bremense a Karolo rege const i t ui- -^o"- '*>'"»»"'« tur^, et Willihadus^ primus episcopus constituiturc. />. 128. Corpora Cordiani et Epimachi in Alemanniam feruntur. J9. 258, /.24: Ansgarius episcopus convertit Danos et Swedos. t6.2>. 129. Tempore Ludwici iu Turingia cespis L pedum longus, XIIII pedum*! altus de terra — unius le u ge sul) — subrexit. p. 269, l. 22: Boum pestilentia — eorum postea neque — ib.p.no. pdtuisset. p. 272, l. 1 : Per idem temp u s Leo — Constantini pater, ^"'^p*'- ^"'- Constantinopolitanae — Christianus quidem, sed — inimicus. For- ' mosus Portuensis prius episcopus — habebatur. ^.284, /.14: DCCCCLVI. Heroldus arch[iepiscopus] 955. Salzburg;ensis], proli dolor! excecatur apud Muldorf propter^ carmulam imminentem, et Heinricus dux, qui hoc fecit, eodem anno obiit K[al]. Nov. ^, et in hac car-Aor. 1. mula interfecti sunt IIIP^ comites, Adilbertus, Askwinus ^, Arnolf. Kerloh, et alii quam plurimi. p. 290, 1.19: Luzif etiam et Polani facti sunt Christiani. Hon.s^^mma j9. 301; l. 13: A. D. MXLVIII. Otto dux Suevorum obiit, ^vo Frut.iQ\%. iquo item comes de Suinfur e t 8' surrexit. A. D. MLVI.li-^^ Ungari imperatori'' rebellant — minima (T). 1050. cede afflixit et urbem marchiaei-^ Heimburg edificiis restauratam militibus munivit''. p. 301, l. 22: Anno Domini MLIP Leo^ papa — Warmacie i&. 1052. celebrabant. \ Anno Domini MLIII'^ apostolico Leone et imperatore H[ein- 16. 1053. rico] natale — missarum celebration em in sancta die — precipuum isubrogavit huic officio^ Qui — vituperantes et contra in^ papam — oerpendebat. p. 329, ^. 20: Heinricus V^«*^ dum in Goslarensi oppido con- ^^"- ^«^'"" ventum principum hab e r e t *^', nimia — fulgurum et tonitruorum ^' 3xorta regem et eius*^ populum — evanuit, pictura clippei eius de- jteta est. a) gstit*^ c; construitur Hon. b) certo legi nequit c. c) gstit c. d) latus, 1^1 pedum add. Hon. e) po c. f) Ruzi Hon. g) -e- dubium c. h) LVI. in oco raso c. i) heimburg marchi^ signis tratispos. c. 1) Eadeni fere hahet Auct. Garst., SS. IX, p. 566. Cf. Epist. Mogiint. nr. 18, Jaffe, Bibl. III, p. 348; Cont. Regin. a. 954; Ann. l Rudb. Sal., SS. IX, p. 771 (= Auct. Ekkeh. Altah. , SS. XVII, K SQ2) ; Koepke-DUmmler, 'Otto der Grosse' p. 248 sg. 2) Cf. ^otae necrol. Frising. saec. X, MG. Necrol. III, p. 80 : III. Kal. Apr. ^schwin com. ob. 3) Cf. Ann. Admunt. a. 1056. 4) Cf. ib. . 1052. 5) Cf ib. a. 1053. 6) Ita ib. a. 1123. \ 470 AUCTARIUM NEUBURGENSE. IV. AUCTAEWM NEUBUBGENSE. Codici lenensi Bos. q. 6. saec. XII. (B l), cum u monasterio Cisterciensium Neuhurgensi prope Hagenau Alsa tiae inferioris servahatur, manihus variis, sed plus minu\ similihus, inter quas non semel ahsque duhio eam vel ens^ quihus ihidem Cronica Hohenhurgensis (Annales Marhacense.^ qui dicuntur) aucta et continuata scripta est, deprehendimu notae uherrimae in marginihus vel intra lineas adscriptae suni hodie magna ex parte humore vel usu attritae vel extinctae\ Quod circiter a. 1241/43. vel patdo post factum esse ex e apparet, quod ah una earum Ottonis Frisingensis catalog pontificmn et imperatorum nomina Celestini IV, Innocentii IV et, ut videtur, etiam Gregorii IX. addita sunt, cum alic quae videtur, partem posteriorem Annalium Marhacensim qui dicuntur usque ad a. 1238. uno eodemque tempore scrij serit. Quae notae quamvis ad rerum gestarum cognitionen quippe quae ad antiquiora potissimum tempora specten, nuUius emolumenti sint, tamen, omissis quidem illis, quc non nisi ad Ottonis verha legentium diligentiae commendand scripta sunt ^, hic suhiungere operae pretium vismn est, qu\ cum ad stuclia monachorum Neuhurgensium, tum ad comp> sitionem et coniunctionem chroniconim saec. XII. et XIL perspiciendam faciunt. Et primum quidem sepositis illis, quae ex codice qu dam chronicae Ottonis recensionis C exscripta supra in pra fatione collegimus, ex quo etiam nota quaedam marginal desumpta est^, non pauci loci occurrunt, quos non ex cer quodam lihro assumptos, sed ex propriis lihrarii vel lihrari rum considerationihus conceptos iudicare malueris. Deim plurima ex Historia Miscella, quam dicimus, quae interdu Historia Romana vocari videtur^, desumpta esse V. C^ H. Bloch diligentissime osfendit in schedis, quas nohis, qi est comitate, utendas concessit. Praeter quam etiam ipsa Pati Historia Bomana duohus salteni locis exscripta est^, c quam etiam hic illic aequo iure atque ad Historiam Misct lam remitti potuit. Ea quae restant cum Sacra scripturi Gestis Treverorum, Mirahilihus Bomae, multa et ea poti 1) Qtiorum exempla collegit H. Bloch, 'Die elsassischen Anna der Stauferzeit' p. 121. 2) Infra p. 476, /. 36; cf p. 202, n. 207, n. b. 3) Infra p. 477, /. 42. 4) Infra p. 473, /. 25. ^| cf. p. 472, n. 2. AUCTARIUIM NEUBURGENSE. 471 ft simum, qiiae ad Romanos pontifices spectant, cum Romualdi ■ Salernitani Annalihiis^ conveniunt. L Quae non ex eodem, ex quo Bomualdus hauserit, fonte, ^H sed ex ipso Romualdi lihro profecta esse, quamquam inter- ^ft dum propius ad Bonizonis Decretum^ accedere videntur, ¥^ ut putem, eo commoveor, quod res aliquae afferimtur, quae ad propriam Beneventi et Salerni historiam pertinent, inter quas locum de Matheo apostolo agentem gravissimum I quin putemus, facere non possumus. Itomualdi lihrum ah 10 Heinrico VI. vel Friderico II. imperatorihus vel ah alio aliquo in Alsatiam, uhi imperatores Suevici idjerrimam autorum meliorum copiam in scriniis palatii Hagenotvensis congessisse Gotefridus Viterhiensis testatur^, deferri potuisse I non negahimus. 16 De necessitudine, quae inter notas has et Annales ^ Marhacenses qui dicuntur intercedat, luctdentissime egit , H. Bloch, 'Die elsdssischen Annalen der Stauferzeit^ in 'Regesten der Bischofe von Strasshurg' I, 1, InnshrucJc, 1908, p. 112 — 116. 120 sq. 19S sq., cuius opera et in voci- 20 hus lectu difficillimis melius perspiciendis et in fontihus in- vestigandis egregie acUuti sumus. Nonnulla ex iis, quae sequuntur, h. m. R. Wilmans in notis Ottonis Chronicae adiectis typis exprimenda curavit^. p. 48, l. 17: id est Sodomam, Gomorram, Adamam, 25 Seboim, Seger ^. //, 11; i?. 79 : Eodem tempore Claudia — At illa sese ^mt- ii.mse.i,i2. gare dedignata — Romam. Nota lector, quantum castitas opera- batur olim et etiam nunc apud modernos et summum opi- ficem. Tanta severitas erat apud antiquos, quod, quecum- 30 que deprehensa fuit in stupro, viva sepeliebatur ^. p. 92, ?. 25: Eodem tempore Rome in medio urbis foro ib. ii, 2. — in eo qui esset Rome preciosissimu s iuvenis mitteretur volun- tarie — Marcius Curcius — sumptis cuma se — rediit. a) sequens equo o?». c. 85 1) Editis in Muratorii SS. rerum Ital. VII ; inde ab a. 893. a. W. Arndt, SS. XIX, p. 398 sqq. 2) Excerpta edidit A. Mai, Nova patrum bibliotheca VII, 3. 3) Spec. regum, apud L. Delisle, ^Littera- ture latine et histoire du moyen dge' (^lnstructions adressSes par le comite des travaux historiques et scientifiques' etc), Paris 1890, p. 48; I 40 Bloch l. c. p. 184. 4) Vide etiam supra p. 79, n. e. h; p. 202, n. c; p. 207, n. b. 5) Ex. gr. Deut. 29, 23 ; Segor ex. gr. Gen. 19, 22. 23. 30. 6) Cf. Otto II, 17 in. 472 AUCTARIUM NEUBURGENSE. H.Misc. jj^ Slfin., p. 104: De hoc Pirro dicitur, quod eius ^^'^^' poUex — templo Didonei lovis conditus. ib. 11,22. II, 33 m., p. 105: Anno ab Urbe condita CCCC«LXX"VIP — cruor effluxit — dimisso diruit ipsia visum — irrigaverunt. cf.ib. 111,12. p. 110, l. 6sq.: Nota: Romani ceduntur a Kartaginensibus 5 et fere deleti ac desperati, nisi probitate Scipionis retenti, patriam dereliquissent tunc temporis. ib.iv,9. II, 44: Eodem tempore Tucia virgo dee Veste — addita: 0 Vesta — pia et casta sum — pertulit; et: Nota, quantum valeat castitas. lo tfe. F, 6. II, 4:5 m.: Nota, quod eodem tempore prodigia in celo apparuerunt. Ulobus solis cum fragore emicuit. Item cruor de fragmine panis effluxit. Grando c u m testarum fragmen- tis c e c i d i t. Flamma a terr a prorupit. Glob u s aurei coloris solem obtexit. Animalia reliquere homines. Canes ut lupi va- 15 g a n t e s ulula b a n t. ib. ri, 13. p. 122, l. 1: I s t e XXP- duarum gentium linguis locutus, ingen- tis industrie et consilii vir, ita ut — audiret. "^ufin^' P' 122, l. 19 (subiecit) : id est XX^^II^' reges orientis sub- iugavit ^. 20 H. Misc. jj^ ^y i^ . Templ u m lerosolim i s Pompeius expugna t e t vix ' " tercio mense cepif^, XIIIP'™ milibus ludeorum occisis. Cetera mul- titudo s e d e d i d i t. Muros — fuisse. Nullus Romanorum ante »6. F,i9^M. XXX^ annos triumphavit. Pompeius XX^^IIII^^ annorura triumphavit. 25 //, 47 fin. : Nota : superatis difficillimis per mundum bellis intestina ceperunt apud Romanos bella. Ita Roma nunquam sanguinis expers fuit. Nunc intro, nunc foris bellis cruenta. Item interrogatio de quadam civitate , quod tandiu durasset, responsum est a quodam : 'Concordia victoriam, 30 discordia excidium prebuit'^^ Quod hodie in multis locis evenit et cetera. ib.vi,3i. p. 126, 1.20 (detrimento) : capitur et in castra perductum ac postremum auro infuso in os. ib. VI, 20. //, 49 : C e s a r IX^^™ annis omnem Galliam subiugavit, 35 que inter Rhenum et occeanum patet i n circuitu sexagies centena milia passuum. ib. VI, 37. II, 49 fin. : Ea tempestate apud Alexandriam CCCC^- miUa Hbrorum flamma consumpsit una cum magna parte urbis. ife.r/, 41. p, 128, ^.27 (supra in curia necatur) : XX^^IIP"^ cultris. 4o ib. VI, 31. II, bOfin.: Igitur Romani status — dies tolhtur — subducitur. »6. VII, 11. p. 139, l, 5 (ingreditur) : ducti — Cleopatre liberi. a) diri ut ipsis H. Misc. 1) Cf. etiatn Romuald., Muratori SS, VII, col. 43. 2) Ita Hist. liom., MG. Auct. ant. II, p. 100, l. 20. 3) Cf. ex, gr. Otto 45 II, 19, p. 89, l. 28 sq. ct 7i. 6. AUCTARIUM NEUBUKGENSE. 473 p. 139, l. 21 : Nota , quod templum erat Rome lano di- ^ catum. Huius porte non aperiebantur nisi bello imminente. ■ Tunc illius manibus aperiebatur, qui belli futurus decerne- T batur imperator, nec ante claudebatur, nisi omnis bellicus 5 motus oppressus fatisceret. Hoc statim in ipso Urbis initio tpost Romuli mortem clausit Numa Pompilius, qui annis XL ^ sine bello in pace regnavit. Quo vero defuncto protinus apertum est, nec deinde usque ad bellum Kartaginense''^" -, quia sine cessatione Romani bella gerebant. Sic de aliis 10 imperatoribus preliis imminentibus porte aperiebantur et sopitis claudebantur. Nota : ab Urbe condita usque ad Augustum bis tantum clausus est lanus per 000^*^^ annos, quia nunquam cessatum est a bellis interea nisi duobus annis. 15 'p, 151: Paulus siquidem — videre Petrum et mansit cum eo ^^^ g^" — annos XIIIP^'" cum B^rnaba — lerosolimam, secum tulit^ Evangelium — principe conferret sicque illorum auctoritate^' roboraretur; Evangelium suum ecclesiis Dei per totam^ Illiricume Ytaliamque — disseminavit. Petrus constituit duos episcopos — 20 ordinabat. Etf Cleraentem sibiS" successorem sibis substituit ^i Clemens vero plenus» spiritu sancto plenuso metuens, ne apostolica — per gradum. Linus sedit annos XI. Hici constituit — introiret. H Misc III, \hin.: Temporibus Claudii visus est — advolare. viii z. 25 p. 155, l.^^i^sqq.: Nero a senatu hostis iudicatus est. Cxxm. PauUH.Rom. j igitur quereretur ad penam, que pena talis erat, ut nudus — furca ^'"^^15'. capiti eius — cederetur et sic precipitaretur saxo ligatus in flu- m i n e , e palatio fugit, inter viam Salariam et N u mentanam ad quar- tum miliarium se interfecit. 30 ^.158, l.l: CCC^^XX^' triumphi ab Urb e condita usque a d ijom. co^. 56. id tempus h a b i t i "*. ///, 18 iin.: Tj-tus tante fuit largitatis — amicis reprehende- tfc. 57. retur, fertur^ respondisse nullum — discedere. Huius autem imperii anno II*^ — Cletus ei successit seditque — et martirio corona t u r. 35 p. 159, l. 17 (Clemens) : Hic etiam canonem super eucha- »7». 58. risti a m decantari constituit et ut — laude pleb i^ eligeretur. ^.160, I.IQ: Hic habens diligentiam — tantus in eo QY2it h.misc.x,^. maximarum — ampliatum . fine m lonsre lateque diffudit. H u i u s i'a^diH.Rom. '1 ■ 1- 1 VIII "SS ossa m urnam auream sunt m loro super columpnam . . . .i" ^^ ,0 . 40 altitudinis centum XL pedes. ^.161, /.22 (Alexander) : Hic in canone — pateretur et usque iJom. co/. 59. — misceretur propter unitatem Christi et gcclesiae et ut oblatio — a) supple clausum. b) secu tulit non cerla c; deferens secum Rom. c) aucte incertum c. d) ita c. e) ill . . . . u c. f) t dubium c. g) itn c. h) legi 45 nequeunt c. i) vel Hac c. k) ita c. fiabere videtur ; feratur Rom. 1) ita c. m) legi neqnit c. 1) Cf. Hist. Misc. I, 8. 2) Cf. ib. III, 1. 3) Hist. Misc. VIII, 5. 6. longius recedit. 4) Cf. etiam Hist. Misc. IX, 4. 5) = Ro- muald. col. 60. 474 AUCTARIUM XEUBURGENSE. quanto paucior^, tanto pocior. Precepit — sale benedici et populum aspergi ^. H.Misc. jjj^ 23 in. (Antoninus . . Pius): Iste talis fuit com- ' ' 'plexionis, quod nec ex gaudio nec ex merore vultum mutaverit ; »fc. 17. philosophus etiam fuit. Hic cum omnia expendisset ad de- 5 fensionem rei publice, que habuit, ad ultimum orna- menta s u a regi a b per duos continuos menses vendi fecit et in auro redegit militibusque tribuit. III, 27 in.: Hic idem Severus legitur dixisse, cum fere ad finem imperasset: 'Omnia fui, et nichil expedit' -. lo Rom.coi.66. p. 169, l. 33 (Urbanus) : Hic Urbanus precepit — fierent et, si — ecclesie susciperent predia — viverent. Huius temporibus i Cecilia virgo martirio coronatur. ib. 68. p. 171, l. 10 (Alexander) : Huius temporibus corpora aposto- ; lorum Petri et [P(auli) no]ctu f[ura]ta sunt. Quo facto 16J_ b gentes et . . .^ insequentes cum magno honore corpora [e]o- rum Romam rep[ort]ata sunt. [Et viri religiosic] b liberati . . .d. ' Bom.coi.i6. p, 175, Z. 33 : ita ut intrae unum mensem XVII milia marti- 2C rium passif sint. ih. ^.176, l.b (Marcellinum papam): H[ic] papa ter[ritus] . o et ab imperatore deceptus occasioneh pe[cu- nie] ydol[i]s thurificavit. Qua[m o]b rem episcopi i S convenere Rome S Q[ui cum lacrimi]s — re- tulerat . . .i Marcellinus [seriatim con]fessus est et se reum in 0 m n i b u s indi cavit, taraen paratum se in omnibus obedire. Ad hec illi — iudicare? Tu causam tuam [c]oll[ige], [t]u'^ proprio — Marcellinusk cum magno fletu respondit: 'Non sum dignus in sacerdotio manere, idcirco iudico — etiam, qui corpus — se- 3( pulture' ■*. Sicque pergens — Christianum capitalem accepit senten- tiam. Cuius^ corpus per XXXVI dies — princeps [M]arcello — eum f a c t u s ^ est episcopus, [e t] i u s s i t eum sepeli r i iuxta e u m. '^^'^r^iT^*^^' ^- 1'''^' ^- ^ (interemerunt) : Tyrsum vero, qui fuit dux eorum, cum infinita multitudine Rictiovarus apud Treverim trucidavit et mundum ipsorum martirio illustravit. xllii vero et in aliis locis occisi sunt. 44^45^' jP. 178, Z. 28 (assumeret) : post triumphum — gentibus pompa — iudicaretis. p. 178, l. 29 (supra Marcellus) : Hic probus fuit. a) vel paruior c. ; parcior legenduni esi, cf. Bonizo Decr. IV, 66. b) legi ne- qtieunt c. c) haec incerta. d) st vel sit c. ; sintiJom. / suut lib. Bonizo, Decr. IV, 81. e) vel infra c. f) vel passa c. g) haec incerta. h) occone non omnino certum c, i) Qui? un Et? c. k) in c. 1) Cf. etiam Romiiald. col. 62; sed uterque de Marco Antomno, Pii successore, agit. 2) Cf. Spartiani Vita Septimii Severi c. 22; 5, Script. hist. Augiistae, rec. II. Feter (^1884^ /, p. 153: Totum fuisti (^fudisti coniecit 0. Hirschfeld), totum vicisti, iam deus esto victor. 3) Ita etiam Bonizo Decr. IV, 90. 4) Pltira addit Bomuald., quae Bonizo non habet. 4 il auctariu:m xeuburgense. 475 IV, 1 fin., p. 185, /. 12: Nota de crnce, et: Semper enim ^-].^'|''- signum sancte crucis proponebatur — laborantibus in preliis — - > ■ dedissetque alteri — umquam huiusinodi ministrum — perpessum. p. 187, /. 26 (Exhinc) : Nota litigium inter sacerdotium et 5 imperium. /F, 4, /^. 188: Constantinus ut baptizatus fuit, basilicas istas ii'«m. coZ.8 construxit et ornavit e a s auro e t argento lapidibusque pre- ciosis, ut in Gestis poutificum Rom[anorum] invenitur, Con- struxit basilicam Constantinianam, que dicitur Lateranum, ubi 10 posuit dona inn umerabilia argentea et aurea. Fecit autem basilicam beato Petro apostolo in templo Apollinis, ubi cond[idi]ta. b e a t i Petri a p o s t o 1 i corpus et ex utraqueparteperfudit ex ere cup[reoj s^ sup[ra] c columpnas porfireticas et [viti]- neas, quas de Grecia perduxit. Basilicam etiam beati Pauli apo-tft.82. 15 stoli construxit et corpus eius eodem [re]condidit. Fecit etiam basilicam sancte Crucis, que dicitur ad lerusalem, in qua constituit<^ dona multa et preciosa. Fecit auteni basilicam sancti Laurentii martiris, que dicitur extra muros^. Construxit etiam basilicam beati Petri et Marcellini, ubi recondidit matrem 20 suam augustam. IV,om.: Constantinus voluit Troiam in sedem Romani x/il'^' imperii reparare, quia parens fuit Rome, sed ammonitus di- vinitus apud Byzantium eum f habitare iussit. Nota augmen- tuni sancte ecclesiae et imperii detrimentum. 25 p. 192, l. S sq.: Nota pacienciam Dei inferius ^. p. 192, l. 7 (frenum): ac galeam sibi fecit. ^^'xi,ib.'^ iF,6, ^. 192: Eo tempore circa orientem signum — sub ffe. x/, 20. specie crucis in celo visa est speciem — yris speciem habens. Nota^ Romanum imperium, externis hostibus omnino 30 insuperabile, civilibus interisse preliis iuxta illud Lucani: Fopulumque potentem Phars.i,2i In sua victrici conversum viscera dextra. Nota etiam ab initio bellorum civilium in anterioribus et se- quentibus Romanos numquam exteris ut domesticis bellis 35 laborasse^. IV, 7: Nota mirabilem Dei pacientiam^ circa locum sui sepulcri sustinentis. Interea beata Helena in sompnis — prece- xi,i5l pitque destrui — clavi insimul — Grecis et Latinis conscriptus — autem quod mortuus — Sybilla ait: '0 ter — extensus est'. Sanataifc. 40 est etiam quedam nobil is matrona per tactum cru c i s , q u e longa egritudine vexata fuerat, et alii multi. a) ita c. ; recondidit Rom. b) legi nequeunt c. ; pluru hahet Rom. c) legi nequit c. d) gstituit non omnino cerium c. e) via Tiburtina in agro Verano super arenaria cryptae Rom. f) ita c. g) hinc alia manu c. h) baborasse c. 45 1) Vita Silvestri in Libro pmitificali paulo magis recedit. 2) Vide infra l. 36. 3) Cf. siipra l. 25. 476 AUCTARIUM NEUBURGENSE. ib.xii,s. JV, 11, 2^. 199: Eodem tempore apud Trebatas^ — IIII" ife. 4. Nonas lunias — extinxit. Circa Bythiniam et Syciliam tantus terre motus fuit, ut Niceam subverteret urbera et insule concusse et subrute cernerentur; mare terminos s u o s immutavit et in quibus- dam locis tanto pocius influxit — rigarentur. 5 IV j 14 in.: Nota, quod, postquam ad unum venit cura rei publice, militum fuit creare imperatores. Imperatores autem dicebantur ante Augustum, quibus imminentis belli cura decernebatur a senata, donec vel bellum terminaretur vel successor ei mitteretur. At postquam penes unum cepit lo esse ^ et armorum cura et regnum civium, senatus consnltu Augustus et eius successores nomen imperiale sortiti sunt ob precipuam milicie curam, licet etiam civilia iura admini- straverint. Nota etiam multos et precipuos imperatores humillimo ^ et obscurissimo ^ loco natos ex Pannonia ^ im- i5 peratores ob meritum virtutis creatos. cf. ib. XII, 8. p. 201, l. 19 : e X i n cis i o n e ven e , quia incaute se gessit ^. otio ir, 18. IV, 18 in. : Martinus, Ambrosius, Severinus, leronimus, Augu- stinus tunc temporis floruerunt; et alia nianu: Eodem quoque tempore Amandus Argentinensis et Auctor Metensis episcopi 20 extitere, ambo magne sanctitatis viri. xiiTio ^^y 18? P- 206: Nota religionem uxoris Theodosii. Per ecclesiarum xenodochia — servis et ministris — sollempniter obser- V a r e. His — omnia tribuenti. Nam — semper t e , marite, — auctorem et cetera. 25 ib.xiii,!^. IV, 19, p. 207y^8: Ea tempestate — duo capita et duo pectora et unusquisque — nonnumquam simul — diebus IIIP^ ib. XIII, 20. IV, 19, p. 209: Eodem quoque tempore ingens terre motus ConstantinopoHm — malorum. ib. XIII, 28. p. 212, l. 24 sq. (super Alaricus quoque) : subita morte. 30 ib. XIII, 27. IV, 21 fi7i.: Fertur itaque — cottidie mihi molestus — Ro- manam destrue urbem. IV, 28 in.: Ista fuit Eudoxia, que cathenas Petri ab Iherosolimis Romam tulit et festivitatem ad vincula observari iussit ^. 35 IV, 28, p. 219: Iste Valentinianus — Rome nemo creatus est augustus usque ad Karolum Magnum Francorum regem. Post quem Romanum imperium — Troiani sanguinis emerserunt'. a) ita c. ; Atrebatas Hist. Misc. 1) penes — esse Hist. Misc. VII^ 11. 2) Cf. ex. gr. ih. X, 40 28 fin. 3) Cf. ex. gr. ib. X, 40 in. 4) Cf. ex. gr. ih. X, 29 in. XII, 1 in. 5) Ea quae in Hist. Misc. leguntur is qui haec adscripsit non hene intellexit. 6j Haec ex Mirab. Romae c. 47. 48, quae de Eudoxia Archadii uxore, l^heodosii II. matre, liaec traduvi. 7) Iste — emerserunt ex codice Ottonis rec. C interpolato; cf. supira p. 215, n. *; 45 cf. Ann. Marhac. ed. H. Bloch, p. 8, l. 11. ALXTARIUM XEUBURGENSE. 477 IV, SO in.: Nota, qiiia civiles discordie pessumdederunt statum tocius imperii barbaris occasione data invadendi pro- vincias. Cogitur Theodosius — pollicetur. Unde quidam dixit : x/p^i?. 'Proch extremum dedecus, ut, que fuit domina, facta est 5 ancilla per pecunie pactionem'. Sub his diebus — edes et edi- 16. ficia corruerint. V, 1, p. 229: Xota de Theoderico rege de Verona, id est Berne. V, 3, 2^' 2-32: Anno XVII. imperii lustiniani — argentei et ib.xviii,2S. 10 ferrei — nomina. Sed presto — s[cilicet] et muUerum ostendebat — habet Phytonis. V, Sfin.: Anno XV" imperii lustiniani — est mortahtas Bi- ib.xvi 11,21. zantii et — Februia mensis. V, 4:, p. 234: Octavo anno imperii lustiniani — scissa est terra ib.xvni,20. 15 a terre motu — verbum Dei. Nota, quos modo Turcos appellamus, Huni dicebantur ib.xviii,si. antiquitus, a Caspiis portis primitus egressi. Occidentales vero Huni sunt, quos Ungaros et Avares appellamus. V, 5, 2^- 236: Eodem tempore passa est a divina indignatione «6. xf///, 2. 20 Antiochia et factus — faciebant e t qui — discalciati clama b a n t 'Kyrieleison'. Apparuit — visu Dei — superl u minaribus — ira Dei. [Eo] tempore fuit [a]que diluvium in omnibus finibus Ytalie, Eom.coi.119. quale post Noe tempora creditur non fuisse. Apud urbem Romam Tyberis tantum excrevit — eiusdem multitudo serpentium — descen- 25 dit. Secuta est statim hanc — vocant. Undel» tanti mortui sunt, ut vix — papam extinxit — se extenditc. V,()m.: Iste circa pauperes liberalissimus erat. Idcirco '^^^^ ^'2? invenit thesauros absconditos. Defunctod Pelagio papa beatus Gregorius diaconus & Rom.coi. 119. 30 cunctis papa electus est. In cuius ordinatione nichil ahud defuit quam solie principis concessum. Non enim licebat tunc quem- hbet ad pontificatum [promoveri] — Grregorius m i s i t ad imperatorem obsecrans, ne in sui [electione] assensum [preberet]. Cuius — gavisus eum — ut vix in successoribus eius simihs possit inveniri. Ordi- 35navit enim in sancta ecclesia multa et verbo et ex- emplo pre omnibus aliis effulsitf. V, 6 fin. : Tercio decimo imperii Mauricii anno — nascuntur ^'j^^^^;. humsmodi. V, 7, p. 239 : Preterea per idem tempus apud Egyptum — Deltha ib. xix, 40. 40 nuncupatur sole — canisque permixt u s et — prefectus iura- mentis — scripsit. p. 241, l. 1. 2: Legitur tamen in Hystoria Rom[ana], quod ,-6. a'x, 49. Cosdroas a fiho suo Syrois captus et multis iniuriis laces- situs, pane et aqua diu eum cruciaverit et aurum , quod 45 coUegerat, ad comedendum prebuerit, atque dixisse ei : 'Co- a) ita c. b) l'nde — sunt incerta c. c) signo cum iis quae l. 29 — 36. leguntur coniuncfa c. d) signo cuni iis quae leguntur supra l. 26. coniuncta c. e) fortasse soli9 c. f) non omnino certum c. 478 AUCTARIUM NEUBURGENSE. ^^xx^ld °iedat aurum , quod incassum collegit , qu i a multos fame necavit <7;. A'xj 5o! mundumque delevit'. Postea consputus et percussus per quinque dies, ad ultimum sagittis confossus nequissimam animam tradidit. ib. XIX, 24. V, 9, p. 241 : Eodem quoque tempore nocte q u a d a m 5 muliercula — aureo erat circumdatus ornatu — At imperator — tri- stis erat. Ista omnia sub Mauricio. ib.xix,^\. V, 10 in.: Nota bonum exemplum. Sesostris — nationes s u b egit. Unde — et sub i cit iugo — frequenter vertebat oculum retrorsum et contemplabatur, cum volveretur rota. Quem percunctatus 10 Sesostris ait — oculos. 'Hanc', inquit ille, 'rotam miror instabilem atque aliter se moventem et alias modo excels u m humiliantem rur- susque^ humiliat exaltantem' — traherent et cetera. V, 12 in.: Sub isto Constantino floruit beatus Nicolaus episcopus ^. 15 ib. XXI, 14. Vy 12 : Anno IIII^^ Constantini apparuit — ut omnes dicerent, quod consummatum est. Eodem tempore Constantinopol i s ob- ife. 15. sessa fuit VII annis a quodam Stolo^ et non capta, ib. 31. Vy 12 fin. : Anno IX" imperii lustiniani defectio solis est effecta — clare parerent. 20 X>. 244; post n.* manii saec. XII-: Hisdem temporibus Orien- talis Francia ad fidem Christi convertitur per Kilianum et so[cios]^. Vy 18 fin.: Constantinopolis, ex quo id nomen in sedem Romani imperii translata suscepit, plerumque obsessa et in- 25 XX7//, 11. pugnata, sed nunquam capta fuit, quia virgo gloriosa Maria ib. 16. hanc muni v i t una cum aliis sanctis. Eodem tempore appa- ruit quidam Syrus — se esse Christum. ib. 27. V, 26 fin. : Terre motus n 0 n modicus — VII" Idus Marti i. ib. 10. V, 27 fin.: Ipso tempore apparuit — Chaspiis portis. 30 ib. 36. Vy 29 fin. : Eodem t e m p o r e mense Marcio stelle de celo — adeo ut etiam fontes exsiccarentur. Boni.col.ibb. V, 32: Aaron . . .d Persarum rex, qui — per [legatos quoque s]u[o]s e .... ataf, elephantos et alia ingentia donaria sibi mitteba[t. ConcessitJ eidem — asscriberetur e 35 per s[in]gulos [annos plura a]d eundem locum [donaria mittebat]. Joi 158' ^' ^^ ^^' ' ^®^P"^ beati Bartholomei — translatum est. ib. VySGin.: Defuncto Sergio papa successit ei Leo IIII"*. Isteff Karolum Ludewici"^ filium coronavit, quique — civitatem, [quam Leoninam d]e [nomine] suo appellavit. Fecit etiam ciborium argen- 40 a) russusque c. b) ita c; stolus, id est exercitus, classis Hist. Misc. c) so erasum c. d) q fortasse c. e) legi nequeunt c. f) aromata? g) vel Hic c. 1) Cf. Romuald. col. 80 (sub Constantino Magno): Tunc b. Nico- laus Myrensis episcopus virtutibus radiabat; cf. Ann. Marbac. ed. H. Bloch, p. 2, l. 15. et n. 8. 2) Haec 7ium Neuburgi sc7'ipta sint, 45 non constat. 3) Ita etiam Bonizo, Decr. IV, 106; Ludewicum Lo- tharii recte Romualdi editio Murator. ^ AUCTARIUM NEUBURGENSE. 479 teum super [alt]are sancti Petri [et ante ipsum altare] tabulam au[r]e- i?o»>j.ro/.i58. [am] '1 c[ru]cem [aur]e[am et r]eg[ulas confessionis argenteas. Hic edificavit ecclesiam Rome] ^ sancta Maria [nova et ecclesiam 5 sanctorum IIII Coronat]orum. Hic idem ^ invidiose super quibusdam [criminibus pulsatus syno]dum [congjregavit et se iuramento p u r g [ a- vit]. [Hic quoque a Romanis orbajtus est, [qu]i, licet orbatus, [quam- diuj vixit, [Roman]am g[uberna]vit [ecclesi]am. VI, 20 in.: [Anno] Dominib [DCCCCOLIIII»] corpus beati [Ma-»ft.954. 10 thei a]postol[i de] P[estana] civitat[et' in Saljernum [translatum es]t. VI, 27 fin.: ubi et beata Kunegundis, uxor eius, virgo perseverans, apud ipsum sepelitur -. 7^.301; l 10: Leo V"^^ papa eligitur sanctus ^. p. 301, l, 26 : Iste primus Romanorum pontificum manu arma- ib. 1053. 15 torum — quia non id eius erat officii — ut aliose persequerentur — discipulis suis dixit neque idem — populum Dei tuerentur — [in- struerent]. p. 303, l. 20 sqq. : Hic autem pontifex [amministration]em regni /ft. 1075. sibi primus [ut rex as]sumpsit. Ad quem ^ supradictus Ro- cf. ib. loso. 20 gerius»'^ dux venit apud Cyperanum fidelitate pre[stita du- catum] ^ per totam^ Ap[uliam Calabriamjque^ h p. 306, post n. * : Gregorius papa [ex preceptione] s[ui man]da- Rom. 1081. vit, ut nullus imperatoril iusiurandum faceret, nullus ei [fidem 25 nisi Romane ecclesie sib]ique [o]bs[ervaret , ut pariter rex et] pontifex ipse et regni dominaretur et ecclesiam proc[ur]a[r]et. [I]p[se] e[ti]amn^ h F. AUCTARIUM ALTAHENSE, Codici Argentinensi hihl. puhl. SS (B S), qui a. 1870. 30 periit, in monasterio Altahae inferioris mami, iit h. m. Engelhard dicit, saec. XIII. vel interdum manu alia paulo antiquiore permultae notae adscriptae erant. Quae quatuor locis nohis servantur. 1. Paucas transscripsit h. m. Engelhard, cum a. 1825. 35 codicis Argentinensis partem cum editione Urstisii contulit, a) legi nequeunt c. b) dm non otnnino certntn c. c) Bricie add. Roni. d) V^ tnami saec. XV. corr. IX. c. e) aliis c. f) que incertum c. g) ita c. h) leffi nequeunt c. i) p to- non omnino certa c. k) q' certum c. 1) -ori non omnino certum c. m) etia vel ipator c. 40 1) ut in Pontificali legitur add. Rom., om. Bonizo. 2) Cf. Ann. Marbac. (additam. Neoburg.) 1024. 1199, ed. H. Bloch p. 28, ;. 11. et p.l^, l.2bsq. .3) Cf. Romuald. 1049. 4) De Roberto Guiscardo loquUur Romuald. 480 AUCTARIUM ALTAHENSE. editas, praeter infra p. 483, n. \, a h. m. R. Wilmans in notis ad Ottonis Frisingensis clironicam, SS. XX. 2. Phtrimas enotavit is, qui saecido X VII. vel X VIII. in. exemplari cuidam editionis Cuspiniani, hodie in hihliotheca societatis historicae Franconiae mediae Anshachii servato, s ex eodem codice tunc etiam Altahae exstante adnotationes adiecit suh signis L. N., Ex antiquo libr. Nideraltaich., Ex libr. Nideraltaich. vel similihus. 3. Fermidtas exscripsit Hartmannus Schedel (-\ 28. Nov. 1514^ ^ in codice llonacensi Latino ¥12, f. 125''. (Hec ex lo libro Ottonis in Altah prope marginem: ad VII, 11, infra p. 484, /. 15), f. 23 1^ (Haec omnia ex libro veteri de Altah), f. 233'". et f. 233'\ (codicis nostri expresse mentione non facta; inter quae etiam ea, quae ad a. 1127. 1242. ah hoc solo tradita sunt). Haec edidit, paucis omissis, i5 A. F. Oefele, Rerum Boicarum SS. I, Augustae Vindel. 1763, p. 337 (Anonymi Altahensis breve chronicon Ba- variae, de f. 23 P. praeter infra p. 481, l. 17 — 19. et ad a. 880 2) et p. 338 (Breve chronicon monasticum Bavariae, de f. 233''. et 233""), quae inscripta Excerpta Altahensia jso repetiit G. H Fertz, MG. SS. IV, p. 35 sq. 4. Fermidtae etiam in Hermanni Altahensis codicem chronicorum saec. XIII. medii, nunc Vindoh. palat. 413 (B 4:) transierunt, tihi partim ad marginem Chronicae Fru- tolfi et eius continuatoris, partim una cum Ottonis lihri VII. 25 capitihus 12 — 34. eadem manu transscriptae inveniuntur, nonnidlae etiani in textum ipsum irrepserunt. Has, omissis iis, quae in codice in textum receptae sunt (ad VII, 16, supra p. 332, n. *, l. 19 — 33, et ad a. 1141^, et ad a. 1136, edidit Ph. Jaffe in Auctario Fkkehardi Altahensi, SS. 30 XVII, p. mOsqq.K Quae cum in unum omnes nondum collatae sint nec iam, quae inter partes singulas singulis locis editas necessi- 1) Cf. E. Stauber, 'Die Schedelsche Bibliothek', Freiburg i. B. 1908 CStiidien und Darstellungen aus dem Gebiete der Geschichte, her. 36 von H. Grauert' VI, 2. 3^. 2) Id quod ibidetn legitur : Eo tempore Karolomannus in loco — filium Arnolfum, ex Ottonis Chron. VI, 1, p. 269, l. 8 — 9. ab H. Schedel exscriptuni est. 3) Ea quae in 4 C= B 4:) ad librum VII. Ottonis aliunde, ut videtur, non ex codice Argentin., desum^yta variis nianibus adiecta sunt, supra in notis suis locis attu- 40 J liniiis, ubi etiam notas ad VII, 16 (p. 832, n. *, ubi 2 in paucis a 4 recedit: l. 29: 11""^ om., l. 30: deliinc pro de hoc, /. 31: datur add, post \ e couverso;, a. 1121 (ib.), 1135 (p. 335, //. *;, 1136 (p. 342, n, *), \ 1139 (p. 342, n. **;, 1141 (p. 350, n. ***; habes. \ AUCTARIUM ALTAHENSE. 481 tudo intercederet, ad plenum cognitum sit, hic ad fontem unde variis temporihus prodierint, reductas, quantum invidia ft aetatis permisit, suhiungere lihet, quo certius in posterum de " ratmie et auctoritate earum iudicium ferre liceat^, 3£omenti 5 quidem aUcuius ad rationeyn et consuetudinem minorum qui dicuntur Baivariae et Austriae annalium diiudicandam esse videntur, quod ah officio nohis iniuncto longius recedens munus aliis ad plenum ahsolvendum relinquamus oportet. i?. 225, 1.16 (Clodoveus). 2: Primus Christianus* ex regi- 10 bus Gallie a sancto Remigio baptizatus ^ anno Domini CCCCLXXXVII. Iord.« 30. V, 2, 7?. 231. 2. 3. 4: Anno Domini DXIII.^ Tbeodo dux Bawarie® obiit, cui^ successit filius Tbeodo. V, 6, p. 237. 2. 3. 4: Anno Domini DLXXX. sanctus Rud- 116 bertus^ Wormatie claruit episcopus^, unde^ postea depulsus Bavariam^ petit et Theodonem ducem baptizavit ^. 3: Nota, quod inter Mosam et Renum est Austria, inter Mosam et Ligerim est Neustria quasi nova Austria, que nunc Franconia et Francia appellatur. 20 F, 7,p.2Sd. 2. 3: Anno Domini DLXXXXIIIo Otha-'^;fjf rius rex Longobardorum Theodolindam ^ filiam Gerbaldi regis Baioariorum duxit uxorem. V, 11, p. 243. 2. 4: Anno Domini DCLII.'" passus est in Bawaria sanctus"^ Emmeramus in Helfendorff^' ^. 26 V, 12 m., p. 244. (Anno ab inc. D. DC°LXX") 2. 3. 4 : His diebus^ regnat Theodebertus dux in Bawaria. V, 15, p. 245. 2. 4 : Iste Pipinus ex Pilthrude legitima * uxore sua primo genuit Bosonem^*^ et Grimoaldum ducem, de quo subscripti versus apud Coloniam ostenduntur: i8o Legali tlialamo Pilthrudis iuncta Pipino Bosonem genuit magnumque ducem Grimoaldum. Postea superducta *....'* Albhaide ^ uxore genuit Carolum 3 a) Christianis 2. b) baptisatus 2. c) ita 2. d) 514. 2; DXIIII. 3. e) Baioariorum 3. f) cui — Theodo otn. 4. g) Rupertus 2; Rubertus 4. h) ep. :35 om. 2. i) unde — baptizavit om. 4. k) Baioariam 3. 1) Thedelindam 2. m) Hiis diebus add. 4. n) beatus 4. o) ut dicitur add. 4. p) Anno Domini DCLXX. 3; 671. Hiis diebus 4. q) sive Drugonem add. 4. r) vox circ. 4 litierarum legi nequit 2 ; om. 4. s) Adelheide 2. 1) Ubique pro ae in 1. 2. 3 scripto simpUx e, pro numeris t40 Arabicis Latinos scripsimus. 2) Cf. Vita s. Ruperti, Acta SS. Boll. Mart. III, p. 699. 701 sq. 3) Cf. Epitaphium s. Emmerammi (recens), Acta SS. Boll. Sept. VI, p. 459 ; Vita Haimhrammi, SS. rerum Merov, IV, p. 485. 4) Cf Sigeberti Vita S. Lamberti c. 4; § 38. 39, Acta SS. Boll. Sept. V, p. 597. 5) Rectius Drogonem. Ottonis FrisingenBiB Chronica. 31 282 AUCTARIUM ALTAHEXSE. avum Karoli Magni ^, qui Carolus Tutides a maioribus fa- brorum malleis, quibus tundi et extenuari massa solet, ap- pellabatur'^- -. Panth^22^il' ^' 18 /?n., jo. 248. 2. 4: His^' diebus Carolus Martellus, qui ' ' ' et Tutides, avus Caroli Magni, invitatur a Zacharia papa ad 5 liberandum urbem Romam et Italiam a Gotthis et Lombardis comprimentibus eam; quod et fecit. Et ipse primus decimas ecclesiarum de consensu p r e d i c t i pape mihtibus dedit in feudum pro ecclesie Dei necessitate. Tunc etiam pactio dicitur facta inter papam, Romanos et principes Germanie, ut devictis lo Longobardis et Gothis imperium in Germaniam transiret, quod etiam usque hodie dnrat. 2. 3 : Anno Domini DCCXLI. ^ monasterium Altahense ab Udilone^ duce Baioarico ex consilio sancti Pirminii^ con- stituitur^ in honorem^ sancti Mauricii ^ et sociorum eius *'. i5 p. 251, l. 14. 15. 2 : Theodoaldo et Grimoaldo ^. Gotifr.25,13. p. 256, l. 32 (firmavere). 2: hoc modo, ut alter alterius frater nominetur semper et alter ab altero semper iuvetur, Grecus autem orientem, Karohis vero suique successores habeant Romam cum toto occidente. 20 A.s.Rudb. V, 35; 2^. 259. 2. 3: Anno Domini DCCCLI. Luprammus archiepiscopus sanctum Hermetem ad Salzburchf attuht. ib. VI, 2in., p.262. 2. 3: Anno Domini DCCCLVIIIL« Adel- winus archiepiscopus corpora sanctorum Chrysanti et^ Darie Salz- burch attuht. s>5 ib. VI, 1, p. 269. 2. 3: Anno Domini DCCCLXXX. i Dieth- marus archiepiscopus sanctum Vincentium Salzpurch attuht. 955. VI, 20 fin., p. 284. 2. 3: Anno Domini DCCCCLV.^ Hein- ricus dux Bavarie, frater Ottonis regis, Heroldum archi- episcopum Salisburgensem ^ cepit et oculis mutilavit ^"^. 3o 21-23^' T% 24, p. 288. 1. 2. 3. 4: Anno Domini DCCCCLXVII. lo- ' hannes papa indulget Bolezlao duci Boemie, fratrueh sancti'" Wenzezlai martyris, ut in Pragensi civitate ordinetur sedes episcopaUs. Ordinatur itaque consensu et iussu Ottonis im- o a) appellatur 4, ubi plitra adduntiir. b) 738. Hiis 4. c) Udilone 3. 35 d) construitur 3. e) houore 3. f) Saltzpurch, et sic porro 3. g) 858. 2; A. D. om. 3. h) et om. 2. i) 881. 2. k) DCCCCLIIII. 3, tthi A. D. om. 1) Saltz- purgensem 3. m) scilicet 2. 1) Cf. Gotifredi Viterb. Pantheon XXII, 36. 40. 43, SS. XXII, p. 200. 202. 204. 2) Cf Adrevaldi Mirac. S. Bencdicti c. 14, SS. XV, 40 1, p. 483. 3) Cf. Ann. Altah. mai.; Lamperti Ann. (Ilersfeld.) ; Aiict. \ Ekkeh. Altah. (^). 4) Cf Wolfh. Vita s. Godehardi II, c. 2, SS. XI, p. 198. 5) Cf Ann. Altah. mai. 6) Ad p. 249, l. 1 (Suanihildae) additum est in 2: Liher Nideral. annotat fuisse matrem. 7) Cf Vita ' s. Corhiniani c. 5, Acta SS. BoU. Sept. III, p, 290. 8) Cf supra 45 J). 409. ct n. 1. m I AUCTARIUM ALTAHENSE. 483 peratoris primi Ditmarus Saxo in Pragensem episcopum a Wilhelmo archiepiscopo Moguntino ^. VI, 26, p. 289. 1. 2. 3. 4: DCCCCXCVI.^ sanctus Adal- Cosm. /, 31. bertus martirizatus est. Eodem anno Bruno nepos- Otto- 5 nis III. regis factus est papa et dictus Gregorius qnintus, predictum Ottonem in ascensione Domini, que tunc i^it Maii 21. XII. Kal. lunii, consecravit^ in imperatorem. ib, p. 290. 1.2. S: Anno Domini DCCCCXCVIIII.^ 999? Gebihardus Ratisponensis ecclesie episcopus construxit 10 monasterium in Prul'^'^ et dedicavit tempore sancti Hein- rici imperatoris, tunc® ducis Bavarie. p. 290, /. 9. 1. 3. 4 (manu posteriore): Huic in du- catu Bawarie succedit Heinricus, qui et Hezel dictus est, 1004. patruelis eiusdem imperatoris, qui ecclesiam Osterho- 15 vensem fundavit ^ et patrimoniorum suorum copiosa liberalitate magnificavit ; quo mortuo sine heredibus, in- 1026. stitutionis^ et propositi sibi heredem imperatorem de- reliquit. VI, 30, p. 295. 1. 2. 3: M^XXVIIII.^ Bruno Augustensis /feWm.Cow^r. 20 episcopush obiit et^ in basilica sancii Mauricii martyris ibi- demk a se construi cepta, sed minime perfecta, sepultus esti. M°XXXVI^^m Gebhardusn Ips Ratisponensis episcopus XVI. Kal. ib. Aprilis^ obiit, cui successit® Gebhardus frater Chunradi impe- ratoris. 25 p. 297, ad a. 1040. 2. 4 : Eberhardus primus Babenbergensis epi- Frut. i040. SCOpuS obiit, Cui SUCCedit SuidgerUS. Herim.Contr. p. 299, l. 27. 2 : Suidgerus episcopus Babenbergensis 1046. fit papa, cui succedit Heinricus^- '^. 1047. VI, 34;^«., p. 304. 2: MLXV. Guntherus episcopus Babenber- ^. //iw. ■30 gensis obiit, c u i Hermannus successit^. VI, Sbfin., j9. 304. 2. 3. 4: Gebhardus archiepiscopus S alis - a.s. Rudb. burofensisP Gurcensem fecit episcopatum prid. Nonas Maii anno M^LXXIPq-^ a) Anno Domini praemittit 2. b) consecrat 3. 4. c) DCCCCXCVIII. 3. ■35 Ami. Oaterhov. d) Prus 1; Priiel 2; Pruli 3. e) item 1. f) inst. et prop. om. 1. g) 1028. 2; eadem paucis mutatis habet 4. h) 8. kalendas Maii add. 4. i) et om. 1. 2. k) ib. om. 2. 4. 1) est om. 2. m) 1026. 2; Anno Domini praemittit 2. u) Eberhardus 3. o) ita perperam pro Hartwicus 2. p) Saltzpurgensis 3. q) ita 3; 1072. ante Gebh. 2. 4. 1) Immo sub Oftone II. a Willigiso archiepiscopo a. 976.«*.; cf. 40 Haiick, 'KG. Deutschlands' III \ p. 196 sgg. 988. — Ad p. 288, l. 1 sq. Engelhard (1) adnotavit: Eadem manus (sc. posterio7'J in margine asserit hanc coronationem a papa lohanne posteriore seu XII. efifectum esse. Cf. Ann. Altah. mai. a. 967, ed. E. ab Oefele, SS. rerum Germ. p. 10. 2) Cf. Ann. Hildesheim., ed. G. Waitz, SS. rerum Germ. p. 27. 45 3) Ad a. 1003. Auct. Garst., Ann. Admunt., Ann. S. Rudb. Salisb., SS. IX, p. 567. 574. 772. 4) Cf. supra p. 290, n. **. 5) Ita Heri- manni codex Ratispon., nunc Monac, e corr. 6) cui successit Ann. Altah. mai. 7) Cf. Ann. Alt. mai. p. 44. 8) Cf. Frut. 9) Cf. Auct. Garst., Ann. Admunt., SS. IX, p. 568. 576. 31* 484 AUCTARIUM ALTAHENSE. Frut. ib., 2. 3: MLXXV. Hermannus Babenbergensis episcopus ob heresim simoniacam auctoritatea Hiltprandi pape deponitur, cui Ro- A. s.JRudb. ^ertus ab Henrico III I. subrogatur. Monasterium Admuntense fundatur*. ib. VII, 6, i9. 315. 2. 3: Anno Domini^ MLXXX. Welfo dux & Baioariaec Augustam invadit et incendit -. ^"'loso""*' ^' Eo^®^ anno feria IIII. pentecostes CLXXIII homines de familia sancti Mauricii miserabiliter naufragio perierunt. 1098. VII, lin., p. 316. 2. 3: Anno Domini M^C. ordo Cyster- ciensis incipit. lo. Frut. 2: Anno MCII. Robertus episcopus Bambergensis obiit, cui per imperatorem Heinricum Otto cancellarius eius substituitur, vir, ut bene creditur, religiosus. p.SlS, l. 13 (Sigehardus comes). 2: COmes de Scala*. VII, 11, i?. 322. 2. 3: Insignia regni sunt ista: crux sci- 15. licet et lancea regalis clavis dominici corporis insignita, sceptrum, globus atque corona^ Martin.opp. VII, U fin., P- 329. 2. 3: Anno Domini M^CXIX.d cepit ordo Premonstratensis in Laudunensi diocesi sub patre Norberto, qui fuit Coloniensis, vir® bonus et religiosus. 20 A.s.Budb. VII, 16 m., p. 331. 2. -i: Anno MCXXI. Udalricus Pataviensis episcopus obiit, c u i Reginmarus successit. 1127? VII, 22,p.SU. 3: M^C^XXVII. Canonici seculares in ecclesia Osterhovensi transmutati sunt in ordine Pre- monstratensi ^. 25> 1135. VII, 18; p. 335. 2. 3. 4: Millesimo CXXXV.^ construc- tum et dedicatum est monasterium in Reichenbach ^ 1136. VII, 21, p. 342. 2. 4: Anno MCXXXVI. Otto comes de Dizzen obiit^. 1139. Anno MCXXXIX.^ Otto sanctus Babenbergensis 30 episcopus obiit^ cui Engelbertus^ successit. o}\fl' i>. 350, ^.24. 2. 4: XII. ^ Kalend. Novembr. anno Do- ^^'minik M^CXLI^i^ a) authoritate 2. b) Dom. otn. 3. c) Bauarie 3. d) MOC^XV. 4, supra p. 329, n. *. e) vir — relig. om. 3. f) Anno 1135. 2. g) 1138. 2. h) Sige- 35. bertus 2; cf. supra p. 342, n. 9. i) XV. legendum. k) Dom. om, 2. 1) Cf. etiam Aiict. Garst. et Ann. Adntunt. 1074, SS. IX, p. 568. r 576. 2) Cf. Ann. Admunt. ; Ann. Mellic. (cod. Zwetl.). 3) SS. XVII, p. 421. ex cod. len. Bos. q. 1, qui necrologium Altahense saec. XII. continet. 4) Cf. Meyer von Knonau, ^Jahrb. Heinrichs IV.' V, p. 197, 40 n. 3. 5) Cf Gotifredi Viterb. Pantheon part. XXVI, SS. XXII, , p. 272 sqq. 6) Cf. supra p. 344, n. * et n. 7. 7) Cf. supra I p. 335, n. * et n. 7. Exscripta etiam in clm. 593 (supra B Sb), SS, XXX, p, 534, n. *. 8) Cf, Auct. Garst,; Ann, Admunt.; supra p. 342, n. * et n. 8. 9) Cf. Auct. Garst. ; Ann. Admunt, ; supra 4^ p. 342, n. **. 10) Cf. supra p, 350, n. ***; Antt, Mellic, SS. IX, p. 503 (15. Kal. Nov.). NOTAE S. LAMBERTI IN KARINTIA. 485 p.Sol, /.17 (fecit). 2: Anno Domini MCXLII. 1142. II VII, 26, io. 352. 2. 3: Monasterium Alderspacense* ex- 1146. truitur^ MCXLVI ^. 3: M^CC^XLIL Albertus comes de Bo^en obiit 12^2. 6 XVIII. Kal. Febr. ^ ^""'^- VI. NOTAE S. LA3IBEETI IN KAEINTIA. Codex hihh 7miv, Graz. ms. II, 433, olim signatus 42 . . — (== B 2), qui ex monasterio S. Lamherti in Karintia (inde ab a. 1521. marchiae Stirensi adscripto) originem duxit, in 10 ultimo folio (^189^ notas de origine ipsius monasterii con- tinet manu saec. XV. scriptas, qiiae plerumque eadem esse videtur, quae Ottonis textui notulas complures adscripsit, a nohis supra ^recentioris manus' nomine insignita. Ea, quae liic traduntur, ad ea redire videntur, quae lohannes Mene- 15 starffer (vel Manesdorfer, Manestorffer) Vindohonensis, ar- tium doctor decretorumque licentiatus, cum syndicus mona- sterii S. Lamherti inde ah a. 1464. esset, a. 1482. in lihello de origine eiusdem monasterii exposuit, de quo retulit M. Pangerl, 'TJeher Johann Manesdorfer, Chronisten des 30 Klosters St. Lamhrechf, in 'Beitrdge zur Kunde steier- mdrkischer Geschichtsquellen' I (IS64:), p. 103 — 111. Partem lihelli eam, quae ad S. Blasium pertinet, idem vir doctus edidit ihidem III, p. ^O, n. 49 ^. Et ipse quidem lohannes Menestarffer num et notas, 25 quas hic repetere lihet et notulas plerasque, quas supra recen- tiore manu additas esse diximus, scripserit, pro certo di- iudicare nohis non licuit; cui codicem Grazensem vaJde ' familiarem fuisse exemplar ipsius manu a. 1481. Mart. 5. confectum prohat ^. 80 Has notas edidit h. m. Wilmans, SS. XX, p. 211 , n. *. a) Alderspach 3. b) construitur 3. 1) IIoc anno Cisterciensibiis t7'aditum est ; cf. Hauck, ^Kifchen- gesch. Deutschlands' IV, p. 973; P. F. Kehr, Keg. pont. Rom., Ger- mania pont. auct. A. BracJcmann I, 1 ^1910^); p. 184. 2) De mona- 85 sterio s. Lamberti cf. P. Lindner, Monasticon metropolis Salzburgensis antiquae, Salzb. 1908, p.A9 sqq. ; A. v. Jaksch, ^Die Griindung des Benediktinerklosters St. Lambrecht in Steiei^mark' , in 'Zeitsch. d. hist. Vereines f. Steiermark' IX, 1911, p. 1 sqq. 3) Cod. palat. Vindobon. 3335 (Univ. 839^, supra signatus B 2a. 486 XOTAE S. LAMBERTI IN KARINTIA. loh. Men. Nota, quod ad Sanctum Blasium prope Theodosiam flumen, non longe a Sancto Lamperto, fiiit olim monasterium ordinis sancti Benedicti, cui presidebat beatus Silvinus abbas eiusdem loci, qui ab Attila Hun o r u m ^ re g e , dum Aquilegiam versus iter faceret, occisus fuit, tempore Marciani impera- 5 toris anno Domini CCCCLIII-. Quo monasterio per Hunos destructo demum anno Domini millesimo tercio ^ Marquardus primum, deinde Henricus filius ducis Carinthie* tempore Henrici quarti imperatoris monasterium sancti Lam- perti fundaverunt in loco, ubi modo situm est. Precessit lo ergo monasterium sancti Blasii monasterium sancti Lam- perti annis 548. Marquardus dux Carinthie ^, pater Henrici fundatoris monasterii sancti Lamperti apud Theodosiam siti, sepultus est in ecclesia parrochiali sancti Martini im Reitt^ prope i5 Newnmarth^ in sacristia. Nam ibi fundaverat monasterium moniahum ordinis Cisterciensis^* ^ quod modo translatum est per episcopum Saltzburgensem^ in civitatem Frisacum in vicum Sakh'^*'^. Item^ in Host^ fuit quoddam monasterium, quod voca- 20 batur ad Sanctum Michaelem, quod per Ottakarum primum ducem Stirie, qui ibi resedit cum uxore sua Beatrice, que fuit soror Henrici fundatoris nostri ^^, creditur fundatum esse. Deinde Ottacaro et Beatrice mortuis, Henricus dictum mona- sterium et ecclesiam parrochialem monasterio suo ad Sanctum 25 Lampertum incorporavit, ut ex privilegiis fundatoris apparet ^^. Sed de hoc, an Beatrix fuerit uxor eius, est dubium, quia a) ita snpra Frisach linea perducta deletum c. b) Cistercieu c. c) Saltz. c. A) post haec alia manu add. c: Nota (?) Aganorum multitudo tugiens ad sepulcrura ori- ginis. c) Itcm — reperies (p. 487, l, &) manii s. XVex. c. 30 1) Hungarorum Lib. de orig. 2) ut Otto iste Frisingensis antistes, historicus insignis testatur add. Lib. de orig. 3) millesimo centesimo iQVQ.[oLib. de orig. lam a. 1096. monasterium constructum erat; cf. Stiimpf nr. 2933 ; Jaksch l. c. 4) eius Lib. de orig. 5) Qui obiit a. 1076. 6) Greuth ab Neumarkt oppido Stiriac ex oriente. 7) Haec 3& satis confusa ; cf. K. Tangl in ^Archiv fUr Kunde osterreich. Geschichts- quellen ' XI, p. 237. 8) De quo monasterio a. 1337. primum memorato V. A. V. Jakschf 'Carinthia I', 1905, p. 4 — 6. 9) Maria-Hof prope Neumarkt Stiriae. 10) Immo Cunegundis, filia Diepoldi II. marchionis de Vohburg, uxor Oitakarl V. marchio?iis Stiriae (f 1164) erat, qtii 4o ecclesiam sanctae Mariae sanctique Micbahelis in Grazluppa sitam mo- \ nachis Sancti Lamberti tradidit a. 1147. Febr. 22; J. Zahn, 'Urkunden- buch des Herzogthums Steiermark' I, nr. 257, p. 265 «) Ottakaro III. (VI, f 1192^ nupsisse piitare videtur. Cf. (tiam supra p. 486, n. 10. 2) quasi (vcl sicut) arena maris saepe in Bihlia Vulg. legitur. 3) Is. 63, 1 : iS6 gradiens in multitudine fortitudinis suae. 4) 1. Mach. 3, 3: induit se loricam sicut gi^as. 488 NOTAE RUNENSES. 1230. [V.]* Kal. Augusti in die sancti Paralejmonis^ ■ martyris obiit Lupoldus dux Austrie et Stjrie, pater Friderici ducis. 1'^^^- Anno^ Domini M^^CC^XLOYI^ XYU^ Kal. lulii obiit Fridericus contra augustum et reges et principes et omnes tjrannos semper bellicos[us]. 1308. Anno^ Domini M<^CCC^VIII. Albertus rex Roma- norum infideliter occiditur, qui fuit semper bellicosissimus et victoriosissimus ; obiit YII^^ Kal. Mai^. VIIL VERSUS COBICIS lENENSIS. lo Ottonis Frisingensis Chronicae lihri I — VII, id est ea codicis pars, quae saeculo XII. scrij^ta est, in codice lenensi Bosiano q. 6 (= B 1) viginti quattuor incturis or- nati sunt. Quihus singidis versus ea, quae in illis conii- nentur, illustrantes et singidarum personarum vel rerum i5 oiomina adiecta sunt. Be quihus picturis quid iudicaverint viri litterati, supra p. LlVsq. liahes. Goetliio omnes pic- tnrae uni eidemque manui attrihuendae esse videhantur, sed Bloch et BoJaczel!, ciim plures firmissima, nonnidlas haesi- tantiore calamo ohumhratos cognovissent , idem aifirmare 20 duhitahant. Phires, quas nominaverunt , ex atramento con- colori ei scrihae, qiiem tertium in codicis textu deprehen- dimus, adscrihendae esse videntur, qui certe etiam versus omnes et inscriptiones scripsit. Quae utrum auctoris ipsius an, quod fortasse malueris, alterius cuiusdam curis dehean- 25 tur, certo certius diiudicari non posse supra p. L V. ostendi. Hae picturae exstant etiam in duohus, quos ex codice lenensi descriptos esse supra p. LVIsqq. diximus, codicihus Mediol. Amhros. F. 129. sup., saec. XIII. , uhi et ima- gines^ et versus suis locis, exceptis, cum ista pars codicis 30 perierit, iis, quae lihrum IV praecedunt (nr. 16. et 11), inveniuntur (B Ih), et Rom. Casanat. 372, saec. XIII. in., a) V. snppl. Weiss ; hinc alio atramento c. b) Panthaleonia (qui et Pantha- leymon dicilur) corr. Weiss, c) hinc iterum priore atraviento c. d) hinc nianu saec. XIV in. c. e) ^ n (= yero II?) c. 35 1) Immo Kalendis Maiis , nt rccte hahd Necrol. Run., [MG. Necrol. II, p. 3467« WEISS. 2) Qiias non semel in compositionc qiiae dicitur a B 1 recedere B. Schmcidler retiilit. VERSUS CODICIS lEXEXSIS. 489 uhi spatla quidem imagimirn ohumhrata et versus et maxima ■ ex parte inscriptiones adiecti, ipsae tamen imagi^ies per- fectae non sunt (B laj. Versiis et inscriptiones ciim nondum omnes ad pJemim 5 editi essent, liic ex B 1 suhinngere aptum duximus. Ante lihrum I, f. lO^ lO^ IV: nr. 1 (f lO^ S2ip., Bloch tah. I). Eva ex Adain nascittir^. Adam et Eva'^ de paradisocf.(ntoi,2. eiciiintnr. 10 Inscr.: Adam. Eva. Vers.: Ecce patres primi producti plasmate limi Post epulas mortis pelluntur dulcibus ortis. nr. 2 (f 10'' inf, BIocli tah. I). Arca Noe. cf. otto i, 3. 15 Inscr.: Arca''^. Columba^. Corvus^. Vers.: Sors fluitat rerum, cadet orbis in orbe dierum. Primo furens unda, necat igne ruina secunda -. nr. 3 (f \^''' sup., Bloch tah. II). Ninus regnat. Ahraham nascitur. oftoi,6.7. 20 Inscr.: Ninus rex. Abraham nascitur. Vers.: Dum Ninus Martem, dum belli prestruit artem, Pacificus natus patrum pater est generatus. nr. 4 (f lO^' 7ned., Bloch tah. II). Mors Nini. otioi,&.i. 25 Inscr. : Ninus moritur. Vers.: Occidis armorum vi, lator et auctor eorum. Pacem pro tristi dans bello bella luisti. nr. 5 (f. lO^' inf., Bloch tah. II). Semiramis Bahyloniam instanrat. ottoi,b. 80 Inscr. : Semiramis. Vers.: Orbis onus f§da mulier gestans diadema Omnibus orba bonis renovat^ muros Babilonis. nr. 6 (f IV sup., Bloch tah. III). Graeci Troiam expugnant. o«o/, 25. 1 85 Inscr. : Greci. Troia. Vers.: Est Paris^ in causa, quod multo milite clausa Detur Troia neci; subvertunt Pergama* Greci. a) Noe acld. B l^. l) Apud Ottonem deest. 2) Cf. Otto I, 2. VIII, 8. 3) Cf. k 40 etiani Otto I, 31. 4) Deest apiid Ottoneyn. 490 VERSUS CODICIS lENENSIS. nr. 7 (f. ir med, Bloch tab. III), ottoj,?A. SardanapaUtis in solio sedet. Idem hahitu mtdiehri, Inscr.: Sardanapallus. Sardanapallus filat. Vers.: Sardanapallus habet solium, sed pectore tabet. Femineos actus exercet femina factus. s nr. 8 (f. IV inf, Bloch tah. III). otio/,31. Sarda7iapaUiis de solio deicitur. Idem pirae se inicit. Inscr. : Sardanapallus colum tenet, Arbatus. Sardanapallus igne crematur. Vers. : Hunc fugat Arbatus sceptro sensuque fugatus lo Igne facit funus rex regum pessimus unus. Ante lihrum II, f 20% 20^: 7ir. 9 (f 20'' sup., Bloch tah. IV). ottoji,2.3. Bomtdus et Bemus Bomam construunt. Inscr.: Romulus. Roma. Remus. Mons Palatinus. i5 Vers.: Romulus et Remus, ut tradita gesta tenemus, Hec fratres gemini fundarunt m^nia primi. nr. 10 (f 20^' inf, Bloch tah. IV). ottojj, 11. Cyrus Bahylonem expugnat. Inscr.: Cyrus. Babjlon destruitur. 20 Vers.: Hec^ humilis primo paulatim crescit ab imo, Omine surgente surgit Babylone ruente ^. nr. 11 (f 20^ sup., Bloch tah. V). ottojj,ii. Bomani Karthaginem expugnant. Inscr. : Romani. Karthago. 25 Vers. : Hic perit in liamma Karthaginis inclita fama Et decor indigni regni consumitur igni. nr. 12 (f 20^ inf, Bloch tah. V). ottojj, 50. Caesar interficitur'^. Inscr.: lulius Cesar. 30. Vers.: Cesar tot fatis terra pelago superatis Patribus ingratus superatis est superatus. Ante lihrum III, f 38^, 39^' : nr. 13 (f 38% Bloch tah. VI). cf.ottuiij,^. Augustus imperat. 36 T Inscr.: Augustus Cesar. Vers.: Augustus lulio succedit numine dio. Ut medicus morbi quassato iura dat orbi. 1) Scilicet Boma. 2) Cf. Otio II, 2. 3) Xescio nuni confa-ri possit comni. in Virgiliam apud Fr. Ilaase, De medii aevi studiis philo- io logicis, progr. univ. Vratislaviae 1856, p. 7. VERSUS CODICIS lENENSIS. 491 nr. 14 (f. 39^' sup., Bloch tah. VII: 'Archiv' II, tah. Sa). Christus nascitur ; arKjehis pastorihus natum denuntiat. cf.ouoni,6. Inscr. : Desunt. Vers.: Fert contra morem retinens in matre pudorem n Virgo creatorem, fert spina rosam, rosa florem. nr. 15 (f. 39^- inf, Bloch tah. VII). Diocletianus et Maximianus Christianis multis necatis otto iii, 43. coronas deponunt. Inscr. : Diocletianus. Maximianus. 10 Vers. : Hic bini augusti, quasi cordis agone perusti, Se sceptris privant, securius ut sibi vivant. Ante Uhrum IV, f 53^ 54^' : nr. 16 (f 53^, Bloch tah. VIII). Odoacer Bomam invadit. 'ir^zo. 15 Inscr.: Odoacer. Eoma. Vers.: Romuleos muros Odoacer init ruituros. Ense ferens fatum sternit cum plebe senatum ^. nr. 17 (f h¥, Bloch tah. VIII). Franci equites Gcdliam invadimt* ottoiv, 32. ao Inscr. : Franci. Pharamundus. j Vers.: Gallia se subicit, quam victa Sicambria vicit. Ante lihrum V, f 67^, 68": nr. 18 (f Ql\ Bloch tcdi. IX). Karolus Magnus regnat vel imperat. cf.otto v,3i. 25 Inscr. : Karolus. Vers. : Sub Karolo rege, regnante per omnia lege, Imperii nomen Francorum transtulit omen. nr. 19 (f 68^ Bloch tah. IX). Ludeiviciis Pius in solio sedet. Filii inter se hellant.oitov, 33.35. w Inscr.: Lodewicus. Lotbarius. Karolus et Lodewicus. Vers. : Tres, huius nati, subeunt discrimina fati Post patris funus, cum Marte duos petit unus ^. Ante lihrum VI, f 78^, 79^ nr. 20 (f 78^ Bloch tah. X). Otto Magnus Beringarium in deditionem accipit. ottovi, 24. Inscr. : Otto I"^ Teutonicorum ^ rex. Beringarius. 1) Haec exjiressis verbis apud Ottonem non lcguntur. 2) Imnio Karolum et Lodewicum Lothario bellum indixisse Otto V, 85. habet. 3) Cf. Otto VI, 17. 22. 23. 492 VERSUS CODICIS lENENSIS. Vers. : Deserit heredes Lonbardos ^ regia sedes. Teutonicos Otto dat notos nomine noto. nr, 21 (f. 79^ Bloch tah. X). otto VI, 36. Heinrims IV. et Guihertus (CJemens papa III.) in soliis sedentes, a milite protedi. Gregorius VII. ah alio 5 milite foras expellitur. Inscr.: Heinricus IIII"^ Guibertus. Gregorius VIP^ Vers.: En fidei scisma, fit papa priore manente. Devovet expulsus clerum cum rege furente ^. nr. 22 (f 79^ Bloch tah. X). lo Gregorius VII. candelam exstinguendam portans cum ib.episcopis de anathematis sententia tractat^. Idem ynoriens a suis deploratur. Inscr. : Gregorius VII"^ Gregorius VII"^ moritur. Vers.: Hic exul legi paret mutabilis evi. i5 Ante lihrum VII, f. 9V: nr. 23 (f ^V sup., Bloch tah. XI: SS. XX, tah. Sj. ottorii,9. Heinricus IV. et filius flumine seiuncti cum armatis equitihus contra se in ptignam procedunt. Inscr. : Heinricus senior. lunior. 20 Vers. : Fraus hominum numquam regnique cupido quievit. Filius in patrem, pater in sua viscera sevit. nr. 24 (f. 9V inf, Bloch tah. XI: SS. XX, tah. S). otto VII, 27. Innocentius papa II. ciim clero siio Bomanis senatum instaurantihus contradicit. 26 Inscr.: Innocentius papa 11"^ Senatus. Vers.: Hic antiquatum vult Roma novare senatum. Consilio cleri* vult papa nefas inhiberi. 1) Cf. Otto VI, 13. 22. 2) Hic versus 2>otms ad nr. 22. spectat. Cf. 'Neties Archiv' XXXV, p. 281. 3) De s//nodo Salerni a. 1084. 30 hahita cogitavit Hampe. Cf. Ottonis Gesta Frid. I, 2. 4) Deest apud Otfonem. Sed ex VII, 31, p. 360, L 15, clerum et imprimis cardinales populo adversatos esse concludi jyotuit. f t ADDENDA ET EMENDANDA. P. XLVII, l. 3. lege 1806. pro 1803. P. 2, /. 21. ad conservando adde notam: Cf. Gest. Frid. II, 30, ed. de Simson p. 138, l. 34 sg. Ibid., l. 28. «<^ patientis adde notam: Cf. VII, prol., p. 308, l. S sq. P. 3, n. 1. a6?c?e; Cf VI, 31, J9. 297, l. 11. ci ». 4. P. 4, ?. 3 — 5. ve}'ba Cum e^ in omnibus — existimem litteris inclinatis exprimenda sunt, ex Boeth. De syllog. hypothet. lin. petita. Ibid., n. 4. adde : Cf. infra II, 8, p. 76, l. 5 sq. P. 5, n. 5. adde : II, 17, p. 87, ^. 4 sq. (sed miserias pro mutationem^ ; V, S6 fin. P. 6, /. 10. ad Sepe — mecum adde notam: Cf. Cic. De inv. rhet. I^ 1 in. : Saepe et multum hoc raecum cogitavi. Ibid., n. 4. adde: Cf. VII, 34, p. 368, l 17. et n. 8. P. 7, n. 2. a<^(^e.- C/". ea:. p^r. Gregor. M. Moral. XXVI, 12, 17: Vestigia quippe creatoris nostri sunt mira opera visibilis creaturae, ubi afferuntur Rom. 1, 20. et Sap. 13, 5 (A magnitudine . . . crea- turae cognoscibiliter poterit creator horum videri) ; ib. 12, 18 : Viae quippe ad creatorem sunt opera considerata creaturae. Ibid., n. 3. et p. 82, n. 6. adde: Cf verba Orosii IV, 5, 12. ab Ottotie infra II, 30, p. 102, l. 4. allata. P. 10, l. 19. lege iniciumque pro inicium-. P. 21, l. 23. ad Constantini adde notam o*) ita codices ; legendum est Constantii. P. 23, /. 40, n. c adde: Valentis perperam p7'0 Gratiani positum est. P. 27, n. h. adde: fortasse intelligendum legitimae? Schmeidler. P. 34, l. 45, n. 2. lege: V. infra p. 458. Cont. Cuspiniani. P. 40, /. 22. et n. o adde: Fortasse nec ante ciim Cusp. legendum est, Ibid., l. 46, n. u Jege Acusilaus pro Acusilaos. P. 46, /. 21. adde virgulam post dicitur. P. 50, n. 2. adde: Cf. Provinciale Romanum apud M. Tangl, ^Die pdpstl. Kanzleiordnungen von 1200 — 1500', Innsbr. 1894, p. 30: Archiepiscopatus Colocensis qui dicitur Rodo. P. 51, n. 2. adde: Cf. etiam p. 1, /.11 sq. P. 59, l. 21. dele virgulam post Diomedia. Ibid., n. 3, l. 43. lege 24. pro 25. C/". F. Kurth, 'Mitteil. d. Inst. f Oesterreich. Geschichtsf, Erg.-B.' VIII, p. 158. P. 61, n. e /e^g; A 1 ^ro; J. 2. P. 65, n. a /e^e; uocat A 1. ii«?., w. 1. adde: Cf. infra IV, 31 fin., p. 224. P. 68, n. 1. «c?c?e; C/: Aug. De civ. Dei XVIII, % ed. Dombart p. 258: Roma quasi secunda Babylonia. P. 75, l. 21. lege: Aristotilem pro: Aristotelem. P. 76, l. 4. ad simplicibus terminis adde notam: Cf. Boeih. Comm. in categ. Aristot. lin.: Hic quoniam de siraplicibus vocibus res signilicantibus disputatur etc. 494 ADDENDA ET EMENDANDA. Ibid. ad propositionibus adde notam: Cf. Boeth. in Poi'pht/rium dial. lin.: (Aristoteles) librum IIeoI ig/itrjveiag, qui inscribitur de pro- positionibus, adnotavit; Boeth. Comm. in libr. Arist. negl eo/nr]- veiag ed. prim. lin.: Hic namque Aristoteles simplicium pro- positionum naturam diligenter examinat. Ibid., l.b. ad complexione propositionum adde notam: Cf. Boeth. in Porphi/r. dial. I in. : In primis enim Resolutoriis de syllogis- morum ordine complexioneque et figuris tractatur . . . Sed quoniam syllogismum ex propositionibus constare necesse est etc. Ibid.y l. 6. ad instruens adde 7iotam: Cf. Boeth. De differentiis topicis I in. : ea quidem pars (scil. logices^, quae iudicium purgat atque instruit, ab illis (scil. Peripateticis^ Analytice vocata, a nobis potest Kesolutoria nuncupari ; cf. supra p. 4, L 21 sq. Ibid. ad methodis adde notam: Cf Aristot. Topic. I, lin.: Propositum quidem negotii est methodum invenire, per quam poterimus syllogizare. Ib., l. 25. et 36. dele notam p; nam Cusp. inter Errata correxit disputasse. P. 78; n. 5. adde'. lidem versus de Lucretia pleniores sub Hildeberti Cenomanensis nomine in compluribus lih'is mss. traduntur, cui num recte tribuantur, accuratius adhuc inquirendum restat; cf. B. Haureau, 'Les melanges poetiques d'Hildebert de Lavardin' , Paris 1882; p. 158 sq. P. 81; l. 5. lege: apocalipsin pro: Apocalipsin. P. 95; n. 2. adde: Cf. infra II, 46; p. 122; l. Ib sq. P. 96, l. 30. dele in margine: cf. Frut. p. 68; et substitue: cf. lul. Valer. Alex. Polem., Res gest. Alexandri Maced. II, 36. 37. Nam ea, quae hic traduntur, redeunt ad epitomen translationis Pseudo- Callisthenis ab lulio Valerio factae, quam edidit B. Kuebler, Lipsiae 1888; p. 107 sq. ; I. Zacher, Halle 1867; p. 51 sq. (II, 2i; ; cf. G. Cillie, De lulii Valerii epitoma Oxoniensi, Dissert. inaug., Argentorati 1905; p. 36. Unde eadem Ekkehardi (Frutolfi) Chro- nicae inseruit codex Gothanus (olim Montis S. Petri Erfurt.) saec. XII. medii; cf. SS. VI, p. 68; l 61 sqq., p. 840. P. 114; n. 3. lege: Oros. IV, 20, 29. pro: IV, 20, 10. P. 115; n. d ante B2 adde: manu midto recentiore superscr. affricanis. P. 119; n. 2. et p. 129; n. 6. adde: Cf. eiiam IV, 33. V, SQ fin. VI, 9. P. 125; l. 2 — 4. ad sanctus sanctorum . . . unguendus adde notam: Dan. 9; 24: et ungatur sanctus sanctorum. P. 127; n. 4. adde: Cf infra V, 1, p. 229; l. 22 sq. P. 129; n. a, l. 27. lege: succiduis A 1. P. 131; l. 43 sq. dele noiam 4. et substitue: Verba Euagrii in Monachico libro, Hist. Trip. VI, 21. P. 134; l. 2\sq. et p. 428 s<7.- Cf 1. Cor. 11, 16: Si quis autcm videtur contentiosus esse. Schmeidler. P. 136; l. 17. ad aquilonem adde notam: Cf. ex. gr. Dan. 11, 6. 7. 8. 11 eic. Ibid., l. 22. adde in margine: Is. 7, 8. Ibid. n. 1; l. 38. ante Varias adde: Ita etiam, unde Otto fortasse sua hausit, Mirabilia Romae, ed. G. Parthey, Berolini 1869, p. 43, c. 46 : Cleopatra . . . posuit ad mamillas duas ptisanas, quod est genus serpentis, et ita suaviter suxerunt, quod obdormivit ct mortua est. Ibid., n. 9. adde: II, 42; p. 111 sq. P. 141, l. 31. lege nume7'um notae ^° j;ro ''. Ibid., n. 9; /.46. lege: 17.— 25. pro: 18—26. P. 142; /. 21. ad imperium adde notam: Vide Missale Romamim (Mediol. ADDENDA ET EMENDANDA. 495 1474J, ed. R. Lippej 1, Loncl. 1899 (Henrij Bradshmv Societi/ XVII), p. 31, in epiphania Doniini^ Introitus. Ibid., l. 22. ad servient ei adde notam : Vide l. c. p. 32, in epiph. Dom., Offeriorium. P. 153, l. 7. lege in margine: Oros. VII, 7. P. 164, n. f adde: x add. etiam, sed continuo delet. A\. P. 165; l. 27. ad Galliis adde notam m) CTallias Cusp. P. 168, «.8. adde: Ign. comes de Battliidny, S. Gerardi episcojn Chana- diensis (de Csandd, f 1047^ scripia et acia, Albo-Carolinae 1790, p. 132 (in Deliberat. supra hi/mnum trium puerorum): (Origenes) in tantum zelo Dei tactus, quo ipse sibi abscideret genitalia ferro, coequans volumina in modum coeli stellarum, in bono omnibus melior, in malo cunctis deterior. P. 187, n. c adde ante A 4^: et SecundV cap, Sec- e corr., minio add. Ibid., n. 4, l. 44. lege: Decr. Grat. C. 12, qu. 1, c. 15. P. 188, n. 2, /. 45. dele virgulam ante Deus. P. 212, n. 2. adde: IV, 18, p. 207, l. 7. P. 218, l. 4. dele virgulam post denuntians. P. 219, n. '6. adde: W. Lenel, ^Venezianisch- Istrische Studien', Strass- burg 1911, p. 1 sqq. (^Schriften der Wissenschaftl. Gesellschaft in Strassbiirg' 9J. P. 220, l. 4. ad incentorem adde notam: Cf. 2. Mach. 4, 1: tamquam . . . ipse fuisset incentor malorum. P. 222, n. 4. adde: Cf. etiam de Legendario bibliothecae Wilczekianae (saec. XV) 0. Redlich in 'SB. der Wiener Akad. der Wiss., phil.-hist. KU CLIX, 2, p. 4, n. l. P. 225, l. 21. ad reliquiae adde notam: Cf lob 18, 19: Non erit semen eius neque progenies in populo suo nec ullae reliquiae in regio- nibus eius. P. 229, l. 30. ad commiscens adde notam-. Cf. ex. gr. Seneca De ira II., 9, 2: ad fas nefasque miscendum; alibi. Ibid., n. V lege: consularis ordinarii. Ibid., n. w, l. 44. lege: ai. advertens /^ro; aia advertens. Ibid., n. 1. adde: Supra II, 49, p. 127, l. 14. Ibid., n. 2. adde: Cf. ctiam G. Schneege in ^Deutsche Zeitsclirift fiir Geschichtswissenschaft ' XI (^1894, I), p. 18 sqq. P. 231, n. g lege: feretfb C 1. P. 233, l. 14. et 15. dele virgulas post editas et conpactas. P. 237, /, 5. ad vocatur adde noiam : Cf. G. Frid. II, 13, ed. de Sinison, p. 115. P. 267, n. 4. adde: Cf V, 27, p. 254, l. 30. P. 273, 71. 1 post euentu adde : manu saec. XIII. corr. couentu. P. 274, n. 4. adde: Cf. infra VII, 20, p. 338, l. 4. P. 286, l. 27. lege: magnus pro: Magnus. P. 290, n. 8, l. 49. adde: Hunc versum habes etiam in HaHmanni Schedel Libro Cronicarum, Xuremb. 1493, f 182 ^. P. 294, n. 1, l. 46. adde : Cf. G. Frid. II, 48 in. P. 295, n. 3, /. 40. ante 'habent' adde 'expressis verbis'. P. 296, n. r adde: Cusp. P. 297, n. 4. adde: supra p. 3, l. 2; infra VII, 12, p. 324, l. 3. P. 302; n. 7. adde: 90. etiam Ann. S. Trudp. P. 304, /. 10. ad Brittanniam maiorem adde notam: Cf. loh. Saresber. Policrat. VI, 17 : de maiori Britannia, quae ab adventu Saxonum in insulam vocatur Anglia; ib. VIII, 7. P. 315, /. 8. in margine lege: Aiig. 12. pro: 14. 496 ADDENDA ET EMENDANDA. P. 317, n. f, /, 35. lege: Inter alios comprehensus tyemo archiepi- scopus A 4. P. 319; /. 14. 15. pone virgulam post Saxonibus et dele virgulam po$t Baioariis, Jbid., n. a, /. 33. lege: B\ pro: BV. P. 326, l. 10. ad Novariam adde notam: Cf. G. Frid. II, 18, ed. de Simson, p. 120, ^.31. Ibid., n. 2, l. 36. adde : Cf. 2. Mach. 12, 14 : confidentes in stabilitate murorum. P. 332, n. * ad l. 19. — 33. adde: Haec in margine habuit B 3, vide infra p. 480, n. 3. Ibid., l. 34. in margine lege: Ann. S. Rudb. Sal. pro: Ann. Mell. P. 333, n. 4, l. 42. lege: p. b\0 sqq. pro: 530. P. 340, l. 13. pone virgulam post locupletissimusque et adde notam: Cf. Gesta Frid. I, 13 in. P. 341, l. 19. in margine lege: 1144 pro: 1143 (Oct.). Ibid., n. 11. dele ^Apud S. Diongsium' et 'a. 1143. Oct.' et adde: cf. E. Vacandard, 'Vie de Saint Bernard', II A895A p. 199, n. 1; 0. Cartellieri, 'Abt Suger von Saint - Denis ' , Berlin 1898, p. ^2sq. P. 342, l. 24. adde: Ti/pis excusa SS. XVII, p. 365. P. 343, l. 8. ad pro fastidio vitando adde notam: Cf. Sulpic. Sever. Vita Martini 19 /?n. ; satisque sit nos . . . in multis vitare fastidium. Ibid., n. p adde : XCIIII. Cusp. P. 345, l. 11. lege: C. Cusp. . . . exhibent. P. 346, /. 17. post C adde: Cusp. P. 349, l. 17. lege: C. Cusp. habent. Ibid., l. 34. adde: De Cusp. v. p. LXXX, n. 1. P. 366, l. 28. ad Frisingensis adde notam u) frigisen c. P. 368, n. m, l. 23. lege: ita B 1\ 4. P. 370, n. n post B 1' adde: B la. P. 386. adde notam a (ad l. 7) : [L]ucius maioribus litteris scriptum A 4. Ibid., l. 26. et 35. lege signum notae b pro a. P. 390, ?. 21. ^one virgulam post qui. J^/ci., n. 5. adde: Cf. etiani Setitentiae divinitatis a Gilbertista quodam conscriptae, tr. V, 1. 4, ed. B. Geyer (in Baeumker - Hertling- Baumgartner, 'Beitrdge zur Geschichte der Philosophie des Mittel- alters' VII, 2—3, Miimter 1909^, p. 122* sg^. 150*. et id, quod Gilberto Porretano a. 1147 — 48. obiciebatur, Gesta Frid. I, b2fin., loh. Saresber. Hist. pont. c. 10, SS. XX, p. 524, l. 28 sq. ; Geyer 1. c. p. 41 sq. P. 397, l. 23. lege: Dominus, pro dominus. P. 405, l. 23. et litteris non inclinatis exprimendum erat. P. 408, l. 1. hominem litteris non inclinatis exprimendum erat. Ibid., l. 25. adde notam: Cf. Apoc. 14, 5: sine macula enim sunt ante thronum Dei. Ibid., n. d dele ibi lib. erit A 4. P. 441, l. 40. pone punctum (non semicolon) post 32. P. 461, /. 3. pone virgulam post 'nos'. P. 461, l. 40, n. 4. ante 'Bohmer' etc. adde: Honorii Contin. Weingart.^ SS. XXI, p. 480, /. 11. P. 468, l. 48, n. 3. adde: Cf Fredeg. Chron. IV, 42. P. 471, l. 11. lege: Hmperatores Suevicos'. P. 474, Z. 14. %e; p. 171, Z. 9 (Cornelius) pro : p. 171, ?. 10 (Alexander). INDEX NOMINUM. Maio?' numerus paginam, minor lineas quinas indicat. A. Aaron (Harim - ar - Raschid) rex Persarum 478, 30. Ababanus (Ovo) rex Ungar. 298,25. 299, 30. Abacuch proph. 14, 15. 81 ; corpus 467, 5. Abel fil. Adae 38, lo. Abiessan iudex Hebr. 62, 25. Abimelech iudex Hebr. 62, 25. Abraham, Habraham, fil. Thare 8, 10. 11. 43. 46. 48. 49. 142. 188, 20. 227, 10. 364, 25. 365, i. 406,20. 411,25. 420,35. 489,20; Abram 46, 5 ; u x o r : Sara ; filii: Ismahel, Isaac; conso- brinus: Loth. Absmarus v. Tiberius. Abydus (civ.) 87, 20. Acchatades rex Assyr. 67, lo. Achaia 50, i. 104,5. 118, lo. 150, lo. 158, 15. 217, 5. Achaz rex lud. 69. 71, lo; fil. : Ezechias. Achialon iudex Hebr. 62, 25. Achillas episc. Alexandr. 191, 15. Achilles 102, lo. Achilleus (invasor imperii) 175, lo. 178, 5. Achivi 57, i5. 68, 20. Achlansis (historiogr.), id est Acu- silaus 40, 30. Acrazapes v. Vacrazenes. Adalbertus v. Albertus. Adalgisus, Adelgisus, dux Benevent. 27, 25. 266. 267,1. Adalheida uxor Lotharii regis Ital. et Ottonis I. imp. 280, 30. Ottonis Frisin^ensis Chronica. Adam primus homo 11, 22, 10. 36,20. 38. 39. 41,5. 71,5. 132,25. 141,20. 369,1. 437. 489,10; filii 38, 10 ; filii: Cain, Abel, Seth. Adama civ. 471, 20. (Adela) soror Heinrici I, regis Angl. (uxor Stephani II. comitis Bles.) 341,5; fil. : Stephanus. Adelbertus v. Albertus. Adelgisus v. Adalgisus. Adelwinus archiep. Salzburg. 482, 20. (Ademarus) episc. Podiensis 311, 5. Adeodatus papa (Deusdedit) 380, 5. Adiabeni 149,25; Adiebani 166,25; regina : Helena. Adilbertus v. Albertus. Admuntense monast., Admunt Sti- riae 484, 1. Adolfus comes de Nazowe , rex (Rom.) 387,15. 389, 1. LXXVI, 30. (Adolfus I.) archiep. Colon. 461, 20. Adrianus Helius imp., fil. conso- brinae Traiani imp. 19. 161. 163. 376, 5. Adrianus I. papa 254. 255. 331, 25. 381, 5. Adrianus II. papa 265, 25. 266, 35. 382, 5. Adrianus III. papa 382, 10. Adrianus IV. papa 385, 15. 386, 10. 387,5. 459,10. Adrianus V. papa 388. 389. LXXVI, 25. Adriaticum mare 297, 1 ; Adriaticus sinus 218, 25. Adrumetum (civ.) 112,30. Ae- V. E-. Aebutius v. Butius. 32 498 INDEX NOMINUM. Aelia, Aelianus v. Hel. Aelius V. Adrianus, Elius. Afer V. Aftri. Afra martyr 177; mater: Hylaria. Affranius 126, lo. Affri 111,20. 112,5; Afer: Severus imp. — Africa, Affrica 23. 24, 20. 37,1. 38,1. 93,1. 98,1. 104, 10. 100,5. 107,1. 112. 115,20. 117,15. 127, 30. 175, 10. 178. 210, 30. 212, 20. 213. 215. 216,1. 221. 231,20. 234. 240, 20. 244, 25. 265, 15. 467, 20; comitatus 215, 10; com.: Gildo , Eraclides , Bonifacius; praef., mag. : Basiliscus; prae- tor: Heraclius. — Affricani 115,10. 313,15; episcopi 171,15; Africanus, Affricanus : Gordianus, Scipio. — Affricanum regnum 82,10; litus 112,20. — Affrica- num bellum 105,15. 113, 10. 121,5. 140,10; secundum 115,20. 118,5; tertium 115, 20. Affricanus scriptor eccles. 170, 20. Agabus (lud.) 149, 20, Agamennon rex Mycenarum 56, 5. Aganorum multitudo 486, 25. Agapitus I. papa 234. 235, 10. 379, 5. Agapitus II. papa 383,5. Agar 482, 20. Agareni 242, i5; cf. Sarraceni. Agatho papa 244, 5. 380, 5. Agaunum opp., St-Maurice cVA- gaune (Wallis) 176, 15. Agesilaus dux (immo rex) Lace- demon. 92, 1. Aggeus proph. 14, 20. 85, 15. Agialeus rex Sicyon. 43, 10. 61, 25. Agnes soror Guillelmi VII. ducis Aquitan., uxor Heinrici III. regis et imp. 30, 30. 298, 10. 302. (Agnes) filia Heinrici IV. regis et imp. , uxor Friderici I. ducis Suev. et Leojjaldi III. march. Orient. 321, 10. 347, 10. Agricius episc. Trever. 465, 40. Agrigentinum urbs, GirgenU 105, 20. Agrippa Silvius rex Albae, fil. Tibe- rini regis 64, 20. 374, 5. Agrippa v. Herodes. Agrippina r, Colonia. Agrippinus episc. Alexandr. 164, 25. Ahoth iudex Hebr. 62, 25. Aiax 59, 10. Aistulfus, Aistolfus, rexLongobard. 250,1. 252. 253,5. Alamanni, Alemanni 172, 25. 178, 5. 195, 15. 202, 5. 225, 25. 270. 1. 292, 25. 304, 15. 311, 15; cf. Suevi. — Alamannia, Alemannia, Ali- mannia 30, 35. 246, 25. 249. 10. 268, 20. 269, 15. 270, 25. 276, 5. 318,20. 388,20. 469,1; regnum 30, 35 ; d u c e s : v. Suevia. Alapensis v. Halapensis. Alaricus I. rex Goth. (Wisigoth.), Baltha , id est audax , vocatus 211, 15. 212. 219, 15. 220, 10. 223. 225,15. 476,30. Alaricus II. rex Wisigoth. 225. 230,15; uxor: Theudegotho. Alba civ. Latii 5, 30. 63, 5. 64, 15. 337, 20. 374, 10. — Albani 13, 15; reges: Eneas Silvius, Latinus Silvius, Aiba Silvius, Egyptus (Aegyppus) Silvius, Capis Silvius, Carpentus Silvius, Tiberinus Sil- vius, Agrippa Silvius, Aremulus Silvius, Aventinus Silvius, Proca Silvius , Amulius Silvius , Nu- mitor. Alba Silvius rex Albae 64, 15. 374, 15. Alb-, Adalb-, Adelb-, Adilb-. (Albero) archiep. Trever. 344, 1. Albertus I. rex Teuton. (Roman.) 389, 5. 488, 5. LXXIV, 15. LXXVI, 30. Albertus rex Ital., fil. Berengarii II. regis 29. 281, 5. 285. 286. 383, 5. Albertus cancell. regis, I. archiep. Mogunt. 328,1. 330,5. 339,20. 340, 10. 344, 1; fratruelis: Albertus. Albertus II. archiep. Mogunt,, fratruelis Alberti I. archiep. 344,1. Albertus I. episc. Frising. 385, 25. b. Adalbertus, Albertus, cpisc, Prag. 29,35. 289. 483,1. Albertus IV. dux Baioar. LXXVIII, 20. Albertus I. marchio (Branden- burg.) 349,15. All)crtus marchio Orientalis 275. 291, 15. 298. 304, 5; filii: INDEX NOMINUM. 499 Leopaldus, Ernustus; fr. : Er- nustus, Popio ; 1 e v i r : Petrus rex Uno-ar. Albertus fil. Leopaldi III. march. Orient. 342, lo ; u x o r : soror Belae II. regis Ungar. 342, lo. Albertus comes Franc. (Baben- , berg.), nepos Ottonis ducis Saxon. ' 28,20. 274 — 276,15. Adilbertus comes (Baioar.) 469, i5. Albertus IV. comes de Bogen 485,1. Albhaidis uxor Pipini maioris do- mus Franc. 481, 30. Albinus (caesar in Gallia) 169, i. Alboin rex Longobard. 235, 5. Al])ula V. Tiberis. Aldaricus rex Gepid. 217, 25. Alderspacense monast., Aldersbach, Niedei' - Bayern (BA. Vilshofen) 485, 1. _ Alemanni, Alemannia v. Alam. Alen V. Allia fl. Alexander Magnus rex Maced., fil. Philippi regis 15. 18, i. 93—99,5. 100. 104,25. 113,30. 117. 118,1. 122, 30. 136. 138. 140, 20. 214, 1. 242,15; spiritus 196,30; epistola ad Aristotilem 97,25; fil. : Her- cules. Alexander rex Epir. 94, 25. 97, 5 ; s 0 r 0 r : Olimpias. Alexander rex et sac. lud. 123, 25 ; uxor: Alexandria; filii: Hyr- canus, Aristobolus. Alexander, Aurelius, imp. Roman. 20. 169. 170. 377,1; mater: Mammea. Alexander I. papa 161. 376, 5. 473, 40. Alexander II. papa, episc. Lucensis 31,1. 300,10. 302,20. 303. 385, 1. Alexander III. papa 34, 30. 386. 387. 458, 10. 459 ; Rudlandus 886,10; Rolandus 387,5. Alexander IV. papa 388, 5. Alexander episc. Alexandr. 191, 20. 193. 465,30. Alexander episc. Hierosol. 171, 10. Alexander (Alexas) 144, 1 ; u x 0 r : Salome. Alexandria regina uxor Alexandri regis lud. 123, 25. Alexandria civ. Aegypti 18,5. 95,80. 123, 10. 127, 25. 136. 138. 148, 1. 154,1. 157. 159,10. 161. 164. 167. 168. 170,20. 171,10. 178,5. 193, 1. 207, 15. 210, 20. 235, 30. 313. 472, 35. — Alexandrini 139, 1. 171,25. 201,1. 208,1; Alexan- drini: Basilides, Clemens; Alex- andrinorum seu Mempheorum rex 314, 30 ; cf. Babylonii. — Alexandrina eccl. 151, i5. 161, 20. 162, 5. 191,5; sedes 191, 15 ; Ale- xandrinorum patriarcha 313, 10; episc. : Marcus ev., Anianus, Habilius, Cerdo, Primus, lustus. Neumenes, Eumenides, Marcus, Celadion, Agrippinus, lulianus, Demetrius, Heraclas, Dionysius, Petrus I, Achillas, Alexander, Athanasius, Georgius, Petrus II, Lucius (Arrianus) , Theophiius, Cyrillus, Dioscurus. — Alexan- drinum regnum 127,25; reges: V. Egyptus. Alexius I. imp. Constantinop. 32, 1. 310. 311. 317,1. 322,5. Alfonsus de Yspania, (X. rex Ca- stiliae), rex (Roman.) 387, 15. Allectus invasor imperii 175, 20. Allia fl. 91, 10; Alen 92,20. Almus fr. Colomanni regis Ungar. 325, 5. 342, 1. 363, 30; f il.: Bela. Alpes 109,20. 126,5. 151,25. 156,20. 172, 25. 176, 5. 206, 25. 287, 25. 294, 1. 299, 25. 334, 15. 364, 5. 365, 5 ; Penninae 294, 15 ; cf. Py- reneae. Alpini V. (ralli. Alsatia, Alsacia 280, 10. 388,45; Alsascia LXXIV, \b', lantgr. : Rudolfus (I. rex), Albertus (I. rex). Altahense monast., Nieder - Altetch ad Danubium fl. (Nieder-Bayern) 482, 10. Altenburg,castrum, Ober vocatum, Mag. Ovar (Ung. Altenburg) prope ostiuni Leithae fluminis LXXVIII, 30. Althadas rex Assyr. 67, 5. Alverna {immo Arduenna silva) 249, 1. Alvernia, Aiivergne 334, 20. Amalfreda soror Theodorici regis Ostrogoth., uxor Trasimundi re- gis Wandal. 230, 10. 32* 500 IXDEX NOMINUM. Amali 211, 15. Amalsuinda filia Theodorici regis Goth. 232, 25. 233, 25; f i 1. : Atha- laricus. Amandus episc. Argentin. 476, 20. Amandus (rebelhs in Gallia) 175, 5. 176,1. Amases Dyopolita rex Egypti 50, 10. Amazones 12. 55. 97, 10; regina: Alestra. Ambra fl., Amper 252, 1. Arabrosius episc. Mediolan. 22,30. 23,15. 200,5. 204. 205,1. 207, 10. 210,25. 304,25. 466. 476, 15. Ambrosius comes Bergami 273, 1. Amilcar v. Hamilcar. Amintas II. rex Maced. 93, 10; fil.: Philippus. Aminthas , Amintes , rex Assyr. 56,1. 67,10. Amintus v. Mamirtus. Amirtenum v. Liternum. Ammonis v. Hammonis oraculum. Amorreorum malicia 395, 10. AmiDhion episc. Epiphaniae 465, 35. Amphitrion rex Athen. 51, 30. Amulius Silvius rex Albae 13, 30. 65,1. 70,20. 374,10; fr.: Nu- mitor. Anacetus v. Anicetus. Anacletus I. papa 159. 376, 5. 465, 10. Anacletus II. papa, Petrus fil. Petri Leonis 32, 35. 334, 15. 335, 20. 344, 10. 347, 15. Anastasia uxor Tiberii II, imp. 237, 10. S. Anastasii monast. ad Aquas Sal- vias (prope Romam) 241, 10. 359, 10 ; a b b a s : Bernhardus (Eugenius III. papa). Anastasius I. imp. 24, 20. 230, 20. 231. 379,1; uxor: Ariagne. Anastasius II, Artemius, imp. 25. 246. 247, 15. 380, 20. Anastasius 1. papa 210, 1. 378, 15. 467, 10. Anastasius II. papa 379, 25. Anastasius III. papa 382, 20. Anastasius IV. papa 385, 10. Anastasius Persa mon., martyr 25,5. 241, 5. Anatholius episc. Antioch. (jjcr- peram) 173, 20. Anatholius patr. Constantinopol. 216,20. 221,5. Ancona civ. 337, 10. Ancus Marcus (Marcius) rex Ro- man. 14, 1. 74, 20. 375, 1. Andegavensis, Andegavensium civ., urbs, Angers 246, 25. 262, 15. 267,15; episc. : Maurelio, — Andegavensis prov. 265,15; co- mes: Gotfridus. Andragatius comes 204, 25. Andreas apost. 150, 10. Andreas I. rex Ungar. 300, 20. 301, 15. Andrenacum opp., Andernach ad Rhemim 268, 15. 280, i5. Angli 248,15. 293,5. 329, 10. 332, 15. 339, 20. 341, 1. — Anglia 31, 5. 299,15. 304,10. 311,5. 341, 1; 387,15. 388,5; reges: Cnuto, Heraldus, Guillelmus I, Hein- ricus I, Stephanus, Heinricus III ; V. Brittannia maior. Anianus episc. Alexandr. 154, 1. 159, 10. Anicetus, Anacetus, papa 164. 376, 10. Anicius, Anitius v. Boetius. Anna Lamenitin virgo August. LXXVIII, 25. Anno archiep. Colon. 303, 10. Ansgarius episc. (Hamburg.) 469, 1. Ansgisus maior domus Franc, fil. Arnulfi 25,16. 244; fil.: Pippinus. Anshelmus archiep. Mediolan. 334, 10. Anshelmus doctor (Laudunensis?) 227, 20. Antenor Troianus 57, 15. Antenor princ. Franc. 224; fil.: Sunno. Anthemius praef. 211, 10. Anthemius (imp. occident.) 221. Antheros, Antherus, papa 170, 15. 377,1. Anthimius, Antimius, episc. Con- stantinopol. 234, 5. 235, 10. Anthyrus rex Scyth. 8Q, 15. Antichristus 11, 1. 35. 81,5. 93, 10. 155,30. 179,25. 390,25. 391,30. 393 — 399. 418. 431, 10. Antigonus rex Phrygiae maioris 99. Antiochia metropolis Syriae 31, 15. 99, 30. 136, 15. 149, 20. 155, 10. > INDEX NOMIXUM. 501 160,20. 161,45. 164,25. 167,5. 170, 15. 173, 15. 197, 25. 199. 203, 1. 207, 20. 234, 25. 312. 314, i. 315,1. 354. 356,20. 364. 477,20; palatium 197,25; v. Reblatha. — Antiocenses 208,5; Antiocheni: lohannes, Saturninus; Antioche- nus patr. 364, i ; Antiochena, Antiocena eccl. 161,20. 194,20; episc. et patr. : Petrus ap., Euodius, lonatius, Heros, leron (Heron), Cornelius, Theophilus, Serapion , Zebennus , Babylas, Domnus, Timeus, Cyrillus, Doro- theus , Anatholius (perperam), Eustathius, Miletius, Euagrius, Flavianus, Macharius, Theopha- nus; princeps: Raimundus I. Antiochi reges 136, 20. Antiochus 136,20; fil.: Seleucus. Antiochus I. (rex Syriae) fil. Se- leuci I. 99, 1. Antiochus III. rex Syriae 16, 30. 113. Antiochus IV. rex Syriae 99, 10. 117,15. 123,10. 138,10. Antipater rex Greciae 99, 1. Antipater (Idumeus) 124, 25. 141,20; fil. : Herodes. Antoninus Pius imp, 20, 1. 162,25 — 164, 5. 376, 10. 474, 1 ; Marcus Aurelius Antoninus 163, 30. M. Antoninus Verus imp. 20, 5. 164,10. 165. 166,1. 376; fil.: M. (L.) A. Commodus; fr. : L. Aurelius Commodus (Verus). Antoninus v. Aurelius, Caracalla, Severus, {C.) Antonius consul 121, 5, (M.) Antonius 18, 1. 127, 1. 135. 136; uxores: Octavia, Cleo- patra. Antonius heremita 22, 10. 191. 200, 30 ; s. Antonii corpus 235, 30. Antropomorphitani 210, 15. Apenninus v. Appenninus. Aper socer Numeriani imp, 174, 35. 175,1. Apis rex Argiv., post mortem Se- rapis dictus 50. 51. 85, i; fil. : Argus. Apollinaris episc. lerapol. 164, 30. b. Apollinaris episc. Ravenn. 151, 20. Apollo Delphicus, Delficus 52, 10. 56, 10. 102, 20. 464, 25. — Apol- linis templum Romae 475, 10. apostoli 19,5. 150,5. 151,5. 155, i5. 159, 30. 160, 30. 317, 20. 392. 406,20. 411,30. 415,10; Actus 141,5. 154; scripta 19, 15. 154,35; apostolorum principes 155, 5. 156,10; princeps 68,5. 134, i5. 150, 20; principis apostolorum kathedra 134, 20. apostolorum eccl. (Constantinopol.) 209,5. s. apostolica et katholica ecclesia 199, 1 ; ap. sedes 322, 10. 364, 25. 365,1. 461,15; apostolicus 359,35. Appenninus (mons) 297, 1. 326, 1. 337,5; Apenninus 109,30; cf. Partenpirg. Apuleius V. Pelogius. Apulia 30. 103, 5. 110, 10. 212, 20. 288, 5. 290, 10. 297, 1. 300, i5. 301,25. 315,20. 337—339,1. 340. 344, 10. 346, 1, 348,20. 349, 1. 462. 479,20. — Apulienses 460,15; duces: Robertus, Rogerius II, Reginaldus; reges: v. Sicilia. ad Aquas Salvias monast. v. b. Pauli, s. Anastasii monast. Aquileia civ. 170,10. 218,25.219,1. 245, 5 ; Aquilegia 23, 35. 486, 1. — Aquileienses 219, 5. 229, 1. 296, 5. 300,20. 326,20; episc. velpatr.: b. Hermachoras, Pupio, Ulricus. — Aquileiensium fines 204, 25; Aquileiensium et Veronensium marchia 281, 5. Aquilus Florus, Gaius, consul 105, 30. Aquis palatium, AacJien 258. 259. 262, 1. 264, 15. 266, 5. 269, 25. 279, 1. 280, 5. 284, 20. 290, 1. 343, 25. 367, 15 ; Aquisgrani pala- tium 257,10. 268,5. 313, 1. 461,20; sedes regni (Francorum) 257, 10. 259,30; in Aquis monasterium XLIII, 1 ; e c c h : s. Mariae. Aquitania 225, 5. 241, 25. 246, 30. 247,1. 249. 253. 254,5. 255, 1. 258. 262,15. 279,1. 294.295,5. 298,10. 311,5. 316,15. 317,1. 324, 1 ; Aquitanica 294, 5. 295, 15. — Aquitanii 246,30; Aquitanici 26, 20. 225, 25. 255, 25 ; d u c e s : Eudo , Hunaldus , Waifarius, m INDEX NOMINUM. AVilhelmusVII, AVilhelmus VIII, Wilhelmus IX, Gaufridus (Wil- helmus X); reges: Lodewicus, Karolus (perperam), Pippinus II. Aquitanicus sinus 295, i. Arabes 166, 35. 421, 20. 468, 40; Arabs 420, 5. 421. — Arabia 145, 35 ; r e X : Arethas. Arach (civ.) 42, 5. Aragonum rex 463, 10. Aralius rex Assyr. 67, 1. Arator subdiac. 235, 15. Araxis fl. 82, 25. 490. Arbatus (Arbaces) Medus praef., rex Med. 10, 15. 65, 10. 69, 1. 70, 5. 212, 10. 223, 25. 490. Arbogastes, Arbogastus 204, 30. 205,1. 206. Archades 59,25. 60, 1. Archadius imp., fil, Theodosii I. imp. 23. 204,5. 207,15. 208,30. 209, 25. 210, 20. 211. 213, 20. 378,20; uxor: Eudoxia; liberi: Theodosius, Pulcheria. Archadius episc. ab Italia desti- natus 214, 10. Archat (civ.) 42, 5. Archelaus rex lud., fil. Herodis 18, 20. 144, 10. 145, 20. Archelaus dux Mitridatis 121. Ardabures (dux) 214. Ardschir v. Xerxes. Arduenna v. Alverna. Arela civ., Arlcs 294, 20 ; Arelatum 212, 20. 247, 5. 467, 15. Aremulus Silvius rex Albae 64, 20. 374, 10. Arethas rex Arab. 145, 35. Arethas rex Indorum 236, 10. Arfaxat fil. Sem 42. 43, i; fil. : Sale aut Chainan. Arfaxat, Arfaxath, rex Med. 84, 5. 313, 1. Argentina , Strassburg Alsatiae 202, 35 ; Argentaria 202, 35 ; Ar- gentarium opp. 202, 1 ; Argenti- nensis episc. : Amandus. Arg(i) urbs Achaiae 53, 15. 104, 5. Argivi 12, 10. 49 — 52, 30. 56. 58, 20. 85, 1 ; reges: Inachus, Foreneus, Apis, Argus, Triophas, Tenelaus, Danaus. Arguna silva, Argonnen 294, 10. Argus rex Argiv., fil. Apis 12, 10. 51. Ariagne filia Leonis I, imp., uxor Zenonis et Anastasii I. imp. 221, 30. 230, 20. 231, 1. (Aribertus) archiep. Mediolan. 296. Aricia civ., A7-ezzo S2Q,b; Aritium 388,35; eccl.: S. Donati. Ariminum (civ.), Rimmi 125. 25. 126, 5. (Ario) barzanes rex Capadoc. 121, 15. Ariopagita: Dionysius. Aristides (Atheniensis) 89. Aristides Atheniensis (Christianus) 161, 25. Aristobolus I. rex et sac.Iud. 123,20. Aristobolus II, rexlud., fil. Alexan- dri 17,15. 122,20—124,1. Aristotiles philos. 5, 1. 14,5. 45,25. 75,20 — 77. 97,25, 230,5. Aritium v. Aricia. Arius rex Assyr. 48, 25. QQ^ 30 ; c/1 Assyrius, Arius V. Arrius. Armamitres , Armamithres , rex Assyr. 49, 20. 67, 1. Armatiani 217, 25. Armenes v. Armides. Armenia 40. 121, 10. 164, 10. 363, 1. 364, 30. 365, 10. — Armenii 33, 25. 34, 5. 363, 5 ; Armeniorum epi- scopi 360,25. 361,15; episcopus 362, 10, 363, 1 ; metropolitanus, katholicos 360, 25. 361, 15 ; eccl. 361. — Armenicus dictus M. Aurelius Antoninus 163, 30. — Armenius: Mitius. Armides (Armenes) fil. Navidis 113, 15. Arnaldus v. Arnoldus. Arno archiep. (Salzburg,) 381, i5. Ariioldus, Ariialdus. (Arnoldus I.) archiep, Colon, 343, 25. 344, 1. Arnaldus (Brixiensis) mon. 34, 15. Arnolfus, Arnulfus. Arnulfus imp, Persarum 468, 1. b. Arnolfus maior domus Frauc, episc.Met. 241, 15. 244,15. 269, 10; f i 1. : Ansgisus. Arnulfus dux Carent,, rex Franc. orient. , imp. , fil. Karlomanui regis 28. 269 — 274. 285. 382, m ; f il ii : Zuendebaldus, Lodewicus. INDEX NOMINUM. 503 I Arnulfus dux Baioar., fil. Leopaldi 28,25. 29,1. 276. 279; uxor ac filii 27G, 20. Arnolf comes (Baioar.) 469, i5. Arpalus (Harpagus Medus) 69. Arrius presb. f Alexandr.) 22, 15. 191, 20 — 19::l.^ 198, 30. 228,5. 230, 1. — Arriana heresis 22. 192,25. 201,10. 203,25; insania 198,30. — Arriani 23, i. 201,20. 202. 210, 15. 232, 5; martyres 202,15; Arriani : Eudoxius, Gi- sericus, Lucius. Arsamus 95, lo. 96, 20 ; f i 1. : Darius. Arsenius episc., apocrisiarius eccl. Rom. 264, 35. Arsenius (cler.) 193. Arses rex Pers., fil. Artaxersis III. regis 96, 20. Artabanus praef., rex Pers. 14, 25. 87,35. 88,1. 96,15. Artaxerses I, qui et Longianus, rex Pers. 88 {perperam Xerses). 96, 15. Artaxerses, Artarxerses, II, qui et Mennon, rex Pers., fil. Darii II. regis 14, 35. 15, 5. 88, 30. 90. 91. 96, 15; Assuerus 1, 10. 90, 20. 96, 15. Artarxerses III, qui et Ochus, rex Pers. 15,10. 93,5. 96, 15 ; fil.: Arses. Artemius v. Anastasius II. imp. Asander v. Cassander. Ascanius rex Latii, fil. Aeneae 61, 30. 374, 10. Ascathides rex Assyr. 52, 30. Aschalon civ. 314, 30. 322, 1. Asclepiodotus praef. 175, 20. Asia 12,30. 37,1. 38, 10. 45. 47, 10. 53,25. 55. 87,25. 113,30. 118, 1. 121,1. 122,15. 126, 15. 136, 10. 139, 1. 150, 10. 155, 15. 163, 30. 165,10.167.168,1. 173,1. 178,30. 200, 15; rex: Attalus. Asia Minor 17, 5. 468, 30. Asina v. Cornelius. Askwinus comes (Baioar.) 469, 15. Aspar (dux) 214. Assuerus 69,35; fil. : Darius. Assuerus v. Artaxerses II. rex Pers. Assur 45,20; nepos Noe 45, 20. Assyrii, Assirii 5, 20. 13, 20. 43, 10. 44,1. 45,10. 48 — 50,5 — 52,30. 56. 61. 62, 5. 63. 65, 5. 66, 30. 69,1. 313,15. 365,15; reges: V. p. 66. 67. Assyrius rex Assyr. 48, 35; cf. Arius. Astrubal v. Hastrubal. Astures 139, 15. — Asturia 249, 40. Astyages rex Med. 69. 70,5; fil. : Darius; nepos: Cyrus. Athalaricus rex Goth. (Wisigoth.) 23, 5. 202. 204, 1. Athalaricus rex Ostrogfoth. , fil. Amalsuindae 232,25. 233. 379,25. Athanasius episc. Alexandr. 22. 193. 194. 198. 199,5. 200,25. Athaulfus , Ataulfus, rex Goth. (Wisigoth.) 212. 213,5; uxor: Placidia. Athena v. Minerva. Athenae civ. 12, 15. 51,30. 52. 90,5. 92,10.121, 15. — Atheniensesl2,25. 13,10 — 15. 18,25. 45,1. 54,30. 56,1. 61. 62. 75,10. 86,20 — 88,30. 89. 91. 9.3,35. 121,20. 144,20. 164,35; Athenienses: Aristides, Cono, Solon; episc. : Dionysius Ariopagita ; r e g e s : Cecrops, Amphitrion, Erichtonius, Mesan- tus, Codrus. Athlantis civ., insula 15, 1. 90, 25. Athlas fr. Promethei 12, 15. 51 ; filia: Maia. Atilius V. Regulus. Atrebates, Arras 199, 35 ; Trebates 476, 1. Attalus rex Asiae 121, 1. Attica lingua 57, 1. Attila rex Hunorum 23. 24, 1. 216, 10 — 220. 232, 20. 467, 25. 486,1; dictus Etzel 218, 40; f r. : Bleda. Atto V. Hatto. Auctor episc. Metensis 476, 20. (Audefleda) soror {perperam fiha) Clodovei I. regis Franc. , uxor Theodorici regis Ostrogoth. 230,io. Augiense monast., Iieichenau27 1,10. Augusta civ., Augsburg 339, 15. 484,5; Retiae 139,25. 281, 1 ; Vindelica 140, 1. 177,15; Vinde- licorum LXXVIII, 25 ; Augu- stensis urbs 281, 15. 316, 20. 349, 5 ; e c c 1. : s. Mauricii. — Augustenses 140, 10. 279, 10. 504 INDEX NOMINUM. 288, 15 ; e p i s c. : Narcissus, Ul- ricus, Bruno. b. Augustinus episc. Hippon. 9. 43, 10. 59, 20. 60, 5. 71, lo. 72. 78, 5. 84, 15. 131, 25. 181, 30. 204, 20. 205, 25. 212, i. 215, 20. 307, 20. 320, 5. 392, 10. 407, 25. 408. 424, 5. 429, 30. 430, 1. 433, 15. 454, 15. 456, 20. 457, 5. 466. 476, 15 ; reliquiae 248, 15. Augustinus (archiep. Cantuar.) 468, 10. Augustudunum, Autun 195, 1. Augustulus imp. , ultimus Augu- storum, fil. Orestis 24, 5. 222. 224, 1. 276, 10. Augustus V. Octavianus. Aurelianis urbs, Orleans 174, 10; Aurelianum 225, 1. Aurelianus imp. 21, 10. 174. 377, 15. L. Aurelius Commodus (Verus) imp. 20, 5. 164, 10. 376, 10; fr. : M. Antoninus Verus. Marcus Aurelius , sac. Eligabali templi, imp. 20, 20. 169 ; An- toninus 876, 20. Aurelius v. Alexander, Antoninus Pius, Caracalla. Austrasia 243, 30. Austria 249, 10 ; nunc Franconia appellata 481,15; nova Austria V. Neustria. Austria, Oesterreich 4, 25. 275, 25. 331,20. 487. 488,1. XXF/, 30. LXXIXjb'., march. : v. Orien- tales march. ; duces: Liipol- dus VI (VII), Fridericus II; ducis filia: Chunigundis. — Austrie Chronica (Thomae Eben- dorfer) 487, 1. Autenes v. Tautanes. Authari v. Otharius. Autisiodorensis (Auxerre) eccl. 238, 20 ; e p i s c. : Leodegarius, Germanus. Auxentius episc. Mediolan. 200, 1. Avares 215, 5. 233, 30. 253, 30. 255,5. 271,25. 477,15; v. Un- gari, Huni occidentales. Aventinus Silvius rex Albae 64, 20. :}74, 10. Aventinus mons Rom. 13, 20. 64. 65. 74, 20. Averni portae 72, 20. Azo scriniarius 284, 15. B. Baalim 423, 1. Babel turris 11, 10. 42, 10. 47, 1. 312, 15. Babenberg, Babinberg, Bamberg 288, 15. 335, 20. 344 ; castrum 274. — Babenbergensis, Babinbergen- sis, Bambergensis, eccl. 275, i5. 291,1 (Babenberg). 384,35; Ba- bembergensis episcopatus 274, 25. 290,10. 384,15; episc. : Eber- hardus I., Suidegerus, Hartwicus, Guntherus, Herimannus I., Ro- bertus , Otto I. , Engelbertus (Egilbertus), Popo. — Babinber- gensis fundatio 30, 1. Babylas episc. Antioch. 170, 20. Babylon, Babilon, civ. 8,10. 13,20. 14, 10. 17, 15. 35, 35. 42. 45, 20. 46,20. 63,20. 65,5. 80, 10. 81, 10. 98. 117,30. 134,25. 140,20. 160, 15. 260,15. 313,5. 418,20 — 423,1. 432, 15. 489, 30. 490, 20 ; antiqua 312, 15 ; terra 80, 25 ; Babylon , i. e. Roma 68,5; mystice 12,20. 54,5; civitas mundi 431, 10; cives 54,5. — Babyloma,Babylonica civ.ll, 25. 47, 5. ^^, 5. 69, 25. 70, 10. 78, 10. 79,25. 80,1. 83,5. 99,1. 224, 1. 227,5. 312. 313,20; prima 67,20; sequens, i. e. Roma 67, 20. 68, 5; mystice 6, 20 ; cives 8, 25. 46, 5. 48,20. 53,5. 68,25. — Babylonicus murus 47, i5. — Babylonii, Babi- lonii 65, 1. 66, 10. 70, 1. 81. 25. 82,5. 86,15. 99,20. 101,15. 141, 30. 191, 10. 212, 10. 227, 1. 285, 15. 312,10. 313. 314,30; cf.Egyptii; Babylonicus rex 31, 20; ammi- raldus 314, 30. — Babylonicum regnum 10, i5. 13, 20. 66, 20. 82 ; imperium 223, 10. — Babylonica captivitas 6, 20. 123, 20. Babylonia nova in Egypto 14, 20. 85,1. 313; (/. Memphis. Bachus, qui et Liber pater 12, i5. 52, 5. Bagrada ti. 106, 1. Baioaria prov. 33, 10. 57,25. 225.5. 241, 25. 249, 20. 251, 10. 253. IXDEX NOMINUM. 505 258,20. 268,20. 269. 272. 274, 20. 279, 5. 282, 1. 28;}, 15. 284, 25. 286, 20. :^18, 20. 345, 15. 847, 5. 348,15. 349. 352,5. 367, 15. 484,5; Bavaria, Bawaria 283, .35. 462. 481. 482, 25. 483, 10. XXXIII, 35. LXXVIII; provincia nostra 68, 10. 347, 10 ; terra nostra 352,1. — Baioarii 29, 1. 242, 1. 246,25. 249,1. 253. 255. 270, 1. 276. 279,5. 311,15. 319, i5. 337,20. 481,20; Bawari 463,5; cf. Norici; Baioaricus dux 482, 10; reges: Ludewicus, Karlomannus ; d u - ces: Theodo I., Tlieodo II., Theodo III., Gerbaldus I., Tas- silo II., Theodo IV., Theode- bertus, Theodoaldus, Grimoaldus, Odilo, Tassilo III., Leopaldus, Arnulfus, Heinricus I., Hezilo (Heinricus II.), Heinricus IV. (II. rex et imp.), Heinricus V., AVelfo I., Heinricus X. (Super- bus), Leopaldus, Heiuricus XI., Heinricus XII. (Leo), Otto I., Ludewicus I., Otto II., Lude- wicus II., Heinricus XIII. (I.), Albertus IV. ; comes palat. : Otto V. Balaam ariolus 61, 1. Balbinus imp. 170, 10; fr. (i}er- jyeram) : Pupio. Baldacb, pars Babylonis antiquae, Baghdad 312. Baldewinus, Baldwinus, I. rex Hierosol. 31, 25. 32, i. 316, 5. 322, 1 ; f r. : Gotefridus. Balduinus , Baldewinus , II. rex Hierosol. 364, 1; filia: Elisa. (Balduinus III.) (^ye^-peram Folcho^ rex Hierosol., fil. Folchonis regis 355, 1 ; Baluinus 355, 20. Baldewinus V. dux Belgicae (comes Flandr.) 30,25. 301, 10. Baleius, Baleus, rex Assyr. 50. 51, 5. 67, 5. Baleos, Baleus v. Xerxes. Balthasar rex 69. Baltha V. Alaricus. Balthorum genus 211, 15. Bamberg. v. Babenberg. Bardus patr. 257,5; fil. : Leo. Barentus amnis, Biisento Calabriae 212, 25. Barletum civ. , Barletta Apiiliae 337, 15. Barnabas apost. 149, 20. 473, 15. Barra civ., Bari Apuliae 337, 15. 338, 15. 340, 5; castrum 338, 15; Barrensis urljs 346, 5 ; e c c 1. : S. Nicolai. Barra urbs Syriae, Kafar el-Bara 314, 10. Barrum, Barra, castrum, Bar-le- Diic 296, 15. 329, 5. Bartholomeus apost. 29, 30. 150, 10; ossa 289, 4 — 5 ; corpus 478, as. s. Bartholomei eccl. Romae 289, 15. Barzanes r. Ariobarzanes. Basilides Alexandrinus haeret. 162. Basiliscus praef. , mag. Affricae 221. 222,1; uxor: Zenobia; s oror: Verena. Basihus I. imp. Constantinopol. 27, 15. 263, 1. Basilius episc. Caesar. 196. 197, 10; Vita 197,10. Bassianus v. Caracalla. Batavi v. Patavi. Bavaria, Bawari, Bawaria v. Baioar. Beatrix filia Philippi regis Roman., uxor Ferdinandi III. regis Casti- liae 387, 40. Beatrix uxor Mathiae regis Ungar. LXXVIII, 35. Beatrix uxor (cojifiise) Ottakari ducis Stiriae 486; fr. (confase): Heinricus III. dux Karint. Beatrix uxor Bonifacii march. Tusciae 301,35. 302, 1 ; con- s a n g, : Heinricus III. rex et imp. Beda presb. 25, 35. 248, 15. Bedriacum v. Briacum. Bela II. rex Ungar., fil. Almi 32,25. 34,20. 336,10. 342. 343, 1. 363, 30 ; s o r 0 r : uxor Alberti fiUi Leopaldi III. march. Orient. 342, 10. (Bela IV.) rex Ungar. 487, 20. Belgae (/. e. Lotharingi) 29, 5. 32, 5. 280, 5. 284, 20.' 296, 20. 323,15. 324, 10. 329,5. — Belgica, Belgica Gallia 259, 25. 277, 5 — 279, 1. 280. 294. 295. 301, 10. 334, 20. 368. 5 ; regnum 274, 5 ; d u c e s : v. Lotharingia. Bellepares rex Assyr. 67, 10. 506 INDEX NOMINUM. Bellinus fil. regis Brittannorum 149, 1. Eelochus rex Assyr. 49, 25. 67. Belus rex Assyr. 13, 20. 48, 10. 44. 05, 5; fil. : Ninus. b. Benedicti monast. in monte Cassino 249, 20. 346, 5 ; Cassi- nensis a b b a s : Desiderius. Cf. Cassinus mons. I). Benedicti eccl. Frising. 251, 15. S. Benedicti ordo 262, 3o. 486, 1 ; monast. : in monte Cassino, Prumiense , S. Blasii prope Theodosiam fl. Benedictus I, papa 237,30. 379, 10. Benedictus II. papa 880, 10. Benedictus III. papa 382, 5. Benedictus IV. papa382, i5; Boni- facius IV. (perperam) 382,35. Benedictus V. papa 267. 383. Benedictus VI. papa 383, 10; Jo- hannes VI. (perperam) 383,35. Benedictus VII. papa 383, 15. Benedictus VIII. papa 384, 5; Theophilitus 384, 25. Benedictus IX. papa 296. 299. 384, 5. Benedictus X. papa 384, 15. Benedictus XI. papa 389, 5. LXXIV, 10. LXXVI, 30. Benedictus v. Domnus II. papa. Benedictus herem., abbas 235, 25. 487. Benedictus Chelidonius 458,5. Beneventum 243, 20. 266. 289, i. 297,1. 301,25. 337,20. — Bene- ventani 266, 30 ; Beneventi 266, 10 ; Beneventanorum regio 265, i5; duces: Rumaldus, Adalgisus. — Cf. Samnium. Beniamin herem. 200, 30. Beniamin tribus 63, 15. Benignus martyr 165,25. Berengarius, Beringarius. Berengarii duo imp. 285, 10 (con- fiisej. Berengarius I. dux Foriuliensis, rex Ital., imp. 28,25. 271. 274. 382, 20. Berengarius (II.) imp. (perperam) 382, 20. Berengarius (III.) rex Ital., imp. (perperam) 285, 10. 383, 1. Berengarius II. (perperani JN.) rex Ital. 29. 280. 284, 15 — 286, 20. 287, 1. 288, 10. 383, 5. 491,35; uxor:Willa; fil.: Al- bertus. Berengarius comes (de Sulzbach) 318, 15. Berengarius doctor (Turon.) 227,20. Bergamum civ., Bergamo 273, 1; c 0 m e s : Ambrosius. Berhtoldus v. Bertoldus. Beringarius v. Berengarius, de Berne , Verona : Theodericus 232, 30. 477, 5. Bernhardus, Beruardus, Pern- liardus. Bernhardus rex Ital., nepos Lude- v^ici I. imp. 27, 5. 258. Bernhardus v. Eugenius III. papa. Bernhardus abbas Clarevall. 34,25. 335, 25. 333, 1. 358, 30. 359, 10. S. Bernhardi v. lovis Mons. Berosus (historiographus) 40, 46, 15. Berta filia Othonis march. (Taurin.), uxor Heinrici IV. regis et imp. 304, 10. (Bertha) uxor Manuelis I. imp. Constantinopol. 354, 5 ; s 0 r 0 r : Gertrudis. (Bertoldus) , Berhtoldus archiep. luvav. 325, 1. Bertolfus comes (immo episc. Trever.; 269,30. Betdiericus rex (Wisigoth.) 468, 10. Bethel, Jerusalem 162, 30, Bethlehem ludae 141, 20. 143, 20. 213, 15. (Bias), Byas Pireneus 75, 5. L. Bibulus consul 125, 10. Bilisiarius patricius 233, 10 — 235. Binge opp., Blngeii ad Rhcnum fl. 321, 20. Bissa (Thraciae") 221, 5. Biterbium v. Viterbium. Bithinia 113,30. 121, 10; Bythinia 476, 1 ; r e g e s : Prusias , Nico- medes. Bithinius v. Pompeius. Bituricensis (Bourges) primas Aqui- tan. 294, 10. Bizantium v. Byzantium. de S. Blasio, St. Blasien in Nigra Silva, (a b b a s) : Otto. INDEX NOMINUM. 507 S. Blasius, S. Blasii prope Theo- (losiam fl. monast. ord. s. Bened., St. Blasen Stiriae prope Xeu- iiiarkt 486; abbas: Silvinus. Bleda fr. Attilae 216, lo. Blesensis (Blois) c o m e s : Theo- baldus IV. Bobium monast., Bobhio 238, 15 ; abbas: Columbanus. Bochoris rex Egypt. 52, 40. Boemi 33,5. 280,5. 297,25. 319,20. 331, 1. 351, 5. 363, i5. 367; dux 298, 1 ; Bohemi 463, 5 ; Boe- menses 292, lo. — Boemia 80, 30. 257, 30. 268, 20. 272, lo. 290, lo. 321,10. 351. 363. 387,35.482,30; BohemiaLXXF///,20. LXXIX,5; duces: Wenceslaus I, Bolezlaus II, Ulricus, Boroe (BoriwoiusII), Wladislaus I, Labezlaus (Wladis- laus II), Conradus; reges: Wenceslaus I, Otakarus II. Boetia, Boeotta 87, 25. Boetius senator 219, 20. Boetius senator (philos.), Anitius 3I(anlius) 4,1. 24. 77, 15. 229,30. 230. 232, 10. de Bogen, Bogen acl Danubium fi. (Xieder - Bayern), c 0 m e s : Al- bertus IV. Boi 113, 15. Bolezlaus II. dux Boem. 482, 30 ; p a t r u u s : Wenceslaus I. Bolizlaus I. dux, post rex Polun. 292; filii: Misico, Otto. (Boleslaus III) dux Polun. 32, 25. 336, 1. 342. Bonifacius I. papa 213, 15. 378, 20. Bonifacius II. papa 379, 5. Bonifacii duo (III. et IV.) papae 25, 5. Bonifacius III. papa 240, 10. 379, 15. Bonifacius IV. papa 240, 15. 379, 15 ; ('/". Benedictus IV. papa. Bonifacius V. papa 379, 20. Bonifacius VI. papa 382, 10. Bonifacius VII. papa 383. Bonifacius VIII. papa 387, 10. LXXIV, 10. LXXVl, 30. S. Bonifacius archiep. Mogunt. 25,35. 26,15. 183,1. 248,10. 250. 253, 1. Bonifacius comes Affricae, mag. militum 23, 30. 215. Bonifacius marchio (Tusc.) 302, 1 ; uxor: Beatrix; filia: Meh- thilda. Bononienses (Bologna) 337, 1. Bonosus V. Borosus. Bonus V. Domnus papa. Boricius, Boritius, fil. Colomanni regis Ungar. 34, 10. 342. 363, 25. 367, 15 ; u X 0 r : consanguinea lohannis II. imp. Constantinopol. 342, 5. Boroe (Boriwoius II.) dux Boem. 321,10; uxor: Grerberga. Borosus fimmo BonosusJ invasor imperii 174, 25. Bosan castrum, Bosonium, Poso- nium, Presburg, Pressburg U71- gariae 325. Boso rex Burgund., Provinc. 28. 268,35. 269,1. 273. 274,15; fil.: Lodewicus. Boso V. Drogo. Bosonium v. Bosan. Bosra 445, 20. Botfelt locus , Bodfeld castrum dirutum prope Elbingerode 302,1. Brabantia 387, 40; dux: Hein- ricus II. Braga v. Prag. (Brandenburgensis) m a r c h i o : Albertus I. Bremense (Bremen) episcopium 469,1; episc. : Willihadus. Brendi 236,20; rex: Sindoaldus. Brenno dux Gall. 91, 5. Bresaca, Bresacum, castrum, Brei- sach ad Rhenum fl. (Baden) 34, 35. 280, 10. 458, 15. 460, 5. — Bresaceuses 280, 15. Briacum (Bedriacum) 156, 20. Brictio (Brigetio) opp. 201, 15. Brictiorum confinium v. Brutii. Briones 217, 25. Brisagaugia, Breisgau 460, 5. Brittanni 149,1. 152, 10. 169,5; regis fil.: Bellinus; = Brit- tones 255, 25. Brittannia insula 149, 1. 155, 10. 175, 10. 179, 5. 204, 5. 257, 30. 294 ; maior 304, 10 ; cf. Anglia. Brittannia, Bretagne 311,5. Brittannicum , Britannicum, mare 259, 25. 267, 5; Brittannicus oceanus 294, 15. 608 INDEX NOMINUM. Brittones, Britones 27, 20. 263. 267. 272, 1; cf. Brittanni; reges: Noemeticius, Herispeius. Brixia, Brescia Lombardiae 296, 5. Bruci, Preussen 289, 10. Brundisium civ., Brindisi Apuliae 126,1. 185,20. Brunneliildis regina Burgund, (Franc.) 238, 10. 239, 1. 468,5. Bruno, Brono v. Gregorius V. papa. Bruno episc. Tull. v. Leo IX. papa. Bruno II. archiep. Colon. 339, 20. 340, 5. 346, 15. Bruno episc. August. 483, 15. Brutii 112,5; Bruti 16,20. 97,5. 101, 10 ; Brictiorum confinium 212, 20. (D.) Brutus 135,10. (L.) Brutus primus consul (Roman.) 14,10. 79,1. 375,20; uxoris f r a t r e s : Vitellii. (M.) Brutus 128, 25. 135, i5. Buccellinus 236, 20. Buda, Ofen LXXVII, 30; Sycam- bria vocata LXXVIII, i; anti- qua LXXVIII, .S5. Bunna opp., Bonn ad Rhenum fl. 176,20 (quae et Verona). 269,25. 278, 25. Bulgari 27, 5. 256, 35. 257. 259, 1 ; Bulgares 245, 10 ; rex: Ter- bellis. — Bulgaria 311, 25. Burchardus episc. Herbipol. 249, 30. Burdinus episc. Hyspanus (Braca- rensis), (Iregorius (VIII.) papa 32,15. 330,10. 332,1. Burgundia 30, 10. 229, 15. 249, 10. 269,1. 279,1. 293. 295,20. 296, 1. 311, 35 ; alta LXII, 35. — Burgun- diones 201, 15. 217,25. 224,35. 230, 15. 238, 10. 279, 20. LXII, 40; Burgundus : Innocentius V. papa ; r e g e s : Gundebaudus, Sigis- mundus, Boso, Radolfus II, Ra- dolfus III ; r e g i n a : Brunne- hildis. Cf. Gallia Lugdunensis. Busento v. Barentus. Busiris 53, 30. Butius (Aebutius) vir consularis 88,5. Byrsa arx Karthag. 115, 15. Bythinia v. Bithinia. Byzantium, Bizantium, Bizancium, "urbs 22,5. 93,25. 158, 15. 187,25'. 191,1. 475,20. 477,10; cf. Con- stantinopolis. C^ Ka-, Ko-9 Kn-. Cabillo civ. , Chdlon - sur - Saone 258, 25. Kadolus episc. Parm. ; Honorius II. papa 302, 25. 303, 1. Cae- V. Ce-. Cain 38, 25. Cainan (fil. Enos) 41,5; cf. Chainan. Calabri 257, 25. — Calabria 29, 30. 288. 315, 20. 3.38, 20. 349, 1. 462. 479, 20. Calcedonia , Calcedona 216, 25. 239, 30 ; Calcedonense suburbium 209, 25 ; Calcidonensis e p i s c. : Maris. Caligula v. Gaius. Calipso 59, 5. Calixtus, Kalixtus, Kalistus. Calixtus I. papa 169. 376, 20. Calixtus II. papa 32, 15. 330, 5. 332. 334, 1. 385, 5. KaUstus (III.) papa 386, 20. 887, 30. Kalistus, fautor luHani 197, 15. CalHnicum v. Gallienicum. Callinicus v. Gallicinus. Kaloiohannes v. lohannes II. imp. Calvariae locus 147, 1. Cambises rex Pers., fil. Cyri 14, 20. 83—85. 96, 15. 114, 25. 313, 5. Cameracum urbs, Kamerik (Cam- hrai) 225, 1. Camerinus (Camerino) ducatus 287, 10. Camillus dux Roman. 92, 20. Campani 266, 10. — Campania (Ital.) 27, 25. 102, 25. 110, 15. 111, 5. 113, 5. 212, 20. 220. 15. 266. 337. 338, 20. 346, 1. Cannae (opp. Apuliae) 110, 1. Cantabri 139, 15. Capadocia, Capadotia 55,20. 121, 15. 164, 10. 197, 10 ; r e x : (Ario)- l)arzanes. — Capadocus : Mau- ricius. Capis Silvius rex Albae 64, i5. 374, 5. Capitolium Romae 74, 15. 88, 10. 91, 15. 156, 25. 166, 15. 353, 5. IXDEX NOMIXUM. 509 Capri mons castrum , Chevremont prope Leodium 280. Capua urbs Campaniae 16, 25. 111,5. 266,15. 297,1. 387,15; episc. 266, 20; Capuae princi- patus 349,1. — Capuani 266, 15; Capuanus princ. : Robertus. Caracalla, Caricalla, Aurelius An- toninus Bassianus, imp,, fil. Sep- timii Severi imp. 20, 20. 169. 376, 15. Caratasi, Cartasi 12, 1. 49, 35. Carausius invasor imperii 17^ Cardices rex Med. 69, 10. 70, 5. Carentanum , Karnten 268 , 20. 269, 15 ; Carentanae ducatus 28, 5 ; Carinthia 486 ; d u c e s : Arnolfus, Marquardus, Heinricus III. Caricalla v. Caracalla. Caridemus sac. 61, 25. Carinus imp., fil. Cari imp. 174,30. 175, 1. 377, 15. Carinthia v. Carentanum. Carisius villa, Quierzy prope Noyon (Aisne) 250, 5. Karlomannus maior domus Franc, fil. Karoli (Martelli) 248, 35. 249. Karlomannus , Karolomannus rex Franc, fil. Pippini regis 254; uxor et filii 254, 10. Karlomannus rex Franc orient. (Baioar.), fil. Ludewici II. regis 28,1. 268 — 270,20. 274, 1; fil.: Arnulfus. Karlomannus rex Franc occid., fil. Lodewici II. Balbi regis 268, 30. 269, 1. 270, 10. Carmentis nympha 12, 35. 56, 15 ; cf. Nicostrata. carnis (/. e. Carni) sacerdotes 61, 25. Karoli 277. 287, 1 ; Karolorum novissimus 276, 20; ultimus 276, 10; Karolorum genealogia 276, 5 ; stirps 270, 15 ; origo 269, 10; sanguis 291, 15. Karolingi 250, 10. 277, 15. Karolotto v. Karolus I. rex Sicil. Karolus, Carolus, Karulus. Karolus senior maior domus Franc, fil. Pippini 25,30. 26, 1. 246 — 248, 35. 286, 35 ; dictus Tutides, Martellus 481,30. 482; filii: Karlomannus, Pippinus, Gripho. Karolus Magnus rex Franc, pa- tricius, imp., fil. Pippini regis lj0r»e— 2^-^^^- a4o5^. -246-, 26. ^4-^^57. 27€), 20. 277. -28^3o:> 291,15. ^31,24—25. 337,15. -88I7- 469,^. 476,»ft. 482. 4^1, 25; f ilii: Pippinus, Ludewicus; filia 254,35; Karoli germen 297, 25; semen 297,25; stirps 277, 10. 286,25. Karolus II. rex Aquitan. (per- peram), Franc, imp., fil. Lude- wici I. imp. 27. 258, 20. 259. 262,15. 263. 265. 2(36,5 — 268. 270, 5. 382, 5. 478, 35 (perperam), 491, 30 ; dictus Calvus 382, 25 ; f i 1. : Ludewicus Balbus. Karolus III. rex Franc orient., imp., fil. Ludewici II. regis 28. 268—271. 273,25. 382,5; dictus Grossus 382, 30. LXII, 4o. Karolus V. imp, 389, 5. Karolus III. (Simplex) rex Franc. occid. , fil. Ludewici II. Balbi regis 29, 1. 268, 30. 272. 273, 35. 277, 10. 278. 280, 10, Karolus VIII, rex Franc LXXVIII, 10. Karolus rex Franc, Provinc, fil. Lotharii I. imp. 27, 15. 262, 20. 263,4—5. 268 (perperam); fil. (jyerperam) : Ludewicus Balbus. Karulus I, Karolotto, rex Sicil. 386, 5. 462, 25. 463 ; f r. : Lude- wicus IX. rex Franc. Karolus comes Flandr, 333, 10. Carophrigiae episcopi 200, 15, Carpentus Silvius rex Albae 374, 6. Carpocrates haeret. 162, 15. Carrae (opp. Mesopotamiae) 169, 10. 178, 10. 197, 25. Cartago, Kartago, Karthago, urb»' 16,35. 104,10. 107. 110,1. 112,20. 115 — 118. 172,15. 202,1. 213,10. 216,1. 490,25. — Cartaginenses, Kartaginenses 15. 16, 1. 93, 1. 95, 30. 104. 106. 108, 20. 109. 112. 113,5. 115,25. 472,5; c/". Peni ^ e p i s c : Cyprianus ; Kartaginense bellum473, 5; primum 139, 10. Kartago Nova, Cartagena llispa- niae 111, 15. Cartasi v. Caratasi, 510 INDEX NOMINUM. Karulus v. Karolus. Carus Narbonensis imp. 21, 16. 174,30. 377,15; filii: Carinus, Numerianus. Caspiae, Chaspiae, portae 233, 30. 242, 15. 253, 30. 477, i5. 478, 30. Caspium mare 93, lo. 242, ^o. Cassander rex Lyciae et Pamphi- liae (perpercnn) 99, i {immo Asander). lo. Cassianus v. lohannes Cassianus. Cassinus mons, Monte Cassino 249, 20. 346, 5. 467 ; cf. h. Bene- dicti monast. Cassiodorus Senator 214, 25. 235, 15. Cassius 128, 25. 135. Castor chronografus 61, 25. Castoris locus 156, 20. b. Castuli eccl. Moseburg. 252, 5. Catalaunici campi 217, 30. Cathmus 12, 35. 56, 5. Catilina 17, 5. 122, lo. — Catilina- rium civile bellum 120, 35. Catinenses 88, 25. Cato (maior) 114, lo. 227, i5. Cato rigidus (Uticensis) 17, 25. 128, 1. 300, 1. Cava V. Clava. Cecilia virgo martyr 474, lo. Cecilius mons v. Celius. Cecrops rex Athen. 51, 30. 52. Celadion episc. Alexandr. 164, 25. Celestinus I. papa 213, 20. 214, 5. 378, 25. Celestinus II. papa 33, 25, 353, 20. 358. 385, 10. Celestinus III. (perperam 11,^ papa 386. 387, 25. 461, 10. Celestinus IV. (perperam III.^ papa 387. 388, 1. Celestinus V. papa LXXIV, 10. LXXVI, 30. Celesyria 234, 30. Celius, Cecilius, mons 74, 15. Celtica 217, 25. 277, 1. 278, 3o. 294. 295,15. 324,1. 332,5; reges: V. Francia ; c o m e s : Odo. — Celtici scriptores 278, 5. Cenomanni 113, 20. L. Censurinus consul 115, 20. Centauri 12, 30. 55, 5. Ceperanum v. Cyperanum. Cepio, Quintus, procos. 119, 15. Cerdo episc. Alexandr. 161, 20. Cerdon haeresiarcha 163, 20. Cersona, Cherson Taiiriae 243, 15. Cesar v. lulius, Gaius Caligula, Nero, Octavianus Augustus, Tibe- rius. Cesarea Capadociae 197, 10 ; e p i s c, : Basilius. Cesarea Palestinae 137, 15. 149, 30. 167,10; episc. : Theophilus. Cesariensis : Priscianus. Cesarum familia 155, 25 ; familiae 277, 25. Cethim 41, 20. Cethima insula, Cyprus 41; 20. Chainan fil. Arfaxat 42, 30. 43, 1 : f i 1. : Sale. Cf. Cainan. Chalanne (civ.) 42,5. Chalcedon v. Calcedonia. Chaldea 46, 1. — Chaldei 5, 20. 8. 11,20. 13,25. 46. 48,10. 66. 70, 1. 73. 74, 25. 82, 5. 227, 15. 420,5. 421,10. 430,20; rex: Nabuchodonosor. — Chaldaica (gesta) 40, 25. Cham fil. Noe 41. 42, 1; filii: Chus, Chanaan. Chanaan fil. Cham 42, 1. Chanaan terra 11, 30. 48, 10. Charibertus II. v. Heribertus. Chaspiae v. Caspiae portae. Chelidonius v. Benedictus. Cherintus haeret. 160, 30. 164. Cherson v. Cersona, Cherubin 441, 5. 443. 456. Childericus v. Hildericus. Chilon Lacedemonius 75, 5. Chilpericus v. Hilpericus. Chintasindus rex Goth. 468, 20; f i 1. : Richinsindus. Chios, Chyos, Kiew 342, 1. 363,25; r e x : v. Ruteni. Chlodoveus v. Clodoveus. Chlotharius v. Clotharius. Cholomannus v. Colomannus. Chonradus v. Conradus. Chordeius mons 40, 1. Chote urbs (Mesopotamiae) 174, 30. Chrisostomus : lohannes. Christiani 19,40. 20,5, 21, 20. 22, 1. 57, 10. 141, 1. 146, 25. 148, 5. 149, 15. 151, 10, 153, 30. 155, 5. 159, 10. 160, 15. 161. 163. 165. 166, 35. 172, 20. 176, 5. 184, 5. IXDEX NOMINUM. 511 185, 25. 186. 196, 5. 197, lo. 198, lo. 216,1. 232,5. ;J12, 10 — 314, 5. 315,1. 357,5. 465,25. 469, i5; milites 184, 30 ; Christianus 20, 30. 114, 20. 163, 1. 170, 30. 184, 30. 185,20. 198,5. 225. 228, i5. 270,5. 364, 30. 365, 10. 377, 5. 465, 20. 469, 10. 474, 30. 481, 5; Christia- nus imp. 187, 15. 312,25; populus 314, 25. 356, 20; Christiana mater 170,5; mulier 169,25; legiol76, 1. — Christiana fides 184. 254, 30. 290, 15. 466, 10; regula 206, 1; religio 153,20. 292, 1. 416, 15 ; secta religioque 186, 20. — Chri- stianum imperium 10, 20. 309, i5; nomen 431, 30. — Christiana tempora 9, i5. 50, 30. 119, 1. 130, 1. 212, 1. Cf. christianissimus. Christicolae 310, 20. Christoforus papa 382, 20. Christus, lesus Christus, Dominus joassim ; Christus (ludaeorum ad tumultum impulsor Romae) 152,25; rex 147, 20; rex caeli 54, 20; huius de qua agimus auctor civitatis 63, 1 ; Christi athleta fortissimus 176, 10 ; Christi auxilium 202, 1 ; cives 19, 35. 22, 25. 26, 15. 61, 1. 68, 25. 99, 10 (Machabei). 119, 1. 124. 130, 5. 157, 10. 164, 10. 167. 171, 35. 238,25. 261,25; cives ac sacerdotes 151,20; civitas 98,25. 162, 15. 165, 1. 175, 30. 178, 20. 179, 25. 188, 10. 190, 25. 191, 15. 194, 20. 204, 15. 228, 20. 390. 391, 5. 393, 15. 400, 1 ; civitas seu regnum eccle- sia dicta 390, 1 ; civitas lerusalem sancta 431, 10. 436, 20; civitatis finis 431, 5. 456, 25; principes et architecti 150, 5 ; civitas et impe- rium 150, 5 ; cf. etiam civitas ; corpus 182,5 (= ecclesia). 391, 1 (= ecclesia). 409, 1 ; crux 190, 25 ; crucis discipuli 311, 10; crucis inimici 320, 30; disciplina 168, 1 ; ecclesiae (Edissae) 357, 5 ; evan- gelium 200, 20 ; fides 147, 20. 154, 20. 162, 15. 195, 20. 317, 15. 468,1. 478,20; milites 201, 25 ; militia 311, 1 ; persecutores 147, 25 ; regnum 9, 1. 18,20. 81,5. 119,5. 142, 5. 191, 10. 238, 15. 320, 15. 419, 20. 431, 30. 432, 5; regnum, quod est ecclesia 71,25 — 72, 1. .390, 10; verum caeleste et eter- num iudicium et regnum 419, 25; regnum caeleste, non terrenum 160, 1; regnum terrenum 160,34 — 161, 1 ; regni cives 63, 25. 74, 25; regni principes clarissimi 191,25. 238, 15. 250, 15; sacerdotes 19, 30. 21, 5. 23, 10. 180, 30. 193, 35. 310, 1 ; sacerdotes et doctores 20, 1 ; Christi et ecclesiae unitas 473,40; virgo 247, 30 ; virtus 314, 10. Chrocus rex Wandal. 467, 10. ss. Chrysanti et Dariae corpora 482, 20. Chunigunda, Chunigundis ?\ Cuni- gunda. Chunrad. v. Conrad. Chus fil. Cham 42, 1 ; f i 1. : Nemroth. Chyos V. Chios. Cibalae v. Cybalae. Cicero v. Tullius. Cilicia 95, 30. 158, 15. 199, 10. 234, 25. Cimbri 17, 5. — Cymbricum bel- lum 119, 10. Cincinnatus v. Quintius. Ciprianus v. Cyprianus. Ciprii, Ciprus v, Cypr. (Circe), Cyrce 59. Gircus (Rom.) 74, 20. Cirus V. Cyrus. Cisalpina 287, 25; Cisalpinae regio- nes 380, 1 ; Cisalpini episcopi 331, 10. Cf Calli. Cisterciensis , Cysterciensis , ordo 4, 25. 359, 10. 484, 5. 486, 15 ; monast. : Alderspac, Clara- vallis, Morimund. , b. Anastasii Romae ; monast. monialium: Reitt (Greuth), Frisaci. civitas sancta v. Hierusalem. Claravallis, Clairvaux 358, 35 ; Clare- vallensis abbas: Bernhardus. Clarus-mons, civ. Alverniae, Cler- mont - Ferrand 334, 20 ; Clare- montense concilium (a. 1095) 310, 25. 315, 15; (a. 1130) .334,20. Claudia virgo Vestalis 471, 25. Claudianus poeta 207, 25. Claudius, Tyberius, imp. 19. 149. 152. 153,1. 375,10. 473,20. Claudius II. imp. 21,5. 173. 377, 10; fr. : Quintilius. 512 INDEX NOMIXUM. Claudius, Apius, consul 105, i5. Claudius Drusus 18. 139. 1-14, 30. 201, 15 (perperam Tyberius); fil. : Germanicus. M. Claudius, Marcellus, consul 16, 20. 111 ; procos. 110, lo. Claudius Nero consul 111,30. Clava (monast.), La Cava prope Sa- lerjmm 330, lo. Clemens I. papa 19, 25. 159. 160, 20. 376,5. 473. Clemens II. papa, Suidegerus, Suid- gerus , Swidegerus , Swidgerus, Widgernus , episc. Babenberg., Saxo , Teutonicus 30. 299, 25. 300,15. 38-1. 483,25. Clemens (III.) papa v. Guibertus. Clemens III. papa 386. 387, 25. Clemens IV. papa 388, 5. 462, 25. Clemens VII. papa 389, 5. Clemens episc. Met. 151, 20. Clemens presb. Alexandr. 161. 166,10. 168,10. Clemineus rey Sicyon. 51, i5. Cleobolus, Eleobolus, Lidius (Lin- dius) 75, 5. Cleopas (Cleophas) 155, 1 ; fil. : Symeon. Cleopatra regina Egypti, uxor An- tonii 17, 25. 18, 1. 127, 25. 135. 136, 5. 138, 30. 472, 40. Cletus papa 159,15. 376, 1. 473,30. Clodius rex Franc, fil. Pharamundi regis 224, 25. 225, 5. 249, 35 ; f i l. : Meroveus. Clodoveus I. rex Francorum, fil. Hilderici regis 24, 20. 225. 230. 231. 233,5. 241,20. 481,5; f il. : Clotharius; filii 233,5; soror (perperam filiaj; Audefleda. Clodoveus II. rex Franc, fil. Dago- berti I. regis 243, 30. Cloelia v. Delia. Clotharius, Lotharius, I. rex Franc, fil. Clodovei I. regis 231. 234, 20. 236,5; fil.: Hilpericus; fratris fil. (perperam frater^; Theodo- bertus. Clotharius, Chlotarius, Lotharius, II. rex Franc, fil. Hiiperici I. regis 239,5. 240,25. 241, 15. 242, 1. 468, 15; filii: Dagobertus, Heri- bertus. Cluniacum (monast.), Cluni ((h'p. Saone -et- Loire) 300, 25 ; p r i 0 r : Hiltibrandus. Clydia 79, 30 ; cf. Delia. Cnuto rex Angl. (et Dan.) 293, 5. Codrus rex Atheniensium 13, 10. 62. XLIII, 40. Coel- V. Cel-. CoIIationes patrum 214, 5. Colomannus, Cholomannus rex Un- gar. 325, 1. 330, 15. 341, 20. 342, 1. 363, 25 ; u X 0 r : Predslava ; filii: Stephanus, Boricius; f r. : Almus. Colonia, Colonia Agrippina urbs, Koln ad Rlienum, 32,5. 177, 1. 221,1. 225. 268,5. 269,25. 324,25. 333, 1. 344,1. 481,25; Agrippina 152, 10. 160, 10. 174, 25. 225. — Co- lonienses 152, 10. 243,34—35. 264, 30. 323,15; civitas 323,15; Colo- niensis eccl. 242, 5 ; Agrippinensis eccl. 152,5; episc etarchiep.: Eucharius, Valerius , Maternus, Severinus, Cunibertus, Guntha- rius, Anno, Fridericusl, Bruno II, Hugo, Arnoldus I, Reinaldus, Adolfus I. — Coloniensis: Nor- bertus. Colosa civ. Asiae 155, 15. Colosus civ. Rhodi insulae 50, 1. Coltal locus, Kuhlenthal (Bayern,. Rb. Schwaben und Neubiirg, BA. Wertingen) 281, 25. Columbauus Scotus, abbas Luxov., post Bobiensis 25, 1. 238. Commodus,M. (immolj.) A., Marcus Antoninus Comm., imp., fil. M. Aurelii Antonini imp. 20. 166. 376, 15. Commodus v. Lucius Aurelius. Comogena prov. (Asiae) 158, 15. Comogenis radices, iriencr Wald 222, 20. Compendium, Compiegne 253, 15. Concinnatus v. Quintius. Confluentia opp., Koblenz 343, 20. Cono V. Conradus. Conon Atheniensis 15, 5. 91, 25. 92. Conon papa 380, 10 ; Zeno 380, 30. (Conradinus), Chunradinus, Chun- radus, fil. Conradi IV. regia Rom. et Sicil. 386, 5. 462. 463,1. INDEX NOMINUM. 513 €oiiradus, Konradus, Cunradus, C6nradus, Chunradus, Clion- radus, Clionradns, Cliunradus. Conradus I. rex Franc. orient., fil, Conradi com. 28, 30. 276. 278, lo. 279, 5. 382, 35. 383, 25. Conradus II. rex, I. imp. 30. 291 — 293. 295 — 297. 302,5. 333,5. 384,5. 483; uxor: Gisila; fil.: Heinricus III; fr. (uterinus): Gebhardus ; c o n s a n g. : Con- radus. Conradus rex, fil. Heinrici IV. regis et imp. 31, 25. 316, lo. Conradus III. rex, fil. Friderici I. ducis Suev. 10, 30. 32—34. 248,5. 330, 5. 333, 20. 334 — 336, i5. 343 — 345. 347 — 350,5 — 352. 354,6. 355. 357,15. 358. 363. 367. 369,5. 385. 458,5.459,5.461,5; uxor: Gerdrudis. Conradus IV. rex Rom. et Sicil., fil. Friderici II. imp. SSi;. 5. 388, 1. 462. 463, 1 ; u x o r : Elisa- beth; fil. : Conradinus. Chunradus fil. Chunradi IV. regis V. Conradinus. CoDradus I. archiep. luvav. (Salz- burg.) 324, 25. 327, 5. 330, 5. 334, 20. Chunradus archiep. Mogxint., fil. Ottonis V. com. palat. de Wite- linspach 282, 20. 461, 20. Conradus comes Marav. (de Znaim) , dux Boem. 351. 363. Conradus, Cono dux Franc, Van- gionum (Karintiae) 30,5. 292,25. 297,5; consang. : Conradus II. rex. Conradus dux (Lotharing.) Warmat. 280,35.281.291,5; uxor: Liut- gardis. Conradus dux de Zeringen 459, 5. Conradus comes (e gente Wel- fonum) 265, 10. Conradus comes (Franc.) 274, 25. 276,15; fil. : Conradus I. rex; fr. (fabulose): LodewicusIV. rex. Conradus comes(deDachau) 352, 10. Consentina civ., Cosenza Calabriae 212, 25. Constans I. imp., fil. Constantini I. imp. 22,20. 192,20—194,25. 378. Ottonis Frisingensis Chronica. Constans II, Constantinus, imp., fil. Constantini Heraclii imp. 25. 243. 244, 1. 380, i; filii: Con- stantinus, Heraclius, Tiberius. Constans mon., caesar, fil. Constan- tini imp. 212, 15. 213, 10. (Constantia) filia Rogerii II. regis Sicil., uxor Heinrici VI. regis et imp. 34, 35. 458, i5. 460, 5. Constantiense territorium (Kon- statiz) 238, 20. (Constantina) filia Tiberii II. imp., uxor Mauricii imp. 287, 35. 239, 30. Constantiniana v. s. Salvatoris eccl. Rom. Constantinopolis, Constantinopoli- tana civ. , urbs 22, 10. 93, 25. 137,5. 191,5. 193,1. 204.207,35. 210,30. 216. 221,5. 233,20. 234,15. 235, 15. 237, 40. 244, 35. 256, 15. 310, 15. 311, 25. 469, 10. 476, 25. 478; urbs regia 25, 25. 191, 5. 192, 5. 196, 15. 203, 20. 207, 20. 208, 1. 209, 1. 211, 10. 214, 10. 216,25. 222,1. 233,15. 234. 241, 1. 243, 20. 244, 25 - 246, 1 — 248. 256. 262, 10. 263, 1. 311, 30. 313, 1; e c c 1. : apostolorum , divinae sapientiae (sophiae). — Constan- tinopolitani 243, 25. — Constan- tinopolitana eccl. 240, 10; episc. et patr. : Paulus I, Eudoxius, Nectarius, lohannes I. Chry- sostomus, Nestorius, Proculus, luvenalis (perperam) , Ana- tholius, Anthimius, Euticius, lo- hannes IV, Sergius, Pyrrus, Paulus II, Georgius, Gallicinus (CaUinicus), Cyrus, lohannes VI, Germanus, Anastasius; abbas: Eutices. — Constantinopolitanum regnum 250, 10 ; Constantinopoli- tanus imp. 288, i; filia: Theo- phanu; Constantinopolitana ini- peratrix 256,20: Hyrene; imp. (c/". Romani) : Nicepharus I, Mieha- hel I, Leo V, Theophilus, Micha- hel III, Basilius I, Leo VI, Con- stantinus VII, Alexius I, lo- hannes II (Kaloiohannes), Ma- nuel I. — Constantinopolitanus terrae motus 23, 30. — Cf. By- zantium, Greci. 33 514 INDEX NOMINUM. Constantinus I. Magnus imp., fil. Constantii I. imp. 10, 20. 21. 22. 93, 25. 175, 15. 179, 5. 182, 10— 188, 1. 191. 192. 195, 1. 223, 20. 226,1. 228. 256,15. 353, 15. 378, 1. •465,15, 475; uxor: Fausta; filii: Crispus, Constantinus,Con- stantius, Constans ; fratruelis: Dalmatius ; s o r o r i u s : Licinius ; sororis fil.: Nepotianus ; soror 192, 25. Constantinus II. imp., fil. Con- stantini I. imp. 22, 20. 187, 1. 192, 20. 193. 378, 5. Constantinus imp. (rebellis) 212, 15. 213,10; fil. : Constans. Constantinus III. Heraclius imp., fil. Heraclii imp. 25, 10. 240, 25. 242, 35. 243. 379, 20 ; f i 1. : Con- stans. Constantinus IV. imp., fil. Constan- tis II. imp. 25. 243, 35. 244. 380, 5. 478; fil. : lustinianus II. Constantinus V. imp., fil. Leonis III. imp. 26. 248. 253,15. 254. 380,20; fil. : Leo. ConstantinusVl.imp., fil. LeonisIV. imp. 26,25. 254,35. 255, 15. 381,5; mater: Hirene. Constantinus VII. (Porphyrogeni- tus) imp. Constantinopol. , fil. Leonis VI. imp. 469, 5. Constantinus v. Constans II, Con- stantius I, Heraclius, Tiberius, imp. Constantinus I. papa 25,25. 245,20. 246, 5. 380, 15. Constantinus II. papa 381, 5. Constantius I. imp. 21,25. 175,15. 178. 179. 183, 20. 184, 10. 377, 20. 378, 30 ; perperam Constantinus 21 ; u X o r : Theodora ; c 0 n c u - bina: Helena; fil. : Constanti- nus; filia: uxor Licinii 187, 1. Constantius II. imp., fil. Constan- tini I. imp. 22. 192—194, 5. 195. 378 ; patrueles: Dalmatius, Gallus, lulianus. Constantius comes (III. imp.) 213. 214, 15 ; u X o r : Placidia ; 1 i b e r i : Valentinianus, Honoria. Constantius caesar, fil. Licinii imp. (perperam) 187, 1. Corax rex Sicyon. 56, 1. Corbiniana uxor Waldegisi 251, 1. Corbinianus episc. Frising. , fil. Waldegisi 26, i5. 250,20 — 252. Cordianus v. Gordianus. Corduba, Cordova Hispaniae 465, 35 ; episc. : Osius. Corinthus urbs 17, 1. 118, 10. Corinthii 159,25. 164,30; episc: Dionysius ; Corinth(i)us : Pe- riander. — Corinthium aes 118, 15; Corinthia vasa 118, I5. Cornelius , Gneus , Asina consul 16, 1. 105, 25. Cornelius, Gaius, Lentulus consul 112, 30. Cornelius, Gneus, Lentulus consul 116, 10. L. Cornelius Scipio consul 105, 30. P. Cornelius Scipio consul 109; fil. : Scipio Affricanus. Cornelius, Tacitus 7, 5. 12, 20. 52. 144, 25. 157, 25. Cornelius papa 20,35. 171. 377,5. 474, 10 (cf. Adcl). Cornelius episc. Antioch. 164, 25. ss. Coronatorum IIII eccl. Romae 479, 5. Corsica insula 267, 1. 286. Cosdroas II. rex Pers. 25, 5. 240. 241, 1. 477,40; fil. 241,1; fil: Syrois. Crassus 17, 20. 18, 10. 140, 25. 472, 30; consul 126, 10. Cremona (civ, Lombardiae) 113,20. 296. — Cremonensis episc. 296, 20. 466, 10. — Cremonenses 336, 20 ; territoria 337, 1. Crescentii castrum Romae 315. 327, 20. Crescentius 383, 35. Cresus rex Lyd. 14, 15. 80, 20. Cretenses 12, 25. 54, 30. Creusa uxor JEneae 61, 20, cf. 56, 25. Crisostomus v. lohannes, Crispinus consul 16, 20, 111, 25, Crispus caesar, fil. Constantini I. Magni imp, 187,1. 465,15; per- peram nepos 22, 5. Croesus v. Cresus. S. Crucis basilica, q. d. ad leru- salem, Romae 475, 15. S. Crucis monast. , Heiligenkreuz Aush-iae 4, 25. 351, 1. Ctesiphon v. Ictesifon. INDEX NOMINUM. 515 (Cumana) urbs (Conio Lombardiae) 834, 5 ; e p i s c. : Waldo. — Cu- manum bellum 334, 5. b. Cunibertus episc. Colon. 242, 5. 243, 30. (Cuniguiida), Chunigunda, Chuni- grundis, Kune^undis. b. Kunegundis uxor Heinrici II. imp. 479, 10. Chunigunda uxor Heinricilll. regis et imp. 297, 5. (Cunigunda) filia Philippi regis Ro- man., uxor Wenceslai I. regis Boem. 387, 35. Chunigundis filia ducis Austriae, uxor Ottakari I. ducis Stiriae (confuse) 487, i. M. Curcius, Marcius C, miles 15, 5. 92, 25. 471, 30. Cybalae (opp.), Vinkovci Slavo?tiae 186, 40. Cyclopes 90, lo. Cyprianus, Ciprianus, episc. Kar- thag. 20, 35. 171. 172, 15. Cyprus, Ciprus 41. 127,20. 158,15. 208, 35; cf. Cethima insula, — Ciprii 465, 35. Cyperanum, Ceprano ad fi. Liri 479, 20. Cyrce v. Circe. Cyrillus episc. Alexandr. 214, lo. Cyrillus episc. Antioch. 173, 20. Cyrinus praeses (lud.) 18, 15. 141. Cyrsilus Atheniensis 89, 10. Cyrus, Cirus, rex Pers. , nepos Astyagis 13, 25. 14. 66, 15. 69. 70. 79. 80, 20. 82 - 84, 15. 95, 10. 96, 15. 104, 25. 223, 25. 313, 5. 420, 15. 490,20; Christus vocatus 83,5; fil. : Cambises ; avunc: Darius. Cyrus fil. Darii II. regis Pers, 90. Cyrus abbas Ponti, patr. Constan- tinopol. 245, 20. 246, 1. Cyrus (haeret.) 25. 243, 10. 244, 5. Cythis civ. Cypri 41, 25. I>. (Dachau) castrum Batvariae ad Ammer fi. 352,10', comes: Con- radus. Daci 18, 25. 139, 20. 144, 20. 159, 5. Daedalus v. Dedalus. Dagobertus I. rex Franc, fil. Chlo- tharii II. regis 25. 241 — 243, 30. 244, 1. L/r, 1; filii 244,1; filii: Clodoveus, Sigebertus. Dagobertus III. rex Franc 245, 35. 246, 20. Dalmaci 139, 20. — Dalmatia 175, 1. 211, 15. 221, 30. 231, 10. 257, 30. Dalmatius caesar, fratruelis Con- stantini I. imp. 192, 15. 193,20; fr. (perperam) : Gallus, lulianus. Damascenus: Manasseas = Nico- laus. Damascus civ. Syriae 136,20. 357, 1. Damasus I. papa 23, 5. 200, 25. 203,20. 207,16. 210,35. 378,15. Damasus II. papa, Popio, Popo, episc Brixin. 300, 20. 384. Dan (fil. lacob) 394, 1. Dan tribus 393, 25. Danai 53, 25; Danaum genus 53, 15; insidiae 53, 20, Danaus rex Argiv, 12, 20. 53, 15. 56, 1 ; f r. : Egistus (Aegyptus). Dani 255, 25. 257, 25. 469, 1. — Dania 345, 10 ; Datia 32, 25. 336, 10 ; rex: Magnus. Daniel proph. 5, 20. 7, 20. 14, 15. 31,5. 69. 80,25. 81,20. 117,30. 138, 5. 141, 20. 305, 1. 392, 25. 404,25. 413. 414,1. 419,20; Da- nielis historia 81, 10; visio 137, 1 ; septimanae 168, 10. Danubius fl., Donau 139, 25. 160, 15. 174, 1. 215, 5. 240, 35 (fabulose). 467,15. Dares Frigius 58, 20. ss. Darie et Chrysanti corpora 482, 20. Darius rex Med., fil. Astyagis vel Assueri, avunc. Cyri 69. 70, 5. Darius I. rex Pers. 14. 85. 86. 96,15. 104,25; fil. : Xerses I. Darius II. Nothus rex Pers. 14, 35. 88. 90. 96,15; uxor: Parisatis; filii: Artarxerses, Cyrus. Darius III. rex Pers., fil. Arsami 95 — 97. 117,10. 118, 1. Datia v. Dania. David rex (Hebr!) 13, i5. 63. 141,20. 143, 15. 160, 1. 278, 1. 309, 5. 411,30. 465,15; fil. : Salemon; David proles 19, 25. 33* 516 INDEX NOMINUM. Debora iudex Israel. 56, lo. 62, 25. Decennius (Decentius) caesar 195, lo ; f r. : Magnentius. Decius imp. 20. 171. 191,25. 377,5; Decii 172, 5. Decius, Quintus (perpe7'am)^ Mus consul 100. Dedalus 55, i. Deioces v. Dioces. Delficus, Delphicus: Apollo. Delia (/. e. Cloelia) virgo 14, lo. 79; cf. Clydia. Deltha (Nili fl.) 477, 35. Demenutus 60, i. Demetrius fil. Philippi V. regis Macedon, 113, 15. Demetrius episc. Alexandr. 167, 5. 168,15. 170,20. Democritus 46, i. Derciles (Dercilus) rex Assyr. 67,5. Dertona v. Dextona. Desiderius rex Longobard. 254. 287, 1. Desiderius abbas Cassin., card. v. Victor papa III. Deucalion 12, 15. 52, i. Deusdedit (I.) papa 379, 20. (Deusdedit II.) v. Adeodatus papa. Dextona (Dertona) civ., Tortona 221, 10. Diana 12,30. 55, 30; templum: Ephesi. (Dido), Dydo, Elissa, regina Cartha- gin. 104. 116,5. Didoneus (Dodoneus) Iuppiter472,i. Diethmarus, Dietmarus, Ditma- rus; cf. Theodomarus. Dietmarus de Styra LXXIX, 10. Diethmarus (Theotmarus) archiep. Salzburg. 482, 25. Ditmarus Saxo, episc. Prag. 483, 1. Digna martyr 177, 15. Dioces, Deioces, rex Med. 69, 10. 70, 5. Diocletianus, Dyocletianus, Dyocle- cianus, imp. 21. 22, 35. 174, 35. 175. 177,15. 178. 186,15. 377,20. 491, 5. Diomedes 13, 5. 59, 15. Diomedia insula 59, 20. Dionisius, Dyonisius. S. Dionisii monast., St-Denispi-ope Parisius 270, 10. 273, 35. S. Dyonisii monast. v. Sceftelaren. Dyonisius papa 172, 15, 173, 15. 377, 10. Dyonisius episc. Alexandr. 171. Dionisius Ariopagita episc. Athe- niens. 147, 10. 164,34 — 35. 441. 444, 15. 445, 25, 446, 15. 447, 1. 448, 5. 450, 15. 456, 25; ad monast. S. Emmerammi trans- latus 272, 15. Dyonisius episc. Corinth. 164, 30. Dyonisius episc. Mediol. 194, 10, Dyonisius (Exiguus) abbas 235, i5. Dyonisius II. Siculus tyrannus 14, 35. 90, 10. (Diopolita), Dyopolita: Amases, (Dioscurus), Dyoscorus, episc. Alex- andr, 216, 25, Dirimachius (Telemachus vel Tile- machius) mon, 23, 10. 207, 20. Ditmarus v. Diethmarus. Divionense castrum, Dijon 165, 25. de Dizzen, Diessen Bawariae ad Ammer lacum, c o m e s : Otto (IV. de Wolfratshausen). Dodoneus v. Didoneus. Domitianus, Domicianus imp., fil. Vespasiani imp. 19, 25, 159. 160. 240,15. 376,5. Domnus papa 380,5; Bonus380, 25. Domnus II, (perperam) papa 383, 10; Benedictus 383, 35. Domnus episc. Antioch, 173, 20. S. Donati eccl. Aric. 326, 5. Donatus grammaticus 22, 20. 194, 10. Dorotheus episc. Antioch. 173, 20. (Drogo), Drugo (perperam Boso^ fil, Pipini (medii) maioris domus Franc. 481, Drusus V. Claudius. C. Duilius consul 105. Durachium v. Dyrratium. Dusia V. Tuscia. Dydo V. Dido, Dyo- V. Dio-. Dyocles rex Med. 69, 15. 70, 5, Dyrratium (Durachium) urbs, Du- raszo 126, 1. Eacida: Pyrrus. Ebactani v. Ecbactani. INDEX NOMINUM. 517 i Eberhardus I, archiep, Salzburg. 385, 15. Eberhardus I. episc. Babenberg. 483, 25. Eberwinus maior domus (Franc.) 238, 25. Eburacum opp., York 169, 5. Ebutius V. Butius. Ecbactani, Ebactani, Egbatani, se- des regni Pers. et Med., Ekba- tana 364,35. 365, lO; Hani dicta 313, 1. Eden terra 38, 5. Edilbertus rex (Cantuar.) 468, lo. Edippus (Oedipus) 53, 35. Edisius puer (Ind.) 192, lo. Edissa, Edyssa, Rohas, Rhoas, civ. (Mesopotamiae), Urfa 33. 169, lo. 357. 363, 35. 365, 5; e c c 1. : b. Mariae, alia in qua corpus Thomae apost. reconditum est 357,10; (archi)ep.: Hugo. Edom 445, 20. Efa 431, 35. Effesus v. Ephesus. Efforus (historiogr.) 40, 30. Egesippus (hist.) 125, 20. 155, 1. 162, 20. 164, 5. Egidius Rom., rex Francorum 225; f il. : Siagrius. S. Egidius 213, 1. S. Egidii villa , St - Gilles prope osttum Rhodani, 213, 1 ; de S. Egi- dio comes: Regimundus (Tolo- sanus). Egilbertus v. Engelbertus. Egyptius falsus proph. 19, 15. 154. Egyptus, Aegyptus, Egiptus 8. 12. 22,35. 50 — 52. 54. 55. 75,25. 85, 1. 92, 1. 93, 5. 95, 30. 99, 1. 123, 1. 127, 20. 135, 20. 136. 143, 20. 150, 15. 166, 35. 175, 10. 178, 10. 179, 15. 188, 25. 200, .w. 201, 20. 206, 15. 210, 15. 227. 237, 30. 372, 30. 477, 35 ; Egypti densissi- mae tenebrae 306, 20. 316, 10 ; Aegyptus mundi huius, mystice 54, 25. — Egyptii, Aegyptii, Egiptii 17,25. 40, 25. 45, 5. 49, 30— 52,35. 83,30. 95,1. 116,20. 117,5. 127, 25. 227, 15. 277, 25. 312, 10. 313; episcopi 198,20; Egyptii: Hermes, leronimus, Pafnutius ; reges: Pharaones, Ptholomei, Amases Dyopolita , Bochoris, Vesores, Hercinio, Nectanabis, Ptolomeus I, Ptolomeus II. Philadelphus, Ptolomeus V. Epi- phanius, Ptolomeus VI. vel VII, Ptolomeus XIII, Cleopatra. — Egyptiacae litterae 49, 30. Egyptus V. Egistus. Egyptus Silvius rex Albae 374, 5 ; Aegyppus 64, 15. Egistus (Aegyptus) 53 , 15 ; f r. : Danaus. Eyserenstat , Ferreum castrum, Eisenstadt Ungariae (com. Oedeti- burg) 331. Eistetensis (Eichstdtt) e p i s c. : Gebehardus. Ekibertus episc. Monaster. 334, 20. (Ekkehardus) palat. comes de Wite- linspach 282, 15; fil. : Otto. Elagabalus v. Eligabalus, Aurelius. Eleazar sac. 123, 1. Eleneus (Mytileneus) : Pictacus. Eleobolus V. Cleobolus. Eleusina 50, 5 ; r e x : Oggius. Eleutherius, Eleutherus, papa 164, 5. 165, 1. 166, 20. 376, 15. Eli V. Heli. Elias V. Helias. Eliatheus (Hekataeus, historiogr.) 40, 30. Eligabali templum 169, 15. Elis V. Helis. Elisa V. Heliseus. (Elisa) filia Balduini II. regis Hierosol. , uxor Boemundi II. princ. Antioch. 364. (Elisabeth) fiKa Ottonis II. ducis Bawar. , uxor Conradi IV. regis Rom. et Sicil. et Maynhardi com. Tirol. 462, 10. Elissa V. Dido. P. Elius Poetus consul 112, 3o. Elius V. Helvius. Elladici 41, 20. EUanecus (historiogr.) 40, 30. Ellenhardus episc. Frising. 385, 20. Elvius V. Helvius. S. Emericus 289, 20. Emicho comes de Liningen 311,20, cf. 35. Emilia (prov.) 211. — Emilienses 337, 5. Emilianus imp. 172, 10. 173, 10. 518 INDEX NOMINUM. Emilius dux Rom. 102, 15. E(milius) Paulus consul 106, 20. b. Emmerammi monast. Ratisponae 272, 15. 274, 1. S. Emmeramus 481, 20. Encratitarum heresis 166, 5. Eneas, Aeneas, Troianus, rex Latin. 13. 56,20. 58, 10. 61. 374, 10 ; uxores: Creusa, Lavinia; f ilii: Ascanius, Eneas Silvius. Eneas Silvius rex Latin., Albae, fil. Eneae 13, 5. 61. 64. 374, 10. Engelbertus (Egilbertus) episc. Babenberg. 342, 20. 484, 30. Enoch 35, 5. 38, 15. 41, 10. 398, 15. 411, 25. Enos 41, 5. Enus fl., Inn 276, 20. 334, 5. Ephesus, Effesus, civ. 12, 30. 55, 30. 113, 25. 121, 15. 160. 164, 15. 214, 10; templum Dianae 12, 30. 55,30; (episc. : Policrates). Ephorus V. Efforus. Epimachus martyr 169, 30 ; corpus 469, 1. Epimanundas rex (perperam) The- ban. 93, 15. Epiphania (civ. Ciliciae) 465, 35; e p i s c. : Amphion. Epiphanius v. Ptolomeus V. Epiphanius episc. Salamin. Cypri 23, 15. 208, 35. 209. b. Epiphanius episc. Ticin. 229, 10. Epiphanius scolasticus 214, 25. Epirus, Epyrus 103, 5. 127, 1. 135, 20. — Epirotae, Epyrotae 97, 5. 102 ; r e g e s : Alexander, Pyrrus. Equi (Aequi) 88. 92, 15. Eraclia urbs Campaniae 102, 25. Eraclides (Heraclianus) comes Afri- cae 213, 5. Eraclius v. Constantinus, Heraclius. Eratus rex Sicyon. 51, 5. Erbipolis v. Herbipolis. Erichtonius rex Athen. 56, 1. Ericthea: Sibylla. Erlongus episc. Herbipol. 319. Erminricus v. Hermanaricus. Ernustus I. dux Suev. 291, 15; uxor: Gisila; filii: Eruustus, Herimannus; fratres: Albertus, Popio. Ernustus II. dux Suev. , fil. Er- nusti I. ducis 30. 291, 20 — 293. Ernustus marchio Orient. , fil. Al- berti march. 304, 5. Esau fil. Isaac 49, 10. 50, 10. Esayas v. Ysaias. Esdras scriba 14, 25. 86, 1 ; Esdrae liber 392, 15. Esther v. Hester. Estius (historiogr.) 40, 25. 42, 20. Ethiopes 373, 20. 408, 20. — Ethio- pia, Aethiopia, Ethyopia 12, 15. 47, 1. 49, 30. 52, 5. 150, 10. Ethna mons 15, 1. 90, 25. 232, 15. Etius, Ethius (Aetius), patricius Rom. 23, 30. 24, 1. 215. 217— 219, 20. Etius patricius 256,25; fr. : Nice- pharus I. imp. Etruria 109, 30 ; cf. Tuscia. — Etrusci 79,5. 100,25. 101, 10; r e X : Porsenna. Etzel V. Attila. Euagrius (episc. Antioch.) 208, 10. Euaristus papa 160, 20. 161, 20. 376, 5. Eucharius episc. Trever. et Colon. 151, 25. 152, 5. Eudo dux Aquitan. 246,30. 247, 1. Eudoxia augusta, (uxor Archadii imp.) 209. 210, 5. Eudoxia filia Theodosii II. imp., uxor Valentiniani lil. et Maximi imp. 219, 25. 220. 476, 30 (per- peram). Eudoxia filia Valentiniani III. imp., uxor Trasimundi {imnio Hune- rici) regis Wandal. 220,20. 232, 1. Eudoxia uxor Heraclii imp. 240, 25. Eudoxius episc. Constantinopol., Arrianus 201, 10. Eufrates fl. 80, 1. 160, 15. 170, 25. 313, 5. Eugenius imp. 204, 30. 205, 1. 206, 30. Eugenius I. papa 380, 1. Eugenius II. papa 381, 15. Eugenius III. papa, Bernhardus vicedomnus Pisanus, abbas mo- nast. b. Anastasii Rom. 34, 1. 358—362. 364. 367. 369, 5. 385, 10. Eumenes v. Neumenes. Eumenia, Eunomia, martyr 177. Eumenides episc. Alexandr. 164, 1. Eunomia v. Eumenia. Euodius episc. Antioch. 155, 10. 160, 20. Eupales rex Assyr. 63, 5. 67, 5. INDEX NOmNUM. 519 Europa 37, i. 38, i. 44, 25. 47, lo. 55, 25. 61, 30. Europs rex Sicyon. 46, i. Eusebius papa 178, 30. 377, 20. Eusebius (episc. Caesar, , histor.) 7, 5. 44, 10. 75, 5. 85, 5. 149, 25. 156, 15. 159, 1. 165, 10. 212, 5. 823, 5. Eusebius episc. Nicomediae 192, 35. 193, 5. Eusebius episc. Vercell. 194, 10. Eusebius presb. 466, 1. Eustathius episc. Autioc. 465, 26. Eutices abbas Constantinopol. 216, 25; Euticetis, Euticiana, haeresis 230, 1. 231,25. 234,5; Euticianus haereticus 242, 10; Euticianus : Anastasius I. imp. Euticianus papa 377, 10. Euticius patr. Constantinopol. 236, 5. 237. Eutropia martyr 177, 15. Eutropius eunuchus et consul 206, 20. 208, 25. Eva 201, 5. 489, 10. Ezechias fil. Achaz, rex lud. 63, 20. 69, 10. 71, 10. Ezechiel proph. 14, 15. 80,25. 83,25. 90, 25. 406, 25. 419, 20. 431, 20. F. Fabianus papa 170, i5. 171, 5. 377, 5. Fabianus v. Sabinianus papa. Fabius consul 91, 5. Fabius, Quintus, consul 105, 15. Fabius Gurgis fil. Fabii Maximi 101, 5. Fabius Maximus consul 100. 101,5; fil.: Fabius Gurgis. Fabius, Quintus, Maximus (Cunc- tator) consul 110, 10. Fabricius (dux Rom.) 104. Facee rex Israel. 69,5; Sellum 69, 40. Facee II. rex Israel. 69, 10. 71, 10. Falaris tyrannus Siculus 13, 35. 73, 30. Falisci 92, 15. Falones 271, 25. Farfa v. Pharfense monast. Farnaces fil. Mitridatis regis 121, 30. 122, 5. Fassalici (Pharsalici) Campi 127, 10. Fauni 409, 15. Faunus rex Laurenti 58, 1. 374, 5; f i 1. : Latinus. (Fausta) filia Maximiani Herculei imp., uxor Constantini I. imp. 184, 1. Felix praef. lud. 154. Felix I. papa 173, 15. 377, 10. Felix II. papa 194, 5. 378, 5. Felix III. papa 378, 30. Felix IV. papa 379, 5. Fenica v. Phenica. (Ferdinandus III.) rex Castiliae (Hispan.) 387,40; uxor: Beatrix. Ferreum castrum v. Eyserenstat. Fescenninus,Fescennius(Pescennius Niger), invasor imperii 166, 35. 169, 1. Festus praef. lud. 154, 10. Firmus (rebellis) 201, 30. Flamminius v. Quincius. Flandria 311,5. 333, 10; com.: Bald- winus V, Karolus, Robertus II. Flavianus episc. Antioch. 207, 20. Florentia civ., Florenz 316, 1 5. — Florentini 355, 10. 356. Florianus imp. 174, 20. Florus V. Aquilus. Focas imp. 25,5. 239. 240. 379, 15 ; uxor; Leontia; gener: Priscus. Focenses v. Massilienses. Folcho (comes Andegav.) rex Hie- rosol. 355,1; fil. : Balduinus {perperam Folcho). Folcho V. Balduinus III. rex Hie- rosol. Folradus capellanus Pippini 249, 30. Fontoniacum, Fontenoy-en - Puisaye 259, 15. Forchaim (opp.), Forchheim ad Regnitz fl. 274, 5. Foreneus v. Phoroneus. Foriuliensis (Friaul) dux: Berin- garius (I. imp.). Forliviensis (Forli) perperam pro Foriul. 271, 35. Formosus, card. episc. Port., papa 273, 15. 382. 469, 10. Fortuna 196, 15; Fortunae templum 199, 20; ludus 271, 4-5. Frahortes rex Med. 69, 10. 70,5. Franci 7, 25. 10, 25. 12, 40. 24, 10. 25,80 — 27,10. 56,25. 57. 201, 10. 215,30. 217,20. 218,20. 223,25 — 226,1. 227,5. 230. 231,40. 234,20. 520 INDEX NOMINUM. 286, 20. 237, 35. 241, 20. 242, 10. 244,30. 246. 247,10,248,5 — 250. 253. 255,15 — 257. 259—261,5. 262 — 264, 1. 267, 20. 269, 35. 270, 25. 273, 25. 276, 25 — 278, 15. 280, 30. 285. 286, 20. 295, 10. 300, 25. 313,20. 329,25. 337,15.355,5. 381. 476,35. 491; sedes regni: Aquis palatium ; p r i n c. : Priamus, Antenor, Marcomedes, Sunno ; reges: Pharamundus, Clodius, Meroveus, (C)hildericusl, Egidius Romanus, Clodoveus I, Clotha- rius I, Theodobertus, (C)hilperi- cusl, ClothariusII, Dagobertusl, Heribertus, Clodoveus II, Sige- bertus III, Dagobertus III, (C)hil- dericus III, Pippinus, Karolus Magnus, Karlomannus, Lude- wicus I, Lotharius I, Ludewicus II, Lotharius II, Karolus, KarolusII (Calvus), Karolus III; raaiores d o m u s : Ebroinus , Arnolfus, Ansgisus, Pippinus, Karolus(Mar- tellus), Karlomannus, Pippinus; Francorum regna duo 187, 25; Francorum (orient.)regnum 28, 35 ; Francorum (occident.) regnum 259,30. (267,20?). 279, 1. 295, 10. Franci (occident.) 34, 25. 273, 35. 324, 1. 339, 20. 340, 15. 357, 15. 364, 5. 365, 5. LXXVIII, 10; occidentales 28, 10. 270, 15. 271, 20; occidentalis rex 27, 30. 270,5; Francorum regnum occi- dentale 28, 15. 267, 25. 277, 5; occidentale regnum 259, 30. 267, 25. 272, 25 ; occidentalia regna 27, 20. 259, 25. 262, 15. 265, .5. 270, 30 ; reges: Karolus II (Calvus), Ludewicus II, Ludewicus III, Karlomannus, Odo, Karolus III (Simplex), LudewicusIV, Philip- pus I, Ludewicus VI, Lude- wicus VII, Ludewicus IX, Karo- lus VIII. Franci orientales 29, 20. 278, 10. 288, 10. 311, 15; orientales 265, 5. 268,10. 277,10; Franci Teutonici 7, 25. 277 ; Romani et Teutonici 315, 10; Francorum regnum orien- tale 277, 5; regnum orientale 259, 30. 267, 25. 270, 30. 276, 10 ; orientalia regna 259, 25. 270, 30; orientalis rex 27, 36. 268, 1 ; r e g e s : Ludewicus II, Karlomannus, Ludewicus III, Karolus III, Ar- nulfus, Ludewicus IV (Puer). Conradus I, v, Teutonici; orien- tales principes 278, 5. Franci, Francones 274, 20. 297, 5 ; d u X : Conradus (Cono) ; c o m e s : Albertus (Babenberg.) ; Francus : Conradus II. rex. Franci (Syriae) 364,15; Francorum (crucesignatorumj-proceres 313,20; legati 313, 25. 314, 30. Francia, Frantia 25, 15. 224, 30. 226, 5. 231, 35. 233, 5. 236, 5. 240, 25. 241, 15. 242, 35. 244, 1. 245, 35. 247, 30. 249, 15. 254, 20. 262, 1. 279, 1. Francia, Frankreich 28, 20. 268, 25. 273, 15. 311, 35. 389, i5. 462, 25. 481, 15 (Neustria) ; occidentalis 29, 1. 267, 30. 272, 10. 277, 10. 278, 5. 341, 10. Francia orientalis 28. 29, 1. 263, 5. 268,20. 269, 10. 272,5. 276. 278,5. 478, 20. Francia, Franconia 276,5. 293,15; orientalis 318, 20. 339, 15. Francia, Isle de France 267, 20. Franco princ. Troianorum 57, 5. 59, 15. Franconfurt, Franconefurt, opp., Frankfurt am Main 258, 35. 268, 1 . 269, 25. 459, 10. Franconia LXXVIII, 15 ; = Austria 481, 15. Fresia 246, 30. 268, 20. 270, 5. 272, 10. 297,15. 333,1. — Fresones 253,5. 270, 1. 271, 1. Fridegernus rex Goth. (Wisigoth.) 202, 5. Fridericus III. dux Suev., I. rex et imp., fil. Friderici II. ducis 1. 3, 30. 34, 25. 283, 16. 385, i5 — 387. 458,10 — 460,1. 461. XXXF, 10; magnus 386, 5; filii: Heinricus, Philippus. Fridericus rex Sicil., H. rex Rom., imp., fil. Heinrici VI. imp. 386. 387,10. 388. 461 — 463,1; filii: Heinricus, Conradus. Fridericus III. rex et imp. (archidux Austriae) 93, 35. INDEX NOMINUM. 521 Fridericus v. Stephanus IX. papa, Fridericus I, archiep. Colon. 330,5. FridericusII. dux Austr, etStiriae, fil. Lupoldi VI. (VII.) ducis 487. 488. LXXIX, 5. Fridericus I. dux Suev. 321, lO; u X 0 r : Agnes ; f i 1 i i : Fridericus, Conradus. Fridericus II, dux Suev., fil. Fri- derici I. ducis 32, 20. 330, 5. 333, 334,1. 335,20. 347,15. 459, 10; fil. : Fridericus. Fridericus de Winsberg, (IV. dux Suev.) 460, 1. Fridericus fil. Ottonis V. com. palat. de Witelinspach 283, 5. Frigia, Frigii, Frigius v. Phryg. Frisacum civ., Friesach Karintiae 486, 15; vicus: Sakh; monast. monialium ord. Cist. 486, i5. Frisia, Frisones v. Fres. Frisingensis civ. , urbs, Freising Baivariae ad Isar fl. 316, 20. 352,20; civ. nostra 138,20. 352,5; munitiones 352, 5; fines nostri 350 , 20. 352, 5 ; Frisingensis mons 251,15; eccl. : b. Bene- dicti; ecclesia 1. 3, 10. 4,1.6,25. 250, 20. 252, 5 ; nostra 350, 20 ; e p i s c. : Corbinianus, Ellenhardus, Heinricus I, Otto I, Albertus I, Otto II. Fritilo canon. Scheftlar. XXXVf\o. XXXVI, 1. Frumenticius (Frumentius) puer, postea episc. Ind. 192, 10. Fruteria monast., Fruttuaria (Pie- niotite) 302, 15. Fulco V. Folcho. Fuldense monast. , Fulda 26, 1. 249, 10. 253, 5 ; abbas 340, 10 (confuse). Fulgentius episc, 231, 20. Fulvius, Gneus, consul 110, 16. Fulvius, Lucius 113, 15. Fulvius, Quintus, consul 111, 5. O. Gabriel (archang.) 444, 25. 445, 5. Gabulensis (Djehele Syriae) episc. : Hugo. Gaius Caligula, Galigula, imp. Cesar Augustus, fil. Germanici 18. 144,30. 147,35 — 149. 153,5. 375, 10. Gaius papa 176, 5. 377, 15. Gaius iudex 177, 15, Galathae 60, 30 ; olim dicti Gama- ricae 41, 15. — Galatia 199, 10. Galba imp. 155, 20. 156, 1. 376, 1. Galbio dux 215, 15. Galerius Maximianus imp. 21. 175, 15. 178, 30. 179, 1. 183, 25. 184. 377, 20. Galicia 311, 6. Galienus v. Gallienus. Galigula v. Gaius. Galileus deus 196, 20; Galileus (Christus) 197,5; Galileus: ludas. Galli 8, 20. 15. 17, 5. 91. 92, 30. 98, 1. 100. 101. 106, 15. 119, 15. 126 ; = Franzosen LX XVIII, 10 ; Alpini 109; Cisalpini 109,5; Transalpini 16, 10. 109, 30. — Gallia 21. 23, 20. 30, 10. 47. 57, 20. 59, 10. 139. 148, 30. 149, 1. 151, 20. 160,10. 174. 176,20. 178,35. 179,5. 202, 1. 225. 253, 5. 262, 1. 273, 5. 277,1. 295. 296,15. 310,25. 311. 323, 20. 324, 20. 333, 5. 336, 1. 341, 5. 343, 20. 352, 15. 372, 30 472, 35. 481, 10. 491, 20 ; Cis- alpina 125, 10. 294, 1 ; Trans- alpina 125, 10. 294, 1 ; Comata 294, 1, 295, 5; Togata 294, 1. 295; Galliae 24, 10, 28, 5. 30, 10. 32, 20. 57, 10. 109, 20. 126, 10. 165. 169, 1. 172, 25 — 174, 20. 175,5. 183,25. 184. 195. 201, 15. 204. 212. 213,10. 215,5. 221, 15. 224, 5. 225, 20. 227, 20. 247, 5. 253, 10. 258, 10. 267, 5. 269. 272. 291, 10. 294, 20. 295, 25. 298, 10. 300, 25. 334, 15. 467, 10 ; tres 294, 5. — Gallica prov. 224, 35. — Gallicum imperium 28, 10; Gallici regis regnum, Ft^ankreich 334,15; GaliicusmorbusLXXF/7/, 10. — Gallicana subtilitas et elo- quentia 194, 15. Gallicum mare 294, 20. Gallicinus (Calliuicus) patr. Con- stantinopol. 245, 20. Gallienicum (Callinicum) civ. Meso- potamiae 178, 10. Gallienus, Galienus, imp,, fil. Va- leriani imp. 21. 172. 173, 15. 377. 522 INDEX NOMINUM. Gallus imp. 20, 35. 21, i. 168, 20. 171, 10. 172, 5. 377, 10; fil. : Volusianus. Gallus caesar, patruelis Oonstan- tii II. imp. 192, 15. 195; fr.: Dalmatius (pe7'peram), lulianus. S. Galli eccl. (monast.) 238, 20. (S.) Gallus 238, 20. Gamaliel 150, 1. Gamaricae (Gomeritae), Galathae •41, 15. Ganges fl. 79, 25. Ganimedes fil. Troi regis 53, 30. Garda rex Hunorum 233, 20. Garda (adlacum Gardensem) 336, 20. Garganus mons (Apuliae) 5», 20. Garibaldus v. Gerbaldus. Garistallium (civ.) , Guastalla 336, 20. Gaschones 254, 5 ; dux:Lupus. — Gaschonia 246,30. 247, 1. 311,5. Gaufridus v. Wilhelmus X. dux Aquitan. Gebehardus, Gebihardus, Geb- hardus. Gebehardus episc. Eistetensis v. Victor II. papa. Gebhardus archiep. Salzburg. 483, 30. Gebihardusl. episc. Ratispon. 483,5. Gebhardus II. episc. Ratispon. 483, 20. Gebhardus III. episc. Ratispon. 483, 20 ; f r. (u t e r i n u s) : Con- radus II. imp. Gebehardus comes (Supplinburg.) 304,5. 333,10; fil. : Lotharius. Gedeon iudex Hebr. 62, 25. Gelasius I. papa 379, 1. Gelasius II. papa 330, 5. 385, 5. Genobia (Zenobia) uxor Odenati 174,5. Genuus (Ingenuus) invasor imperii 173,5. Georgius episc. Alexandr. 194, 20. Georgius patr. Constantinopol. 244. Gepidae 215,5. 217. 218,20; rex: Aldaricus. Gerbaldus (Garibaldus I.) rex (dux) Baioar. 481,20; filia: Theodo- linda. (Gerberga) filia Heinrici I. regis, uxor Gisilberti ducis Lotharing. et Lodewici IV. regis Franc. 280, 20. (Gerberga) soror Leopaldi III. march. Orient., uxor Boriwoi II. ducis Boem. 321, 10. Gerbertus v. Silvester II. papa. b. Gerdrudis filia Pippini 243, 30. Gerdruda, Gerdrudis filia Lotharii imp., uxor Heinrici (Superbi) ducis Baioar. et Heinrici march. Orient. et ducis Baioar. 351. 352, 1. Gerdrudis filia Berengarii com. de Sulzbach, uxor Conradi III. regis 354, 5 ; s 0 r o r : Bertha. Gerdrudis filia Leopaldilll. march. Orient., uxor Wladislai II. ducis Boem. 363,25. 367,20. Gereon martyr 176, 20. Gerhardus comes (Lotharing.) 274, 10. Gerardus LVI, 20. Germani 17, 5. 18, 25. 20, 5. 119, 15. 125, 10. 126. 140. 144, 30. 159, 5. 165, 15. 166, 5. 172, 25. 195, 15. 215,10. 280; ulteriores 173, 1 ; Germanus : StephanusVIII. papa ; Germanicus : Maximinus. — Germania 18, 10. 98, 1. 149, 1. 156, 5. 160, 15. 170, 5. 217, 25. 224, 20. 225. 248, 10. 253,5. 259, 25. 269, 35. 273, 1. 277, 5. 278, 10. 290, 10. 294, 15. 317, 1. 323, 20. 324, 20. 335, 20. 336, 1. 352, 15. 372, 3C. 482, 10; interior 201, 15. Germanicus fil. Drusi 18,25. 144,30; fil. : Gaius Caligula. b. Germani corpus (Capuae) 266, 20. Germanus patr. Constantinopol. 247,20. 248,5. Germanus episc. Autisiodor. 214, 5. Germanus patricius 234,25; fil. : lustinus. Gesericus v. Gisericus. Getheum (Gytheum Lacedaemoniae) 89, 20. Getica 235, 1. Gibertus v. Guibertus. Gildo comes Africae 23, 15. 210; f r. : Mazazel. Gillelmus v. Wilhelmus. Gisericus (Segericus) rex Goth. (Wisigoth.) 213,5. Gisericus, Gesericus, rex Wandal. INDEX NOMINUM. 528 216, 1. 220. 223,6. 231, 15; fil.: Hunericus ; n e p o s (perperam fil.) : Trasiiiiundus. Gisila filia Lotharii II. regis Franc, uxor Cxotefridi regis Nortmann. 270,5. Gisila filia Hezilonis ducis Baioar., uxor Stephani I. regis Ungar. 290,15. 384,20. Gisila uxor Ernusti I. ducis Suev. et Conradi II. imp. 80,5. 291 — 293,5. 297; avunc: Radolfus. Gisilbertus dux Belgicae (Lotha- ring.) 278,5. 280; uxor: Ger- berga. Glusinum opp., quae nunc Tuscia dicitur, Chiusi 91, 5. Glycerius r. Licerius. Godegiskl v. Modigisilus. Gomer 41, 15. Gomeritae v. Gamaricae, Gomorra civ. 420. 421, 5 471, 20. Gordianus, Cordianus, Africanus (III.) imp. 20. 170. 377. Gordianus martyr 169,25; Cordiani corpus 469, 1. Goslaria civ., Goslar 288, 10; Gos- larense opp. 469,30; Goslariense palatium 345, 10. Gotefridus rex Nortmann. 270, 5; uxor: Gisila. Gotefridus (Barbatus) dux Belgicae (Lotharing ) 30, 25. 301, 10. Gotefridus dux Lotharing. (de Bouillon) et lerusal. 31. 311. 312,10. 31.3,15. 315, 10. 316,1; f r. : Balduinus. (Gotefridus Plantagenet) comes Andegav. 341,5; uxor: Mah- tildis, Gothardus (episc. Hildesheim.) 183, 1. Gothi 23. 172, 25. 173, 30. 174, 1. 192, 15. 202. 203,5. 204, 1. 206,20. 210,25 — 213,5. 217. 218. 224,30. 225. 229,1. 230,15. 232,25. 234— 236,20. 468. 482,10; Gotthi482,5; Gothica gens 226, 1 ; episc. : Gulfilas; reges: Hermanaricus (Erminricus) , v. Ostrogothi , Wisigothi ; Gothus : lordanis. — Gothorum historia 234, 20. — Gothicae literae 202, 10. Gothorum Palatium v. Palatium. Gozilo dux Belg. (Lotharing.) 296, 20. Gradenses (Grado Venetiae) 219,5. Grai 62, 5. 126, 10. Granianus v. Serenius. Grates rex Herul. 233, 20. Gratianus imp., fil. Valentiniani I. imp. 22, 30. 23. 199, 35. 200, 10. 201,20. 202,1. 203,10. 204. 378,15. Gratiauus v. Gregorius VI. papa. Greci 5,25. 7. 8. 10,25. 13,5. 15, 10. 18. 26, 35. 40, 25. 41. 48, 15. 60, 5. 62. 66,25. 70,1. 82,5. 87. 91,20. 93. 95,35. 96,20. 99,20. 101, 15. 113,30. 115,5 — 118,1. 129,15. 134, 30. 136. 138. 139, 10. 145, 20. 148, 15. 191, 10. 223, 25. 227. 233, 15. 238, 5. 256, 25. 260, 15. 262, 10. 266. 285, 20. 288. 361. 378, 30. 388, 20. 393, 25. 416, 5. 419, 1. 489, 35; Grecus (imp.) 482,15; Grecorum rex 463, 10 ; imp. 341, 20; imperium 96,20; monarchia 95,35. 136, 10. 138,5; cf. Grai. — Greca eloquentia 148,10; lingua 62, 10. 151,15; Grecae litterae 56, 5. 475, 35; Grecus sermo 123, 5 ; Grecum 52,20. 215,1. 230,5 (eloquium); Grece 51, 1. 265, 30. — Grecia 12. 15,10.34,20. 45. 49,25.51,10.53,25. 59, 20. 62, 10. 69, 5. 87, 30. 88, 25. 89, 10. 91, 20. 93, 20 — 95, 5. 99, 1. 104, 5. 106, 20. 117, 1. 121, 15. 126. 150,10. 153,5. 172,25. 317, 1. 342, 5. 461, 5. 475, 10; rex: Anti- pater; imp.: v. Constantinopolis. Gregorius (Magnus) I. papa 24, 35. 25. 182, 25. 217, 1. 220, 15. 231, 10. 232, 15. 235. 237. 238, 5. 239, 10. 240. 379, 15. 448, 15. 450, 10. 467, n. 7. 468, 10. 477. Gregorius II. papa 247, 1. 248, 10. 251, 10. 380, 20. Gregorius III. papa 380, 20. Gregorius IV. papa .382, 1. Gregorius V. papa, Bruno nepos Ottonis III. imp. 383. 483. Gregorius VI. papa (pei'pei'am VII.^, Gratianus presb. 30, 20. 299. 384. Gregorius VII. papa, Hiltibrandus, Hiltprandus, archidiac. 10, 30. 30. 31. 299,30 — 301. 303. 304. 306. 524 INDEX NOMINUM. 310,5. 385, 1. 479. 484, i. 492; prior Cluniac. 300, 25. Gregorius (VIII.) papa v. Bur- dinus. Gregorius VIII. papa 886. 387, 25. Gregorius IX. papa 386, 30. 388, i. 461. Gregorius X. papa 388. 389. Gregorius episc. Nazanzenus 196. Greuth v. Reitt. Grimaldus rex Longobard. 243, 20 ; fil. : Rumaldus; filia 243,20. Grimoaldus dux, fil. Pipini (medii) maioris domus Franc. 481. Grimoaldus dux Baioar. 482, i5. Gripho fil. Karoli (Martelli) 248, 35. 249. 250,5; uxor (immo mater^; Suanihilda. Guascones v. Gaschones. Guegesaz locus super pontem Mosae, Vise prope Leodium 324, lo. Guelfo V. Welfo. Guibertus , Gwibertus , Gibertus, archiep. Ravenn., Clemens (III.) papa 31, 25. 306, 5. 310, 5. 315. 316, 10. 322, 20. 492, 5. Guido V. Wido. Guillelmus v. Wilhelmus. Gulfilas (Ulfilas) episc. Gothorum 202, 10. Gundebaudus rex Burgund. 229, 15. Guntharius archiep. Colon. 264. Guntherus episc. Babenberg. 483, 25. Gurcensis (Gurk) episcopatus 483,30. Gwibertus v. Guibertus. Gwido V. Wido. Gwillelmus v. Wilhelmus. ET. de Habesburg, Habsburg, Habsburg castro ad Aare fl., comites: Ru- dolfus (I. rex), Albertus (I. rex). Habilius episc. Alexandr. 159, lo. Habraham v. Abraham. Hadrianus v. Adrianus, Hadriaticum, Hadriaticus, Hadru- metum v. Adr. Hainricus v. Heinricus. Halapensis (Haleb, Aleppo Syriae) princ. : Sanguinus. Hamilcar, Amilcar, imp. Karthag. 16,15. 106,5. 107,1. 109; filii: Hannibal, Hastrubal, Mago. Hammonis oraculum 52, 40. Hani civ., Hamadati Persiae 313,1; cf. Ecbactani. Hannibal imp. Penorum, fil. Ha- milcaris 16. 105. 107,1. 109 — 113. 115, 5. Hanno rex (dux) Penorum 106, i. Haraldus v. Heraldus. Harpagus v. Arpalus. Hartwicus (perperam Heinricus^ episc. Babenberg. 483, 25. Hastrubal imp. Penorum, fil. Ha- milcaris 16, 20. 110, 15 — 112, 5. Hastrubal dux Karthag. 115, 30. 116,5; uxor regina cum duobus fiHis 116,5. (Hastrubales), Astrubales duo duces (imp.) Karthagin. 106, 5 ; (alii) 115, 25. Hatto, Atto, archiep. Mogunt. 28,30. 274. 275. Hawenstain v. lura mons. Heber fil. Sale 42, 25; fil.: Phalech. Hebiones 161, 1. Hebrei 22, 40. 42, 25. 58, 1. 61, 20. 62, 15. 74, 15. 116, 15. 123, 15. 159,25. 443,1; iudices: Moyses, lesus, Othoniel, Ahoth, Debora, Gedeon, Abimelech, Thola, layr, lepthe, Abiessan, Achialon, Lab- don, Samson, Hely, Samuel; reges: Saul, David, Salemon; cf. Israel, luda, ludei; populus Dei. Hebraica lingua 62, 10 ; Hebreus, Hebraicus sermo 123,5. 151,15; Hebraice 41, 20. 417, 10. Hecataeus v. Eliatheus. Hechsteten : Odalricus. Hegesippus v. Egesippus. Heimburg urbs marchiae (Orient.), Hainburg ad Danubium fl. 469, 20. Heinricus^ Haiiiricns^ Henricus. Heinricus Saxo, I. rex, fil. Ottonis ducis Saxon. 28, 35. 29. 276. 277, 10 — 280, 1. 286, 30. 382, 30. 383, 25 ; 1 i b e r i : Otto, Heinri- cus, Gerberga. Heinricus IV. dux Baioar., II. rex, I. imp. , fil. Hezilonis ducis Baioar. 30, 1. 290—292,5. 384,5. INDEX NOMINUM. 525 i 479,10. 483,10; uxor: Kune- gundis. Heinricus III. rex, II. imp. , fil. Conradi II. imp. 30. 292, 25. 293,20. 295, 15. 297—302. 322,20. 333, 5. 384, 10. 469 ; u x o r e s : Chunigunda, Agnes ; fil. : Hein- ricus; consanguinea : Beatrix. Heinricus IV. rex, III. imp., fil. Heinrici III. imp. 10, 25. 30, 30 — 32. 302 — 304. 306, 5. 310. 316. 318. 319. 321-325. 328, i5. 331,5. 333,5. 385,1. 484. 486,5. 492; pius 385, 25 (cum Heinrico III. patre confusus) ; uxor: Berta ; 1 i b e r i : ConraduS; Hein- ricus, Agnes. Heinricus V. rex , IV. imp. , fil. Heinrici IV. imp. 31, 30. 32. 318. 319. 321. 322, 20 - 333. 341, 5. 343, 20. 347, 15. 385. 469, 30. 492,20; uxor: Mahtilda. Heinricus VI. rex, V. imp., fil. Friderici I. imp. 34. 386-388, 10. 458. 460. 461; uxor: Constan- tia; fil. : Fridericus. Heinricus (VII.) rex (Rom.), fil. Friderici II. imp. 888. Heinricus (Raspe) lantgr. Thuring., rex (Rom.) 387, 10. 388. Heinricus VII. imp. (comesLuxem- burg.) 386, 5. LXXVI, 30 Heinricus I. rex Angl. 329, 10. 332, 15. 339, 20. 341; filia: Mahtilda; soror: Adela. (Heinricus III.) rex Angl. 388, 5; fr. : Richardus. Heinricus I. archiep. Magdeburg. 319, 5. Heinricus I. episc. Frising. 339, 20. 340, 10. 385, 20. Heinricus I. dux Baioar., fil. Hein- rici I. regis 469, 10. 482, 25. Heinricus II. v. Hezilo dux Baioar. Heinricus V, qui et Hezel, dux Baioar. 483, 10. Heinricus praepos. Scheftlar. XXXV, 15. XXXVI, 1. Heinricus X. (Superbus) dux Baioar. (et Saxon.) 32, 35. 33, 1. 337. 339, 10. 343, 16. 344, 5. 345. 348, 1 — 350, 1. 351, 15. 352, 1 ; uxor: Gerdruda; fil. : Hein- ricus; f r. : Welfo. Heinricus II. marchio Orient., XI. dux Baioar. (postea Austriae), fil. Leopaldi 111. march. Orien- talis 33, 10. 34, 20. 68, i5. 351. 352; uxor: Gerdruda. Heinricus XII. (Leo) dux Saxon. et Baioar., fil. Heinrici (Superbi) ducis 283, 15. 349, 10. 352, 1. 461, 15 ; f i 1. : Otto IV. imp. (Heinricus), Hainricus XIII (I) dux Baioar. (infer.),fil.OttonisII. ducis 462. Heinricus (de Limburg) dux Belg. (Lotharing. infer.) 324, 10. (Heinricus II.) dux Brabant. 387, 40; u X 0 r : Maria. Heinricus III. dux Karint. , fil. Marquardi ducis 486; soror (confuse): Beatrix. Heinricus cogn. Caput minister regis 327, 10. Helena (uxor Menelai) 12, 40. 56, 15. Helena regina Adiaben. 149, 25. Helena uxor (concubina) Constan- tii I. imp. 175, 15. 179, 5. 192, 1. 378, 30. 475. Helena opp., Elne (dep. Pi/renees o?'ientales) 195, 1. Helfendorff, Helfendorf, Oher- Bayern (BA. Rosenheim) 481, 20. Heli , Hely , iudex Hebr. 13, 5. 61, 20. 62. Helia v. Hierosolima. Helianus (Aelianus rebellis) 175, 5. 176, 1. Helias, Helyas, Tesbites (proph.) 13, 15. 35, 5. 64. 124, 25. 238, 15. 398. Helyas herem. 200, 30. Heliogabal. v. Eligabal. Helis (Elis) urbs Greciae 69, 5. Heliseus, Helyseus, (proph.) 13, i5. 64, 1. Helius V. Adrianus. Hellanicus v. Ellanecus. Helvius, Elvius, Elius, Pertinax imp. 20, 10. 166, 25. 376, 15. Henoch, Henos v. Enoch, Enos. Henricus v. Heinricus. Heraclas episc. Alexandr. 170, 20. 171, 10. Heraclia, Heraclianus v. Eracl. Heraclius, Eraclius, imp,, fil. Hera- clii patricii 25. 240 — 243, 10. 526 INDEX NOMINUM. 379,20. 468,20; uxores: Eu- doxia, Martina; filii: Constan- tinus Heraclius, Heraclonas. Heraclius fil. Constantis II. imp. 244, 1. Heraclius patricius, praetor Affri- cae 240,20; fil.: Heraclius imp. Heraclius v. Constantinus. Heraclonas imp., fil. Heraclii imp. 240, 30. 248. Heraldus (Haraldus) rex Angl. 304, 10. Herbipolis, Erbipolis, civ., Wurz- burg 319, lo. 345 ; Herbipolensis e p i s c. : Burchardus, Erlongus, Robertus. Herbonius (Herdonius) Sabinus, dux servorum 88, lo. Hercinio rex Egypt. 92, i. Hercules 13, i. 58, i. 97, 15; cf. Samson. Hercules fil. Alexandri Magni 15, 20. 99, 5. Herculeus v. Maximianus, Herdonius v. Herbonius. Heribertus (Charibertus II.) rex Franc. , fil. Chlotharii II. regis 241, 20. Herimannus, Hermannus. Herimannus princ. Lotharing. (Luxemburg.), rex 304, 15. Herimannus IV, dux Suev. , fil. Ernusti I. ducis 291, 20. 293, 20. 297, 5. Herimannus I. episc. Babenberg. 303, 10. 483, 30. 484, i. Herimannus Contractus 298, 5. 302, 5. Herispeius, Herispeus, rex Britton., fil. Noemeticii 27, 20. 263. b. Hermachoras episc. Aquilei. 219, 1. Hermanaricus rex Goth., 202. 228, 30. 232, 20 ; Erminricus 467, 25. Hermannus v. Herimannus. Hermes Egyptius seu Trimegister, fil. Maiae 51, 25. Hermes (Christianus) 163, 15. S. Hermes 482, 20. Herodes I. rex lud., fil. Antipatris 17,15. 18,20. 54,20. 124. 141,20. 143. 144. 403, 1 ; f il. : Archelaus; soror: Salome. Herodes Agrippa I. 19, 5. 140. 150, 15. (Herodes) Agrippa II. 125, 20. Herodes (Antipas) 145. 146. Herodias 210, 5. Heroldus archiep. Salzburg. 469, 10. 482, 25. Heroldus comes 258, 5. Heros episc. Antioch. 161, 20. Heruli 222, 10. 233, 20 ; r e x : Grates. Hesiodus v. Ysiodus. Hesperia 243, 40 ; Hesperiae regnum 214, 15. Hester historia 14, 35. 90, 20 : liber 392, 15. Hezilo (Heinricus II.) dux Baioar. 290,5; liberi: Heinricus, Gisila. Hiberi, Hyberi 22, 15. 192, 10. Hibernia (insula), Irland 311, 5. Hierapolis civ. Asiae 150, i5. 155, 15. 160,25; episc. : Papias, Apolli- naris. — lerapolitani 164, 30. Hieremias proph. 14, 5. 75. 77, 20. 420. 422, 1. Hiericho civ. 314, 25. Hiero II. rex Siracusan. 105, i5. Hieronimus, leronimus, presb. 7, 5. 23, 20. 41, 5. 42. 83, 25. 90, 25. 117, 30. 123, 10. 137, 1. 148, 15. 153, 20. 204, 20. 213, 15. 417, 5. 467, 1. 476, 15; ecclesiastica hi- storia (inimo Eiisebii et Bufini) 192, 15. 193, 15. 200, 35. 207, 5. 212, 5. (Hieronymus), leronimus Egyptius 40. Hierosolima, Hyerosolima, leroso- lima, Iherosolima {sing. et plur.), Hierosohmitana civ., Hierusalem, lerusalem, Iherusalem 19, 20. 31,20. 34, 20. 84,10. 95,30. 122,20. 126,15. 137. 146,35. 150,15. 152,20. 154,20. 157. 160,25. 161,40. 162. 167, 10. 171, 10. 192, 1. 207, 15. 213, 15. 240, 20. 241, 1. 312, 10. 313, 25. 314, 25. 317, 1. 320, 30. 364, 20. 366, 15. 307, 1. 419, 25. 431—433. 465,30.468,5. 472, 20. 473, 15. 476, 30 ; Helia , Helya ( Ae- ha) 137. 162,30; c/". Bethel, lebus ; urbs sacra 162, 30 ; sancta 315, 1 ; civ. sancta 310, 20. 314, 399, 5. 417,1; civ. Dei 162, 1 ; civ. Christi INDEX NOMINUM. 527 sancta 431,10. 436, 20; Hieru- salem nova civitas sancta 4^U, 16. 432, 10. 433 ; Hierusalem terrestris 316,1. 431,20. 432; caelestis 6. 316,1. 432,10; Hierusalem civis 48,10; cives 9, 1. 63, 20. 86,10. 188, 20 ; atria 432, 20 ; Hierosoli- mitana , lerosolimitana , eccl. 137,10. 194,20. 357,1. 365,20. 366, 5; eccl. iuxta sepulchrum Domini316, 5; dux: Gotefridus; reg-es: BalduinusI,BalduinusII, Folcho, Balduinus III; episc. : lacobus apost., Symeon, lustus, Marcus, Narcissus, Alexander, Macharius, Maximus II, lo- hannes II, luvenalis, Thomas (perperam). — Hierosolimitana expeditio (a. 1096) 31, i5; (a. 1147) 248, 5; Hierosolimitanum iter (a. 1096) 315, 20. 316, 10 (vel a. 1101). (Hilaria), Hylaria martyr 177,15; filia: Afra, (Hilarius), Hylarius papa 378, 25. Hylarius episc. Pictav. 194. Hildebertus archiep. Mogunt, 280, 5. Hildericus I. rex Francorum 225; fil, : Clodoveus. Hildericus III. rex Franc. 26, 5. 249,35. 250,10. Hildericus rex Wandal., fil. Trasi- mundi (imnio Hunerici) 220, 20. 232,1. (Hildesheimensis, Hildesheim, e p.) : Gothardus. Hilpericus I. rex Franc, fil. Clo- tharii I. regis 236, 5. 237, 35. 240,25; fil.: (Ch)lotharius. Hiltibrandus, Hiltprandus v. Gre- gorius VII. papa. (Hipponensis) , Hypponensis urbs (Africae) 215,20; episc. : Augu- stinus, Hircania, Hircanus v. Hyrcan. Hirene, Hyrene, imperatrix, uxor Leonis IV. imp. 26, 254, 35. 255, 15. 256. 381. Hireneus , Hyreneus , (Irenaeus) episc. Lugdun. 162, 15. 165, 5, Hispani, HyspaniS, 20. 98, 1. 106,15. 109,15. 115,10. 150,20. 257,25; Hyspanus episc. : Burdinus (Bra- carensis) ; Hispanus : lohannes XXI. papa, — Hispania, Hyspa- nia 18. 59, 10. 109, i5. 111, 5. 112, 10. 118, 20. 128, 5. 139. 15. 155, 20. 173, 1. 178, 35. 195, 1. 211, 20. 213, 5. 215, 15. 241, 20. 387, 40 ; Yspania 387, 15. 468, 15 ; r e g e s(Castiliae): FerdinandusIII, Alfonsus X. — Hispania citerior 140, 15; Hispaniae, Hyspaniae 117, 15. 213, 5. 215, 10. 227, 20. 295, 1 ; Yspaniae 468. Histria, Islrien 257, 30. Hollandia 387, 15. 388,15; comes: Wilhelmus II. Holofernes v. Olofernes. Homerus 56,20; cf. Ilias. Honoria filia Constantii III. imp. 220, 20. Honorius imp., fil. Theodosii I, imp. 23. 204, 25. 207. 210, 20 — 212, 15. 213. 216,15. 378,20; socer: Stilico, Honorius I. papa 379, 20. Honorius (II,) papa v. Kadolus. Honorius II. papa , Lambertus (episc. card. Ost.) 331, 10. 332, 25. 334. 385,5. Honorius, (Dnorius III. papa 386, 30. 387, 5. 388, i. 461, 25. 462, 1. Honorius IV. papa LXXIV, 5. LXXVI, 25. Honorius v. Hunericus rex Wandal. (Horatius) poeta 9, 30. 58,25. 62,5. Hormisda v. Ormisda, Hosea, Hosius v. Os. Host, Maria-Hof prope Neumarkt Stiriae, monast. ad S. Michaelem 486, 20 ; eccl. paroch. 486, 25. Hostiensis v. Ostiensis, Hostilius V. Tullius, Hucbertus abbas (S. Mauricii) 268. 265,10; soror: Thieberga. (Hugo) , Ugo rex Ital, 285, 10. 383,1. Hugo archiep. Colon. 339, 20. 340, 5. (Hugo) archiep. Edessae 357, 5. (Hugo) episc. Gabul. 83, 30. 354, 10. 363. 364. Hugo fr. Philippi I. regis Franc. 311,1. Hugo (= Huguicio Pisanus) 298, 25. Hunaldus dux Aquitan. 249, 5. 254, 5. 528 INDEX NOMINUM. (Hunericus) rex Wandal. (perperam Trasimundus^, fil. Giserici regis 220, 20. 232, 1 ; Honorius 467, 20 : uxor: Eudoxia; fil.: Hilde- ricus. Hungaria v. Ung. Huni 23, i. 30, 35. 202, 15. 216, lo. 217,1. 218,10. 233. 477, i5. 486; occidentales 233, 30. 477, 15; reges: Attila, Garda; c/". Ava- res, Turci, Ungari. Hyberi v. Hiberi. Hyerosolima v. Hierosolima. Hyginus v. Yginus. Hyla 177,10; fil.: Vitus. Hylaria, Hylarius v. Hilar. Hylarion herem. 200, 30. Hyrcani 69, 25. 97, 5. — Hircania 93, 10. Hyrcanus, Hircanus, summus sac. lud., fil. Alexandri 122, 20 — 124. Hyrene, Hyreneus v. Hiren. Hyspani, Hyspania v. Hisp. I, y. labdon v. Labdou. lacob fil. Isaac 12, lo. 48. 49, 25 — 51, 10. 406, 20. 434, 30. 435 ; dictus Israel 48, lo. 188,25; fil. : loseph. lacobus apost. 19,5. 149,25. 150,15; sepulchrum in Hispania 150, 20. lacobus lustus apost., fr. Domini, episc. Hierosol. 19, 15. 150, 15. 154. 155, 1. 162, 1. lacobi duo 157, lo. lacobus episc. Nisibinus 466, i. laddi sac. (ludeorum) 117, 30. lafeth V. laphet. lair, layr, iudex Hebr. 56, 15. 62, 25. laniculura (coUis) 74, 20. lanus fil. laphet 41, 20. lanus rex Laurenti 374, 5. lanus apertus 18,25; clausus 16, lo. 18. 19,20. 139. 140,25; lani porta 109, 1 ; lani portae 139. 144, 20. 158, 10 ; templum Romae 473. laphet, lafeth, fil. Noe 41; filii: Madeus, lanus. lareth 41, 10. Iberi v. Hiberi. Ictesifon (Ctesiphon) urbs 173, 15. 174, 30. lebus, lerusalem 162, 30, lepthe iudex Hebr. 62, 25. lerapolitani, leremias, lericho v. Hier. Ieron(Heron)episc. Antioch. 164,25. leronimus, lerosolima, lerusalem V. Hier. lesus (losua) fil. Nave dux, iudex Hebr. 12. 54, 10. 56, 1. 62, 25. lesus sac. magnus lud. 86, 5. lesus fil. Syrach 86, 5. lezabel 238, 15. Iherosolima, Iherusalem v. Hierosol. Ignatius episc. Antioch, 160, 20. 161, 20. Ilias (carmen) 153, 15. IUiricum, Ylliricum 125, 10. 178, 30. 178, 30. 179, 5. 195, 1. 199, 10. 200. 216, 15. 257, 25. 277, 5. 473, 15 ; Illirici synodus 22, 35; sinus 57,20. — IlHrici, Yllirici 113,20. 139,20; Illiricus: lustinus I. imp. Inachus rex Argiv. 12, 1. 49 ; liberi: Phoreneus, lo. Indi 22, 15. 24, 25. 97, 20. 140, 20. 236,10; reges: Porus, Arethas. — India 45, 10. 47, 1. 52,5.98,1. 364,30. 365,25; rex et sac: lohannes presb. — India citerior 97, 15; ulterior 192, 10 ; episc. : Frumenticius ; Indiae utraeque 150, 15. — Indica regio 366, 20. Ingenuus v. Genuus. Inglinheim, Inglinhaim, Ingelheim (Rhelnhess., Kr. Bingen) 255, 5. 257, 15. 280, 25. 298, 10. 322, 15. Inn V. Enus fl. Innocentius^ Innocencius* Innocentius I. papa 210. 211, 30. 213. 378, 20. 467, 10. Innocentius H. papa 32, 20. 33, 15. 334. 335. 337. 338, 15. 839, 1. 343, 20. 847, 10. 848, 20. 352, 15. 853. 358, 10. 385,10. 466. 492,25. Innocentius HI. papa 386. 387, 25. 461. 466, 20. Innocentius IV. papa 387, 1. 888,5. 461, 30. 462, 1. Innocentius V. papa, natione Bur- gundus, ord. fr. Praedic, (Petrus) archiep. Lugdun., card. episc. Host. 388. 389. LXXVI, 20. Insubres 113, 15. I I INDEX NOMINUM. 529 lo filia Inachi 12, i ; post Isis dicta 49 30. b. Io'b 72, 5. 122, 25. 260. 270, 35. 398, 5. 406, 25. 413, lo. 423, 20. 424,25. lobinianus v. lovinianus. lohannes baptista 18, 30. 86, 5. 145. 146. 466, 30; caput 210, 5. lohannes apost. 19. 150, 10. 151, 15. 154,35. 155,1. 159,30. 160. 164, 15. 167, 25. 393, 1. 404, 10. 413, 30. 414. 418, 15. 419, 15. 421. 422, 1. 431, 10. 432, 5. 433, 10. lohannes imp. 214. lohannes 11, Kaloiohannes imp, Constantinopol. 33, 15. 342, 5. 354. 355. 364; fil.: Manuel; consanguinea: uxor Boricii filii Colomanni regis Ungar. 342, 5. lohannes presb., rex et sac. Indiae 33, 30. 364 — 366. lohannes I. papa 24,20. 232. 379,5. lohannes II. Mercurius papa 379, 5. lohannes III. papa 379, 10. lohannes IV. papa 379, 20. lohannes V. papa 380, 10. lohannes VI. papa 380, 15; cf. Benedictus VI. papa. lohannes VII. papa 380, 15. lohannes VIII. papa 266,35. 268, 1. 269, 20. 382, 5. lohannes IX. papa 382, 15. lohannes X. papa 382, 20. lohannes XI. papa 383, 1. lohannes XII. papa 29. 285, 5 — 287. 383, 5 ; Octavianus 383, 30. lohannes XIII. papa .383, 10. 482, 30 ; epise. Narsiensis 383, 35. lohannes XIV. papa 383. 15. lohannes (XV.) papa 383, 15 ; Pa- piensis 383, 40. lohannes XV. (XVI.) papa 383, 15. lohannes XVI. (XVII.) papa 383, 20. lohannes XVII. (XVIII.) papa .384, 1 Sicca 384, 20. lohannes XVIII. (XIX.) 384, 1 ; Phasimus card. S. Petri 884, 20. lohannes XIX. (XX.) 293,5. 384,5. lohannes XXI. papa, natione Hi- spanus, card. episc. Tuscul. 389. LXXVI, 25. lohannes I. Chrisostomus, Crisosto- mus, Antiochenus, episc. Con- Ottonis Frisingensis Chronica. stantinopol. 23, 10. 208 — 210. 467, 5. lohannesIV. episc. Constantinopol. 468, 5. lohannes VI. patr. Constantinopol. 246, 1. lohannes II. episc. Hierosoh 207, 15. 213, 15. (lohannesl.)archiep. Trever. 461,20. lohannes diac. 284, 15. lohannes herem. 200, 30. lohannes mon. Egypti 206, 15. lohannes Cassianus herem. 214, 5. lohannes Menestarffer de Wienna, artium doctor, decretorum licen- tiatus 487, 5. S. lohannis eccl. Kom. 185, 15; cf. Lateran., S. Salvatoris eccl. Kom. lonathas (Machab.) 117,25. 123,15. lones 86, 20. lonii 41, 20. lordanes patricius Rom., fil. Petri Leonis 358, 15 — 360. lordanes fl. 157, 15. lordanis episc, Gothus scriptor7, 5. 202. 218, 20. 221, 1. 234, 15. losaphat vallis 417. loseph fil. lacob 12. 50, 15 — 52,30 fil. : Moyses. losephus sac. lud. (historiogr.), fil. Mathiae 11,5. 18. 19,20.39-41,15. 42, 15. 45, 20. 46, 15. 69, 35. 84. 85, 5. 96, 1. 125. 141, 5. 143, 25. 145, 30. 146. 149. 150,1. 152, 20. 154, 30. 156. 157, 25. 227. 401, 15. 464, 25. 465, 5 (losefus). losias rex luda 63, 20. 69, 15. losua V. lesus. lovinianus, lobinianus, (lovianus) imp., Pannonius 22,30. 198. 199. 378, 15. lovis mons, Grosser St. Bernhard 263, 5. 273, 5. 325, 10 ; hodie S. Bernhardi mons vocatus LXII, 40. Irene, Ireneus v. Hiren. Isaac, Ysaac, fil. Abrahae 11, 30. 12, 5. 48, 25. 49. 50, 10. 188, 25. 406, 20; filii: Esau, lacob. Ysaac abbas 361, 30. Ysaias, Esayas, proph. 8, 15. 13, 30. 14, 1. 64, 10. 71, 20. 74, 15. 83. 420, 1. 421, 5. 425, 30. 426, 15. 34 530 INDEX NOMINUM. 431, 25. 433, 30. 484, 5. 438, 25. 444. Ysara fl., Isar 251, 20. 252, 1. Ysauria 161, 25. — Ysauricus : lu- stinus I. imp. ; Ysaurus : Zenon imp. Isidorus episc. (Hispal.) 240, 30. Ysidorus presb, (Alexandr.) 208, 1. Ysidorus herem. 200, 30. Ysiodus (Hesiodus) 40, 20. Isingrimus (mon, SS, Udalrici et Afrae August., abbas Ottenbur.) 6, 30. 8, 25. 129, 20, Isis V. lo. Ismahel fil, Abrahae 48, 25 ; Isma- helis stirps 241, 15. Israel v. lacob; Israel filii 12, 20, 54, 15. 399, 20; populus 13, 25. 17, 15. 52, 30, 56. 61, 15. 63. 64, 69, 71,10. 90,25, 434,30, 450,25, 451, 1; populus Dei 188, 25; iu- d i c e s : v. Hebrei ; r e g e s : Sella vel Manae, Facee I (Sellum), Osee, Facee II; Israel carnalis, spiri- tualis 48, 10, — Israehticus, Isra- heliticus, populus 130, 5. 450, 20. Istria V. Histria. Itali 28,10, 271,15; Italici 287, 25 ; barones 317, i; milites 112,15. — Italia 13, 1, 24. 26 — 30, 32, 25, 33, 20. 56, 10. 58, 10. 63, 5. 70, 15. 98,1. 103,15. 110,5—112,151,15. 153, 5. 171, 20. 172, 25, 178, 35. 179,1. 204,10. 214. 220,20. 222. 229,1. 234 — 238,15. 243, 15. 248, 10. 252, 30, 253, 10 — 255, 1, 257, 10 — 259, 5, 262, 20. 264, 35. 265,20. 268. 269. 273. 274, 20. 280. 281, 5. 284. 285, 5. 288, 1. 290, 10. 292, 294, 1, 296. 297, 15. 299, 20, 301, 55. 316, 15. 317, 1, 325. 330, 1. 335, 5—337, 1. 339, 5. 343, 25. 349, 1. 355, 358, 10. 374, 1. 382, 40. 482, 5; Ytalia 473, 15. 477, 20 ; r e g e s : Pippinus, Bern- hardus, Lotharius(I, imp.), Lude- wicus II, Berengarius I, AVido, Lambertus, Ludewicus III, Hugo, Lotharius, Berengarius II, Al- bertus; cf. Laurentum, Latium, Alba, Koma. — Italia citerior = Longobardia 297, 1. 326, 10; 337, 5 ; ulterior = Tuscia 326, 10 ; interior 337,5. — Italicum reg- num 273,10. 274,15. 334, 10; sedes: Modoycum. — Italica expeditio 32 , 10. — Italicus marchio (Taurin.) : Otho, Italus rex Laurenti 374, 5. Itha uxor Leopaldi II. (III.) march. Austriae 316,20. 371, 1; lutha 317,25; fil. : Leopaldus. luba (rex Numid.) 128, 1, luda (tribus) 13,25. 14, 1. 63, 64, 10, 69. 71, 10. 74, 25. 83, 25. 124, 5. 141,25. 393,35; reges: Roboam, Ozias, Achaz, Ezechias, Manasse, losias, Sedechias, — ludaicus populus 19. 81,20. 398,15; lu- daica gens 308, 20. — ludaicum bellum 141, 5. 162, 25, ludas Machabeus 99, i5. 117, 25, 123, 15. ludas Galileus 18, 5. 141. ludas apost. 155, 1. ludas (Christianus) 20, 15. 168, 10. ludea 19, 5. 69, 1. 81, 10. 138, 20. 141, 20, 144, 5, 145, 15. 147, 1. 149,20 — 151,15. 450,20. — ludei 15, 10. 18, 19, 30. 22, 40. 73, 30. 83,20. 85, 93,5. 96,1. 117. 122,25. 123, 1. 124, 1. 125, 20. 141, 5. 143, 144,1, 146 — 148. 152,20. 154. 156 — 159,20. 160,20. 161. 166, 35. 167, 35. 228, 20. 242. 10. 311, 20. 395, 30. 399, 15. 406, 35, 419, 20. 431, 20. 466, 25. 472, 20; ludeus 466; ludei: Philo, lose- phus; ludea mater 241,15; cf. populus Dei ;sacerdotes: laddi, Onias, Eleazar, Symon, Hyrcanus ; tetrarchae 145, 20 ; r e g e s : Ari- stobolus I, Alexander, Alexandria, Hyrcanus, Aristobolus II, He- rodes I, Archelaus, Herodes (An- tipas), Herodes Agrippa I, He- rodes Agrippa II ; p r a e s, (praef,): Cyrinus, Pontius Pilatus, Felix, Festus. ludith vidua 83, 30. 84, 1. 85, 1 ; ludith liber 83, 30. 84. 313, 1. 392, 15. ludith uxor Ludewici I. imp. 259. lugarius vicus (Rom.) 126, 20. lugurtinum bellum 17, 5. 119, 10. 120, 35, lulianus (Didius) iuris peritus, imp. 166, 25, 169, 1. INDEX NOMIXUM. 531 lulianus imp. 22. 192, 15. 195 — 199. 378, 5 ; f r. : Dalmatius (perperam), Gallus. lulianus episc. Alexandr. 167, 5. lulianus consul et patricius 235,20. lulianus (legatus) 236, lo. lulianus miles^'^ exercitus Caesaris) 127, 15. C. lulius Cesar 10, 20. 17. 64, 20. 125 — 128. 135. 196,5. 219, 10. 269, 30. 472, 35. 490. lulius r. Maximinus, Fhilippus. lulius I. papa 194, 10. 378,5, 465,30. 466, 1. luppiter 42, 20. 53, 35. 102, 35 ; Dido- neus (Dodoneus) 472, 1. lurus (mons), Schweizer Iiira 263,5; lura mons, vulgariter Hawen- stain LXII, 35. lustinianus I. imp. 24, 25. 233 — • 235,30.236,5.379,5.477; uxor: Theodora; sororis fil. : lu- stinus II; avunc. : lustinus I. — lustinianae leges 233, 15. lustinianus II. imp., fil. Constan- tini IV. imp. 25, 20. 244. 245. 380. 478, 15; fil.: Tiberius. lustinianus 237, 15. lustinus I. imp., Isauricus vel Illyri- cus 24. 231,35 — 233,1. 379, 1; sororis fil. : lustinianus I. imp. lustinus n. imp., filius sororis lusti- niani I. imp, 24, 25. 236. 237. 379, 10; uxor: Sophia. lustinus consul, fil. Germani patricii 234, 25. lustinus breviator Pompei 7, 5. 12, 20. 50. 52, 30. 104, 15. lustinus (Christianus) philos. 162, 25. 163, 25. lustusepisc.Alexandr. 161,35. 162,5. lustus episc. Hierosol. 160, 25. lutha V. Itha. luvavienses, luvaviensis eccl.v. Salz- burch. luvenalis (poeta) 74, 5. luvenalis episc. Constantinopol. (per- peram) 214, 10. luvenalis episc. Hierosol. 216, 20. I£e-, Ri-. Cf. C. ; Kerloh comes (Baioar.) 469, i5. in Kiburg, castro (Kanton ZUrich), comites: Rudolfus (I. rex), Albertus (I. rex). s. Kilianus, Kylianus 25, 20. 244, 30. 478, 20. I.. Labdon iudex Hebr. 58, 1. 62, 25. Labezlaus, Labezelaus, Lauzlaus, (Wladislaus II.) dux Boem. 351. 363. 367; uxor: (xerdrudis. Lacedemonii 15, 5. 16, 30. 88, 30. 89, 20. 91. 92. 94, 1. 102, 15. 106,15, 113,10; reges: Leoni- das, Pausanias, Agesilaus ; Lace- demonii: Chilon, Xantippus. Lactantius 73, 5. Lagus 122,30; fil. : Ptolomeus. Lambertus, Lanbertus, Lam- pertus, Lanpertus. Lambertus rex Ital., imp., fil. \Vi- donis imp. 28, 20. 273. Lambertus v. Honorius II. papa. b. Lambertus episc. Traiect. (Leod,) 25,15. 183,1. 244,20. S. Lamperti monast., St. Lambrecht Karintiae (hodie Stiriae) 486. 487, 1. Lamech 41, 10. Lamenitin: Anna. Lampares, Lampheres, rex Assyr. 56, 10. 67, 1. Lampertus v. Lambertus. Lamprides rex Assyr. 67, 15. Lanbertus v. Lambertus. Lando papa 382, 20. Lanpertus v. Lambertus. Lantfridus dux Alemann. 246, 25. Laodicia civ. Asiae 155, 15. Laostenes rex Assyr. 67, 10. Laphitae 55, 5. Lateran(us) 388, 40; Lateranense palatium Rom. 299, 10. 303, 1. 367, 10; cf. S. lohannis, S. Sal- vatoris eccl. Rom. Latini 62, 1. 64, i5. 354, 10. 364, 15. 374, 25; Latinus rex 61, 20; re- ges: V. Alba, Latium; Latina lingua 62,15; Latinae litterae 56, 15. 475, 35; Latinum elo- quium 151,15. 230,5; Latinum 215, 1 ; Latine 265, 30. 417, 10. Latinorum confessores 207, 14—15. 34* 532 IXDEX NOmNUM. Latinus rex Latii, fil. Fauni 57, i. 58,10. 61, 15. 374, 10 ; filia: Lavinia. Latinus Silvius rex Albae 64, 15. 374, 15. Latium 5, 30. 57,30. 61, i5. 374, lo; reges: Latinus, Eneas, Asca- nius ; cf. Alba. Laudunum civ,, Laon 249, i. — Laudunensis dioc. 329, 25. 484, 15. Laureacense, Laureacensium, Lor- sacense monast., Lors, Lorsch prope Rhenum (Hess. Kr. Betis- heim) 255. 269,25. 273,5. S. Laurentii mart. basilica extra muros Romae 475, 15. Laurentius antipapa, episc. Luce- rinus {inimo Nucerinus) 231. b. Laurentius martyr 20,35. 172,1. Laurentum 5, 30. 12, 35. 58, 5. 374, lo. — Laurentes 56, lo. 57, 30 ; r e g e s : Italus, lanus, Saturnus, Picus, Faunus. (Lavinia) filia Latini regis, uxor Eneae 58, lo. 61. Leander 237, 40. Lech fl. V. Licus. Lentulus consul 126. 127, 25. Lentulus v. Cornelius. Leo I. imp., Bissa ortus 24, 5. 221. 232,20. 378,25; uxor: Verena; f i 1. (perperam) : Leo ; f i 1 i a : Ariagne. Leo II. imp., fil. Zenonis imp. 221, 30. Leo III. Syrus, imp. 25. 247. 248. 880; fil. : Constantinus. Leo IV. imp., fil. Constantini V. imp. 26,20. 254. 381; uxor: Hirene; fil.: Constantinus. Leo V. imp. Constantinopol., fil. Bardi patricii 257, 5. Leo VI. imp. Constantinopol. 469,5; fil. : Constantinus. Leo qui Leontius imp. 25, 20. 245. Leo fil. (perperam) Leonis I. imp. 221, 10. Leo I. papa 23, 35. 216, 20. 219, 15. 220,5. 378,25. Leo II. papa 380, 5. Leo III. papa 26, 30. 27,5. 255,20. 256. 258. 381,10. Leo IV. papa 382, 1. 478, 35. Leo V. papa 382, 15. Leo VI. papa 383, 1. Leo VII. papa 383, 5 ; cf. Stephanus VII. papa. LeoVIII. papa 29,25. 276,30.286,5. 287. 383. Leo IX. papa, Bruno episc. Tull. 30. 300. 301. 384. 469. 479, 10. Leo X. papa 389, 5. Leodegarius episc. Autisiodor. 238, 15. 239, 1. Leodium urbs Belg., Liittich 32, 5. 244,20. 323,20. 324, 15. 334, 20; synodus (a. 1131) 335, 1; Leo- diensis episcopatus LXXVIII, \b\ cf. Traiectensis eccl. Leonidas rex Spartan. 14, 25. 87. Leonides martyr 167, 1 ; fil. : Ori- genes. Leonina urbs, civ. (Romae) 310, 10. 326, 15. 478, 35. Leonis mons, S. Leo pi^ope S. Ma- rino (circ. Urbino) 285, 30. 286, 20. Leontia uxor Phocae imp. 240, 5. Leontius r. Leo. Leopaldns, Lupoldns. Leopaldus (Liupoldus) dux Baioar. 276,5; fil. : Arnolfus. Leopaldus (II.) fil. Alberti march. Orient. 30,20. 298. Leopaldus III. (IV.) marchio Orient. 4,25. 317, 1. 321, 10. 331. 333, 10. 340, 10. 342, 10. 347, 5. 351,1; uxor: Agnes; liberi: Albertus, Heinricus, Leopaldus, Otto, Gerdrudis; soror: Grer- berga; mater: Itha. Leopaldus IV. (V.) marchio Orient., dux Baioar. 33. 347,5 — 351,1. Lupoldus VI. (VII.) dux Austr. et Stiriae 488, 1 ; fil. : Fridericus. Letalfus (Liudolfus) fil. Ottonis I. regis et imp. 29, 10. 280, 35. 281. Leucippus rex Sicyon. 49. Levi filii 413. Levinus v. Livianus, Valerius. Liber v. Bachus. Liberius papa 22, 20. 194. 200, 25.. 378. Libiae episcopi 198, 20. Liburni 57, 20. Licaonia insula Tiberis Rom. 289, 15. Licerius (Glycerius) imp. Roman.^ episc. Salon. 221, 30. { INDEX NOMINUM. 533 Liceus deus Archadum 60, i. M. Licinius consul 135, 30. Licinius imp. 21, 30. 22. 1S4 — 187, i. 377,25; uxor : filia Constantii I; f i 1 i i : Constantius (perperam), Licinius. Licinius caesar fil. Licinii imp. 22,5. 187,1. Licus, Lech, fl., 281. 349, 5. 350, 20. Lidius (Lindius) : Cleobolus. Ligeris fl.; Loire 174, 10. 224, 35. 241, 20. 262, 10. 263. 265, i5. 267,20. 294,25. 481,15. Liguria 219, 10. 222, 10. 326, 10; caput: Mediolanum. de Limburg dominorum ducatus 281, 25. Limniades 53, 35. Lindius v. Lidius. de Liningen , Linnig , Leiningen, Alt- et Nieder- (Rheinpfalz, BA. Frankenthal), comes: Emicho. Linternum v. Liternum. Linus papa 155, 10. 158, 25. 376, 1. 473, 20. Linus theologus (Grec.) 56, 5. Liris fl., Liri 102, 25. Liternum, Linternum, Amirtenum, opp. (Campaniae), Patria vicus 114. 115,5. Liudolfus V. Letalfus. Liupoldus V. Leopaldus. Liuprandus rex Longobard. 247, 5. 248, 15. (Liutgardis) filia Ottonis I. imp., uxor Conradi ducis 281, 20. Livianus v. Valerius. M. Livius Salinator consul 111,30. Lodewicus v. Ludewicus. Lombardi, Lonbardi v. Longobardi. Longianus v. Artaxerses I. Longinus fr. Zenonis imp. 230, 20. Longinus (exarcha Ravenn.) 236, 25. Longobardi 24. 215, 5. 235, 5 — 237, 30. 243. 247, 5. 248, 15. 250, 1. 252. 254. 270, 1. 273. 277, 10. 285, 10. 382, 15. 459, 25. 481, 20. 482,10. Z/X/7,40; Lonbardi 7, 25. 492,1; Lombardi 482, 5 ; reges: Alboin, Otharius (Authari), Gri- maldus, Liuprandus, Aistulfus, Desiderius ; Lombardi : Grego- rius X. papa, Adrianus V. papa. — Longobardia 34, 30. 237, 5. 268, 25. 269, 15. 273, 1. 274, 10. 326, 10. 458, 10. 459, 30. 462, 20. Longobardorum historia (Pauli) 467, 30. Lors, Lorsacense v. Laureacense monast. Losenstain arx, Losenstein ad Enns fi. (Ober - Oesterreich) LXXIX ; de Losenstain barones LXXVIIIy 35. LXXIXyb; V. Styra. Loth 11,25. 48. 157,15. 211,30; c 0 n s o b r. : Abraham. Lotharingia 29, 1. 259, 25. 262. 263, 1. 268. 272. 274, 5. 304, i5. 311, 5; reges: Lotharius II, Zuendebaldus ; d u c e s : Gisil- bertus, Gozilo, Gotefridus (Bar- batus), Gotefridus (de Bouillon), Heinricus (de Limburg) ; p r i n c. : Herimannus (comes Luxem- burg.) ; cf, Belgae. — Lotharin- gus : Albertus I. archiep. Mogunt. Lotharii regnum 273, 15. Lotharius I. rex Franc, imp., fil. Ludewici I. imp. 27. 258. 259. 262. 268, 35. 381, i5._ 382, 1. 491,30; filii: Ludewicus, Lo- tharius, Karolus. Lotharius II. rex Franc. , fil. Lo- tharii I. imp. 27. 262,20—266. 270,5; uxor: Thieberga; con- c u b i n a : Waldrada ; f i 1 i a : Gisila. Lotharius rex Ital. (perperam imp.^ 280,30. 285, 10. 383,5; uxor: Adalheida. Lotharius dux Saxon., rex, II. imp., fil. Gebehardi com. 32. 304, 5. 329, 10. 333. 334, 20 — 340. 343, 10. 344,10. 348,1. 349. 351, 15. 385. 461,5; uxor: Kichiza; filia: Gerdruda. Lotharius v. Clotharius. Lucani 97, 5. 101, 10. 266, 10. — Lucania 27, 30. 103, 10. 266. Lucanus (poeta) 57^ 20. 121, 5. 128, 25. 300, 1. 475, 20. Lucas evang. 43, 1. 149. 150, 1. 151, 15. 154, 15. Lucas castellum Aquitaniae, Loches (dep. Indre et Loire) 249, 5. Lucenses (Lucca Tusciae) 293, 1. 355. 356 ; Lucensis e p i s c. : Alexander II. papa. 534 INDEX NOMINUM. Luceria (civ.), Lucera 243, 20. Lucerina (immo Nucerina) civ., Nocera 231, 10 ; e p i s c. : Lau- rentius. Lucianus sac. 213, 15. Lucifer 402, 25. Lucilius 114, 20. (Lucius), Lutius Aurelius Commo- dus imp. V. Aurelius (Verus). Lucius consul v. L. Mumius. Lucius I. papa 171, 25. 377, 5. Lucius n. papa 33, 25. 34, 1. 357, 15 — 359. 385, 10. Lucius III. papa 386. 3S7. Lucius, Lutius, Arrianus episc. Alexandr. 200, 25. 201, 1. Lucretia, Lucrecia 14, 10. 78. 84, 1. Ludewicus, LMewicus, Lud- wicus, Ludovicus, Lodewicus. Ludewicus I. rex Aquitan., Franc, imp., fil. Karoli Magni imp. 27, 6. 255, 1. 257, 30 — 259. 381, 15. 469,5. ^78, 35 (perperam). 491,30; uxor: ludith; filii: Lotharius, Ludewicus, Karolus, Ludewicus II. rex Franc. , Ital., imp. , fil. Lotharii I. imp. 27. 262. 263,1. 265,20 — 267. 382. Ludewicus III. rex Burgund., Ital., imp., fil. Bosonis regis 28. 273. 274, 15. 285, 10. 382. Ludewicus II. (Germanicus) rex Baioar., Franc. orient., fil. Lude- wici I. imp. 27. 258, 20. 259. 263, 5. 265, 5. 266, 5. 268. 269. 491,30; filii: Karlomannus, Ludewicus, Karolus. Lodewicus III. rex Franc. orient., fil. Ludewici II. regis 28. 268. 269. Lodewicus IV. (Puer) rex Franc. orient., fil. Arnulfi imp. 28. 274. 276 ; f r. (fabulose) : Conradus. Lodewicus II. Balbus rex Franc. occid., fil. Karoli II. imp. 28, 1. 268,30.270,5. 272,25; filii: Lo- dewicus, Karlomannus, Karolus. Lodewicus III. rex Franc. occid., fil. Lodewici II. Balbi regis 268, 30. 269, 1. 270, 5. Lodewicus IV. rex Franc. occid., fil. Karoli III. regis 29, 5. 280; u X o r : Gerberga. Lodewicus VI. rex Franc. 339, 20. 340,15 — 341; fil. : Lodewicus. Lodewicus VII, rex Franc. , fil. Lodewici VI. regis 34, 25. 248, 5. 341, 15. 357, 15. 364, 5. 365, 5. (Ludewicus IX.) rex Frsnc. 462, 25 ; f r. : Karolus. Ludewicus I. dux Baioar., fil. Ottonis I. ducis 283, 20. Ludwicus II. dux Baioar., fil. Ot- tonis II. ducis 462. Lugdunum urbs, L//on 165, 5. 169, 1. 195, 10. 268, 35. ' 388, 20. 461, 30. — Lugdunenses 165, 5 ; Lugdu- nensis primas 294, 10. 296, 1 ; pontifex 269, 1 ; e p i s c, et archiep, : Photinus, Hireneus, Petrus ; concilium * (a. 1245) 461, 30. — Lugdunensis Gallia 277, 5, 279. 293, 20 — 295 ; Lugduni Gallia 295, 15. Luprammus archiep, Salzburg. 482, 20. Lupoldus V. Leopaldus. Lupus dux Gaschonum 254, 5, Lutacius consul 108, 20. Luter, Luther, monast.*, Konigs- lutter (Braunschiveig) 340, 1. 349, 20. Luxoviensis (Luxeuil, dep. Haute- Saone) a b b a s : Columbanus. Luza, lerusalern 162, 30. Luzi (Ruzi) 469, i5. Lybia v. Libia. Lycaonia v. Licaonia. Lycia 99, 1. 158, 15; rex (per- peram): Cassander. Lydia 80, 25 ; rex : Cresus. m. Macedones 16,30. 45,5. 68,1. 93, 15. 94. 96, 20. 98. 113. 227, 1, — Macedonia 118, 10. 172,25 — 173. 217, 5 ; Macedonicum regnum 82, 10; reges: Amintas II, Phi- lippus II, Alexander Magnus, Philippus V. — Macedonicum bellum 17, 5. 113, 10, 121, 1, Macedonius (haeret.) 203, 20, Macer v. Macrinus. Machabei 15, 20. 17, 1. 86,5. 99, 10. 116,16. 117. 123,15. 162,25; cf. ludas, lonathas, Symon ; Macha- INDEX NOMIXUM. 535 beorum historia 117, i ; liber 99, 5 ; libri 892, i5 ; liber secundus 156,15; scriptura 118, i. 3Iachaleus v. Mathaleus. Macharius patr. Antioch. 244. Macharius episc. lerosol. 465, 30. ^Macharius herem. 60, 15. Macharii duo herem. 200, 30. Macherus castelhim (Machaerus Peraeae) 146, 1 5. Macrinus, Macer Opilius, imp. 169, 15. 376,20. Madburgensis v. Magdeburgensis. Madeus fil. lafeth 41, 20. Madian 431, 35. Madidus (Medius) rex Med. 69, 5. 70,5. Maeotis v. Meot. Magdeburgensis, Madburgensis me- tropolis , Magdeburg 288, 10 ; archiep. : Heinricus I, Nor- bertus. Magi, reges Pers. 14, 20. 84, 25, 85, 5. 96, 15. Magnentius imp. 195 ; f r. : Decen- nius. — Magnentiani duces 195, 5. (Magnus) rex Daniae 32, 25. 336, 5. Mago fil. Hamilcaris 111, 15. Magog 41, 15. Magoges, qui et Scithae 41, 15. Magontia, Maguntia v. Moguntia. Magthaleus v. Mathaleus. Mahmet 25, 10. 241, 15. 317, 20. 318. Mahtilda, Mahtildis, filia Heinrici I. regis Angl. , uxor Heinrici V. imp. et Gotfridi com. Andegav. 329, 10. 341. (^lahtilda), Mehthilda (marchio- nissa Tusc), filia Bonifacii march. 301, 35 — 302, 1. Maia filia Athlantis 51,25; fil.: Hermes Egyptius seu Trime- gister. Maiorianus v. Mauronianus. Malachias proph. 14, 20. 85, 15. 86, 25. 413, 1. Malalehel 41,5. M. Mallius (Manilius) consul 115,20. Mamirtus rex Assyr. 67, 5 ; Amin- tus 51, 15. Mammea 169,25. 170,5; fil. : Aure- lius Alexander imp. Mammilus rex Assyr. 67, 10. Manae vel Sella rex Israel. 69, 5. Managaldus (de Lautenbach) doctor 227, 20. Manasse rex lud. 69, 10. 74, 15. Manasseas v. Nicolaus Damascenus. Mancinus consul 118, 20. Mandri (Mardi) 97, 10. Manes Perscs, haeret. 21, 5. 173. Manethon (historiogr.) 40, 25. Manichei 21, 5. 173, 25. Manilius v. Mallius. Manlius v. Boetius. Manuel I. imp. Constantinopol., fil. lohannis II. imp. 33, 15. 354. 355. 366, 20 ; u x 0 r : Bertha. Marathus rex Sicyon. 62, 30. Maravia, MdJiren 351,5. 363,15; Moravia 268, 20. — Marahenses 272, 10; rex: Zuendebaldus ; Maraviensis c 0 m e s : Conradus (de Znaim). b. Marcellini v. b. Petri et Marc. basil. Rom. Marcellinus papa 178, 25. 377, 15. 474. Marcellinus v. Marcellus papa. Marcellus consul 125, 25. M. Marcellus 17, 30. 128. Marcellus v. Claudius. Marcellus I. papa 178, 25, 377, 20. 474; Marcellinus 176,5. Marchia orientalis 275, 15. 298, 20. 351,1. 469,20; march. : Alber- tus, Leopaldus (II.) , Ernustus, Leopaldus III, Leopaldus IV, Heinricus II ; m a r c h i o n i s s a : Itha ; cf. Pannonia superior. marchia Theopaldi (de Vohburg) 319, 20. Marcianus, Martianus, imp. 23, 30. 24, 1. 216, 20. 217, 1. 219, 20. 220, 30. 221, 5. 378, 25._ 486, 5. Marcion, Martion, heresiarcha 163, 20. 164, 20. Marcius v. Ancus. Marcomedes princ. Franc. , fil. Priami 224,20; fil.: Phara- mundus. Marcus Antoninus v. Antoninus, Commodus. Marcus Aurelius Antoninus v. An- toninus Pius. Marcus fil. Tullii Ciceroiiis 114, 10. Marcus v. Ancus. 536 INDEX NOMINUM. Marcus papa 378, i. Marcus evang., I. episc. Alexandr. 19, 5. 151, 15. 154, 1. Marcus II. episc. Alexandr. 164, i. Marcus episc. lerusalem. 162, 5. Mardi v. Mandri. Mardochei historia 90, 20. Mardonius 87, 20. Maria virgo 141,20. 478,25. 491,5; fil. : lesus Christus. (Maria) filia Philippi regis Roman., uxor Heinrici II. ducis Brabant. 387, 40. S. Mariae eccl. Aquisgrani 257, 10. 290, 1. ^ b. Mariae virg. eccl. Edissae 357, 5. S. Maria Maior, eccl. Rom. 299, 10. S. Maria Nova eccl. Rom. 479, 1. S. Mariae eccl. Spir. 297, 20. Maria - Hof v. Host. Marinus comes 218, 10. Marinus I. papa 382, 5 ; Martinus II. 382, 30. Marinus II. papa 383, 5 ; Martinus III. 383, 25 ; Mercurius II. 383, 25. Marinus legatus apostol. 280,25. Maris episc. Calcidon. 196. Marius, Gaius, consul 119. LIX, 25. Marius. Gaius 120, 30. M. Marius 120. Marius usurpator imperii 173, 10. Marius (miles) 467, 15. Marothonii (Marathon) campi 86, 20. Marquardus dux Karint. 486 ; f il. : Heinricus. Marra urbs Syriae, 3faarrat-en- Numan 314, 10. Mars 70,20. 71,5; = belluni 82, 1. 305, 15. 489, 20. 491, 30. Marsana, Meerssen (Niederl. Prov. Limbtirg) 266, 5. Martianopolis v. Merseburch. Martianus v. Marcianus. Martina uxor Heraclii imp. 240, 30. 243, 1. Martinianus martyr 155, lO. Martinopolis v. Merseburch. S. Martini eccl. parroch. im Reitt (Greuth prope Neiimarkt Stiriae) 486, 15. b. Martini eccl. Turon. 225, 30. 262, 15. Martinus I. papa 25, 10. 243. 380, 1. Martinus II. v. Marinus papa. Martinus III. v. Marinus II. papa. Martinus IV. papa 386, 1. LXXIV,b. LXXVI, 25. Martinus episc. Turon. 23,15. 204, 15. 210,25. 225. 476,15. Martinus 449, 20. Martion v. Marcion. Marzabonas iudex 241, 5. Masinissa rex Numid. 116, 10. Massilia urbs, Marseille 120, 10. 184, 1. — Massilienses , qui et Focenses 126, 5. Maternus episc. Trever. et Colon. 151, 25. 152. Mathaleus, Magthaleus (Machaleus), rex Assyr. 67, 5. Matheus apost., evang. 150, 10. 151, 15. 155, 1 ; corpus 479, 9—10. Mathfridus comes (Lotharing.) 274, 10. Mathias rex Ungar. LXXVII, 35 ; u X o r : Beatrix. Mathias 156, 10 ; fil. : losephus. Matusalam 41, 10. b. Maurelio episc. Andegav. 263,30. Mauricius, Mauritius, imp. 24, 35. 25,1. 237,35 — 239. 379,15. 468. 477.478,5; uxor: Constantina; gener: Philippicus. S. Mauricius martyr 176. 482,15. S. Mauricii basilica August. 483, 20. S. Mauricii familia (Altahensis) 484, 5. Maurorum gentes 201, 30. Mauronianus (Maiorianus) imp. 221, 10. Mavortius dux 215, i5. Maxentius imp. , fil. Maximiani Herculei imp. 21,30. 183,20 — 185. 377, 40. Maximianus Herculeus imp. 21. fl 175.178.183.184,1.186.377,20. * 491,5; liberi: Maxentius, Fausta; privigna: Theodora. Maximianus v. Galerius, Maximinus. Maximilianus , Maxaemilianus , I. imp. 889, 5. 458, 5. S. Maximini monast. (Trever.) 194, 25. Maximinus seu Maximus, lulius, Trax, imp. 20,25. 170; Maxi- mianus 377, 1. Maximinus, Galerius Maximus Ger- manicus Sarmaticus, imp. 21,30. INDEX NOmNUM. 537 22,1.179,1. 184,10—186. 465,3o (Maximus). Maximinus v. Galerius. Maximinus episc. Trever. 194. 465, 40. Maximus imp. 204. Maximus (Petronius) imp. 219, 20. 220,1; uxor: Eudoxia. Maximus v. Maximinus. Maximus II. episc. lerosol. 465, 30. Maynhardus comes Tirol. 462, i5; uxor: Elisabeth. Mazazel 23, i5. 210, 35. 211, 1 ; f r. : Gildo. Mecenatiana turris (Rom.) 153, 15. S. Medardi monast. Suession. 262, '10. Medea 54, 1. Medi 5, 25. 10, 15. 18. 41, 20. 65, 30. 66. 68, 1 — 70. 82, 5. 84. 99, 35. 101,15. 117,10. 129,15. 134,30. 138, 25. 223, 25. 227, 1. 260, 15. 285, 20. 357, 1 . 364. 365 ; r e g e s : Arbatus , Sosarmus , Madidus, Cardices, Dioces, Frahortes, Dyo- cles, Astyages, Darius, Arfaxat; V. Persae ; rex seu soltanus 357, 1 ; Medus : Arbatus. Mediolanum caput Liguriae, 3Iai- land 34,30. 173,15. 178,25. 207,5. 219,10. 296,5. 458,10. 459,25. 460, 5 ; territoria 296, 10. — Me- diolanenses 3, 10. 32, 20. 200. 1. 296,30. 334,5. 335,15. 336,20; episcopi etarchiep.: Dio- nysius , Auxentius , Ambrosius, Walbertus, Aribertus, Anselmus, Medius v. Madidus. Meginensis pagus 268, 15. Meginwardus (perpei-am Regin- hardus^ episc. Frising. 385, 20. Mehthilda v. Mahtilda. IMeinhardus v. Maynhardus. Melanthus rex Athen. 61, 35 ; cf. Mesantus. Melchisedech 364,25. 365, 1. Melciades papa 178, 30. 185, 10. 377, 20. Melito episc. Sardensium 164, 30. Melpha civ. , Melfi (Basilicata) 340, 10. Memphis, postea Babylonia nova dicta 85, 1. 313,5; Mempheorum rex seu ammiraldus 314, 30 (seu Alexandrinorum). 317,5; Mem- pheorum episc. 313, 10. Cf. Ba- bylonii. Menander haeret. 160, 30. 162, 10. Menestarffer v. lohannes. Mennon v. Artaxerses II. Meotidis paludes 202, 20. Mercurius nepos Athlantis 12, 15. b. Mercurius martyr 197, 15. Mercurius v. lohannes II. papa, Marinus II. papa. Merevingus v. Merovingi. Meroveus rex Francorum, fil. Clo- dii regis 225, 5. 249, 35. 277, 15. Merovingi 249, 35. 250, 10. 277 ; Merovingi Franci 225, 5 ; Mere- vingus: Hildericus. Merseburch palatium , Merseburg 279, 15; Martianopolis 288, 5; Martinopolis 279, 15. 319, 5. Mesantus rex Athen. 61, 20. Mesapus rex Sicyon. 50, 5. Mesia 217,5. — Mesii 139,20. Mesopotamia 45, 15. 126, i5. 136, 15. 150,15. 173. 178,15. 194,25. 198. 356,20. 468,40. Messias 431,20; Messyae regnum terrenum 419, 25. L. Metellus consul 106, 25. Metellus 119, 10. Methodius 6, 5. Methusalem v. Matusalam. Metis, Meiz 151,20. 264, 10. 332,5; Mettis467,io. — Metenses241,i5; Metensis eccl. 244, 15 ; episc, 466, 20 ; e p i s c. : Clemens, Ar- nolfus, Metrodorus presb., haeret. 164, 20. Mettis V. Metis. Micenae (civ.) 12,35. 56,5; rex: Agamennon, Michahel (archang.) 444, 25. Michahel I. imp, Constantinopol., gener Nicephari I. imp, 27, 1. 257. Michahel III. imp. Constantinopol., fil. Theophili imp. 27, 15. 262, 10. 263,1. ad S. Michaelem monast, v. Host. S. Micheae proph, corpus 467, 10. Milesius (MiletJ: Thales. Miletius episc. Antioch. 208,5; Miletus 196, 10. Miliada (Miniada) 40, 5. 538 IXDEX NOMINUM. Milvius V. Mulvius pons. Minerva 12, 5. 52, 15; = Athena 52, 20 ; Tritonia vocata 50, 5. Minores fratres 388, 30. Minotaurus 12, 30. 54, 30. Minutius consul 88, i5. Misico II. dux (rex) Polun., fil. Bolizlai I. ducis 292. Mitius Armenius imp. (usurpator) 243. Mitreus rex Assyr. 67, i. Mitridates (Magnus) rex Ponti 17,5. 121. 122. 472, 15; f il. : Farnaces. — Mitridaticum bellum 121, i. 122, 10. Mochus (historiogr.) 40, 25. Modigisilus (Godegiskl) dux Wan- dal. 215, 10. Modoycum , sedes Italici regni, Monza Lomhardiae 334, lo. Moesia, Moesii v. Mesia, Mesii. Moguntia , Mogontia , Maguntia, Magontia civ. , Mainz 139, 25. 140, 1. 170, 1. 173, 10. 257, 15. 301, 15. 318. 319, 10. 321, 20. 322, 10. 329, 10. 333, 5. 343, 15. 344, 1. 467, 10; monumentum Drusi 140, 1. — Moguntin(ensis) dioc. 255, 30 ; Maguntina eccl. 282, 20 ; Maguntinus, Mogontien- sis archiep. 343, 35 ; Moguntini, Magontinenses a r c h i e p. : Boni- facius, Hatto, Hildebertus, Willi- gisus fperperam Wilhelmusj, Rothardus, Albertus I, Albertus II, Conradus. Molvius V. Mulvius pons. Monasteriensis (Milnster Westfaliae) e p i s c. : Ekibertus. Moniraical dux Pers. 87,25 (confuse). Montis Peligardi comitatus, Moni- pelgard LXII, 40. Moravia v. Maravia. Morimundensis (MoiHmund Bur- (jundiae, prope Langres) mon. : btto. Mosa fl., Maas 259, 25. 294, 10. 324,10. 481,15. Moseburga, Jloosburg (Oberbajjcrnj BA. Freising) 252, 5 ; e c c 1. : b. Castuli. Moseburc castrum (Karintiae), Moosburg inter Klagenfurt et Villach 269, 15. Mosella fl., Mosel 47, 10. Moyses 8, 5. 12. 13, 10. 42, 1. 45, 15. 50,25.51,20. 52,30 — 54,5. 62,25. 406,20. 409,10.411,30. 440, 15 ; fil. loseph 52, 35. Moyses herem., episc. 22, 35. 200, 30. 201, 1. Muldorf, Milhldorf prope Inn fl. (Ober - Bai/ern) 469, 10. Mulvius, Milvius, pons (prope Ilo- mam) 166, 30 ; Molvius pons 184, 35. L. Mumius (Mummius) consul 116, 10; Lucius 116. 117, 5. Mundus sceleratus (Rom.) 145. Mursa v. Zmirna. Musa 59, 1. 62, 5. Museus theologus (Grec.) 56, 5. Mussa civ., Mosul 45, 15 ; cf. Nina seu Ninive. Mutinum (Mutina), Modena 135, 10. Mutius (Scaevola) 14, 10. 79. Mycenae v. Micenae. Mytileneus v. Eleneus. N. Nabis V. Navis. Nabuchodonosor rex Chaldeorum 14, 15. 66, 15. 70, 1. 138, 25, Nabuchodonosor II. (Cambises?) 83, 30. 84, 5. Nachor fil. Saruch 43, 5: fil.: Thare. Namnetis civ., Nantes 262, 10 ; episc. 262, 10. — Namnetensis prov. 265, 15. Narbona civ. , Narbonne 247,5; Narbonensis: Carus imp. — Nar- bonensis prov. 212,30. 294. 295, 1. Narcissus episc. (August.) 177, 20. Narcissus episc. Hierosol. 167, 10. Narniensis v. Narsiensis episc. Narses patricius 24,30. 236. 237,25. Narseus rex Pers, 175, 10. 178. Narsiensis fiVarw?' Umbriae) episc: lohannes XIII. papa. Nave 54,10; fil. : lesus. ,^ Navis (Nabis Lacedemon.) 113,15; fil. : Armides. Nazanzenus (Nazianz Cappadociae) e p i s c. : Gregorius. de Nazowe, Nassowe, Xassau castro, comes: Adolfus (rex Rom.). INDEX NOMIXUM. 539 Neapolis urbs, Neapel 220, 15. 286, 30. 243, 20. 463, 1. Neapolis Palestina (Sichem), Na- buliis 163, 25. Nectanabis magus, rex Egypt. 95, 1. Nectarius episc, Constantinopol. 207. Nemroth fil. Chus 41,25. 42. 45, i5. Neocesarea 234, 25. Neoroma (= Constantinopolis) 191,5. Nepos patricius, imp., fil. Nepotiani, 221, 30. 222, 5. Nepotianus fil. sororis Constantini I. imp. 195, 1. Nepotianus 221,30; fil. : Nepos. Neptunus 52. Nero Cesar aug., imp. 19. 153 — 156. 159,10. 160,15. 165,1. 166, 35. 170,5. 171,5. 172,15. 174,10. 175, 20. 179, 10. 181, 30. 375, 10. 394,5. 473,25. Nero V. Claudius. Neronis domus Aurea (Rom.) 19, 30. 160, 20. Nerva imp. 19, 30. 160. 376, 5. Nestoriana haeresis 216, 25. 230, 1 ; Nestorianus : lohannes presb. Nestorius (episc. Constantinopol.) 214. Neumenes (Eumenes) episc. Alex- andr. 162, 5. Neustria 249, 10 ; quasi nova Austria, nunc Francia appellata 481, 15. Newnmarth , Neumarkt Stiriae 486, 15. b. Nicasius episc. Rem. 221, 1. Nicea civ. (Bithyniae) 198, 25. 199, 20. 247,15. 311,30. 322,5. 476, i; Nicea synodus (a. 325) 137, 10 ; Niceum concilium (a. 325) 191,20, 198, 35. 200, 10. 313, 15. 465, 25 ; Nicenum concilium (a. 325) 22, 10. Nicepharus I. imp. Constantinopol. 26,35. 27,1. 256; gener: Mi- chahel I; f r. : Etius. Nycephorus, qui et Georgius, (hi- storiogr.) 465, 15. Nicolaus, Nycolaus. S. Nycolai eccl. Barensis 340, 5. Nicolaus Damascenus (historiogr.) 40, 30. 46, 15 ; Manasseas 40, 5. Nicolaus I. papa 27, 20. 264. 265,25. 382,5. 466,40. Nicolaus II. papa 384, 15. Nicolaus III. papa LXXIV, 5. LXXVI, 25. Nicolaus IV. papa 389, 4-5. LXXIVy 10. LXXVI, 30. b. Nicolaus episc. (Myrensis) 478, 10. Nycolaus diac. 161. — Nycolaita- rum haeresis 161, 1. Nicomedes rex Bithyn. 121. Nicomedia, Nycomedia, civ. 178,25. 185,15. 192. 247,20; episc. : Eusebius. Nicostrata 464, 25 ; cf. Carmentis. Nilus fl. 55, 15. 313, 5. Nina v. Ninive. Ninias, Ninus, rex Assyr., fil. Nini 11, 25. 48; qui et Zarameis 66, 30. Ninive 45, 20 ; seu Nina civ., Mussa 45,10; Ninnive 11,20; Ninus civ. 45, 20. Ninus rex Assyr., fil. Beli regis 11. 39,25. 43. 44,1 — 47. 66,30. 71,5. 142,1. 143,10. 489; uxor: Semi- ramis; filii: Zammeis, qui et Ninias, Trebeta. Ninus V. Ninias, Ninive. Nisibinus e p i s c. : lacobus. Noe 11. 39, 25. 41, 10. 45, 20. 188, 20. 411,25. 477,20. 489,15; filii: Sem , Cham , lafeth ; n e p o s : Assur. Noemeticius rex Britton. 27, 20. 263,30; fil. : Herispeius. Nola urbs (Campaniae) 220, 15 ; e p i 8 c. : Paulinus. Nomentana v. Numentana via. Norbertus Coloniensis , archiep. Magdeburg. 329, 25. 484, 15. Norici 34, 20. 139, 20. 316, 15. 337, 10. 343, 30; barones 350, 1, cf. 349,5; Noricus: Heinricus (II. rex et imp.). — Noricae partes 318, 15; inferiores vel Pannonia superior 222, 15 ; Noricus ducatus 283, 20. 319, 15. 349. 351, 15 ; m e t r 0 - p o 1 i s : Ratispona ; Noricus dux 68,15. 384,15; duces: z?. Ba- ioaria. Noricum castrum, NUrnberg ^\^.,\b. Northusen villa regia, Nordhausen 319,1. 540 INDEX NOMINUM. Nortmanni. Normanni 27. 28. 30,30. 255, 25. 262, 10. 265, 15. 267. 269 — 271,20. 272. 301.304,10. 315, 20 ; r e X : Gotefridus ; d u c e s : V. Apulia. Nortmannia 311,5; Normannia 304, 10 ; d u c e s : Wilhelmus, Ro- bertus. Novaria civ. Liguriae, Novara 326, 9 — 10. Novatus (haeret.) 171, 30. Noviomagura, ISfimwegen 257, 15; Noviomagense palatium 269, 20; cf. 257, 15. Nucerina v. Lucerina civ. Numa Pompilius rex Rom. 14,1. 74. 109,1. 139,5. 375,1. 473,5. Numantia, Numancia, (civ. Hispa- niae) 17, i. 118,25. — Numantini 118. Numerianus imp. , fil. Cari imp. 174. 175, 1. 377, 15; socer: Aper. Numidia 16,35. 116, 15; rex: Ma- sinissa. Numitor rex Albae 70, 20. 71, 10. 374,15; filia: Rhea; fr. : Amulius. Numentana (Nomentana) via 473, 25. Nycephorus, Nycolaus, Nycolaitae, Nycomedia v. Nic. Ober V. Altenburg. Occidens 82. 125, 10. 188. 193, 20. 215, 10. 216, 20. 227. 241, 25. 257, 25. 260. 372, 30. 482, 20 ; summus 140, 20 ; ultimus 98, 5. 140, 20. 227, 20 ; universus 97, 30 : Occidentis imperium 204, 25. 207, 15. 211, 10. 221. 229, 1 ; im- perator 222, 5 ; imperatores 322, 10; Occidentis regnum 201,20; Occidentale, id est Romanum, imperium 222, 5 ; occidentalia regna 187,25; occidentales reges 347, 5; populi Franci dicti 313, 20. Ochus V. Artarxerses III. Octavia soror Octaviani, uxor An- tonii 135, in — 20. Octavianus Cesar Augustus imp. 17, 35. 18. 111, 1. 114, 1. 129. 132,25. 135. 136. 138—142. 144. .375,10. 473,10. 476. 490,35; privignus: Tiberius ; s o r 0 r : Octavia. Octavianus v. lohannes XII. papa. Octavianus, Octovianus v. Victor IV. papa. Octodorum , Martignij (Wallis) 176,5. , Odalricus, Odalricus v. Ubicus. Odenatus usurpator Syriae 173, 15; V 174,5; uxor: Genobia. Odilo, Udilo, dux Baioar. 249, 1. 482,10; consanguinea: Suani- hilda. Odingas locus Baioar., Otting ad Inn fl. 269, 5. 274, 1. Odo rex Franc. occid., fil. Roberti 28. 271,20 — 273. ^ Odo II. comes Celticae (Campan. etBles.)30. 295. 296,15; avunc: Radolfus. Odoacer Rugus, rex (Ital.) 10, 25. 24. 222. 223. 229. 236, 20. 378, 40. 491, 15. Oedipus V. Edippus. Offraticus (Ophrateus) rex Assyr. 67, 10. Offusa V. Rodos. Ofratenes rex Assyr. 67, 10. Ogius, Oggius, (Ogyges) rex Eleu- sinae 12, 5. 50, 5. Olibrius imp. 221,25; uxor: Pla- cidia. Olimpias uxor Philippi II. regis Maced. 15, 20. 94, 25. 99, 5; f r. : Alexander. Olimpius Arrianus 231, 20. Olimpus (mons) 103, 1. Oliveti mons 154, 5. Olofernes 83, 35. Oneus V. Tineus. Onias sac. lud. 117, 30. Onorius v. Honorius. Ophrateus v. Offraticus. Opilius V. Macrinus. Orcades insulae, Orkne// 152, 15. Orestes patricius 222 ; f i 1. : Augu- stulus. Oriens 82. 83, 5. 91, 25. 93, 25. 95, 10. 96,20. 97. 121,25. 122,15. 125,5. 126, 25. 136, 15. 138, 5 (reges orienti imperantes). 142. 155, i5. 160. 173,15. 174,5. 175,10. 184,25 (pars caeli). 188, 1. 193, 20. 227. INDEX NOMINUM. 541 231,1. 240,20. 241,25. 257,25. 260. 267, 5. 311, 15. 356, 20. 372,30. 482,15; extremus 364, 30. 365, 10 ; summus 98, 5. 140, 20 ; paene summus 361, 20; ultimus 97,15; paene ultimus 361, 1; Orientis imperium 47, 1. 79, 20. 98, 35. 136, 25. 185, 25. 201, 20. 207, 15. 211,5. 216,20. 222,1; regnum 192, 30. 221, 10; regna 122, 15 ; imperator 203, 15 ; im- peratores 322, 10; reges 117; princeps 233, 1 ; orientalis eccl. 310,20 ; in oriente ecclesiae 171, 30 ; orientales 313, 20. 361, 30. 420, 15 ; populi 312,10; episcopi 20, 15; Oriens (praefectura) 178,30. 179, 1. 185,25. 221,20; praef. : Zenoimp. — Orientales 247,20; praetor: Leo III. imp. Orientalis marchia v. Marchia. Origenes fil. Leonidis 20. 167, 1. 168. 170, 5. 171, 15. 209. Ormisda papa 231, 30. 379, 1. Orosius (historiogr.) 7, 5. 9, 5. 38, 5. 69,25. 80. 100,10. 101.25. 110,5. 113, 1. 115, 10. 116, 10. 212, 1. 213, 20. 294, 10. 323, 5. Orpheus theologus (Graec.) 56, 5. Ortopolis rex Sicyon. 51, 20. Osee rex Israel. 69, 10. 71, 10. Osee proph. 13,30. 64, 10. 71,20. Osius (Hosius) episc. Cordub. 465, 35. Osterhoven , Osterhovensis eccl. canon. secul., monast. ord. Praem. Osterhofen (dioc. Patav.) 290, 20. 344. 483, 10. 484, 20. Ostia (civ.) 74,20; Hostienses episc. c ard. : Otho, Lambertus, Petrus. Ostrogothi, Ostrogoti 23, 30. 202. 215, 5. 217. 221, 20. 228, 30 ; r e g e s : Hermanaricus, Walamir, Theodomarus, Theodoricus, Atha- laricus, Theodatus,Witigis, Totila. (Ostrogotho) filia Theodorici, uxor Sigismundi regisBurgund. 230, 10. Otharius (Authari) rex Langobard. 481,20; uxor: Theodolinda. b. Othmarus (abbas S. Gralli) 253, 20. Othoniel iudex Hebr. 56, 5. 62, 25. Otakarus H. rex Bohem. LXXIX, 5. Ottakarus, Ottacarus, dux Stiriae 486, 20. 487, 1 ; u x 0 r (confuse) : Beatrix. Otto, Otho. Otho imp. 156. 158, 20; Otto 376,20. Otto I. Magnus rex, imp., fil. Hein- rici I. regis 29. 271, 10. 273, so. 276, 25. 277, 10. 280. 281. 284— 288. 290, 20. 291, 10. 383. 482. 491,35. 492,1; liberi: Letalfus, Liutgardis, Otto. Otto II. rex, irap., fil. Ottonis I. imp. 29, 30. 284, 20. 288 — 290,20. 383 ; Pallida mors Sarracenorura seu Sanguinarius dictus 290, 1 ; rufus 383, 35 ; u x 0 r : Theophanu ; fil.: Otto. Otto III. rex, imp., fil. Ottonis II. imp. 29, 35. 289, 10. 290. 383, 20. 483; Mirabilia mundi dictus 290,5; nepos (filius consobrini): Grregorius V. papa. Otto IV. rex, imp., Saxo, fil. Hein- rici Leonis ducis Saxon. 386, 30. 387. 461. Otho episc. (card.) Hostiensis v. Ur- banus II. papa. Otto I. episc. Babenberg. 342, 20. 344, 25. 484. Otto mon. (abbas) Morimund., I. episc. Frising., fil. Leopaldi III. march. Orientalis 1. 3. 4. 6. 11,40. 36,35. 366,25. 369,35. 385. 390,25. XXXV, 1; cf. 348,15. 361,5. 363, 10. 426, 1 ; historia 385, 35 ; cronicae XXXV, 10. Otto II. episc. Frising. 385, 25. Otto (mon. , abbas) de S. Blasio 366, 25. Otto fr. , cellerarius monasterii Zwetl. XXV, 45. Otto VI. comes palat. de Witelins- pach, I. dux Baioar., fil. Ottonis V. cora, palat. 283 ; f i 1. : Ludewicus. Otto II. dux Baioar. 462, 1 0 ; 1 i b e r i : Ludwicus, Heinricus, Elisabeth. Otto dux Polun., fil. Bolizlai I. ducis 292. Otto dux Saxon. 274, 25. 276. 278, 5. 286, 25 ; f i 1. : Heinricus ; n e p 0 s : Albertus. Otto II. dux Suev. 469, i5. (Otto III.) dux Suev., comes de Suinfuret 469, 20. Otho marchio Italicus (Taurin.) 304, 10; filia: Berta. 542 INDEX NOMINUM. Otto V. comes palat. de Witelins- pach, lil. Ekkehardi com. 282, i5. 283, 1. 350, 10 ; filii: Otto, Conradus, Fridericus, Otto. Otto VI. V. Otto I. dux Baioar. Otto VII. fil. OttonisV. com. palat. de Witelinspach 283, 5. Otto VIII. comes palat. de Witilis- bach 387, 40. Otto (IV. de Wolfratshausen) comes de Dizzen 342, 20. 484, 25. Ottones 277, 20. Ovidius 401, 30; quidam poetarum 401, 10. Ovo rex Ungar. 298, 1. 299, 1. Ozia rex lud. 69, 1. Pacatianae episcopi 200, 15. Pachumius herem. 200, 30. Padua, quae et Patavium, urbs Ve- netiae, civ. 13, 1. 57. 354, 1. — Paduani 33, i5. 353, 25. 355. Padus fl., Po 294, 1. 325, 15. 336, 20. Paestana v. Pestana civ. Pafnutius Egiptius 465, 30. palatini Reni comitatus 255, 30 ; palatinus Reni LXXVIII, 20. Palatinus mons (Rom.) 71, 10. 490, 15. Palatium Gothorum locus iuxta prov. Narbonensem 213, 1. Palestina 137, i5. 161, 30. 167, 10. 312, 10. Palestina: Neapolis. Palmatius consul, martyr 169, 30. Pambos herem. 200, 30. Paminas (Pannias) rex Assyr. 67, 1. Pamphilia 99, 1. Pannonia 30, 20. 166, 1. 186, 40. 215, 5. 222, 10. 235, 5. 236, 30. 241,24-25. 257,30. 268,20. 271,25. 311,25. 341,20. 342,10. 476,15; r e g e s : v. Ungaria ; Pannoniae 173,1. 201,15. 298,5. 301; Pan- nonia superior 222, 15. 275, 20. 291,20; march. : v. Marchia orientaiis. — Pannonii 139, 20. 255; Pannonii: lovinianus, Va- lentinianus I. Pantheon, eccl. omnium sanctorum (Rom.) 240, 15. Papia (civ.), Pavia 29, 20. 219, 10. 229,34-35. 252,20. 253,10. 268,25. 280, 35. 285. 287, 25. 337, 1 ; Ti- cinum, Tycinum 23, 35. 219, 10. 222,15. 229,10. 248,15. 254, 15 ; palatium 29, 15. 285, 1 ; e p i s c. : Epiphanius ; Papiensis : lohannes (XV). papa. Papias episc. Hierapol. 160, 25. Papirius consul 15, 25. 100, 15. Papirius consul 101, 1. Paris (fil. Priami) 489, 35. Paris mons in Armenia 40, 5. Parisatis uxor Darii II. regis Pers. 96, 15. Parisius (civ.), Paris 253,30. 272,5. 389, 10 ; e c c 1. : S. Vincentii. — Parisiensis studens 4, 20. Parma civ. 30, 15. 296,25; episc: Kadolus. Parmenio 95, 25. Parnasus mons 52, 1. Partenpirg, Appenninus 337, 25. Parthi 140,25. 155,15. 160,15. 164, 10. 166,35. 169,10. 170,25. 173,1. 174, 30. 195, 25. 234, 25. 464, 25 ; r e X : Vologesus II ; Parthus 18, 10. — Parthicum aurum 126, 15. Parthonopeus 414, 30. Paschalis, Pascalis. Paschalis I. papa 27, 5. 258, 40. 381, 15. Paschalis II. papa 31, 25. 315, 25. 326 — 328. 330, 5. 385, 5. Paschalis (III.) papa, Gwido (Cre- meusis) 386, 15. 387, 30. Pascbasius diac. 231, 10. Patavi (Batavi) 57, 20. Patavi urbs 13, 1. bl ] v. Padua, Patavia, Pictavis. Patavia urbs Baioariae, Passau 57, 25. — Pataviense territorium 350, 20; e p i s c. : Odalricus I, Re- ginmarus, Reginbertus. Patavium v. Padua. Pathmos insula 159, 35. 160, 10. Paulina matrona 145. Paulinus episc. Nolanus 24, 1. 220, 15. Paulinus episc. Trever. 194, 10. 466, 5. b. Pauli apost. basilica Romae 475, 10. b. Pauli monast, ad Aquas Salvias (prope Romam) 241, 10. INDEX NOMINUM. 543 Paulus apost. 19, i5. 48, 25. 60, 30. 130, 30. 131. 149, 20. 158, 20 — 155. 159. 164,35. 166,10. 181,25. 206, 15. 320, 10. 392, 25. 393, 1 — 395,20. 396,1. 401,5. 403. 407. 410. 411, 20. 417, 20. 427, 20. 429, 1. 432, 15. 433, 30. 436, 25. 440,1. 442. 444,25. 473,15; apostolorum princeps 155, 5 ; corpus 474, 15. 475, i5. Paulus I. papa 381, 1. Paulus I. patr. Constantinopol. 466, 1. Paulus II. patr. Constantinopol. 243, 10. Paulus herem. 22, 10. 191, 25. Paulus herem., Antonii discipulus 200, 30. Pausanias rex Spartan. 93, 25. Pausonius (Pausanias) nobilis Maced. 94, 30. Peissenberg v. Peysennperg. Pelagius I. papa 379, 10. Pelagius II. papa 237, 40. 379, i5. 477. Pelasgus rex Sicyon. 61, 15. Pella opp. (Palaestinae trans lor- danem) 157, 15. L. Pelogius (Apuleius) consul 139, 1. Pelopenses (Peloponnenses) 62, 15. Pelops 53, 30. Pelusium (opp. Aegypti) 127, 25. Peni (Poeni) 16. 105. 106,25. 107. 110,15. 111; rex 105,25. 106,1. 111,15; imperator 105. 106,5. 107,1. 110,15; reges (imp.): Hanno, Hastrubales duo, Ha- milcar, Hannibal, Hastrubal ; cf. Cartaginenses, Punicum bellum. Penninae Alpes v. Alpes. . Pentapolis (Palaestinae) 48, 15. Pergama v. Troia. Periander Corinth(i)us 75, 5. Perillus faber aerarius 73, 30. Perleich collis , prope Augshurg 140, 5. Pernhardus v. Bernhardus. Persae 1, 10. 5,25. 14. 15, 15. 24,35- 25, 5. 26, 35. 53, 25. 66, 25. 68, 1. 69, 20. 70, 5. 79, 35. 82, 5. 86, 15. 87. 89. 90,10—92. 95. 96. 98- 99,20. 101,15. 117,10. 129,15. 134, 30. 169, 25. 172, 20. 173, 15. 175, 10. 178, 10. 192, 15. 194, 25. 197. 198, 10. 227, 1. 233, 10. 234, 30. 236. 237, 35. 240. 241, 5. 242,25. 250,30. 260,15. 285, 20. 312. 357. 364 — 360,1. 468, 1. 478,30; reges: Cyrus, Cambises, Magi, Darius I, Xerses I, Artaba- nus, Artaxerses I, Xerses II, Sog- dianus, Darius II. Nothus, Arta- xerses II, Artarxerses III, Arses, Darius III, Xerxes (Ardschir), Sapores I, Narseus, Sapores II, Cosdroas II, Arnulfus (perperam)y Samiardi (Saniardi) fratres; rex seu soltanus .357, 1 ; imp.: Aaron (Harun - ar - Rascliid) ; summus sacerdos, Caliph 312; Persa: Anastasius, Cyrus ; Perses : Cyrus, Manes. — Persis 150, i5. 240, 35. 241; .364,30. 365, 10; Persicum regnum 96, 20. Perseus (heros) 12, 20. 53, 25. Persipolis urbs 96, 20. Pertinax v. Helvius. Pescennius v. Fescenninus. Pestana civ. (Paestmn, Pesto, Luca- niae) 479, 10. Petreius 126, 10. b. Petronellae eccl. Rom. 302, 20. Petronius v. Maximus imp. S. Petri eccl. (in Vaticano) Hom. 256, 5. 289, 1. 299, 6. .301, 25. 310,10. 335,15. .359,20. 360,15; gradus 327, 15 ; fores 326, 15; b. Petri basilica in templo Apol- linis Rom. 475, 10 ; S. Petri card.: Phasimus; S. Petri altare Ro- mae 479, 1. b. Petri et JVIarcellini basilica Rom. 475, 15. Petrus apostolorum princ, papa 19. 149, 25. 150, 10 — 152. 154, 35. 155,5. 159. 160,20. 166,10. 176, 15. 177, 5. 181. 183. 243. 253, 10. 266, 40. 286, 15. 375, 10. 388, 15. 401, 20. 402, 1. 465, 10. 47.3, 15; corpus 468, 10. 474, 15. 475, 10 ; catenae 476, 30 ; sedes 300, 25. Petrus rex Ungar. 298. 300, 20. 301, 15 ; 1 6 V i r : Albertus marchio Orient. Petrus /'. Sergius IV. papa. Petrus fil. Petri Leonis v. Anacle- tus II. papa. 544 INDEX NOMINUM. (Petrus) archiep, Lugdun., card. episc. Ost. V. Innocentius V. papa. Petrus I. episc, Alexandr. 191, i5. Petrus II. episc, Alexandr. 200, 25, Petrus Leonis 334, 15. 358, 15. 359, i ; f i 1 i i : Petrus, lordanes. Peysennperg castrum , Hohen- Peissenberg ( Ober - Bayern , BA. Schongau) XXXIII, 35. Pezenati 271, 25. Phaethon v. Pheton. Phalaia, Phaleia, castrum, Valley (Oberbayern, BA. Miesbach) 349, 25. 350 ; (c 0 m,) : duo fratres (Conradus et Gebhardus) 849, 25. 350, 1. Phalaris v. Faiaris. Phalech fil. Heber 42, 25. 43, 5 ; fil,: Reu. Pharamundus rex Franc, fil. Mar- comedis 224. 230, 20. 491, 20 ; f il. : Clodius. Pharao 179,20; Pharaones 277,25. Pharisei 154, 20. Pharfense monast., Farfa Sabinae 358,25. 360,5. Pharnaces v. Farnaces, Pharphasii 12, 1. 49, 35, Pharsalici v. Fassalici campi. Phasimus card. S. Petri v. lohan- nes XVIII, papa. Phegius, Pheius, fr. Phoronei 12, 1. 49, 25. Phenica, Fenica (Phoenice) 40. Pheton (Phaethon) 53, 10, Philadelphus v. Ptolomeus II, Philippicus imp. 25, 25. 245. 246, 15. 380, 15. Phihppicus gener Mauricii imp. 239, 25. Philippus, M. lulius, (Arabs) imp., Christianus, 20, 30. 170. 171. 304,25. 377,5; fil. : Philippus. Phihppus fil. M. lulii Philippi imp. 170,25, 171,5. 377,5. Philippus, Phylippus, (II) rex (Rom,), fil. Friderici I. imp. 386,30. 387. 461, 15 ; filiae: Cunigunda, Maria, Beatrix, Philippus I. rex Franc. 311, 1. 324, 1 ; fr, : Hugo. Philippus II. rex Maced. fil. Amyn- tae II. regis 15, 10. 93 — 95. 100,1. 104,25. 117; 1; uxor: Olimpias; fil.: Alexander. Philippus V. rex Macedon. 16, 30. 11.3; fil. : Demetrius. Philippus apost. 150, 15. 151, 5. 166, 10; evang. 167,25. Philisteus (Cxohath) 309, 5. Philo, Philon, ludeus, philos. 19, 1. 46,10. 148. Philomela 53, 30. Phiretarumcomitatus,P/?r^LX7/,35. Phison fl. 79, 35. Phocas V. Focas. Phocenses v. Massilienses. Phoenice v. Phenica. Phoroneus, Foreneus, rex Argiv., fil. Inachi regis 12, 1. 49; fr. : Phegius. Photinus episc. Lugdun. 165, 5. Phraortes v. Frahortes. (Phrygia), Frigia 466, 5 ; Phrigia maior 99, 1 ; r e x : Antigonus ; Phrigiae episcopi 200, 15, — Frigii 53, 30; rex: Tantalus; Frigius: Dares. Phyras (Thyras) 41, 20. Phytonis (Pythonis) (spiritus) 477,io. Pictacus Eleneus (Pittacus Mytile- neus) 75, 5. Pictavia, Poitou 298, 10; duces, c o m. : V. Aquitania. Pictavis urbs Gralliae, Poitiers 57, 25. 263, 10 ; e p i s c, : Hylarius. Pictavis Vetus locus 249, 5. Picus, qui et Sterces, rex Laurenti, fil, Saturni 56, 10, 374, 5. Pilatus, Pontius Pilatus 19, 1. 146. 147,10. 148. Pilthrudis uxor Pippini maioris do- mus Franc. 481. Pindarus imitator Homeri 56, 20. Pippinus (senior) 243 ; filia: Grer- drudis. Pippinus, Pipinus, maior domus Franc, fil. Ansgisi 25, 20. 244, 30. 245, 35. 246, 20. 248, 35. 481 ; uxores: Pilthrudis, Albhaidis; filii: Drogo (petyeram Boso^, Grimoaldus, Karolus. Pippinus maior domus, rex Franc., patricius Rom,, fil. Karoli (Mar- telh) 26. 247,5. 248,35 — 250. 252 — 254, 1. 286, 25. 381, i; filii: Karolus, Karlomannus. INDEX N03IINUM. 515 Pippinus rex Ital., fil. Karoli Magni 255, 1. Pippinus II. rex Aquitan. 262, 15. Pireneus (Prieneus) : Bias. Pireneus v. Pyreneus. Piriciades, Triciades, rex Assyr. G3, 15. 67. b. Pirminius , Pyrmenius 25, 35. 248, 10. 482, 10. Pirreni montes v. Pyreneus. Pirrus v. Pyrrus. Pisani fPisa Ihisdae) 355. 356 ; Pisanus vicedomnus: Bern- hardus = Eugenius III. papa. Piso quidam 156, i. Pitagoras v. Pytagoras. Pittacus V. Pictacus. Pius I. papa 164, i. 376, lo. Placentia, civ., Piacenza 113, 20. 156, 20. 266, 5. 273, 5 ; Placentinus episc. 296, 20. Placidia filia Theodosii I. imp,, uxor Athaulfi regis Wisigoth. et Constantii III. imp. 212. 213,20. 214,15. 215. Placidia fiha Valentiniani III. imp., uxor Olybrii imp. 221, 25. Plato, Platon, philos. 8, 5. 14, 5. 52,5. 75,20. 77. 78,20. 148.308,5. 401, 10. Plinius iudex (Rom.) 160, 15. Plinius regius iuvenis Scyth. 55, 20. Podiensis (Le Puij en Velay) e p i s c. : Ademarus. Poeni V. Peni. Poetus V. EHus. Polani V. Polunii. Policarpus episc. Smyrn. 160,25. 164. 165. 167,25. Policrates episc. Asiae (Ephes.) 167. Politini (Plotini) sedes 465, 20. Polunia 292, 10. 342, 5. 368, 5 ; Po- lonia 257, 30. — Polunii 30, 5. 292,1. 295,20. 342. 343, 1 ; Po- lani 32, 25. 336, 1. 469, 15 ; duces et reges: Bolizlaus I, Misico II, Otto, Boleslaus III; tres fratres terrae principes 368, 5. Pomerani 336, 5. Pompeia filia Cn. Pompei Magni 128, 5. Pompeiani 127, 20 ; milites 128, 5. Pompeius (dux Rom.) 118, 20. Ottouis Frisingensis Chronica. Pompeius Bithynius 127, 20. Pompeius, (Tueus, Magnus 10, 20. 17. 122,15. 123,30. 125 — 128,5. 135,10. 472,20; liberi: Pom- peius, Pompeia. (Sex.) Pompeius fil. Cn. Pompei 135, 10. Pompeius Trogus (historiogr.) 7, 5. 12, 20. 50, 15. 52, 30. 104, 15. Pons - Tremulus opp. , Pontremoli Tusciae 326, 1. Pontianus papa 169, 30. 170, 15. 377, 1. Ponticus axis 192, 10. G. Pontius dux Samnit. 101, 5. 120, 20. Pontius V. Pilatus. Pontus 55,20. 121,10. 173, 1. 174,15. 245; rex: Mitridates. Popilia VestaHs virgo 87, 1. (Poppo), Popo, Popio, Pupio. Popo, Popio, episc. Brixin. (per- peram patr. Aquilei.J v. Dama- sus II. papa. Pupio patr. Aquilei. 296, 5. Popo episc. Bamberg. LXXIX, 5. Popio archiep. Trever. 47,20. 298,20; f r. : Albertus, Ernustus, Porphirius 197, i5. Porsenna rex Etrusc. 79. Portuenses (PortoJ episc. card.: Formosus, Theodewinus. Porus rex Ind. 97, 20. Posonium v. Bosan. Postumius (Postumus) usurpator imperii 173. Prae- v. Pre-. Pragensis civ., Braga urbs, Pra(/ 351, 10. 363, 20. 482, 30 ; Pragensis, Bragensis e p i s c. : Ditmarus, Al- bertus. Predicatores fratres 388,30. 389, 25 ; ordo 389,10. LXXIV, 10 ; do- mus: Viterbii; fr. : Innocen- tius V. papa, Benedictus XI. papa. (Prodslava) filia Swjatopolki II. regis Ruten. (de Kiew) , uxor Colomanni regis Ungar. 342, 1. 363, 25. Premonstratensis ordo 329, 25. 344. 484 ; m o n a s t. : Osterhoven. Prenestini (Palestrina) 92, 20. 35 546 INDEX XOMINUM. Presburg v. Bosan. Prestantius 60, lo. Priamus princ, rex Franc. 224; f il. : Marcomedes. Prieneus v. Pireueus. Primus episc. Alexandr. 161. Priscianus Cesariensis grammaticus 235, 20. Priscus patricius, gener Phocae imp. 240, 20. Probus imp. 21, 15. 174. 377, 15. Proca, Procas, Procax, Silvius rex Albae 13, m. 65, i. 70. 374, lo. Processus martyr 155, lo. Procopius tyrannus 199, 30. Proculus invasor imperii 174, 25. Proculus (Proclus) episc. Constan- tinopol. 216, 5. Progne 53, 30. Prometheus 12, 15, 51, 20; fr. : Athlas, Provincia, Provence 247, 5. 249, lo, 262,20. 263,5. 268,30; reges: Karolus, Boso, Ludewicus. Prul monast., Pruhl prope Ratispo- nam (Karthaus - PrilU) 483, lo. Prumiense monast. , PrUm (dioc. Trever.J 262, 20. Prusias rex Bithyniae 113, 30, Ptolomei, Ptholomei reges 136, 138,30. 277,25. Ptolomeus, Ptholomeus, I. rex Bgypt., fil. Lagi, 99, 1, 122, 30, Ptolomeus II. Philadelphus rex Egypt. 123,1. Ptolomeus V, qui et Epiphanius, rex Egypt. 1 23, 10. Ptolomeus VI. vel VII. rex Egypt, 116,20. 117. Ptolomeus XIII. rex Egypti 127. Pulcheria filia Archadii imp. 216. Punicum. bellum 16, 1. 106, 1. 108, 25; primum 16, 10; secundum 16, 109,5, 112,35; tercium 16,35. 116,10. 117,10, Pupio (Pupienus) imp. 170, 10; fr. (perperani) : Balbinus. Pupio V. Poppo. Pyreneus, Pi/renden 111, io(?). 112, 10; Pirreni montes 468,15; Py- reneus, Pireneus, Alpen 112, 1. 293, 15. 325, 10. 334, 1 ; Pyreneae Alpes 109, 20, Pyrmenius v. Pirminius. Pyrrus, Pirrus. rex Epir, 15, 35. 102 — 104. 113,5. 118,5. 472,1. Pyrrus, Pirrus, patr. Constanti- nopol. 25. 243. 244,5. Pytagoras, Pitagoras, philos, 14; 5. 75, 15. 196, 30. — Pitagoricus mos 162, 15. Pythonis v. Phytonis spiritus. Quadi 173,1. Quadratus apostolorum discipulus 161, 25. Quincius v. Quintius. Quingentiani 175, 10. 178, 5. QuintiHus (Quintillus) imp. 173,35; f r. : Claudius. Quintilius Varus 18, 10. 140 ; ex Vari nomine appellatus vicus, Pfersee ab Aiigsbwg ex occidente 140,15. Quintus (Quintius) Concinnatus (Cincinnatus) Rusticus dux Kom. 14, 80. 88, 20. T. Quintus (Quincius) dux Rom. 92,20. _ T. Quintius (dux Rom.) 92, 30. Quincius Flamminius (Flamininus) consul 113. Quitihnburg, Quitiliniburg, Qiied- linburg 288,5. 319, 1. R. Raboto abbas S. Stephani (Frising.) 3, 15. Radolfus V. Rudolfus. Raetia v. Retia, Ragewinus capellanus Ottonis I. episc. Frising. 3, 20. Raimnndus, Reimundus, Regi- muudus. Raimundus I. princ. Antioch. 354. 364. Regimundus comes de S. Egidio (Tolos.) 311, 1. Raphahel (archang.) 445, 25, Rastiz princ, Sclav. 263, 10. Ratispona urbs, metropolis Baioar,, Regensburg 269, 10. 272, 15. 274, 1. 284, 20. 318, 10. 319, 16. 845, 1, 349, 5, 350 ; muri 272, 15 ; m 0 n a 3 1. : I INDEX XOMINUM. 547 b. Emmerammi. — Katisponenses 33, 5. 319, 15. — Katisponensis eccl. 483,5; episc: Ge])ihardusl, Gebhardus II, Gebhardus III, Ulricus. de Ravenesburg-, Rarensburg Sue- viae: Welfo iunior. Ravenna urbsl2r),25. 151,20. 172,25. 183,25. 211. 214,20. 221. 229, lo. 253, 10. 296, 10. — Ravennatenses 222, 20. 355 ; Ravennatensium mili- tia244, 25; episc. et archiep.: Apollinaris, Severinus (perpe- ram)y Guibertus. Reblatha 136, 20 ; cf. Antiochia. Reccesvindus v. Richinsindus. Recia v. Retia. Regen(us),Regin(us),fl.,^e^m31,85. 319, 20. 321, 5. Regenfridus 246, 25. Regimundus v. Raimundus. Reginaldus, Re^enaldus, Rei- ualdus, Renhaldus. Regenaldus cancell., archiep. Colon. 3, 30. 4, 1. 460, 1. Reginaldus archiep. Rem. 341, 1. Re^inaldus dux Apul. 32, 30. 338, 20. .339, 5. 344, 10. 346; fr. 346, 1. Reginaldus comes (Barri) 32, 10. 329, 5. Reginbertus episc. Patav. 339, 20. Reginhardus v. Meginwardus. Reginherus marchio (Tusciae) 293, 1. Reginmarus episc. Patav. 332, 35. 339, 20. 484, 20. Regino (historiogr.) 274, 1. 466, 5. Regin(us) v. Regen, M. Regulus consul 16,5. 106. 107. Regulus Atilius consul (a. 250. a. Chr. n.) 108, 20. Reichenbach monast., Reichenbach ad Regen fl. (Oberpfalz, BA. Roding) 335, 25. 484, 25. Reimundus v. Raimundus. Reinaldus v. Reginaldus. Reitt, Greuth prope Neumarkt Stiriae 486, 15; eccl. parroch.: S. Martini; monast. monialium ord. Cist. 486, 15. S. Remaclus episc. Traiect. 244, 30. b. Remigius (episc. Rem.) 225, 15. 291, 10. 481, 10. Remis civ., Reims 221, 1. 225, 1. 258,15; Remi 341, 1: episc: Nicasius, Remigius; archiep. : Reginaldus. Remus fil. Rheae Silviae rex Rom. 13, 30. 65. 70, 25. 71, 10. 374. 15. 490, 15. Renhaldus r. Reginaldus. Reuus V. Rhenus. Retia, Recia 139. 172. 281, 1. Reu fil. Phalech4.3,5; fil.: Saruch. Rhea Silvia filiaNumitoris, Vestalis virgo 70,20. 374,15; filii: Re- mus, Romulus. Rhenus, Renus, fl., Rhein 47, 10. 57, 5. 125, 10. 139, 25. 160, 15. 195, 15. 225. 253, 20. 255, 30. 257, 15. 259, 25. 268, 15. 277, 5. 278,25. 280. 294. 311,20.321,20. 323. 324, 15. 333, 1. 334, 5. 465, 20. 472, 35. 481, 15. LXXVIII; Rheni partes inferiores 323, 15. 333, 1 ; superiores 324, 15. Rhoas V. Edissa. Rhodanus, Rodanus, fl., Rhone 149, 1. 176, 15. 224, 35. 294, 20. Rhodos, Rhodus, Rodos, Rodus, insula 12, 1. 95, 30. 158, 15; Of- fusa dicta 49, 35. Richardus, Ricardus, de Anglia, rex (Rom.) 387, 15. 388, 5 , f r. : Pleinricus. Richinsindus (Reccesvindus) rex (Wisi)goth., fil. Chintasindi regis 468, 25.' Richiza uxor Lotharii II. regis et imp. 344, 15. Ricimer v. Ridice. Rictiovarus 474, 35. Ridice (Ricimer) patricius 221, 20. Ripariolii 217, 25. Robertus, Riibertus, Rubertus, Rudbertus. Robertus episc Babenberg. 484. Robertus episc Herbipol. 319. Robertus (Rupertus)episc. Wormat., deinde luvav. 250, 20. 481, 14 — 15. Robertus dux inter Ligerim et Sequanam 263,25. 265,15. 267, 10. 271, 20; fil.: Odo. Robertus Giscardus dux Nortmann. (Apul.) 301,20. 479, 19 — 20 (p^r- peram Rogerius). 35* 548 INDEX NOMINUM. (Robertus) princ. Capuanus 346, i. Rubertus II. comes (perperam dux^ Flandr. 311, i. 312, i. Roboam rex lud., fil. Salemonis regis 13, 15. 63, i5. Rodanus, Rodus v. Rhod. Rogerius {inimo Robertus) dux (Normann.) 479, 10—20. Rogerius, Rugerius, Rugerius, Si- culus, II. rex Sicil. 32. 33, 1. 34,20. 334,15. 337,10. 338. 344, 10. 346 — 348, 20. 355, 5. 460, 5; li- b e r i : Wilhelmus, Constantia. Rohas V. Edissa. Rolandus v. Alexander III. papa. Roma, Romana civ., urbs, Urbs 5, 30. 7. 10, 30. 13, 30 — 21. 23, 20 — 25, 15. 26, 30. 29. 30, 25. 33, 1. 34, 30. 43, 20. 65, 10. 67, 20. 68, 5. 70. 25. 71, 10. 74. 79. 88. 91— 93, 5. 97, 30. 100, 1. 101. 104. 107, 5. 109, 1. 110. 112. 114. 115, 10. 116, 20. 117, 25. 118, 30. 125 — 127,30. 128. 1.34,30. 135,15. 137,5—139. 141,20-145,10. 147. 149, 5. 150, 10-153, 10. 154, 15 - 157,1-160,20. 161,35. 164.166. 167. 169,30. 171,25. 172. 174, 10. 184, 10. 185, 5. 188, 5. 191, 10. 194, 10. 200, 25. 204, 25. 207. 210, 1. 211 — 213. 215. 216, 10. 217, 1. 218, 10. 219, 15. 220 — 222,25 — 224. 226,5. 229. 231. 237. 238, 5. 243. 244, 30. 245, 20. 246, 15. 247, 25. 249, 4o. 251, 10. 254. 256,1. 258. 259,30. 260,25. 261, 5. 265, 25. 266, 35. 267, 30. 268, 25. 269, 20. 271, 10. 273. 277,1. 280,1. 285 — 287. 289. 293. 297,1. 299. 300,15-302,15. 303,10. 305; 15. 306. 310. 312,25. 315. 322,20. 325,10 — 328,10. 329, 1. 330, 10. 332, 1. 334, 15. 335. 347, 10. 353. 358 — 360. 367, 5. 374. 375. 458, 10. 459, 20. 465. 467,10. 471. 472,25 — 474,15. 475—477. 479, 1. 482. 490. 491, 15. 492, 25 ; misera 223, 5. 306, 1 ; e c c 1. et m o n a s t. : S. Anastasii, S. Bartholomei, S. Crucis ad lerusalem, S. lohannis (Lateran.), S. Laurentii extra muros, S. Maria Nova, Pautheon, S. Pauli apost., S. Petri (in Vaticano) = S. Petri in templo Apollinis, SS. Petri et Marcellini, S. Petronellae, SS. Quatuor coronatorum, S. Salva- toris Constantiniana in Laterano; palat. : Lateranense ; patriarchia 299, 5 ; prefecturae dignitas359, 20. 360, 10 ; prefectus 359, 30. 367, 5 ; senatores 358, 15. 359. 367, 5 ; turres illustrium laicorum 360,15; synodus(a. 1139)347, 10; concilium (a. 1179) 458, 10. 459, 20. — Romaui 1,1. 5,25. 8,20. 10,20. 13,5 — 17. 22, 5. 23. 35. 24, 10. 26, 30. 29. 32, 10. 33, 25. 45. 56, 20. 60, 5. 79. 85,15. 91—93,1. 100—103. 105. 106. 108,20—113. 115 — 117, 20 — 121, 1. 122. 124, 30. 125, 10. 126, 25. 127, 5. 128, 1. 129. 133. 134. 138 — 142, 1. 147, 30. 148, 1. 149, 10. 151, 1. 154,30. 156 — 158,10. 165. 172,5. 176, 20. 195, 5. 198, 10. 202, 5. 215,30. 216,1 — 218. 220,1. 224. 225. 227. 235, 1. 236. 240, 20. 247, 10. 248, 5. 252, 10. 255, 20— 258, 15 — 260, 15. 285, 5. 287. 289, 1. 293, 10. 299, 10. 310, 10. 327, 20. 330, 10. 331, 15. 359, 30. 360, 25. 364, 15. 367, 5. 378, 10. 381. 382, 15. 472. 473, 5. 475, 30. 479, 5. 482, 10. 490, 25. LIX, 30 ; V. Augustulus, Egidius; cives 121, 15; milites 155, 15; Ro- manorum militia 348, 20. — Ro- manus populus 7, 30. 10, 30. 19, 10. 33, 10. 34. 79. 104, 1. 119,25 (imperium). 121, 10. 138, 15. 184, 35. 229, 1. 233, 1. 246, 5. 293, 9-10. 326, 15. .327, 15. 343, 20. 352, 20 — 353, 1. 358. 359, 15. 360. 367,10; clerus 326, 10; miles 112,1. 140. 202,4 — 5. 234,25; exercitus 115, 20. 203, 5. — Ro- manorum gens 12, 40. — Ro- mana eccl. 24, 20. 30. 32. 33, 25. 159,24-25. 161,20. 162,5. 167,10. 169. 178, 30. 183, 5. 187 (caput omnium). 191, 5. 237, 40. 240, 10 (caput omnium ecclesiarum dicta). 245,25 (privilegia). 250,5. 252,35. 284,15. 286,15. 299,25-301,10.} 319, 5. 335. 343, 20. 358. 361, 30. ' 362, 1. 363, 5. 388. 461. 462, b.i 466,40. 467,1. 468.10. 479; kathe-J INDEX NOMINUM. 549 dra 167,10 (Romanae ecclesiae). 181, 25 ; sedes 30, 25. 802, 25 — 303, i . 310, 5. 321, 20. 830, 10. 362, i5. 364. 395,25. 467,10; curia 84,5. 185, 35. 864. — Romanus ponti- fex 20, 15. 22, 20. 26, 5. :]2, 30. 34,10. 187,25. 171. 194,5. 249,15. 258,15. 286,1. 288,15. 296. 804. 828, 15. 339, 1. 852, 15. 854, 10. 864, 10 ; antistes 862, 5 ; episcopus 804, 25 ; Romanorum pontifices 874, 25. 375, 25 ; Romani ponti- fices 5, 30. 20. 28, 20. 187, 30. 250, 15. 806, 15. 818; 15. 322, 15. 875,5. 466,35. 479,10; summus pontifex 26, 30. 31, 5. 82, 10. 187, 25. 138,1. 312,25. 316,5; pontificalis sedes231,5; pontif. : v.p.Slosqq. et p. LXXVI sq. ; Romano- rum pontificum Gesta 475, 5; Romani sacerdotes 20, 25. — Romana res publica 128, 30; Romanorum res publica 78, 10. 129,1. 134,10. 158,10. 173,5; senatus 126,25; Romanus senatus 138, 15. 229, 1. 238, 1 ; Romano- rum regnum 7, i5. 58, 5. 65, 1. QQ, 25. 70, 10. 82, 5. 99. 100, 20. 141, 30. 189, 1. 191, 10. 212, 10. 256. 257, 5. 259. 285 ; Romanum regnum 10, 35. 82, 10. 253, 15. 257, 25. 277, 25. 283, 1 ; Roma- norum regnum = Deutsches Reich 257, 30. 259, 30. 320, 25 ; Romani reges 74, 15 ; Romanorum rex 84,25. 248,5. 857.15. 358. 864,5. 865, 5. 488, 5. LXXIV, 15. LXXIX,b; reges 139,5. 374; Romanus rex 354,5; Urbis rex (= imperator) 305, 15 ; r e g e s : V. p. 874 sq. et LXXVI sq. ; principatu8224,5; princepsl23,30. 134, 1 ; principes 126, 25. — Ro- manum imperium 19. 21, 5. 24. 28. 29, 20. 70, 15. 125. 140, 10. : 174, 4—5 (terminos restaurare). 204,10. 215,30 (cis mare). 222,5. . 226,25 (aeternum), 284,1.244,25. 259, 25. 262. 270, 30. 274, 20. 275) 20. 305, 1. 381, 5. 895, 20. . 475, 25. 476, 35 ; Romanorum im- , perium 6,1. 25,30. 99, 1 5. 109, 10. . 122, 15. 182, 25. 204, 5. 228, 30. 229, 25. 288, 10 ; urbis Romae imperium 259, 3o; Romani imperii sedes 475, 20. 478, 20; Romanus, Romanorum imperator 180, i5. 854, 10. 864, 10. 897, 5 (bestia dictus) ; Romani imperatores 5, 30; Romanorum imperatores 375, 25 ; i m p. : omnes ad Fride- riciim III, V. p 375 sqq. ; augustus 217, 10 : angusti 228, 15 ; Romanus patricius 255, 1. 858 — 360, 10 (lor- dancs) ; Romanorum patricius 221, 15 (Romanus). 381 (Pippinus, Karolus). — Romanorum provin- cia 210, 30. 224 (totus orbis) ; pro- vinciae 224, 30 ; fines 212, 30 ; Ro- mani fines 288, 10 ; Romanus orbis 808,30. — Romaua castra 104, 1. — Romanae leges ac iudicia 158,15. — Romanusstatus472,40; mos 140, 1 (superbe et avare) ; Romanum nomen 10, i5. 227, 5. 260, 15. • — Romana eloquentia 89,5; historia 65, 15. 464,30. 465,5. 477, 40 ; Romanorum historia 44, 25. 83, 30. 101, 20. 187, 20 ; gesta 273, 25 ; regum sive im- peratorum gesta 804, 20 ; Roma- norum traditio 185, 1 5. — Ro- manus terrae motus 23, 30, Romani Franci 315, 10. Romanus papa 382, 15. Romanus v. Romanorum patricius. Romaricus 288, 20. Romerici mons, monast. sancti- monialium, Remiremont ad Mo- sellam fi. (dep. Vosges) 238, 20. Romipetae 461, 20. Romualdus v. Rumaldus. Romulus rex Rom , fil. Rheae Sil- viae 13. 65. 70,25. 71. 73, 20. 74. 374, 15. 473, 5. 490, i5; Romule muri 491, 15. Rothardus archiep. Mogunt. 319. 321, 15. Rubertus, Rubertus v. Robertus. Rubrum mare 179, 20. Rudbertus v. Robertus. Rudlandus v. Alexander III. papa. Rudolfus, Rudolfus, Radolfus, Radulfus. Radolfus (de Rheinfelden) dux Ale- mann., rex 304, 15. 550 INDEX NOmNUM. Rudolfus comes de Habesburg, lantgr. Alsatiae, comes in Ki- bur^, I. rex 387, 15. 388. 463, 5. LXXIX, 5; filii et filiae 463, 5. Radolfas II. rex Burgund. 279, i5. Rudolfus, Kadolfus III, rex Bur- gund. 30,10.293.295,15; sororis filia: Gisila; sororius: Odo. Rufinus patricius 23, 15. 210. 211, lo. (Rufinus), Ruphinus 246, lo. Rugerius, Rugerius v. Rogerius. Rugi 10,25. 229,10. 336,5; Rugus: Odoacer. Ruraaldus (Romualdus I. dux Bene- vent.), fil. Grimaldi regis Longo- bard. 243, 20. Rupertus v. Robertus. Ruphinus v. Rufinus. Ruteni 311,45. 342, 1. 363,25; rex (de Kiew) : Swjatopolkus II. Ruth liber 392, 15. Ruthardus v. Rothardus^ Ruzi V. Luzi. Sabaudia LXII, 40. Sabellius (haeret.) 203, 20. 230, 1. Sabini 158, 20 ; Sabinarum raptus 13, 30. 71, 15 ; Sabinus : Herbonius. Sabinianus papa 379,15; Fabianus 379, 30. Sabinus fr. Vespasiani imp. 156, 25. Sacra insula 468, 30. Sadducei 406, 20. Saguntum urbs Hispan. 109, i5. Sakh vicus v. Frisacum. Salagastus, auctor legis Salicae 224. Salamis Cypri 208, 35 ; e p i s c. : Epiphanius. Salaria via 473, 25. Sale fil. Arfaxat aut Chainan 42. 43, 1 ; fil. : Heber. Salem, lerusalem 162, 30. Salemo, Salemon, rex Hebr., fil. David 13, 15. 38, 25. 63. 86, 5. 391,25; fil. : Roboam. Salemonis porticus Hierusal. 314, 20. Salernura civ., Salerno 10, 30. 306, 10. 311,5. 337, 15. 479, 10. Salica lex 224,25. Salici, nobilissimi Francorum 224, 25; Sallicus: Conradus II. imp. Salisburg. v. Salzburg. Salome soror Herodis, uxor Ale- xandri 144, 1. Salomo V. Salemo. Salona civ. Dalmat., Spalato 221, 30 ; episc. : Licerius. Salustius (historiogr.) 120, 35. S. Salvatoris eccl. Constantiniana Rom. 335, 15 ; Constantiniana ba- silica q. d. Lateranum 475, 5. Salzburch, Salzpurch, civ., Salzbiirg 482. — luvavienses 250, 20. — luvaviensis eccl. 324, 20. 327, 5 ; Salzburgenses , Salisburgenses, luvavienses episc. et archiep.: Robertus, Virgilius, Arno, Lu- prammus, Adelwinus, Diethmarus, Heroldus , Gebhardus , Berhtol- dus, Thiemo, Conradus I, Eber- hardus I. Samaria 73. 151, 5. — Samaritae 166, 35. Samia : Sibylla. Samiardi, Saniardi, reges Pers. et Med. fratres 364, 30. 365, 10. Samnium 100, 10. 265, 15. — Sam- nites 100. 101. 266, 10; dux: Pontius. — Samniticum bellum 101, 10. 102,5. Samotracia (insula) 158, 15. Samson , Sampson , iudex Hebr. 13,1. 58,1. 61,15. 62,25; Her- cules putatus 58, 1. Sarauel iudex Hebr. 13, 10. 62. Sanguinus (Imadeddin Zenki) princ. Halap. Syriae et Mesopotam. 356, 20. 357. Saniardi v. Samiardi. Saphrus rex Assyr. 51, 20. Sapores I. rex Pers. 172, 20. SaporesII. rex Pers. 194,25. 198, 10. Sara uxor Abrahae 48, 5. Sardanapallus rex Assyr. 13, 20. 65,10. 66,15. 490; cf. Thonos Concoleros. Sardenses ('4, 15. domaturus 125, 10. ducatus, Filhrerschaft 31,20. 315, 10. 816,5; ducatu angeli 214,20; cervae 202, 15 ; = Herzogtum 28, 5. 38. 68, 15. 181, 10. _ mS, 25. saepius ; ducatum abiudicare .345, 10. ecclesia (Dei) 75, 1. 132, 1. 134, 15. 137,5. 142,19-20. 157,20.159,10. 175,25. 178,20. 182,1 (Domini). 5(Christi). 200, 10. 211, 1. 213, 10. 253,5. 302,20. 331,15. 390. 391. 396, 20; corpus Christi 182, 5. 391, 1 ; universa 184, 20 ; univer- salis 888, 30 ; v. Romana ; ecclesia civitas Dei 162,5; civitas per- mixta 228, 10—15. 809, 20 ; ecclesiae afflictio 184,35; ecclesiae caput 184, 20; ecclesiae hbertas 300, 10. 301, 5. 303, 20; ecclesia in magna auctoritate stare cepit 309, 10 ; ecclesiae et imperii finibus co- hercere 301, 25. ecclesiasticus rigor 300, 5 ; eccle- siastica persona 182, 15 ; eccle- siastico iure 137,15. 313,15; ec- clesiastica iudicia 181, 1 ; negocia 198, 10 ; ecclesiastica seu forensia ornamenta 826, 15 ; ecclesiasticae regulae vel sacramenta 206, 1 ; ecclesiastica sacramenta 170, 30. ecclesiastica historia 50, 30 ; Euse- bii historia, quam Ecclesiasticam vocant 165, 10; historia eccle- siastica(Hieronymi) 192,15. 193,15. 207, 5 ; cf. 200, 35 ; ecclesiastica historia ab Eusebio scripta, ab leronimo translata 212, 5. ecclesiastici scriptores 20, 30 ; eccle- siasticus quidam scriptor 806, 20. eclipsis solis 147,5; eclypsis potius quam mutatio 285, 20. electi (Dei) 132, 1. 398,5. 484, 1. 446,30. 448; electi et reprobi 228, 10. per electionem principum in reg- num subrogari 278, 10. elegantiores 817, 5. ekicubrare , crlauiern , erklann 419,20; cf. lucubratio. enormitas nostra 873, 30. episcopalis sedes 826, 5. 482, 30. episcopatus 80, 25 ; ad episcopatuni trahi 201, 1 ; episcopatum sibi i IXDEX RERUM ET VERBORUM. i67 vendicare 19-4,20; ad episcopatum venire 208, 15. equitcs 15o, 1. erem. v. herem. ermafroditi (hermaphroditi) 409, 15. essentia divinae maiestatis incom- mutabilis 01, 15. ethimologia nominum 444, 5. eusebia, pietas 416, 5, eventinus 65, 25. exfestucare 859, 30. 867, 5. expeditionem indicere 806, 1 ; ex- peditione condicta 825, 5. per experientiam 484, 1. 439, 5. expugnare 329,5. 387,20. 388,15; = helagern, bestiirmen 819, 15. 82(5, 5. exquisitius 412, 15. exterminare, veHilgen 402, 5. exterminatio rerum 89,5. 401,20; seculi 35, 10. fabula 53, 10. 55, 5 ; (de Theoderico) 282, 15 ; fabulae 52, 1. 55, 1. 59, 15; turpissimae 188, 5. fdbulosae erumpnae 59, 15. faisigraphum 5, 5. fames in Egypto sub loseph 50, 15. 51,5; (Gothorum) 202,30; in ludea 19, 1. 149, 20; maxima Romae 144, 15 ; (Romae) 152, 25 ; (crucesignatorum a. 1098) 31,20. 814. familiaris principi 208, 30 ; familiari usus colloquio (principis) 199,5; familia principum , ministeriales 818, 10. ad famulatum creare 434, 20. fasque nefasque commiscens 229, 29—30. fenerare 447, 15. ferrea aetas 58, 5, cf. 58, 10; ferrea secula 18, 1. festine 445, 15. in feudum dare 482, 5. finis temporum 6,5. 7, 15. 130, 30; mundi 5, 20. 894, 15; cf. 228, 1. in fiscum redigere 28, 30. 275, 15 ; ad fisci ius sociatus 186, 25. tam forensis quam civilis sapientia 292, 1 ; tam forensia quam civilia mala 204, 15. forestus 251, 25. fortia gerere 28, 15. fragilitas 897, 15; humana 111, 1. 200, 35. 207, 5 ; feminea 55, 20 ; fragilis conditionis mulier 83, 10. fraudari a visione Dei 455, 1. fruitio eterni boni 488, 30 ; beati- tudinis 440, 5. 452, 5. fugens 158, 35. gener 387, 10. 889, 10; = soce)- 882, 15. gentiles 7, 1, 198, 5. 228, 20; gentilis 206,5; gentili ritu 199,20; gen- tilium auctoritates 12, 5. gentium annales 48, 15; historiae 137,1; rnonarchia 184, 20; prin- cipes 187, 20 ; scriptores 89, 25. 41,1. geometer 5, 5. geometria 40, 20. gesta regum 274, 30 ; (Karoli Magni) 257, 15. (gigantes), gygantes 38, 20. 39, 20. 408, 20 ; gygas 487, 25. girare v. gyrare. globus, Reichscqyfcl 484, 15. grammatica 4, 10 ; gramaticae artis libri 285, 20; gramaticae artis precepta 220, u— 15 ; grammaticus 194,10; gramatici 449,15. gratuite 132, 10. grillire 372, 25. grisea vestis 872, lo. guerra 816, 20. 841, 15. gygantes v. gigantes. gyrare, einschliessen 814,25; girare, kreisf(')rmig bezeichnen 138, 15. babitationis terram deposcere 211, 20. habitator collective 218, 35. 220, 5. habitudinaliter 87, 20. habitudo = simtlitudo 312,20. 361. h(a)eresis 25. 101, 1. 104, 25. 210, 15. 244, 10; Arriana 22. 192, 25. 201, 10. 281, 20; Cherinti 160, 30; Euticiana 231, 2n — 30. 284, 5. 248 ; Nestoriana Euticia- naque 280,4 — 5; heresis simo- niaca 484, 1 ; hereses 19, 35. 20. 166,5. 208,25. 216,25; heresi- archa 151,5. 168, 20: Symon. 568 INDEX RERUM ET VERBORUM. h(a)eretici 1G2. 171,20. 173,25. 193. ' 19-4,5. 232,5. 243,30. 378, 9-io. 393, 20. 461, 25 ; hereticus 21, 5. 160, 30. 162, 15. 196, 25. 201, i. 231,25. 246,5: Manes, Symon, Menander, Valens; hereticus Euticianus 242, lO; hereticus mo- nachus 245, 35 ; heretici principes 188, 1 ; heretici vel excommuni- cati ex reg^ibus 309, 25 ; heretica synodus (Constantinopol. a. 692) 244, 25 ; heretice 425, 30. h(a)esitationem inducere 168, 25. hereditario iure 341, lo; hereditatis iure 99, 25. 143, i5. 295,15. 352, i. 462, 19—20. in heremo (= eremo) educatus 208, 40 ; philosophari 200, 30 ; he- remitica vita 196,25; heremitae 22,10. 191,25. 210,15; (prope Antiocliiam morcmtes) 354, 15; heremitae et monachi simplicio- res 210, 15 ; heremita 60, 15. 214, 5 : Macharius, lohannes Cas- sianus. herhutten, papilio 325, 30. hermaphroditi v. ermafroditi. hierarchia v. ierarchia. hipocrisis v. hypocr. historia , hystoria Antiquitatum (losephi) 156, 15 ; (Atheniensium) 90, 1 ; (belli Affricani) 105, lO ; (Cesaris) 125,15. 128,25; historia et gesta (Karoli Magni) 257,15; hystoria (de duabus civitatibus) 130, 1. 228, 10. 309, 20 ; hystoria (civium Babyloniae civiumque Christi) 68, 20 ; (expeditionis sa- crae a. 1101) 317,5; (Hester) 14, 35 ; (Minotauri) 55, 1 ; (de rerum mutatione ac miseriis) 67, 20; (Reguli) 106,30; (Roma- norum) 101, 20; historia haec 2, 30. 5, 15; nostra 5, 10 ; hystoria prior 51,10; ut in historia dixi- mus 420, 15 ; hystoriam ceptam prosequi 228, 20 ; historiae series 155,30. 191,1. 210,25; in huius historiae serie 261, 25 ; hystoriae terminus 34, 10 ; historiae 7, 5. 45, 5 ; hystoriae aliae 84, 25 ; im- manissimae 133, 5; hystoriae (contr. fabulae^ 69, i5 ; historiae canonicae 123, 15; gentium 53,5; (Hebreorum) 123, 15 ; historiarum cognitio 2, 25. ab historica narratione ordiens 392, 25 ; historicae narrationes alternantium malorum 392, 5. historiographus 157, 25 ; historio- graphi, hystoriographi, hystorio- grafi 5, 25. 68, 1. 123, 20. 148, 10. hominium facere de aliqua re 336, 5. hostis regni 292, 10 ; hostem iudi- care 338, 20 ; hostes iudicari 337, 1 ; hostem pronunciare 135, 10; ho- stes pronunciare 356, 5. humana pagina 414, 29—30 ; humana potentia vel sapientia 227, 1 ; ad humanae ostentationem gloriae facere 325, 20 ; cf. casus, fragi- litas. hypochritae 393, 20; hipocrisis 397, 1. identitas 403, 25. 433, 5. ydolatria 123, 10. 176, 10. 317, 10, ierarchia 441. 444, 10. 446. illo = illic 301, 30. imperare 43, 10. 51, i5. 55, 25. 61. 69,10. 93,20. 98,5. 109, 10. 118, 1. 120,20; regibus orientis 117,20; non solum gentibus, sed et regi- bus 121, 30 ; regibus omnibus 142,15. imperatoria dignitas 142, 25 ; subli- matio 32, 25. imperialia 323, 1. 328, 15 ; imperialia fastigia 196, 1 ; imperialis aucto- ritas 367, 20; clementia 3, 10; dignitas 297,20; gloria 278,15; maiestas 1,5. 301,5; imperiale decus 332, 1. imperium 104,1. 114, 1. 117; (or- bis terrae) 120, 1 ; (Assyriorum) 44, 5 ; Greciae 45. 138, 20 ; Ori- entis 216,20; Persarum 96, 10. 98, 15. 312, 20; Romae urbis 259, 30; imperium unius urbis 133, 20; imperium summorum regum habere 138, 20; im- perii corpus 98, 30 ; fautores 187,30; inimici 176, 5; utriusque imperii invasor 355, 5 ; imperii sedes 137, 10; imperii tocius status 477, 1 ; imperium senatus voluntate accipere 232, 1 ; impe- rium arripere 69, 1. 268, 10; ad IXDEX RERUM ET VERBORUM. 569 unam personam contrahere 188, 20 ; imperii apicem declarare 189, 5; imperium dilatare 104, 15; imperii socium legere 199,30; ad summum imperii apicem pro- ficere 189, 5; imperium quasi mortuum resuscitare 288, y — lo; in imperium ac potestatem prin- cipis iure subigere 228, 5 ; im- perium transferre 26, 35 ; impe- rium in Germaniam transit 482, 10 ; imp. et civitas Christi 150, 5. impremeditate 2-12, 30. ex in(a)equalitate aeris 287, 25. incarnationis mysterium 78, lo. incastellare 8''9, 25. 360, 15. incentiva lubricae etatis 168, 15. incidenter 446, 30. incitati Rufino ac Stilicone 211, lO. inclinatusRomanorum virtute mun- dus 188, 15. inclitus 117, 25. incolatus 225, lo. incredulitas 416, 5. incubi 38, 25. 202, 15. indignationis aculeos exerere 297,30. infecto pacis negotio 845. infideles, Ungldubige 147, 5 ; infide- les ludei 228, 20 ; infidelis urbs 157, 15. inherere mundo 88, i5. 98, 20; cf. caducus, transitorius. insignia monimentorum 47, 25; pie- tatis 24, 25 ; scripturarum 164, 35 ; insignia virtutum 160, 29 — 30. 288, 10. insignia imperii 186, 1. (222, 1); regni 187, 25. 292, 10. 293, 25. 822,20. 484,15; (regum) 190,30. ad instantiam et instinctum 389, 30. instauratrix 45, 25. instinctus demonum 186 ; cardina- lium 889, 30. sub integumento verborumque in- volucro 895, 20. intercisio 400, 10. sub interminatione 364, 10. interventu 335, 25. intitulare 890, 1. introductio 230, 5. intronizatus 848, 25. sub investigatione ponere 457, 5. iudicio iusto 189, 10. 848, 1 ; iustis- simo 413j 25 ; iudicio divino 284,1. 828,5; iudicio Dei iusto 158. 5. 193, 5. 208, 10. 211, 5. 220, 30. 222, 10. 248, 30. 308, 15. 821, 1. 838, 15; iudicia Dei 260 i ; iudicia iustissima Dei 242, 25; iustissima ac occultissima 148,25; Dei profundissimis ac iustissimis iudiciis 180,20; iudiciorum Dei thesauri profundissimi ac iustis- simi 181, 1 ; iudicia Dei occulta ac profunda 110,25; mg^nifestis Dei iudiciis 268, 35. iusticiam infringere 818, 14 — 15 ; pro iusticia mori 327, 10 ; contra normam iusticiae 819, 30. iusticia regni 803, 10 ; regni ac sacerdotii 180, 25. 188, 15; a iusticia regni discedere 895, 15. k- cf. c-. kalo, id est boni 354, 15. katholicon, id est universalem 860, 28 — 861, 1. 861, 15. laici et non litterati 874, 20. lancea sacra 29, 1. 279,15. 814,5; Domini 279,25; regalis 484, 15. landgravius 387, 10 ; lantgravius 888; langravius LXXIV, \b. legislator 8, 5. 406, 20. letania maior 255, 20. lex naturae 805, 10. 819,30; lex tocius 5, 20. lingua seu familia 277, 20 ; linguae et nationes 311, 10; ex linguae idiomate 342, 15; lingua naturalis 225, 25. ad litteram convenire 420, 15 ; im- plere 168, 20. 420, 25 ; intelligere 428, 30 ; ad litteram verum 420, 29-30. ex locutionis usu 310, 1 ; locutionis usu 419, 10. logica 4,20. 76,1; logici 449,20; logicum negotium 77, 1. lucubratio, Erlaute7'ung 230, 5 ; cf. elucubrare. magica ars 45, 26. 151, 5. 154, 5. 193, 25 ; magus 95, 1 : Nectanabis. Cf. Magi (in indice nominum). magisterii iugum 99, 25. 570 IXDEX RERUM ET VERBORUM. magnalia Dei secretissima 392, 25. magnificare 483, 15. maiestas imperialis 301,5; maie- statis reus 255, lo. 275, lo. 296,20; lesae magestatis crimen 283, 15; maiestas (virtiitis Domini) 413, lO; (secretorum Dei) 456, 30, maiores 36, 25. 74, 5; maiorum exempla 128, 25 ; maiores nostri 68, 25. 179, 15. 212, 10. 285, i5. 410, 29 — 30. malfrancos vel morbo Gallicus LXXVIII, 10. malicia presentis diei 394,20; mali- cia patrem supergressus 248, 25 ; maliciam intra se cohibere 394, 20 ; maliciam suam ad effectum per- ducere 155, 20; conceptam diu corde maliciam amplius celare non valere 303, 15. 322, 5; mali- ciam corde conceptam exercere 396, 15. materialis gladius 181 ; materiale templum 86, i. mathematicus et astrologus 242, lo. maturato [ex] consilio 210, 20. medicinae ars 56, 15. mendicantes religiones 388, 30 ; v. Predicatores, Minores fratres. metropolis 136, i5. 137. 213, i. 218, 25. 269, 10. 272, i5. 319, i5. 349, 5. 351, 10. metropolitanus 137. 138, i. miles = eques 92, 25 ; milites = equi- tes 19, 10. 74, 10. 79, 25. 338, 25 ; miles^Dienstniann, Vasall 124, ;]5. 202, 20. 233, 25. 482, 5 ; fortis et strennui militis officiura gerens 199,25; miles fortis ac religiosus 203, 15; milituni consensu im- perium sumere 199, 20 ; milites creant imperatorem 195, 1. 476, 5. militaris ordo 74, 10; ordo ac virtus 175, 5; militares viri 88, 5. militia 199. 476, 10; militiae cingu- lum deponere 262, 30; gestare 320, 20 — 30 ; sumere 195, 15. 239, 1 ; novum militiae genus exorsi 820, 30 ; a sacramento militiae arcere 195, 30; iu presentis vitae railicia luctantes 435, 1. minister (Alexandri Magni) 98, 15; ministri regis 327, lo. ministeriales , familia principum 318, 10. , misera mortaliura conditio 83, 15. 122, 5. 348, 10; raiserrimi ac varii rerum huraanarum eventus 9, 15; raiserrimura exitium ludeorura 157, 25; miserura iraperium 329,20; miserrimum iusiurandura 201, 10; raisera huraanae con- ditionis memoria 339, 0 — 10 ; mi- serae rautationes rerum 101, 15; misera Roraa, Urbs 223, 5. 306, 1 ; raiserriraus rotatus fortunae 58, 15 ; miser mundi rotatus 373, 25 ; miser, miserior (status civitatis perversae) 391,20; mi- serum humanarum rerum specta- culum 116, 1 ; miserriraus status ecclesiae 299, 10; miserrimus et anceps rerum status 271, 1 ; mi- serrimus status rerum humana- rum 270, 29 — 30 ; miserara vitam raendicando transigere 284, 10; miserrime diem obire 351, 20. miserabile mortalibus relinquens exemplum 323, 15 ; miserabile et lugubre piaculura 356, 20; mise- rabiliter divisura regnum 259, 15. 262, 1. 319, 20; miserabiliter hi- storiam exequi 317,5; misera- biliter finire vitara 341, 5 ; mi- serabihter fiuctuantes ac instabi- les mundi circuitus 261, 15; rai- serabiliter labefactata res publica 229, 20; miserabiliter mutatae regum successiones multae et assiduae 277, 25 ; miserabiliter miseriam terminare 356,15; mi- serabiliter vivere 310, 20. miseria, miseriae : miseriae, raise- riarum, cumulus 223, 20. 229, 5. 425, 1 (maior) ; fines 91, 10; mi- seriam miserabiliter terraiuare 356, 15; in raiseria terminare (libros) 3, 5 ; miseria ultima 391, 25 ; tempora omni miseria plena 91, 1 ; per experientiae miseriam scire 439,20; miseriae humanae histo- ria 43, 20 ; humanae miseriae in- felicitatera comprobare 306, 5 ; humanam miseriam variumque rotatum ostendere 278, 1 ; raise- riae raortalium 87, 5; miseria (quae) rebus mortalium (inest) .". m IXDEX KERUM ET VERBORUM. 571 83, 20 ; miserias mortalium in- volvere o()9, 5; ostendere 251), lo; miseriam mundi declinare 271, 5; ostendere 7, 3i — 8, i ; miseriae mutabilium 105, lo. 392, 20 ; muta- bilium rerum ()G,i. 119,5. 128,30. 222, 30; reruin (57, 20. 189, 30; miseriarum mutationes innume- rae 9, 20; miseriarum numerosi- tates 102, 1 ; miseria, miseriae presentis vitae :]{){}, 20. 398, 15; miseriae et conflictationes (prioris vitae) 9, 1 ; miseriani rerum ge- starum texere 3, 1 ; miseriis ter- rae marisque universis participare 59, 4 — 5 ; miseriarum tragedia 324, 1. misterialiter 401, 15. misticus sensus 392, 15 ; misticae, i. e. secretae res 394, 25 ; mistica vulgare 456, 30; mistice 417, 10. modernus quidam 276, 10; moderna vita 40, 15. monachatus 27, 15. monachico habitu 239, 10 ; monachi- cum habitum assumere 249, i5. 255, 10. Cf. monasticus. monarchia 22,5. 98,20. 138; tocius orbis 139, 15; principatus 134, 10 ; = principatus unius 139, 10 ; = singularis principatus tocius orbis 7, 20; monarchiae apex, id est singularis super totum mundum jjrincipatus 142, 25; monarchia cedit alicui 226, 1. 269, 10; monarchiam obtinere 17, 25. 28, 5 ; monarchiam regni obtinere 188, 30; ad summum apicem ac monarchiam proficere 189, 20 ; monarchiam tocius orien- tis tenere 95, 10; monarchiam regni tenere 187, 5. monasterium = ecclesia XLIII, 1, monasticus ordo 321, 1. Cf. mo- nachicus. monimenta librorum dimittere 90,5; relinquere 75, 5. 164, 30 (utilia). 170, 20; civitati Dei profutura relinquere 64, 10. 159, 20; moni- menta preclara scripturarum 230, 1 ; scripturarum monimenta relinquere 194, 15. 196, 25 (utilia et profunda). 240, 10 (dulcissima). monstruosi 409, 0. i moralitates aut sententiae 68, 20. I mundus /*. civitas, contemptus, mi- ; ser., rotatus, volubil. \ mutabilium rerum erumpnae 324, i; series 869,5; v. miseria. mutabilitas mortalium 119, i; muta- biUtates mortalium erumpnarum 105,5; mutabilitates reruin 17, 3u. mutans regna Deus 2, 25. 271, 5 ; Dominus 134, 25 — 135, 1 ; mu- tandi regna auctoritas (pontifi- cum Romanorum) 250, 15. mutatio, mutationes regnorum, regni 9, 15. 66. 259, 10 (innume- rae). 261, 10. 285, 20 (famosae). 308, 1; de mutatione regnorum apocalipsis 81, 5 ; prophetica hi- storia 81,21—25; regnorum mu- tationes et ad ultimum inminu- tiones 308,20; mutatio (regni et ecclesiae) 306, 15 ; mutationes rerum regnorumque imminu- tiones 228, 30 ; mutationes rerum ostendere 261, 10; texere 101,15; timere 106,20; mutationis rerum intuitu 302, 15 ; mutatio, muta- tiones et miseriae rerum 67, 20. 189, 30; de mutatione rerum li- brum conscribere 1, 5 ; mutatio- num miseriae innumerae 9, 20; mutationes rerum patiens Deus 2, 25 {cf. 308, 1) ; mutatio sedis caducarum rerum interitus 223, 20 {cf. mutare sedes 89, 5. 91, 15; mutare provinciam 110,5); muta- tionum infinitarum motus 391, 15; pro mutatione sui mundus con- tempnendus 227, 25. myst. v. mist. nani 408, 20. nicromanticus 50, 20 ; nicromantica ars 201, 25. nostri (= Christiani) 59, 10. 226,30. 228, 25. 314, 25 ; nostri (= Chri- stiani scriptores) 41, 1. 43, 15. 401 ; nostri auctores 43, 15; nostri maiores 179, 15. 212, 10. 285, 15. 410,211 — 30; nostra fides 75,25; nostri {i. e. crucesignati a. 1096 — 1099) 314,20. 322,5; nostri (sc. reges, id est imperatores Romani Teutonici et Greci) 812,25; nostri (Teutonici) 281, 20. 297,' 10. 368, 1 ; 572 INDEX RERUM ET VERBORUM. nostrura regnum 368, i ; de regno nostro nobiles 842, lo ; nostra provincia , terra v. Baioaria ; nostra civitas , ecclesia , nostri fines V. Frisingensis ; nostra tem- pora, quae utique novissima cre- duntur ;j20, 15; nostris diebus 343, 5. notarii (imperatoris) 3, 5. noviter 213, 5. 292, 5. 343, 25. noxio fato subcumbere 58, 20. nutantium rerum mala 129 , 5 ; series 105, i5. Oblationes fidelium 181, 10. ex obposito 406, 15. se occupare aliqua re 325, 5. olimpiades prima 69, 5 ; olimpiade sexta 71,5; olimpiade CaXCallla 141, 20. omnimode 168, 25. 373, 5. opinando (loqui) 205, 20 ; sub opi- nione ponere 450, 30. 457, 6. optimates (regni) 332, 17 — 333, 1. 333, 10; clari 340, 5. orbis totus tremens 98, i5; ad totius orbis apicem venire 223, 15; to- tius orbis dominium 111, 1. 119, 10 (pene) ; orbis dominus 229, 20. 305, 20 ; totius orbis domina (Roma) 150,10; orbis imperium in manus feminae non digne devenit 255, 15; totius orbis in- vasor 217, 20; patrocinium 367,20; principatus 70, 25 ; singularis prin- cipatus 7,20; orbis terrae patro- cinium 120, 1 ; orbis principes 3, 20 ; orbem dividere 15, 20 ; orbem totum in provinciam red- igere 224, 10 ; sibi subiugare 196, 30. originale delictum 206, 10 ; (pecca- tum) 36, 25. orthodoxi 201, 5 ; orthodoxia 22, 30. ortus = hortus 313, 10. 489, 10. pagani 196, 1. 198, 1. 207, 1. 212, 1. 226, 25. 310, 20. 311, 30. 357, 15; p r i n c e p s : Solomannus ; pagani Persarum reges 312, 25. paganismi ritus ac spurcitia 363, 5. parabolicum (quasi) 428, 30. paradysus 11, 5. 79, 25. 132, 25. parochialis , parrochialis ecclesia 486. pastoralis virga 152. paterne excipi 204, 10. patres 40, 10 ; antiqui 99, 15. 429, 25 ; primitivi 137, 5. patria = terra 177, 10. patriarcha, patriarchae 46, 5. 48, 25. 49,10. 62,25. 63,1. 411,30. 429, i5; dign. ecoles. 137, 20. 138, 1 ; pa- triarchalis dignitas 219, 5 ; sedes 191, 5. 219,1 ; patriarchales sedes 18, 1. 137. patriciatus 26, 25 ; patriciatus digni- tas 359, 30. 367, 5. patricius 34,1. 210,29 — 30. 211,20. 217. 221. 222, 5. patrocinium orbis terrae 120, 1 ; totius orbis 367, 20. penitere de 157, 10. perculserint 411, 25. peregrini 370, 30 ; peregrini (cruce- signati) 314, 30 ; peregrini (Ro- mae) 359, 25. 360, 15 ; peregrini habitum assumere 301,5. perlucidus 413, 15. perperam nichil sperans 266, 30. perpetiere 105, 1. perplurimus 146, 10. perscrutato 'pass. 143, 20. personaliter 455, 15. pestilentia, pestilentiae 14,80. 19,25. 165,14-15. 172,5.173,1; Athen. 15,1. 91,1; Carthag. 104,20; Romae 20,35. 88,5. 92, 20. 101. 155,10. 158,15; (a. 1038) 30, 15, cf. 297, 5. philanon 148, 20. philosophi 37, 5. 52, 25. 75, 10. 77,25. 78,1. 90,1. 108,5. 133, 15. 147, 10. 148, 5. 162, 25. 196. 227, 15. 271, 1. 401, 10; philosophus 51,25. 76,5. 97,25. 114,19 — 20. 163, 25. 196. 442, 20 (divinus) ; philosophici libri 51,25; philo- sophica patientia 196,20; philo- sophica et heremitica vita 196, 25. philosophia 44, 10. 93, 15. 150, 10 ; philosophiae studium colere 153, 20. 196,5; philosophari in heremo 200, 30. platanon 148, 20. ponderositas 417,20. JXDEX RERUM ET V^ERBORUM. 'oty> pontifex = episcopus 200,15. 208,1. 210,20. 219,15. pontificalis auctoritas 19(), 25 ; ponti- ficali consecratione sublimare ooH, 25. 360, 5 ; pontificalis pur- pura 800, 35. pontificatus 200, 25 ; pontificatu de- ponere 29, 20 ; in pontificatu sub- stituere 286, 5. populus Dei (= Hebrei, Israel, ludei) 12, 25. 50, 25. 51, 15. 54. 56, 1. 61, 5. 62, 25. 78, 10. 81, 10. 84, 20. 85, 10. 122, 20. 138, 25. 179. 188, 25 ; populus Dei, id est ec- clesia 179, 20; (= Christiani) 314, 20 ; populus prior (Hebreo- rum) 314, 25 ; populus impius, impiissimus (ludeorum) 157. potentialiter 407, 15. 434, 15. pravilegium 329, 1. precipitanter 223, 15. preclarius 151, 1. precordialis consiliarius (regis) 328, 1. prefigere diem alicui 345, 1. prerogativa et meriti et fidei 49, 15 ; prerogativa tam eximiae rei 393, 5. presagebat 124, 10. presentium amor 108, 15; con- temptus 108, 1. 348, 15; presen- tis diei malitia 394, 20 ; presens mundus 421,20; in presenti vita 440, 20 ; presentis vitae miseria 306, 20 ; miseriae 393, 15 ; secun- dum presentem statum 309, 25. presentialiter 412, 15. pretaxatus 363, 10. 428, 20 ; preta- xata causa 367, 1. primas eccl. 296, 1 ; primates 31, 20 ; (gentis Saxon.) 319, 1; eccl. 137, 20. 294, 5 ; (leremias et lohannes) 422, 20. primitiae 181, 10. primores 315, 10; regni 321, 25. princeps = imperator, rex, oberster Herrscher 2, 15. 93, 20 (Alexander Magnus). 191, 25. 192, 30. 193. 196, 10. 198, 20. 200, 5. 202, 10. 204. 207, 1 — 209, 35. 210, 1. 211, 20. 214, 20. 220, 20. 221, 25. 23.3, 25. 234, 5. 235, 30. 236, 25 — 238, 5. 242. 266. 267, 1. 286, 1. 296, 25. 300, 5. 306, 10. 338, 25. 340, 5 ; princeps inter orbis prin- cipes summus 3, 23 — 4, 1; prin- ceps terrenus 147,24 — 25; prin- cipis iure in potestatem ac im- perium subacta Urbs 223, 5 ; possessa 223, 30 ; tamquam prin- ceps (patricius Rom.) 359, 1 ; principes = imperatores 158, 20. 228, 10; = reges 11. 12. saejnus. 270, 15. 347, 1 ; = imperator ct augusta 209, 25 ; principes gen- tium 390,5; seculi 17, i5. — princeps civitatis Dei 143, 5 (et auctor); magnus 63, 1. 147,25. 159,19 — 20. 171, 10; principes civitatisDei 49, i5. 145,20. 164,30. 194,10; populi Dei 188, 25 ; prin- ceps mundi diabolus 130, 10. — princeps (Phalaris tyrannus) 73,35; (rex Franc, dux Aquitan.) 324, 5 ; princeps paganorum 311, 30; prin- cipes Sarracenorum 312, 1 (seu reges). 322, 1. princeps, Edler, ^FHrst' 275, 10. 276, 10. 345, 10. 352, 1; Gailia- rum 298, 10 ; Lotharingiae 304, 15 ; principes 34, 25. 98, 30. 156, 30. 157, 20. 224. 254, 25. 263, 10. 265. 268,10. 272,20. 304,15. 318. 322,15. .333,5. 343,15. .345. 462,5 (et barones). 487,15. 488,5; clari 297, 5; principura totiusque regni consensu unanimi 459, 10; prin- cipum conventus 469,30. 321,20; conventus maximus 322, 10. 331, 5. 344 , 15 ; conventus generalis 343, 15 ; principum f amilia, mini- steriales 318, 10; iudicio proscribi 345,5; voluntate 273,15; prin- cipes regni 250, 1. 270, 20. 329; principes et barones regni 461, 15; principes Teutonici regni 459, 30 ; regni utriusque (Romanorum et Francorum) 357, 15 ; (Angliae) 341,5; (Burgund.) 296, 1 ; Gal- liarum 291,10; tam Galliae quam Germaniae 269, 35; Germaniae 482,10; (Italiae) 281,5. 284,20 (regni Italiae). 296, 4 — 5. 336, 24 — 337, 1 ; Lotharingiae 274, 5 ; prin- cipes ac nobiles (Romani) 359, 20. 360, 10. princeps Antiochenus 354. 364, 1 ; Capuanus 348, 1 ; Halapensis Sy- 574 INDEX RERUM ET VERBORUM. riae ac Mesopotamiae 357, i ; principes Apulienses (= reges) 460, 5 ; principes istius terrae (— duces Austriae) 487, i5; Ba- wariae (= duces) 462, 20 ; prin- cipes (= duces) terrae (Polu- niae) 368,5. principales linguae tres 62, 10 ; prin- cipalia regna quattuor 5, 15, 14, 15. 82, 10. 104, 15; duo 136, 15. principari 113, 34 — 114, 1. 134^ 20. principatus 42, 25. 487, 20 (ducis Austriae); = iniperiunij regnuni, Herrschaft 15, 15. 20 — 22, 15 — 26,25. 27,5. 70. 111, 1. 224,5. 459, 10; principatus unius, mon- archia 1.39, 10 ; principatus mon- archia 134, 10 ; principatus singu- laris totius orbis, mundi, mon- archia 7, 20. 142, 25 ; principatum totius orbis obtinere 70, 25 ; totius regni tenere 242, 1. — principa- tum maioris domus tenere 244, 19 — 20. — principatus, Filrsten- tum 349, 1. prioratus obedientiam administrare 300, 29—30. privilegium 32, 10. 328. 331, 10 ; speciale 286, 15. procinctum movere 174, 1. 186,40. 195, 25. proficere ad optimum statum sum- mumque imperii apicem 189, 5. profusos , sed necessarios libros edere 235, 20 ; leges editae pro- fuse et inordinate conpactae 233, 10. per prolemsim 295, 20. promisso frustrari 354, 10. promotio in imperatorem 30, 5. proportionaliter 36, 10. 37, 10. 447. 448, 10. protoflamines 137, 20. protomartir 23, 20. proverbium 148, 15. 416, 25. provinciales 103, 5. proximius 440, 20. pubhca bella peragere 330, 1 ; pu- blico bello confligere 338, 1 ; ne- care 274, 10 ; in publico bello occidere 304, 15. pulsare per legatos 217, 20. purgatorius locus 429. 430, 5. purpura (pontificalis) 300,25. 301,5. realis lapis 419,5; realiter 412, 15; reaUus 412, 1. reanimare 407, 5. recapitulatio 21, 25. 24, 10. 91, 35. reciprocatio 15, 25. recognoscere culpam (culpas) suam (suas) 239, 10. 302, 4—5 (publice) ; humiliter 239, 35. 371, 19 — 20; victoriam Deo 365, 1 ; recoguo- scere dominium suum iure here- ditatis 99, 25. regalia , iura et possessiones ecclc' siarum: 182,1; conferre, susci- pere 182, 10 ; resignare 327, 1 ; de manu (regis) suscipere per sceptrum 331, 15 ; de manu regis vel imperatoris accipere 332,30; regalia (papae in urbe Romana) reposcere 358, 20. 359, 5; reddere 358, 25 ; tradere 360, 1. regaha, Insignien: remittere 32, i; resignare 323, 10 ; reddere 323, 24—25. 345 ; accipere 339, 10. regalis abbas 332, 20 ; regalis ex- cellentiae auctoritate 300,25; re- gaHs excellentiae vires 293, 15 ; fastigio regaU suscipi 823, 20 ; regalis persona 181, 1. regius apparatus 323, 15. 329, 10 ; cultus 288, 10. 333, 5 ; regia digni- tate sublimare 34, 30 ; sedes 492, 1 ; regia unctio 124, 30. 125, 1 ; regium nomen 26, 5 ; semen 28, 5. in regnum assumere 23, 5 ; designari 333, 10; ehgi 26, 10. 166, 25; regnum invadere 246, 25. 234, 14—15; regnum iure hereditatis requirere 143, 19 — 20; regnum paternum requirere 342, 5 ; ad, in regnum subhmari 29,15. 32, i; in regnum succedere 144, 30 ; reguum transferre 223, 25 ; vecti- gale facere 332, 15 ; regni fines invadere 330, 15 ; regni imminutio 226, 1 ; invasor 234, 4—5 ; cf. in- signia, iustitia, sedes. regulare silentium 251, 5. religio 229, i5. 372,30; rehgione hgare 206,35; tamquam rehgio- nis consideratione 195, 30 ; reh- gionis intuitu 207, 20 ; obtentu 180,29 — 30; specie 397, 1 ; sub specie rehgionis 318, 15; falsa specie rehgionis 311,20. IXDEX RERUM ET VERBORUM. 575 reliofiosus princeps 188. 214, 20; religiosissimus imperator 20(), 20 ; religiosi patris heres religiosior 183, 20; religiosi 341, 15; religio- sorum ordines 5, 29—80. 34, lo. 3(39, 5. reprobi 394,15. 39(), lo; caput om- nium reproborum 390, lO; re- proba civitas 394, lo. 400, i. res gestas scribere 2()1, lo; non rerum gestarum rationem red- dere 28G, lo. responsalis 265, 30. retransferre 243, 25. 285, 15. retroacta secula 130, 30 ; retroactae narrationis series 393, lo. rotatus rerum 15, 20 ; rotatus va- rius 278, 1 ; fortunae miserrimus 58, 15; mundi miser 373, 25; rotatus mundi instabiles 223, 30. 259, 15. cum rotante (mundo) volvi 98, 25 ; rotari more volubilis rotae 6, 15 ; in modum rotae fortunae ludus 271,1. sacerdos = eplscopus 194, 1. 200,5. 207, 10. 209, 1. 216, 25. 220, 10; sacerdotes summi 123,20; sacer- dotalis et regalis personae 181, i; sacerdotalis unctio 124, 30. 125, 1 ; sacerdotale gladium 303, 5. sacerdotium 31, 1. 395,25; sacer- dotium summum 122,20. 264,4-5; sacerdotium = episcopatus 196,25. 200, 10. 201, 5. 210, 1. s(a)eculares canonici 344,25. 484,20; secularis dignitas 155,15; honor (Urbis) 353, 15 ; secularia iudicia 181, 5 ; ad seculum ignobilis 228, 25 ; ad seculum prudens et potens 340, 10 ; seculi cives 9. 10 ; delectationes 398, 10; principes 17, 15. sancti 200, 30. 343, 10. 368, i5. 394, 15. 396,30. 397. 436. 438, 10. 447,20; sanctorum agmina 369,15. 435, 15; cognitio plenaria 433, 25 ; gloria 440, 30; merces 433, 15; oculi 436, 5; quies aeterna 393, 15 ; sanctorum angelorum diversa contubernia 435, 15 ; simplicior vir, sed sanctissimus 208, 40. saniori consilio electus 231, 5. sapiontes septem 73, 20. 75. sapientia divina 233, 15. 441, 15; cf. sophia. scenici ludi Romae 92, 25. scisma (ecclesiae a. 1045) 30. 20; (ecclesiae a. 1130) 32,20; (eccle- siae a. 1159) 34,30. 386. 387; scisma inter regnum et sacerdo- tium 31, 1; scisma regni (sub Heinrico V.) 32, lO; scisraa iidei 492, 5. scismaticus 31, 25. scolasticus 214, 25. scriptura sacra 108, 1. 391, 1. 392, 15. 393, 15. 402, 15. 448,25. 451, 15; scriptura (54, 10 ; divina 414, 25. 419,5; scripturae divinae 168,20. 202, 10; scriptura = Apocalipsis 396, 30. secul. V. saecul. sedes imperii 137, 10; regni 22,5. 136, 20. 257, 10. 313, i; sedem regni constituere 187, 25 ; trans- ferre 191,4—5. 240, 11— 15; sedes ducatus 349, 5 ; sedes (Romana) 299, 5. 321, 20 ; sedes sancta 299, 15 ; apostolica 322, 10. 364, 25. 365, 1. 461,15; (episcopi) propria 194, 20; sedem (episcopi) invadere 200, 25 ; ad proprias sedes episcopos re- vocare 198, 15 ; sedes ponere 224,10; sedes beatae 438,25. senatorum instauratio (Romae a. 1143) 33,10; ordo constitutus 353,5; scnatoria dignitas 74, 10; senatus 491,15; novatus 492,25. senior = ctbbas , prior 371, 20; prior 373, 10; rex 325, 1. pro sententia approbare 417, 10; sine sententia punire 207, 5. ad septenarium requiemque ani- marum properare 306, ii) — 20. sequestrare a liminibus ecclesiae 304, 25. sessio, Niederlassung 23, 20. significatus numeri 448, 25. sinodus v. synodus. sociari, sich vereinigen 217, 10. solitarii 373, 1. sollempniis missarum adhibere 362,5; sollempniis missarum cele- l)ratis 25S, 15. soloecismus 4, i5. 576 IXDEX RERUM ET VERBORUM. sophi, id est sapientes 77, 25. sophia, divina sapientia 233, 19-20. XXXV, 5. sophisticae argumentationes 422, 9 — 10. sororius , sororis maritus 22, 1 ; sororis filiiis 295, 15. 330, 1. : 333, 20. 343, 20. spericum (sphaericum) corpus 37, 10. spiritalis gladius 181 ; spiritales pos- sessiones 181, 10 ; spiritalia 181, 15. stilum vertere ad 70, 10. 99, 19 — 20. stola duplex resurrectionis 3, 1. studens 4, 20 ; studere sapientiae 220, 15 ; studium philosophiae colere 153^ 20. 196, 5. suavissimus imperator 267, 30. subdiaconatus 303, 25. subiecte 229, 25. subintroire 277, 20. sublimare regia dignitate 34, 30; ad , in regnum 29, 15. 32, 1 ; pontificali consecratione 358, 25. 360, 5. sublimatio imperatoria 32,25; regis 32, 35. subnotare, aufzeicJinen 3, 20. 5, 25. substantive 449. subterannotare 81, 25. successive 5, 20. summam rerum committere alicui 330,5; obtinere 166,34 — 35. superaffluens 439, 35. supercaelestis 442. 446, 15. 447, 1. 456, 5. supereffluens 439, 25. superexcellere 453, 10 ; superexcel- lens 413, 10. 433, 24 - 25. superfluitas 408, 20. superinestimabilis 413, i5. 433, 30. per surreptionem 344, 5. suscipere aliquid de manu alicuius 278, 10. symboHce 443, 5; simbolica locutio 419, 1. synodus secunda (Constantinop.) 23, 5. 203, 20 ; tertia Ephesi 23, 25. 214,5; quarta apud Calcedoniam 23, 35. 216, 20; generalis quinta Constantinop. 235, 15; sexta sanc- ta et universalis 25, 15. 244, 5. 246, 1 ; VII. Aquileiae 25, 20. 245, 5 ; in Illirico (sub Valenti- niano I. imp.) 22, 30. 200, 10 ; sub Vitelliano papa 243,15; heretica Constantinopol. (a. 692) 244, 25 ; Inglinheim. (a. 948) 29,5. 280,25; Mogunt. (a. 1019) 30, 25. 301, 14 — 15; Romae a. 1139. 33, 1. 347, 10 ; synodus universalis 209,30 ; V. concilium. temporalia bona 188,30; temporalis voluptas transitoria ,392, 1. temporale regnum regnorum om- nium maximum (ecclesiae tradi- tum) 189,20. terna tria angeldrum 36, 10. 441,5. terrae motus in Asia 147,5; circa Bithyniam et Siciliam 476, 1 ; Constantinop. 23, 30. 210, 1. 216. 476,25; Cypri 19,25. 158,15; (pelagi) 199, 30 ; Romae 23, 30. 216,10; in Sicilia 14,35. 90,25; in Syria 468,30; (a. 1117) 32, i5. 330, 15; terrae motus 477, 15. 478, 25. _ terrenae dignitates 181, 10; terrena possessio 195, 34—35 ; terreno regi militare 201,25; sub terrenorum mole onerum depressi ac fatigati 134, 5. sine testimonio degere 208, 20. tetrarchae 145, 20. theca caelestis 413, 10. theologus 442, 10. 445, 25. 447, 1. 448, 5 ; theologi 12, 35. 56,5. 75, 10. 205,10. 441,1. 455,15; theologi poetae 73, 20; theologi quidam nostri temporis 205, 10 ; theolo- gica 131, 15. t(h)eosophus 441, 15. tiergartn (amphiteatrum) 159, 35; cf. LXI, 40. tragedia miseriarum 324, 1 ; trage- diae calamitatum mortalium erumpnosae 7, 10; in modum tragediae historiam exequi317,5; miseriam texere 3, 1 ; rhitmum componere 297, 10. transferre imperium 26, 35. 98, 15. 255,15. 278,15; regnum 223,25; sedem regni 191, 4—5. 240, 14— 15; translatio (regni) 10. 13,20. 69, 1. transitoria bona 416, 1 ; transitoria gloria 452,20; temporalis volup- tas 392, 1 ; transitorias res amare INDEX RERUM ET VERBORUM. 577 421, 34—35 ; traDsitoriis rebus in- herere 66,5; adherere 88,15. transitiis = mo7's 25, 5. 30, 30. transmarini 312, 15 ; transmarina ecclesia 33, 30. 364, &. 365, 4—5 ; transmarina expeditio secunda (a. 1101) 31, 30; transmarinae partes 461, 5 ; transmarinae re- giones 34,5; transmariua regna 343,5. transmutare 436, 25. 437, 5. tributum indictum 32, i5 ; tributum dare rennuere 224,15; tributum solitum repetere 224, 15 ; sub tri- buto manere 313, 10 ; servire 292,20; vivere 310,24—25. trifarie 390, 1. tropice 411,5; tropologice 422,5; tropus 414, 25, in tuitionem suscipere 233, 25. typus (civitatis Dei) 46, 5. 54, 10 ; in typum futurorum 49, 1 ; sub illius typo 419, 30. tyrannice agere 195, 10; tyrannice 24,15. tyrannis, tirannis (Maximini) 21, 30; (Attilae) 23; (Amolfi ducis) 29, 1; (Berengarii II.) 29, 15. 284, 15 ; (Rogerii II.) 33, 1 ; (Antichristi) 35, 5 ; tyrannidis intuitu 347, 1 ; tyrannidi obviare 229, 30 ; suae subiugare 154, 5 ; tyrannidem af- fectare 166, 35 ; exercere 216, 10. 232, 20. 461 ; per tyrannidem im- perium arripere 204, 5 ; in tyran- nidem imperium vertere 229, 30 ; tyrannide aperta desevire 284, 5 ; a tyrannide barbarica conculcari 229, 20 ; simul cum tyrannide vitam finire 263, 35. tyrannus , tirannus (Theodoricus) 24,25. 229,25; (Phalaris) 73,30. 74, 1 ; (Tarquinii filius) 78 ; (Dio- nysius II.) 90, 10; (Caligula) 149, 15 (iramanis) ; (Maxentius) 184. 185: (lulianus) 196, 25. 197, 10 (impiissimus); (Procopius) 199, 30 ; (Gildo) 211, 1 ; (lohannes imp.) 214, 20. 215, 1 ; (Attila) 217, 20; (Odoacer) 229, 25; (Theodatus) 234, 5 ; (Adalgisus) 266, 10. 267, 1 ; (Berengarius II.) 280, 30; (Roge- rius II.) 338,10; (Fridericus II.) 461, 35 ; tyranni ;i93, 20. 487, 15. 488, 5 ; (Siciliae) 90, 10. 346, i4 — 15; (x4mandus et Helianus) 176, 1 ; (Eugenius et Arl)ocrastus) 206; (comites Skirenses) 282, i5. 283, 1 ; tyrannorum antiquorum more 248, 30. Hspiam non, nirgetids sonst? 167, 15. utrobivis 100, 30. utrovis 356, 15. varietas humanarum rerum .348, 10; varietas humanarum rerum defectum prodens 277,20: mor- talium varietates 134, 30. vassallus 357, 1. vectigalem facere 55, 15. 332, 15 (regnum). versibilitas mundi 8, 25. vibrare ictum 144, 5. vicedomnus 358, 35. vicine 75, 20 ; vicinius 440, 20. virgines sacrae 199, 5. ex vocatione 342, 9—10. volubilitas rerum 27, 10 ; mundi volubilitatem considerare 260, 1. 347,15; res mundanas reruraque potestates volvi cemere 260, 4—5. in vulgari , in der Volkssprache 140, 15 ; ex vulgari traditione 274, 30; vulgariter, allgemein- verstdndlich 457, 1. vulgo, in der Volksspr^ache 251, 25. zaphin, spina vasis 251, 30. Ottonis Frisingensis Chronica. 37 % ^i^"^ Otto, Ip. of Freising Chronica, . . DD .m82 PONTIFICAU 'N^T-"^ JOBOHTO Pf ^ m ■•M:,