This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online. It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you. Usage guidelines Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. We also ask that you: + Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes. + Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help. + Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. + Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. About Google Book Search Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web at |http : //books . google . com/ ' /<: STANFORD UNIVERSITY LIBRARIES THE OPUS MAJUS OF ROGER BACON VOL. IIL THE "OPUS MAJUS" OF ROGER BACON EDITED WITH INTRODUCTION AND ANALYTICAL TABLE BY JOHN HENRY BRIDGES PBLLOW OP THB ROYAL COLLXGB OP PHYSICIANS; SOMBTIMB PBLT^W OP ORIBL COLLBGB SUPPLEMENTARY VOLUME: CONTAINING—REVISED TEXT OF FIRST THREE PARTS; CORRECTIONS ; EMENDATIONS ; AND ADDITIONAL NOTES With Facsimile of Bacon* s Hebrew and Greek IVriiing ** Induire pour dMuire afin de construire." Augusts Comtb. " Omnes scientiae sunt annexae, et mutuis se fovent aoxiliis, ticut partes ejusdem todus, qtiarum quaelibet opus snum peragit non solum pro se sed pro aliis." Roger Bacon, O^us Tertiuftu Minerva G. m.b.H. , Frankfurt/ Main Unveiinderter Nachdruck 1964 Draek: Amon ftain K.C., MttwahrtmCI— V ffl \1? #%' ClwK «^«k<«vr;tea Cm«** ■•mJtMir ■*•• * •' f f*' ****!' .*«M*N( «r u^otl it,^ j:,*».«-.j.. («r>*i^'^ '*f f j'irt^^^ Vatican 4U84j\ f. Kib. I ^9 M^ f„i, IT T. ^ a- ffiTw- ^ftp o'-aty ijnri?i ir>»» 1^a«" >^-l? ^ ^^^ fir rrtti.u ^irttrT fir im HI U N i ^ r f P ^ a? I.. Cf****' *i«^ %i4it pars septima huius persuasioniis de morali philosophia habens distinctiones et capitula. Begins, Manifestavi in praecedentibus quod cognitio linguarum, etc, £ 21a The leaves niunbered pp. 471-498 (ff. 235-248) are misboimd and ought to come in the following order: 487-498, 483-486^ 471-^82. Ends, "et quid potest homo plus petere in hac vita?" Here the MS. ends. C£ vol. il p. 403. The insertion of the Multiplicatio Spederum between Parts V. and VI. may possibly not have been the original arrangement of the volume, since that treatise and Part VI. both begm new quires. We know from the Opus Tertium that the Multiplicatio Spederum was intended to be read in omnection with Part V. (Brewer's ed., pp. 38, 117) ; but we also know that it was regarded by Bacon as distinct from the Opus Majus. (Op. Tert, p. 272.) O., as already stated, is of the fifteenth century, probably of its second quarter. For earlier authority we have to consult MSS. which contain viii PREFACE. only a portion of the work. Of these, the oldest, undoubtedly of the thirteenth century, and possibly written at the very time when Bacmi was composing his work, or very shortly afterwards, is the Cottonian MS. Jul. D. V. spoken of in this Appendix as J. It is a small parchment quarto and consists of 8i folios, (If. 7i-i5ib), covering j^ 1-241, L 7 of the text of vol. i. In the last half of Part I., the whole of Part IL, and the beginning of Part III., it is much injured, some folios being almost entirely destroyed. Many of the rubrics are illegible : what is left of them show that the first . three parts, as weU as the first portion of P^ut IV., were divided into Distinctiones as well as Capitula. In this MS. the transition from Part III. to Part IV. is attended with great confusion. On f. 104, after the passage (p. 96 of vol. i.) ending, cum vario sapientiae tLamno languent, follow the words, Quodque non avertunt, ideo necessitate compulsi sunt modemi damnum cum vituperio sustinere, a quibus omnes sancti doctores, philosophi et sapientes antiqui remanserunt immunes. Then, without any break beyond an ordinary* fiill stop and capital, come the words Secunllum impedimentum est majus isto, nam una est scientia qua ignorata nulla alia sdri potest : et qua sdta possunt aliae de &cili edeceri ; et haec fuit in usu omnium sanctorum doctorum et philosophorum et sapientum antiquorum propter sui infinitam utilitatem et pulchritudinem et magnificentiam, et haec est mathematica. Unde totius' studii destructio est negligentia mathematicae. Quoniam qui ignorat quantitates continuas et discretas et earum applicaticmes ad caeteras res et scientias ignorabit omnia. Et, quod pejus est, omnis homo ignorans hoc suam ignorantiam nmi potest percipere (et seq. as in vol. i. pp. 97-108, as fer as the end of Distinctio Prima, sed hoc non est praesentis speculationis). J. then proceeds with the first six words of Distinctio Secunda (vol. i. p. 109) Quod de scientiis jam ostensum est, and there stops. He then interpolates a long passage, printed here for the first time, and given by no other 5fIS., which is of great importance, because it fills up a gap in Part III. which would be otherwise inexplicable. On voL i. p. 92 Bacon had expressed his intention of describing the value of linguistic studies not merely (i) in themselves but (2) for the government of the Christian commonwealth, and (3) for the conversion, or (4X if necessary, the repression of the heathen. In the text as it stands, the second of these topics is lett unfinished, the third and fourth are not treated of at aU. In J. the sense, broken off on f. 104 with the words raro suffidunt, is carried forward on f. 107 with the words raro suffidunt inteipretes ad intelligentiam plenam, et rarius inveni[un]tur fideles (et seq.). This passage, here restored to its proper place, completes the seomd subject, and discusses in full the two others. PREFACE. ix After the conclusion of this passage, J. then proceeds with what is given in vol. L on the authority of other MSS. (P. and O.) as the opening of Part IV. (vol. i. p. 97), Manifesto {He) quod multae et praeclarae radices sapientiae dependent ex potestate linguarum (et seq.), as far as the words ac per contrarium hujus scientiae notitia (last line of p. 97X ^uid then stops. On this there follow the first words of Distincdo Secunda, p. 109, Quod de sciendis jam ostensum est (et seq.). The Hebrew passage, following on the Hebrew alphabet (voL i. p. 75), is so incorrectly written, whether as regards the Hebrew words, their trans- literation, or the Latin translation of them, that it was omitted from my text, v., the MS. next to be spoken o^ 6fiers a complete contrast in this respect, as the annexed photographic reproduction will show. J. has otl^er fitults of a kind which make it difficult to believe that this MS. can have been prepared under Bacon's superintendence. Thus the word gnomone (p. 103, 1. 18) is written by him cognomone ; p. 161, 1. 22, atagonis for heptagonis ; p. 222, 1. 13, Yndorum for Num^rorum, and other Uunders of the same kind. In the displaced passage above mentioned on the conversion and repression of the heathen, the text, as will be seen from the footnotes, b extremely corrupt There are some remarkable omissions. That of the table, p. 208, with the commentary on it, is common to J. with V. But there is another of eight lines on p. 138, and a still more important one of five pages (pp. 231^6). On f. 84 and on f. 148 there is a drawing of a man's head in the margin of the page. As Bacon speaks of his practice of using this sign to call attention to certain passages (see Op. Tert. ed. Brewer, p. 68X these instances have been thought to prove Bacon's supervision of this MS. The evidence is quite inadequate to such a conclusion. Vatican 4086, here spoken of as V., b a beautifully written MS. (parch- ment) in 74 folios, of the first quarter of the 14th century. A photographic copy of it, and also of the unpublished fragment previously mentioned, has been given to the Museum by Dr. Gasquet (Add. 35,253). It includes the first 376 pages of vol. i., ending with the words principalem scripturam, which close the geographical section. V. is without rubrics, but leaves spaces for them which on the whole correspond to the divisions in J. It follows J. in omitting the last chapter of Part I., and the table on p. 208, and like J. it passes fix>m Part III. to Part IV. without clearly marking the division. The mathematical section begins simply as a new paragraph with the words Secundum impedimentum est majus isto, and continues as in J. to the words praesentis speculationis at the foot of page 108, proceeding then with Quod de Scientiis ostensum est, as on p. 109. The passage as to conversion and subjugation of the heathen is not contained in V., and X PREFACE. there is no indication, like that given in J^ of the opening to Pftrt IV. which b adopted in the ed. of 1733 and in my own. The principal value of V. is that it restores to us passages which in J. are destroyed or made illegible by fire, and that the Hebrew sentences are more accurately transcribed. In the scientific portions of Part IV. there are many errors and omissions which render it of less value than J. or O. or than P., which is next to be spoken of. In the thirty-two pages, for instance (197-228X there are eight omissions, amounting to 107 words, all of which interfere fiUally with the sense^ It has many mistakes, moreover, in the computations of astronomical magni- tudes. A copy of this Vatican MS. will be found in the Paris Library (Nouvelles Acquisitions Latines 1 7 1 5). It is complete, except that the Hebrew passages are omitted, though a place is left for them. It is probably of the beginning of the sixteenth century: Royal 7 F vii (here spoken of as F.) contains a complete copy of the fourth part of the Opus Majus. It appears to be of the first half of the fourteenth century, and is very boldly and clearly written, in 6 folios of four columns. On the margin at the foot of f. lob and f. 11 is a long quotation from Albertus Magnus in a very different handwriting, but also clearly of the fourteenth century, on the subject of the tides, whkh will be found among the additional notes (p. 139). On f. 62b, after the words prindpalem scripturam (p. 376X there Mows, in a kiter handwriting. Hie sequi debet tractatus qui incipit. Post locorum descriptionem (cf. vol. i. pp. 376-403). And on £ 68 this treatise will be found in another hand of the same period ; another fragment, De visu et speculis, occupying the intervening space. (It has been held by some critics that it should be regarded as part of the introductory work called by Bacon Opus Minus, or Secundum, of which we possess other fragments. It is addressed to the Pope, and contains references to the various parts of the Opus Majus. On the whole it appeared best to leave it in the position assigned to it in O.) The text of this astrological section in P. is extremely imperfect, very inferior to the corresponding text in O. In P. Part IV. is clearly defined as a separate section of the work. The rubric is, rars quarta in qua ostenditur potestas mathematicae in scientiis et rebus et occupationibus hujus mundi, habens distinctiones. Prima habet tria capitula. In primo datur intentio istius partis. Like V., it contains the section (pp. 269-285) on the correction of the Calendar. In the scientific portions of the work, and especially in arithmetical calculations, it is much more accurate than V. The above are the only MSS. known to me containing the fourth part that PREFACE. a are as early as the fourteenth century. In the fifteenth it was several times copied The Cottonian MS. Tiberius C.V. has been mentioned in the Pre&ce (p. xv). It covers 71 folios (49-1 19) of the same volume that con- tains one of the principal MSS. of Opus Tertium. There are no rubrics and no divisions of chapters. The Correctio Calendarii, although it will be found id the Opus Tertium (fif. 4ol>-43b) is not given here, nor the concluding astrological treatise. The MS. ends as in V. with the final words of the Geographia,— prindpalem Scripturam. It is apparently of the middle of the fifteenth century. Another copy of the fourth part is in the possessimi of Corpus Christi College, Cambridge ; and yet another m the Lambeth Library. These ar^ approximately of the same date as the Cottonian. Of the fifth part of the Opus Majus (Perspectiva) the most important MS. is Royal 7 F viii. (ff 47 et seq.) already spoken of on pp. xiii and xv of the Prefiu:e. The rubric, displaced from its proper position, is, Tractatus perspectivae habens tres partes ; prima est de conununibus ad caeteras duas ; secunda pars descendit in spedali ad visionem rectam principaliter ; tertia ad visionem reflexam et fractam. Prima pars habet duodedm distinctiones. Prima est de proprietatibus.istius sdentiae et de partibus animae et cerebri et instrumenti videndi, habens capitula. Primum est de proprietatibus scientiae hujus. The treatise begins. Hie aliqua dicenda sunt de perspectiva. Auctores quidem multi tractant de hac scientia ; sed quidam mmis parum, et seq. as in the extract firom Qmibach's edition, quoted in the note to vol. il pp. 1-2. This MS., like the greater part of that which precedes it m the same volume (ff. i3-46b), is of the 13th century. The rubric of the second part of Perspectiva is. Hie indpit pars secunda hujus tractatus, et seq. as in the text of this edition. The rubric of the third part is simply, Tertia pars perspectivae prindpalis. It will be noted that 12 distinctions are spoken of in the first part 0., however, speaks of nine only. The two MSS., however, agree in giving ten distinctions, and they entirely coindde in their contents. Next in antiquity is the MS. of Perspectiva contained in Add. MS. 8786 (a small volume entitled Baconis Opuscula PhysicaX f. 84 (et seq.). This MS. is in very small writing, in double columns, of the eariy part of the fourteenth century. It is headed, Indpit tractatus de modo videndi, and begins, Quoniam praecipua delectatio nostra est in visu, et lux et color habent specialem pulcritudinem (et seq.). Chapters are marked by red letters, but without tides^ Of Distinctiones, in the first part, nothing is said. The diagrams are scanty and imperfect. xii PREFACE. In the Vatican Ubiary (Palatine 828) there is a MS. of PerspectiTa stated in the colophon to have been completed on Sept 29, 1349, of which the title is Tractatus perspectivae habens tres partes prindpales extractus ex multis auctoribus perspectivae compilatns pei^ fiatrem Rogerum Bacon (ffdinis fratrum minorum. Pars prima hujus persoasionis habens 9 distinctiones ; prima habet capitula 5 ; primum est de polcritudine et utilitate hujus' psutis in universali. The MS. begins : Propositis radidbcis sapientiae tarn divinae quam humanae quae sumuntur penes linguas a quibus scientiae Latinorom sunt translatae nunc volo radices aliquas discutere quae ex potestate per- spectivae oriuntur (et seq. as in this edition). But the nine distinctions spoken of in this MS. are not identical with those of Reg. and O. They cover the whole of the three parts oi the treatise. Thus Dist iii. cap. i. appears in this MS. as Dist. ii. cap. 4. ; Dist v. cap. i. as Dist iii. cap. i. ; Dist viii. cap. L as Dist iv. cap. i. ; Dist x. cap. i. as Dist v. cap. i. ; Part IVt Dist iii. cap. i. as Dist vi. (the secmid distinction oi Part II. being omitted). Part III. Dist i. is Dist vil ; Part III. Dist ii. is Dist viii. ; Part III. Dist iii. is Dist. ix. Other and later MSS. of this portion of the Opus Majus are, Harieian 80, Sloane 2156 ; Magd. CoU., Cambridge, possesses a copy of it ; also St Mark's Library, Venice (Lat 133), and Paris Bibl. Nat. (Nouv. Fonds Latins 10260). This last is on paper, beautifully written, of the sixteenth century. Combach's edition published in 16 14 is said by him to be founded on " very old Oxford MSS." What these were he has not told us ; nor can the variants of this edition be connected with any of the MSS. known to us. Some of them probably are of his own devising. It thus appears that for the first five parts of the Opus Majus^ contain- ing two thirds of the whole work, early manuscript authority is not wanting. The. case is fsa otherwise with the sixth and the seventh parts,- for which we have principally to depend upon O. In Part VI., indeed, some assistance has been afforded by the Vatican MS. 4091, to which attention has been called in the additional notes. It extends, however, only to the first Ihird of the section. For Part VII. we have, besides O., the Royal MS. S F ii., here spoken of as M. It i^ -45b). In the additional notes mention is made of an interesting preamble to this treatise, given in this MS. only, which fixes its position as part of a larger philosophical work. There are certain passages in it not given elsewhere against which the word superfluit is written in the margin in a contemporary hand. Further, some of the chapters of Parts II. and III. are removed from their proper position : e,g,y f. 35d is continued on f. 37a, and chapter ix. of Part II. is found embedded in Part IV. Later MSS. of the Multiplicatio will be found in Sloane 2156, in Magd. ColL, Cambridge, foQowing on the MS. of Perspectiva already mentioned ; and in the library of St Mark's, Venice (Lat. vi. 133), preceding a MS. of Perspectiva. In framing a text from the foregoing MSS. it will be noticed that the principal difficulty occurs in the transition from Part III. to Part IV. In J. and also in V., which rank among the oldest (the first being of the thirteenth, the second oH the beginning of the fourteenth century), the distinction is by no means clearly marked. On the other hand in P., a MS. not later than 1350, and in all other MSS. of the fourth Part, the division of this section is very distincdy indicated. Some clue to this discrepancy is probably to be found in a remarkable passage occurring in the Baconian fiagment published by Dr. Gasquet in the English Historical Review ^ July 1897 : Sentiens meam imbecillitatem nihil scribo difficile quod non transeat usque ad quartum vel quintum exemplar antequam habeam quod intendo. J. and V. represent perhaps one, or more probably two, of the earlier drafts. J. appears to represent a somewhat more advanced '* state" of the work than V. There remains the difficulty of accounting for the many curious inaccuracies in J. ; errors so gross as to render it impossible that the copy could have been made, as some critics have supposed that it was made, under Bacon's superintendence. To this difficulty Bacon has himself supplied the clue when explaining to the Pope, as he does in Opus Tertium. In the second chapter of that work he speaks of the difficulty of getting his work transcribed : ^ It could not," he said, " be ^rly written out except by scribes who ^ood outside our body ; and these would transcribe on their own account, whether I liked it or not, in the way in which writings are very frequently published in Paris fraudulendy." It is iax from improbable that J., or at any rate the first portion of J., represents one oi these [mated editions. The question was raised by one of my reviewers, whether there was any such work as the Opus Majus? Although the question seems to carry scepticism rather &r, it may be well to answer it. The earliest evidence for xiv PREFACE. the Opus Majus as a whole is its existence in the MS. here spoken of as O. O., as already stated, can hardly be considered earlier than 144a If it were not genuine, the sdtemadve would be to suppoise it an artificial compilation of Baconian treatises made at some date between the end of the thirteenth and the middle of the fifteenth century. Against this somewhat gratuitous supposition is to be set, first, the internal evidence to be found in the work itself ; secondly, the external evidence derived from the Opus Minus or Secundum, and the Opus Tertium. The internal evidence consists (a) in frequent references to Pope Clement IV. to whom the work was addressed. The letter of the Pope to Bacon requesting him to send to him the results of his researches was copied by Wadding from the Vatican archives, and has been verified by myself after inspection xif the original document. In a work written subsequently to the Opus Majus (Compendium Studii, Biewer, p. 424), Bacon mentions Clement IV. as the Pope in question. Among these references to the Pope in the Opus Majus may be mentioned vol. i. pp. i, 12, 17, 23, 72, 81, 285, '376-7, 403, vol. ii. p. 377. .They are found in the earlier MSS., no less than in the later. The second branch of internal evidence {p) consists in the numerous cross-references from one part of the Opus Majus to another. Thus Part II. is spoken of (voL i. 33) as a continuation of Part I. Frequent references to Part II. are made in Part VII., as voL ii. pp. 225, 229,* 233, and 237. The opening sentence of Part III. refers to the results of Part II. ; that of Part IV. to Part III. ; that of Part V. to Parts III. and IV. ; that of Part VI. to Parts III., IV., and V. ; that of Part VII. to Parts II., III., IV., V., and VI. Part VI. is spoken of in Part IV. (vol. i. p. 213) ; Part VII. in Part I. (L p. 57); and numerous references are made in Part VII. to Part IV. (vol. ii. pp. 369, 370, 371, 380, 389). To this internal evidence is to be added the external proof derived from the Opus Minus and the Opus Tertium. For the first it is suflScient to refer to pp. 316-20 of Brewer's edition (Rolls series 1859), including both these treatises. In the case of the second the evidence is more abundant Reference to Part I. will be found in cap. xxi. and xxii. ; to Part II. in cap. xxiii. and xxiv.; to Part III. in cap. xxv.-xxvii. ; to Part IV. in cap. xxviii.-lxxv. ; to Part V. in cap. xii. -% to Part VI. in cap. xiii. ; to Part VII. in cap. xiv. It may be added that mention is made of the Opus Tertium, under the title tertia scriptura, in a contemporary marginal note on £ .32b. of V. On the whole, it will be hard to find in the history of literature a work the authenticity of which rests on a sounder foundation. These, and other questions of a more doubtfid kind would be at once disposed o^ could the original MS. sent in 1267 to Rome be discovered. But of this there is PREFACE. XV little hope. We have no knowledge that the work ever reached Pope Clement In whichever of the many stages between Paris and Rome it may have been detained, it probably did not survive the condemnation which, as we now know from an Assisi document, was passed on Bacon and liis works ten years afterwards. (See Add. Notes, p. xxxiii.) I conclude this prefisice with cordial acknowledgment of the assiduous and intelligent assistance given me by Mr. Herbert throughout this work. Denotation of the principal MSS. used in this work. o. Bodleian Digby, 235. J. Cottonian Jul. D.V. V. Vatican, 4086. p. Royal, 7 F vii. Reg. Royal, 7 *F viil A. Additional (Br. M.), 8786. M. Royal, 8 F ii. T. Cottonian Tib. C.V. L. Lambeth, 202. X. Vatican, 4091. FRATRIS ROGERI BACON ORDINIS MINORUM, OPUS MAJUS. PARS PRIMA Capitulum I. SapientiaE perfecta consideratio .consistit in duobus, vide- licet ut videatur quid ad earn requiritur quatenus optime sciatur, deinde quomodo ad omnia comparetur, ut per earn modis congruis dirigantur. Nam per lumen sapientiae ordi- natur ecclesia Dei, respublica iidelium disponitur, infidelium conversio procuratur, et illi qui in malitia obstinati sunt valent per virtutem sapientiae reprimi, ut melius a finibus ecclesiae longius pellantur, quam per efTusionem sanguinis Christian!. Omnia vero quae indigent regimine sapientiae ad haec qua- tuor reducuntur nee potest pluribus comparari. De hac igitur sapientia tam relate quam absolute scienda nunc secundum tenorem epistolae praecedentis, quod^ possum ad praesens probabili ^ persuasione, donee certius scriptum et plenius com- pleatur*, vestrae Celsitudini' praesentare conabor. Quoniam autem ilia de quibus agitur sunt grandia et insolita, gratiam et favorem humanae fragilitatis requirunt Nam et* secun-.^ dum Fhilosophum septimo Metaphysicae, ea quae sunt ' J., quid. For quod-— conabor, O. has, qmoquid possum circa pennasionem ad praesens vestrae Beatitudini praesentare conabor. ' J. omits probabili— con^leatur. * J., Beatitudine. ^ J. omits et^ SUPP. VOL. 9 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. maximae cc^iitionis secundum se, sunt minimae apprehen- sibnis quoad ^ nos. Ihvoluta enim Veritas in alto latet, et in profundo posita est, ut dicit ^ Seneca septimo de beneficiis, et quarto Naturalium; et Marcus Tullius in Hortensio* dicit* quod omnis intellectus noster multis obstruitur diflicultatibus, quoniam ips6 se habet ad manifestissima in sua ^ natura, sicut oculus noctuae et vespertilionis ad lucem solis, ut Fhjlosophus dicit secundo Metaphysicae, et velut surdus a nativitate ad delectationem harmonicam, sicut nono* Metaphysicae dicit Avicenna. Quapropter sufficit nobis J in inquisitione veri- tatis proprii intellectus imbecillitas, ut quantum possumus causas et occasiones erroris extfaneas longius a debilitate sensus nostri relegemus. Quatuor vero sunt maxima comprehendendae veritatis ofTendicula, quae omnem quantumcunque sapientem impe- diunt, et vix aliquem permittunt ad verum titulum sapientiae pervenire, videlicet fragilis et indignae auctoritatis exemplum, consuetudinis diutumitas, vulgi sensus imperiti, et .propriae ignorantiae occultatio cum ostentatione sapientiae apparentis. His omnis homo involvitur, omnis status occupatur. Nam quilibet in singulis actibus vitae et studii et omnis negotii tribus p?ssimis ad eandem conclusionem utitur argumentis, scilicet, hoc ex^mplificatum est per majores, hoc est con- suetum, hoc vulgatum est; ergo tenendum. Sed oppositum conclusionis longe- melius sequitur ex praemissis, sicut per auctoritatem et experientiam et rationem multipliciter pro- babo. Si vero haec tria refellantur aliquando magnifica rationis potentia, quartum semper in promptu est,.et in ore cujuslibet, ut quilibet suam ignorantiam excuset, et licet nihil dignum sciat, ilium tamen magnificet impudenter^ ut sic saltem suae stultitiae infelici solatio veritatem' opprimat et elidat. E^ his autem pestibus mortiferis accidunt omnia mala generis humani ® ; nam ignorantur utilissima et maxima et pulcherrima sapientiae documenta, et omnium scientiarum ^ O., apud. ' J., dicit, also O. V., ait. • v., Hortensis. J., Hortensio. * J., didt V., dicunt. 'J., sua. v., sou * O.^ undecimo. ^ J. omitrnobis. O. and V. retain it. * J., impudenter. V. and O., imprudenter. ' O., humano generi. CAUSAE ERRpRIS. 3 et artiuih secreta ; sed pejus est quod homines horum iquatuor caligine excaecati ^ non percipiunt suam ignorantiam, sed earn omni cautela palliant et defendunt, quatenus remedium non inveniant; et quod pessimum est, cum sint in tenebris errorum densissimis, aestimant se esse in plena hice veritatis ; propter quae verissima reputant esse in fine falsitatis, optima nullius valoris, maxima nee. pondus nee pretium obtinere ; et e contrario falsissima celebrant, pessima laudant, extollunt vilissima, caecutientes ad omnem sapientiae fulgorem fasti- dientes de eis* quae magna facilitate* possunt adipisci ; et propter stultitiae magnitudinein pionunt summos labores, consumunt tempora multa, magnas expensas efTundunt in "his quae nullius utilitatis vel parvae^ sunt, nee dignitatis alicujus secundum judicium sapientis ; et ideo necesse est ut yiolentia et malitia harum quatuor causarum omnis mali cognoscantur in principio et reprobentur*, et longius* a consideratione sapientiae relegentur. Nam ubi haec tria dominantur, nulla ratio movet, nullum jus judicat, nulla lex ligat, fas locum non habet, naturae dictamen perit, facies rerum fnutatur, ordo confunditur, praevalet vitium, virtus extinguitur, falsitas regfnat, Veritas exsufflatur. Et ideo nihil magis necessarium consideratione, quam certa damnatio^ istorum quatuor per sententias sapientum electas, quibus non poterit contradici. Quoniam vero sapientes tria prima simul colligunt^ et repro- bant, et quartum propter singularem stultitiam propriam lima- turam desiderat®, ideo primo trium malitiam aperire conabor. Sed quamvis auctoritas sit unum ex istis, nulla loquor ratione de solida et vera auctoritate, quae vel Dei judicio coUata est Ecclesiae, vel quae ex merito et dignitate personae nascitur in Sanctis et perfectis philosophise^ et aliis sapientibus, qui juxta humanam possibilitatem in studio sapientiae expert! sunt ; sed de ilia auctoritate loquor, quam sine Dei consilib violenter usurpaverunt multi in hoc mundo, nee ex merito * J., obcaecatL * O. omits de eis. * O., fiurilitate. V., falsitate.' * O. onu vel parvae. 'V. , inserts in fine, after reprobentur ; omitted by J. and O, * longe, O. ^ J«i damnatio ; V., damnatione. * O., coUidant. * J., desiderat. V., desiderant ^ 0.| in Sanctis philoiophis et perfectis prophetis ; cm. et aliis sapientibus. 4 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. sapientiae, sed ex propria praesumptione et desiderio famae, et quam vulgus imperitum • multis concessit in pernicionem propriam judicio Dei justp. Nam secundum scripturam propter peccata populi multoties regnat hypocrita ; de sophis- ticis enim auctoribus multitudinis insensatae^ loquor, qui^ aequivoce sunt auctores, sicut oculus lapideus aut' depictus nomen habet ocuH, non virtutem'*. Capitulum II. Haec * tria reprobat sacra scriptura, sancti doctores condem- nant, jus canonicuQi vetat^, philosophia reprehendit ; sed prop* ter rationes prius tactas de ^ philosophicis allegandis, et quia minus vulgatae sunt sententiae philosophorum circa haec tria, eas principaliter introducam. Simul vero omnes has tres pestes Seneca libro secundarum^epistolarum prope iinem uno sermone condemnat. Dicit igitur, 'Inter causas® malorum nostrorum est, quod vivimus' ad exempla^^ nee ratione com- ponimur, sed consuetudine adducimur^^; quod si pauci facereht noUemus imitari, cum plures facere coeperint, quia frequenting quam ^ honestius id facimus, et recti locum apud nos tenet error, ubi publicus factus est' Philosophus vero per totam philosophiam suam persequens auctoritatem indignam secundo Metaphysicae causas erroris humani assent praecipuas con- suetudihem et populi testimonium. Et iterum Seneca in^ libro de vita beata dicit, Nemo sibi- soli errat, sed alieni erroris ca,usa et auctor est, versatque nos et praecipitat traditus per mantis error, et alienis perimus exemplis. Et in secundo libro de ira, propter malitiam consuetudinis ait, Difficulter reciduntur vitia quae nobiscum creverunt Et in libro de vitae beatitu- dine contra vulgi sententiam refert. Nulla res majoribus malis nos implicat, quam ^^ quod ad rumorem componimur, optima rati ea quae magno assensu recepta sunt, nee ad rationem sed ad similitudinem vivimus. Inde est ista tanta coacervatio aliorum ^ J., insensatae, V. inaensata. ' O., quae aeqiUTOce sunt » J., ant v., ct * J., veriUtem. » O., Sed. • O., vctat V. J., vitet * J. O., dc. V., esse. » J. O., causas. V., casus. * J., viovimus. ^ O., exemplar. ^ O. abdudmur. ** J;, quamsi. " J. omits 'in.' ^ J., quam quod. V., quam. CAUSAE ERRORIS. 5 Super ^ alios ruehtium. Quod enim in strage hominum ins^ha evenit, cum ipse se populus premit, nemo ita cadit ut non alium in se attrahat, primique sunt exitio^ ^equentibus. Hoc in omni vita accidere videas •. Et item dicit in eodem, Stat con- tra rationem defensor^ mali sui populus ; et infert, Non tarn bene cum rebus humanis agitur, ut meliora pluribus placeant, et sequitur, Ai^mentum pessimum turba est Et Marcus TuIIius tertio de quaestionibus Tusculanis ait, ' Cum magistris traditi sumus, ita vanis imbuimur erroribus, ut vanitati Veritas, et opinioni coniirmata ipsa natura cedit' Atque in Lucullo dicit, ' Quidam obsecuti amico cuidam aut una cum aliquo ^ quem audierunt ^ oratione capti, de rebus incognitis judicant, et ad quamcunque sint disciplinam quasi tempestate delati, tanquam ad saxum inhaerescunt ; plerique ^ errare maluerunt \ eamque sententiam quam adamaverunt defendere, quam sine pertinacia ^ perquirere quid constantissime dicunt' Et propter pravitatem consuetudinis quaerit in primo de diviha natura, ' Non pudet speculatorem naturae ab animis consuetudine im- butis petere testimonium veritatis ?' Et contra vulgi sensum dicit in proemio secundi quaestionum, Philosophia est paucis contenta^® judicibus, multitudinem ipsam consulte fugiens, eique suspecta et invisaL Et in eodem secundo ait, ' Laudabiliora mihi videntur omnia quae sine populo teste fiunt' Sed alii divisim haec tria persequuntur. Nam in libro Quaestionum Naturalium Adalardi^ quaeritur^ de auctoritate fragili, ' Quid est aliud auctoritas hujusmodi quam capistrum ? ut bruta quippe animalia capistro ducuntur quolibet, nee quo nee quare ducantur discemunt^; sic^^ nee paucos bestiali credulitate cap- tos ligatosque ipsa auctoritas in periculum ducit' Et in libro de aeternitate mundi^ dicitur,^ 'Qui el^erit alteram partem quaestionis propter amorem consuetudinis non potest recte * J., supra. * J., ezitio., V., ex vido. • O. om. Hoc — ^videas. * J. O., defensor. V., defensomm. ' J., alia. * J., audiant ; audierunt, V. ^ J., populique. * J. O., malunt. * J* O., pertinacia. V., pertumacia. M J., conjuncta. » J. O., AlardL ^ J., quaeritur. V., quserit " J., discemunt V., discunt w J. O., sic v., sed. » O., Dei, J. V., mundi. " V. om. didtur. 6 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. discemere veram opmionem.* Et Averroes in fine * secundi Physicorum dicit, ' Consuetudo est maxima causa impediens a pluribus rebus manifestis. Quemadmodum enim consuetus ad aliquas operationes licet nocivas erunt ei faciles, et ideo credit ' eas esse utiles; similiter cum assuetus fuerit credere ser- mones falsosa pueritia, erit ilia consuetudo causa ad n^^ndum veritatem, sicut quidam tantum assueti fuerunt* comedere venenum, quod factum est eis cibus.' Et idem Averroes vult super secundum Metaphysicae, quod ' opposita principiorum cum fuerint famosa sunt magis receptibilia a multitudine et sequentibus testimonium multorum, quam ipsa principia.' Atque Hieronymus in prologo quinti libri super Jeremiam asserit veritatem paucis coiltentam esse, et hostium multitu- dine non terreri. Johannesque^ Chrysostomus super Mat- thaeutn dicit quod a veritate nudos se esse professi sunt, qui multitudine se armaverunt Gapitulum III. Quod per auctoritates probatum est, experientia cujuslibet certius* dijudicat Nam experimur in nobis et aliis quod haec tria ut pluribus^ amplectuntur mala, frequentius^ falsis adhaerent Quod si aliquando bonis et veris implicentur fere semper sunt imper- fecta, et debilem gradum obtinent sapientiae, Matris quidem exempla* ut in pluribus sequitur filia, patris natus, domini servus, r^s bajulus* praelati subditus, magistri discipulus. Quia familiare est filiis^* Adae sibi auctoritatem vindicare et sua exempla spargere in lucem. Nam omnes homines, secundum Aristotelem quarto Ethicorum, amant sua opera ut parentes natos, et poetae metra^, et sic de aliis. Et ideo multi nimia s^ribendi licentia usi sunt, adeo ut pravis ^ et besti- alibus vjris insinuare non dubitaverunt, cur chartas non" ^ J., ante finem. * J. O., credit V., credunt •J. O., iiienint V., fuerint * J., Johannes (omittiog * que *). ' J. C, cerdus. V., distinctius. * J. V., ut pluribus. O., ut in pluribus. ^ J., frequentiis. • O., opera. » J., baiUvus. V. et O., baiulus. » J. O., filiis. ^ V., filius. " J., metra. V., metrum. ^ J. V., pueris bestialibus. " J., nunc. CAUSAE ERRORIS. 7 impletis, cur a tergo non scribitis ? £t hi sunt siciit pastor claudus et caecutiens cum ovibus multis, quas errantes per devia falsitatis non possunt nee sciunt ad saniora sapientiae pascua revocare, et sunt similes avibus, quae optant sine alis yolare, prius de magisterio praesumentes, quam boni discipuli gradum adept! sunt. Qui necessario tot incidunt in errores^ quod otiosi comparatione ipsorum reputant se felices ; sicut qiiando multi currunt in stadio, ille quem desperatio currere non permittit, quantumcunque sibi videatur bravium^ pretiosum, se tamen felicem reputat comparatione illius qui currens cadit in foveam non praevisam '. Et ideo videmus fide oculata' quod pro uno e^emplo veritatis tam in scientia quam in vita sunt plus quam mille falsitatis \ Mundus enim plenus est hu jus* modi exemplis, atque unum exemplum verae perfectionis decem millia imperfecta invenit de facilL Natura enim in numeris formavit nobis proprium perfectionis et imperfectionis documentum. Nam cum numerus perfectus dicatur, cujus partes aliquotae ipsum praecise constituant, non est nisi unus infra denarium, scilicet senarius; et uniis inter decem et centum, ut 28 ; et unus inter centum et mille, ut quadringenta non- aginta sex ; et unus inter mille et decem millia, ut octo millia centum viginti octo ; et sic ultra ; et utinam sic esset inter homines, et hoc humano generi suflficeret Sed nunquam fuit hoc nee in veritate vitae nee scientiae ^, neque erit usque ad finalem peccati destructionem, quoniam non solum est raritas - eorum, qui in omni virtute et scientia perfecti sunt, sed eorum qui ad perfectionem unius virtutis vel scientiae devenerunt Primi sunt et erunt ac fuerunt semper paucissimi. Nam sunt vere perfecti ; de decem enim ^ millibus hominum unus non in- venitur sic perfectus neque in statu vitae neque in professione sapientiae ; utinam de secundo genere perfectorum infra de-* narium unus esset, et sic ultra, ut perfectio numerorum in hominibus conservetur: Sed non est ita, immo longe aliter invenitur. Similiter de consuetudine probamus per experi- ^ O. omits bnidttm (MecL Lat for prize of victory). * O., earn invisam. * O. om. fide ocnlata. ^ V., fUsitates. * O., nee in. vita nee in scientia. * O. om. ^ninu 8 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. entiam in actibus'nostris, quod nunc dictum est in exemplis personarum \ Revolvat quilibet vitam suam ab infantia sua, et inveniet quod in pluribus ejus operibiis facilius mala et falsa duxit in consuetudinem ; nam in bonis et veris identitas humanae fragilitatis' mater est satietatis, et delectatur miser homo in varietate' utilium secundum sententiam auctoritatum, quas in principio allegavi; e contrario quidem in malis et f alsis ac nocivis sibi et aliis. Nam ut in pluribus actibus» nisi gratia specialis ^ et privil^ium divinum in aliquibus perfectis obvient, humana corruptio diligenter continuat ea quae veri- tati et saluti sunt contraria; nee taedio afficitur in peccati continuatione, nee fastidium de facili invenit in rebus vanis. Quod si aliquis a juventute applicetur ad vitae et scientiae veritatem, hie ut in pluribus suis occupationibus ^ continuat imperfectionem, et in ea jocundatur ; perfectio vero contristat eum frequentius, nam paucissinios delectat, et maxime in vir- tutum et scientiarum plenitudine ; et ideo accidit quod aetas juvenilis vix cavet ab errore, et senectus cum summa diffi- cultate ad perfectionem in aliquo transcendit De vulgo vero est idem judicium. Nam multitudo generis humani semper erravit in Dei veritate» et paucitas Christianorum illam recepit ; atque scimus quod plebs Christianorum imperfecta est ; nam paucitas sanctorum hoc ostendit Similiter de philosophica doctrina; vulgus enim mundi^ semper caruit sapientia philoso- phiae. Brevis enim philosophorum numerus hoc declarat Et vulgus quidem philosophantium imperfectum semper remansit Nam de philosophis famosis solus Aristoteles cum sua familia notatus est judicio omnium sapientum, quoniam ipse partes^ philosophiae digessit secundum possibilitatem sui temporis; sed tamen ad finem sapientiae non pervenit, sicut satis mani- festabitur inferius. Capitulum IV. Sed tamen quantumcunque fragilis sit auctoritas, nomen habet honoris, et consuetudo violentior est ad peccatum quam 1 O. om. personarum. * J* V., fragilitatis, O., fimgilitati. * J. O., varietate. V., arietate. ^ J., spiritualis. V. et 0<, specialis. * O., actibus. * O. om. muodi. 'J., partes omnis. CAUSAE ERRORIS. 9 ipsa; utraque autem earum impetuosior est sensus vulgi. Nam auctoritas solum allicit, consuetudo ligat, opinio vulgi obstinatos parit et confirmat Consuetudo enim est altera natura, ut dicit Philosophus in ^ libro de memoria et reminis- centia, et in libro problematum ; et ideo majorem violentiam quam auctoritas inducit Unde Philosophus decimo' Ethi- corum sententiae Jeremiae de pelle Aethiopum adhaeret, dicens, quod impossibile est vel difficile eum, qui per con- suetudinem in malis induratus est/ mutari ad bonum. Et Sallustius in Jugurthino sensum. Solomonis profert cum ait, ' Ubi adolescentiam habuere, ibi senectutem agunt.' Sententia quidem vulgi caeteris improba magis est Nam ut ait Seneca tertio declamationum libro, ' Multitude semel mota modum servare non potest'; propter quod Johannes Chrysbstomus super Matthaeum dicit, Convenerunt ut multitudine vincerent, quem ratione superare non poterant. Et considerandum est diligenter quod vulgus imperitum non solum violentius est ad persuasionem mali quam reliqua duo, sed stultius est et magis elongatum a fine sapientiae. Nam exemplum perfectionis trahitur ab aliquo in consuetudinem, sed vulgo sufficit ut non erret. In nuUo enim statu Ecclesiae requiritur quod ejus perfectionem teneat multitudo. Nam etiam apud religiosos paucitas figitur in centro perfectionis suae, et multitudo in circumferentia vagatur ; et sic est in statu clericorum * secula- rium, et in statu laicorum, ut cernimus ad oculum evidenter. Turba enim sicut cum Moyse in montem ^ non ascendit, sic nee cum Christo. Nee in transfiguratione Christi multitudo discipulorum assumpta est, sed tres electi specialiter ; et cum magistrum perfectionis Christum turba secuta est per annos duos praedicantem, post haec dimisit eum, et in fine clamavit, Crucifige. Nam vulgus nihil perfectum continuare potest; utiilam in vita vel. in studio^ non erraret. Et sicut hoc videmus* in veritate fidei, sic in philosophiae professoribus. Nam semper sapientes contra vulgus divisi sunt, et arcana sapientiae non toti mundo solum sed plebi philosophantium ^ J, omits in. * J. O., x*. V., secundo. ' O., in statu mtiUoram saecularium. ^ J* O., montem ; monte, V. * J., studio sapientiae. O., nee in studio errasset. * J., nos videmus hoc. 2 Bridges III lo OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. velaverunt \ Quoniam sapientes Graeci nocturnis vigiliis con- gregati vacabant sine vulgo collationibus sapientiae, de quibus A. Gellius conscribit in Hbro Noctium Atticarum, id est col- lationum sapientiae noctumalium, quas sapientes Attici, id est Athenienses Graeci celebra[ba]nt ut multitudinem vitarent. In quo etiam dicit, Stultum est asino praebere lactucas, cum ei sufficiant cardui \ loquens de viflgo cui rudia et vilia et im- perfecta sapientiae suflficiunt alimenta. Nee oportet mar- garitas spargi inter porcos; nam rerum majestatem minuit, qui vulgat mystica; nee manent secreta, quorum fit turba' conscia, sicut in libro Gemmarum edocetur. Atque Aristo- teles in libro secretorum dicit se fore fractorem sigilli coelestis, si secreta naturae vulgaret. Et propter hoc sapientes licet darent in scriptis radices arcanorum sapientiae, tamen ramos et flores et fructus vulgo philosophantium non dederunt. Nam vel omiserunt scribere, vel per sermones figurativos et multis aliis modis, de quibus non est ad praesens dicendum *, occultaverunt Quoniam secundum sententiam* AristoteUs in libro secretorum, et Socratis magistri sui, secreta scien- tiarum non scribuntur in pellibus caprarum et ovium, ita quod a vulgo valeant aperiri. Sapientissimi enim et maxime experti multoties maximam difficultatem in libris reperiunt antiquorum. Et cum Philosophus dividat probabile primo^ Topicorum, separat vulgus a sapientibus : nam dicit probabile esse quod videtur omnibus, vel pluribus, vel sapientibus ; sub omnibus enim comprehenduntur vulgus et sapiens communiter, ergo per plures vulgus designatur ; quare de consortio sapien- tum non est ipsum vulgus insensatum. Et hoc accidit ei non solum propter sui^ propriam stultitiam, sed quia ut in pluribus caput recipit Unguidum et infirmum^ quod errori- bus proclive est et auctor imperfectionis, cujus nutu® ducitur in omnem eventum, ut in epistola praeeunte notavi^^. Et ^ O., non to A mundo sed plebi philosophantium revelaverunt. a J. O., cardui. V., cardi. » J., turba fit. O., turba est. ^ O. om. de quibus— dicendum. ' J., sententiam. V., scientiam. • J., in primo. O., primo libro. ' J., suam. O. om. propriam. * J. omits et infirmum. * J. O., nutu. V., initium. i<> J., ut in epistola praeeunte notavi. V., ut sue loco magis expUcabitur. O. ends sentence with eventum. CA USAE EEROEIS. 1 1 ideo vulgrus imperitum nutiquam ad perfectionem sapientiae potest aacendere; nam nescit uti^ dignissimis ^ rebus ^; quas si aliquando a casu contingat, omnia convertit in malum, et ideo justo Dei judicio n^atae sunt ei viae perfectionis, et Qptime secum agitur, quando' permittitur non errare. Et suum nomen ostendit omnia quae praedicta sunt ; nam apud omnes auctores vocatur vulgus imperitum vel insensatum. Imperitia vero in errore et in imperfectione consistit, et ideo vulgo familiaris est error et imperfectio, et saepius errat quam velit licet imperfecte sentire veritatem*. Nam multi sunt vocati, pauci vero electi ad veritatis divinae receptionem, et similiter philosophicae. Quia Philosophus dicit secundo Topiqorum, quod sentiendum * est ut pauci ^ licet loquendum sit ut plures, pro loco et tempore ^ ; quia stultitiam vulgi ali- quando simulare providentia summa aestimatur, praecipue cum est in furore suo. Ex his igitur^ omnibus colligitur malitia et stultitia horum trium, et damnum humani generis infinitum, et ideo suspecta sunt in omni causa, nee eis con- fidendum; et maxime vulgi sensus est negligendus propter dictas rationes specialeSy non quin^ aliquando cadant haec super vera, sed® quia ut in pluribus falsis implicantur; et rarissime exemplum et consuetudo perfectionem habent; vulgus autem nunquam pertingit ad earn, ut prius explana- tum est Capitulum V. Munimen ^^ vero ac ^^ defensionem contra haec habere non possumus, nisi mandata et consilia Dei ac ^^ scripturae suae et juris canonici, sanctorum ac philosophorum et omnium sapientum antiquorum, sequamur. Et si his mandatis et consiliis adhaereamus, non possumus errare, nee debemus in aliquo reprobari. In praedictis igitur per philosophica ^* prin- cipaliter allegatum est ad ostendendum horum pravitatem et ^ J., rebus uti dignissimis. ^ J. O., quando. V., quoniam. • O. om. et saepius — veritatem. * J., sciendum. O. et V., sentiendum. • J., rauci. • O. om. pro loco et tempore. ^ J. omits igitur. ® J. O., quin. V., quando. » J. O., sed. v., et " V., Lunimen. " J., ad. M j.^ aut " Oi, philosophiam. 12 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. stultitiam, propter quas ipsa ^ possemus et deberemus evitare. Sed propter causas assignatas de inducendis philosophorum testimoniis silui fere in aliis ; ad hoc ' idem ' quae nunc sup- ponenda sunt, ac si essent proposita. Nunc autem possum innuere^ consilia, testimonia in quibus consilium vel man- datum de ©bviando istis expressius habetur. Contra igitur sensum vulgi teneamus mandatum Exodi, Non sequeris turbam ad faciendum malum, nee in judicio plurimorum acquiesce sententiae, ut a vero devies. Et consilium TulHi in fine de quaestionibus ^ impleamus dicentis, ' Tu autem etsi in oculis sis multitudinis, tamen in ejus judicio stare noli, nee quod ipsa putet idem putare pulcherrimum.' Et Seneca libro de copia verborum invitat nos et consolatur recedentes a via multitudinis, dicens, * Nondum felix es, si nondum te turba fleriserit' Et contra consuetudinem impleamus con- silium Cypriani, Consuetudo sine veritate vetustas ei-roris est, propter quod relicto errore, sequamur veritatem. Et Augustinus praecipit quod veritate manifesta, cedat con- suetudo veritati, quia consuetudinem Veritas et ratio semper excludunt^. Et Isidorus, Usus auctoritati cedat; pravum usum lex et ratio vincant •. Et ideo Tullius libro ^ de immor- talitate animae, laudans et extollens eos qui fugiunt consuetu- dinem, dicit, * Ma^ni animi est cogitationem a consuetudine revocare. Nomen autem auctoritatis ® favorabile est Et ideo majores nostri venerandi sunt, sive habeant auctoritatem veram, sive apparentem, quae est auctoritas ducum vulgi/ Et contra usum apparentis auctoritatis non solum sunt propria consilia et mandata secundum vias Dei et sanctorum et philosophorum et omnium sapientum, sed quicquid contra vitia humanae fragilitatis apud auctores veros dici potest, commune est eis qui auctoritate abutuntur praestlmpta. Et ideo si consili^ et mandata habemus contra defectus® verorum auctorum, multo magis contra abutentes. Sed quia auctores 1 J. O., ipsa, v., ipsas. * J., hoc idem. V., hsec idem. O. omits ad hoc — essent proposita. * J., invenire. ^ J., quaestionibus in fine. » J. O., excludit. • O., vincant V., vincat. ^ O. om. libro. 9 J., auctoritas. O., auctoritatis. * J., defectum. O. V., defectus. CAUSAE ERJRORIS. 13 veridici, ut sancti et philosophi principales \ juverunt nos in consideratione veritatis, regratiandum eis est, sicut Aristoteles primo Metaphysicae regratiatur suis praedecessoribus, et in* fine Elenchorum de inventis multas ipsemet cupit habere grates. Quoniam vero prima fundamenta ' jecenint, est eis non solum regratiandum, sed quasi totum cum quadam reve- rentia ascribendum. Secundum quod Seneca vult tertio Naturalium, ' Si quid a posterioribus inventiim est, nihilominus J- much mi referendum antiquis, quia magni animi fuit rerum latebras only be^'- primitus dimovere, et plurimuni ad inveniendum contulit, |J^ ^' ^o' qui speravit posse reperiri ; et quamvis propter humanam fragilitatem in multis defecerunt, tamen excusandi sunt' Nam ut in libro memorato ait Seneca, ' Cum excusatione veteres audiendi sunt' Capitulum VI. Sed quoniam propter peccatum originate et propria ' cujus- libet peccata partes ^ imaginis laesae sunt, nam ratio caecu- tiens est, memoria fragilis, ac voluntas depravata, et verum ac bonum uno modo sunt, falsum autem cuilibet vero oppositum, et malum cuilibet bono contrarium infinitis modis variantur ; quia ut Philosophus secundo Ethicorum ^ exemplificat, facile estdiverti* a signo dato, propter multiformem declinationis possibilitatem, sed Veritas et virtus sunt in puncto; infinitae etiam sunt veritates ac vlrtutes, atque innumerabiles gradus in* qualibet veritate ac virtute sunt ; manifestum est quod mens humana non suflficit dare quod necessarium est in omnibus, nee potest in singfulis vitare falsum nee malum. Et ideo ad auctorum dicta verorum potest convenienter addi, et possunt corrigi'^ in quampluribus. Et hoc egregie docet® Seneca in libro quaestionum naturalium, quoniam tertio libro dicit ' Opiniones veteres parum exactas esse et rudes, circa verum adhuc erra- batur •. Nova erant omnia primo tentantibus, postea eadem ilia limata sunt, nulla res consummata est, dum incipit/ Et in J. compan- lively perfw ^ O. om. prindpales. ' O., qui vero prima prindpia. * O., proprium. again. * J., partis. O. V., partes. • J. O., Ethicorum. V., Topiconmi. * V.y divenL ^ O., potest communiter addi et corrigi. * 0.9 Hoc egregie docet V., haec egregia didt. * O. om. adhuc errabatur. 2«Bridfft« in 14 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. quarto Hbro dicit, * Veniet tempus quo ista quae nunc latent in lucem dies extrahat \ et longioris aevi diligentia ad inquisi- tionem tantorum una aetas' non sulfficit. Multa venientis aevi populus ignota nobis sciet, et veniet tempus, quo posteri nostri * tarn aperta nos nescisse mirentur/ Et ideo dicit Prisci- anus ^ in prologo majoris voluminis, quod nihil est perfectum in humanis inventionibus, et affert, * quanto juniores, tanto per- spicaciores/ quia juniores, id est posteriores, successione tem- porum ing^ediuntur labores priorum. Et cum jam per causam et auctoritatem verificatum sit quod volo, nunc tertio per effectum *. Nam semper posteriores addiderunt ad opera pri- orum, et multa correxerunt, et plura mutaverunt, sicut patet , very imper- per Aristotelem maxime, qui omnes sententias praecedentium oly^s of discussit Et etiam Avicenna et Averroes plura de dictis ejus nclcft. correxerunt. 5t adhuc reppehenditur de mundi aeternitate, quam nimis inexpressam* reliquit; nee mirum, cum ipsemet fateatur se> non omnia scivisse. , Nam quadraturam circuli se ignorasse confitetur, quod his diebus scitur veraciter ; et^um hoc ignoravit, multo magis majora. Atque Avicenna du:^ et princeps philosophiae post eum, ut dicit commentator super capitulum de Iride in libro Meteororum Aristotelis,'^ et opera in totam philosophiam ab eo digesta® ab Aristotele hoc mani- festant,^ dixit se naturam Iridis ignorasse, sicut praedictus com- mentator fatetur. Et in tertio Physicorum se ignorare unum de decern praedicamentis, scilicet praedicamentum habitus, dicere non veretur. Et proculdubio in libro suo de philoso- jjhia vulgata errores et falsa continentur, ut in nono • Meta- physicae ponitur error de mundi ^^ productione, in quo dicitur quod Deus propter infinitam unitatem quam habet, et ne recipiat varietatem dispositionum, non potest creare nisi unum, scilicet angelum primum, qui creavit secundum cum coelo primo, et secundus tertium cum coelo secundo, et sic ultra. ' Et cum in decimo ponat omne peccatum habere fines ^ J., extraxat ' J., res. * J. O., posteri nostri. V., posterum. f J., p8. [=priiis? praedictus?] O., pmeterea. * O., per effectum probabo. * v., virtus ezpressanu O., nimis inexpressam. ^ O. om. Aristotelis— manifestant, "V., digesta snnt« * O., nndedmo, ^ O, cm; mundi. CAUSAE ERRORIS. 15 purgationis suae in alia vita, et singulas ^ animas peccatrices redire ad gloriam, manifeste errat, et sic in muitis. Et AveN roes maximus post eos sicut in muitis ' redarguit Avicennam, sic et sapientes nostri eum in pluribus corrigunt, non immerito, quia proculdubio erravit in muitis locis, quamvis optime dixit in aliis. Et si isti majores erraverunt, multo fortius alii' minores. Quoniam autem in errores inciderunt, multo magis j. compan defecerunt in necessariis, superflua et inutilia cumulantes, ^^J^P®'^* dubia et obscura et perplexa spargentes ; et haec omnia pec- cata in libris eorum manifesta sjunt cuilibet, et per effectum in nobis probantur. Nam tanta difficultate videndi * veritatem premimur et vacillamus ^ quod fere quilibet philosophantium contradicet alii, ita quod vix in una vanissima quaestione, vel in uno vilissimo sophismate, vel una operatione sapi* cntiae, sicut in medicina et chirurgia et aliis operationibus scientiarum •, unus cum alio concordat Sed non solum philo- sophic immo sancti aliquid humanum in hac parte sunt passi. Nam ipsimet retractaverunt dictorum suorum quampliirima. Unde Augfustinus, qui major in inquisitione veritatum occul- tarum reputatur, fecit librum de retractatione eorum, quae non bene praedixerat. Et Hieronymus super Isaiam, et alibi ^ pluries, non veretur suam sententiam retractare. Nam celeri- tate dictandi in transferendo pluries se confitetur deceptum fuisse, et muitis aliis modis ; et sic omnes alii doctores fecerunt. Sancti etiam ipsi mutuo suas correxerunt positiones, et sibi invicem fortiter resistebant. Etiam Paulus Petro restitit, sicut ipsemet confitetur. Et Augustinus sententias Hieronymi reprehendit ; et Hieronymus Augustino contradicit in pluribus. Haec exemplis eorum manifesta sunt \ et posteriores priorum dicta correxerunt Nam Origenem, maximum doctorem secundum omnes, in muitis posteriores reprobant, quia .inter caetera posuit errorem Avicennae de ahimabus peccatricibus, scilicet quod nulla finaliter damnabitur. Et cum multi sacri doctores ac famosi exposuerunt Israel ut dicatur vir videns ^ O. om. singulas. * O., eum in muUis. ' O. om. alii, * J. O., videndi. V., intendi, • J., yacillamus. V., evadllamus. * O. om. una operatione^— operationibus scientiarum. ' O., alii plnres, ' " O., manifesta sunt at inferius ezponetur. i6 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. DeumyVQnit Hieronymus super Genesim, et probat falsam^ esse expositionem per rationes irrefragabiles, sicut inferius ex- ponetur. Unde dicit, Quamvis auctoritatis sint, et eorum umbra nos opprimat, qui ' Israel virum videntem Deum tn- terpretati sunt, tamen magis consentimus Deo vel angelo qui hex: nomen unposuit, quam auctori ? alicujus eloquentiae secu- laris. Et doctores catholici in studiis solemnibus constituti nunc temporis in publicis multa ^ mutaverunt quae sancti dixerunt, eos pie* exponentes ut possunt salva veritate. Capitulum VII. Quoniam igitur haec ita se habent, non oportet nos adhaerere omnibus quae audivimus et legimus, sed examinare de- bemus/ districtissime sententias majorum, ut addamus quae eis defuerunt, et corrigamus quae errata sunt, cum omni tamen • modestia et excusatione. Et ad hanc audaciam* erigi possumus, non solum propter necessitatem, oe deiiciamus vel erremus, sed^ per exempla et auctoritates eorum, ut in nuUo simus reprehensibiles de praesumptione. Nam Plato dicit, Amicus est Socrates magister meus, sed magis amica Veritas. Et Aristoteles dicit se magis velle veritati consentire, quam amicitiae Platonis doctorls nostri carissimi. Haec ex vita Aristotelis et'primo Ethicorum et libro Secretorum mani- festa sunt. Et Seneca dicit in ® libro de quatuor virtutibus cardinalibus, Non te moveat dicentis auctoritas. Non quis, sed quid dicat intendito^. Et Boetius libro de disciplina scholarium, * Stultum est magistratus orationibus omnino con- fidere, nam primo credendum, donee videatur quid sentiat ; postea est fingendum eundem in dicendo errasse, si forte reperire queat discipulus quod commissae obviat sedulitati magistrali^V Et Augustinus dicit ad Hieronymum, quod solos auctorfes scripturae sacrae vult credere in scribendo ^ O., falsum esse, omitting seven following words. * J. O., qui. v., -quod. • J., auctoritati. ^ J., multa mutaverunt. V. om. mutaverunt. ^ J., eos pie. V. om. eos. * J. O., omni tamen. V. om. omni. ^ J., vel per. O. and V., sed per. • J. omits in. * O. om. dicat intendito. V ^ V. om. Et Boetius— sedulitati magistrali. J. O., give the passage CAUSAE ERRORIS. 17 non errasse, sed in scripturis aliorum, quantumcunque sanctitate et doctrina polleant, non vult verum putare nisi per canonem, et alios auctores,' vel per rationes suflficientes possint probare quod dicunt Et ad Vincentium dicit, Negare non possum nee debeo, sicut in ipsis majoribus ita multa esse in tarn multis opusculis meis, quae possunt justo judicio et nulla temeritate culpari. Et in prologo libri tertii de Trinitate ^ dicit, Meis litteris nisi certum intellexeris, noli firmum tenere. Item ad Fortunatum, *Neque* quorumlibet disputationes, quamvis catholicorum et laudatorum hominum, veluti scrip- turas canonicas habere debemus, ut nobis non liceat, salva honorificentia quae illis debetur hominibus, aliquid in eorum scriptis improbare atque respuere, si forte invenerimus quod aliter senserint quam Veritas habeat, divino adjutorio vel ab aliis intellecta, vel a nobis * Talis ego sum in scriptis aliorum quales volo esse intellectores meorum.* Si igitur propter necessitatem vitandae falsitatis et consequendi* perfectiorem statum sapientiae possumus et debemus, et consulimur per sanctos et philosophos dignos, ut eorum dicta mutemus loco et tempore et ad sententias ^ addamus, multo fortius licentiamur ad hoc et cogimur in eis quae vulgi sunt, et ideo [eorum] qui vulgo praesunt imperito, praecipue cum capita multitudinis istius temporis non attingant ad dignitatem auctoritatis sanc- torum et philosophorum magnorum, nee sapientum anti- quorum, quorum aliquos nostro tempore conspeximus. Capitulum VIII. Remedium vero contra haec tria non est, nisi ut ^ tota No mark oi virtute^ auctores validos® fragilibus, consuetudini rationem, [^^y. But sensibus vulgi sententias sapientum praeponamus ; et non it is plainly confidamus in argumento triplicato, hoc exemplificatum est, ^^ vel consuetum, aut vulgatum, ergo tenendum. Patet enim ® ex praedictis secundum sententias sanctorum et omnium ^ J. O., Trinitate. V., veritate. * J., neque ad. • O. om. divino— a nobis. * J., consequendae. O. V., consequendo. • J., sententias eorum. O., eorum sententias. • J., in. V. O., ut. ' J. O., virtute. V., virtutes. * J. O., validos. V., solidos. •J., ergo. SUPP. VOL. C xS OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. sapientum ^ quod longe magis sequitur oppositum conclusionis ex eisdem praemissis. Et Hdet totus mundus sit * his causis erroris^ occupatus, tamen audiamus libenter contraria con- suetudini vulgatae. Nam hoc est magnum remedium horum malorum, secundum quod Averroes dicit in fine secundi Phy- sicorum, quod mala consuetudo auferri potest per consuetudi- nem audiendi contraria. Nam multum operatur in opinione, quae est per consuetudinem audire res extraneas, quod con- firmat per effectum, dicens, quod ideo opinio vulgi est fortior quam fides philosophantium, quia vulgus.non consuevit audire diversa, sed philosophantes multa audiunt Propter quod igitur Vestra Sapientia non miretur, nee indignetur Auc- toritas, si contra consuetudinem vulgi et exempla vulgata laborei^i. Nam haec est via sola perveniendi ad considera- tionem veritatis et perfectionis. Capitulum IX. Non solum quidem eae * causae generales sunt malorum in studio et in vita, sed quarta nequior his tribus est similiter communis in omni statu, et apud quamlibet personam reg- nare demonstratur. Conjunxi quidem praedictas tres causas propter hoc quod sapientes eas saepius conjungunt, et separavi hanc ab illis propter malitiam principalem. Haec enim est singularis fera, quae depascit et destruit omnem rationem, quae est desiderium apparentis sapientiae, quo fertur omnis homo. Nam quantumcunque parum sciamus, et licet vile, illud tamen extollimus ; celebramus etiam multa quae ignoramus, ubi possumus occultare ignorantiam, scienter ostejndimus, ut de nihilo gloriemur. Et quicquid nescimus, ubi scientiam^ ostentare non valemus, negligimus, repre- hendimus, r6probamus et annihilamus, ne videamur aliquid ignorare, quatenus saltem niundo muliebri et fuco meretricio nostram ignorantiam infami remedio coloremus®. Unde. utilissima et maxima et omni decore ^ plena et sua proprietate ^ O., sententias sanctorum aut sapientum. * J. omits sit, • J., errens. * J., hae. * J., senteiitiam. O. V. , scientiam. • J., toleramus. O. V., coloremus. ^ J., doctore. O. V., decore. CAUSAE ERRORIS. 19 certissima a nobis per banc viam et ab aliis relegamus. Haec vero pestis praeter malitiam absolutam quam babet recipit cumulum suae pravitatis in eo quod est fons et origo causarum triUm praedictarum. Nam propter zelum nimium^ sensus proprii et excusandi ignorantiam statim exoritur fragilis auctoritatis praesumptio, qua nitimur propria extoUere et re- prebendere aliena. Deinde cum omnis bomo diligat opera sua, ut dicit Aristoteles, nostra libenter trabimus in con- suetudinem. Et cum nemo sibi soli errat, sed dementiam* suam spargere gaudet in proximos, ut dicit Seneca libro secundarum epistolarum, nostris ^ adinventionibus * occupamus alios, et eas in vulgus^ quantum possumus dilatamus. Ne- cesse vero est causas universales bas prapmitti, ad hoc ut error vitetur et Veritas relucescat Nam in morbo spirituali evenit sicut in morbo corporali; medici® per signa causae proprias et particulares morbi cognoscunt^; sed tam baec quam illas praecedit causarum universalium notitia, quas actionibus^ naturalium medigus babet scire; quia dicit Pbilo- sophus libro de Sensu et Sensato, ubi terminantur principia naturalis philosopbiae incipiunt principia medicinae. Similiter igitur in cura ignorantiae et erroris, ut Veritas sana inducatur^ ante ipsius propositi exbibitionem requiritur ut signa et causae particulares ostendantur ; sed prae omnibus exiguntur causae universales, sine quibus nee signa aliquid ostendunt, nee causae particulares demonstrant Nata enim nobis est via cognoscendi ab universalibus ad particularia, sicut dicit Pbilosopbus in principio® Pbysicorum. Nam ignoratis com- munibus ignorantur quae post communia relinquuntur. Haec autem quarta causa ^^ multum invaluit ab antiquo, sicut nunc improba invenitur, quod in tbeologicis sicut in pbilosopbia manifesto per experientiam et exempla. Moyses 1 J., minimum. O. V,, nimium. ' J. V. O., sententiam ; Seneca, dementiam. ' J.| ^^ nostris. ^ J. O., adinventionibus.. V., adulationibus. » J. O., vulgum. • J. O., medicL enim. ^ J. O., cognoscunt, V., cognoscant. * O., acommunibus natuialium. » J., primo. O. V., principib. ^® J., nam haec causa quarta. O., Haec autem. V. (beginning fresh chapteo), Lee autem. 20 OFERIS MAJORIS PARS PRIMA. ehim simplicissimus recepit sapientiam legis a Deo, contra quam Pharao et Aegyptii et populus Hebraeorum et omnes nationes murmurabant, ita quod plebs Dei electa vix banc sapientiam voluit recipere ; et tamen praevaluit lex contra adversarios, qui neglexerunt et impedierunt sapientiam quam non didicerunt. Similiter Dominus Christus omni simplici- tate et sine plica falsitatis incedens, et apostoli ^mplicissimi intulerunt sapientiam mundo, quibus satis contradictum erat propter ignorantiam solam tantae novitatis, et tandem, licet cum summa difficultate, sacra Veritas est recepta^ Deinde sancti doctores cum profluvia expositionum legis divinae voluerunt dare, et jniagno impetu aquarum sapientiae Eccle- siam irrigare, diu reputabantur * haeretici, et compositores falsitatum. Nam sicut prologi beati Hieronymi in Bibliam et alia ejus opera probant, ipse vocabatur corruptor Scripturae * et falsarius, et haeresium seminator, et in tempore suo succubuit, nee potuit sua opera in publico ponere*; sed tandem post mortem suam Veritas suae translationis claruit, et sua cx- positio, ac per omnes ecclesias dilatatae sunt, ita ut nullum vestigium * translationis antiquae, scilicet 70 interpretum, qua* prius usa fuit Ecclesia, valeat reperiri. Dum etiam beatis- simus Papa Gregorius auctoritate functus est • Hbris ejus non fuit contradictum ; sed post mortem famosi in Ecclesia egerunt ad hoc ut comburerentur ^, et per miraculum Dei pul- cherrimum.fuerunt salvati, et apparuit mundo sapientia cum suavi veritate et devotione plenissima. Et similiter con- currit impedimentum veritatis apud omnes sacrae scripturae doctores. Nam renovantes studium semper receperunt con- tradictionem et impedimenta, et tamen Veritas invalescit et invalescet usque ad dies Antichristi. Similiter de philosophia. Aristoteles enim voluit com- plere® scripta priorum et multa renovare, qui licet sapientissi- mus homo®, tamen repulsam et occultationes suae sapientiae visus est usque fere ad haec tempora recepisse. Nam primus ^ J. O., recepta. V., reperta. ' J., reputabantur. V., reputabamur. • J. O., scripturae. V., Bibliae. * J. O., promo vere. ' J. O., vestigium translationis antiquae. V. omits translationis antiquae. • • J. omits est. O. V., functus est. ^ J,, comburerentur. V., comburentur. ^ J. O., coDlradicere priorlbus. V., complere scripta priorum. * O. 6m. homo. CA USAE ERROmS. 2 1 Avicenna revocavit^ philosophiam Aristotelis apud Arabes in lucem plenam. Vulgus enim philosophantium ipsum ignoravit; pauci enim et modicum philosophiae Aristotelis attigerunt ante tempus Avicennae, qui diu post tempus Machometi nuper* philosophatus est. Avicenna vero' prae- cipuus Aristotelis expositor et maximus imitator multas rebel- Hones* passus est ab aliis. Nam Averroes major post eos et alii condcmnaverunt Avicennam ultra modum ; sed his temporibus gratiam sapientum * obtinuit quicquid dicat Aver- roes, qui etiam diu neglectus fuit et repudiatus, ac reprobatus a sapientibus famosis in studio, donee paulatim patuit ejus sapientia satis digna, licet in aliquibus dixit minus bene^ Scimus enim quod temporibus nostris Parisius diu fuit con- tradictum naturali philosophiae et metaphysicae Aristotelis per Avicennam et Averroem ^ expositis^ et ob densam igno- rantiam fuerunt libri eorum excommunicati ?t utentes eis per tempora satis longa. Cum igitur haec ita sehabent^et nos modemi approbamus viros praedictos tam philosophos quam sanctos ; et scimus quod omnis additio et cumulatio sapientiae quas dederunt sunt dignae omni favore, licet in multis aliis diminuti, et in pluribus superflui, et in quibusdam corrigendi, et in aliquibus explanandi, manifestum nobis est quod illi qui per aetates singulas impediverunt documenta veritatis et utilitatis, quae oblata fuerunt eis per viros prae- dictos, nimis erraverunt, et quod vitiosi plurimum fuerunt in hac parte ; sed hoc fecerunt propter scientiam extollendam ®, et propter ignorantiam palliandam. Ergo in nobis ipsis debemus facere idem argumentum, ut cum nos ^^ respuamus et vituperemus quae ignoramus, clamemus hoc esse propter ignorantiae nostrae defensionem, et ut ilia modica, quae scimus, sublimius attoUamus. Permittamus igitur labores introduci congaudentes.veritati, quia proculdubio licet cum difficultate Veritas semper praevalebit apud sapientes, donee * J. O., revocavit V., renovavit ^ O. om. nuper. • J. O., autem. * O. rebellitates. • O., sapientiam. • J., bene minus. O. V., minus bene. ^ J. V. O., Aueroys. ® J., se habent ita. * J., sdentiae extollendam. O., scientiae extollentiam. O. om. palliandam. ^ J. omits nos. 82 OFERIS MAJORIS PARS PRIMA. Antichristus et ejus appareant praecursores. Nam semper bo'nitas Dei est parata saftientiae donum augumentare per subsequentes et subsequentium sententias in melius trans- formare. Capitulum X. Caeterum duo sunt hic discutienda, scilicet praesumptae scientiae ostentatio, et excusatio ignoran tiae infrunita ^. Propter primum debemus advertere diligenter, quod cum infinitae sint veritates Dei et creaturarum, atque in qtialibet sint gradus in- numerabiles, oportet quod pauca sciantur a quolibet, et ideo de multitudine scitorum non oportet aliquem gloriari. Et cum intellectus noster se habet ad maxima, sicut oculus vesper- tilionU ad lucem * soHs, ut prius secundum Philosophum alle- gatum est, oportet quod sint pauca * quae veraciter sciamus ; nam pro certo ubi * intellectus noster de facili comprehendat illud valde modicum est et vile, et quanto cum fnajori difficul- tate intelligit, tanto est^nobilius quod acquiritur. Sed tamen omne illud super quod potest intellectus noster ut intelligat et scisft, oportet quod sit indignum respectu eorum, ad quae in principio credenda sua debilitate obligatur^ sicut sunt divinae veritates et multa naturae et artis complentis naturam secreta, de quibus nulla fatio humana dari potest in principio ; sed oportet quod per experieiitiam illuminationis interioris a Deo recipiaf intellectum, scilicet in sacris veritatibus g^atiae et gloriae, et per experientiam sensibilem in arcanis naturae et artis expergefacfus inveniat rationem. Et adhuc minora sunt longe quae credimus quam quae ignoramus, sicut sunt secreta Dei et arcana vitae aeternae, quae utcunque vidit apostolus ad tertium coehim raptus, nesciens utrum in corpore vel extra corpus, quae tanta sunt, ut non liceat homini loqui de illis. Et similiter in rebus creatis; ham ob magnam nostri intellectus difficultatem certum® 1 J. O., infrunita. V., infinita. * O., lumen. • J. O., parva. * J. O., ubi. V., nisi. ^ J., obligatur. V., sunt debilitate obligatum. The reading in the text is that of O. with which J. as fiir as it is decipherable agrees. • O. om. certum est. CAUSAE ERRORIS. 43 est antequam videatur Deus facie ad faciem, nunquam homo sciet aliquid^ in fine certitudinis. Et ideo si per* infinita seculonim * secula viveret in hac mortalitate, nunquam ad per* fectionem sapientiae in multitudine scibilium et certitudine pertingeret Nam nullus est ita sapiens in rerum naturis qui sciret certificare de veritatibus omnibus quae sunt circa naturarii et proprietates unius muscae, nee sciret dare causas proprias coloris ejus, et quare tot pedes nee* plures nee pauci- ores haberet, nee rationem reddere de membris et ejus pro- prietatibus ^ Est igitur homo impossibilis ad perfectam sapi- entiam in hac vita, et ad imperfectionem veritatis est nimis* difficilis, et multum pronus et proclivis^ ad falsa et vana quaecunque. Quapropter non est homini gloriandum de sapi- entia, nee debet aliquis ^ magnificare et extollere quae scit Pauca enim sunt et vilia respectu eorum quae non intelligit sed credit, et longe pauciora respectu eorum quae ignorat, nee novit fide nee scientia. Et quoniam respectu eorum quae scit J. very im homo restant infinita quae ignorat, et sine omni -comparatione (him }„jf g majora et meliora et pulchriora, insanus est qui de sapiehtia se leaf^ne, ( extoUit Maxime ^ insanit qui ostentat, et tanquam porten- words in ei tum suam scientiam nititur devulgare. ^"*' Praeterea quis audet de sapientia gloriari, cum totam medul- 1am quam unus quantumcunque studiosus addiscit per 30 vel 40 annos^^ cum expensis et laboribus gravissimis ^^, valeat uni puero docili certo scripto et verbo sufficienter ostendere^ per annum unum vel in tempore minori. Nam hoc probavi in puero praesenti, qui cum paupertate magna et modicam habens instructionem quantitatem anni vix ponens in addiscendo novit tot et tanta quod omnes mirantur qui eum cognoscunt Nam secure ^ dico quod licet aliqui sciant plus de philosophia et Unguis, et in diversis diversi ipsum excedant, non tamen inter Latinos sunt M qui eum ex omni parte transcendunt ^^ et * v., nee aliquid. J. O. omit * nee* * J. O., si per. V., super. * O. om. seculorum. ^ J* O., et non. O. om. nee paueiures. * O. om. et proprietatibus. ' J., minus. O. V., nimis. ' J., proclivus. • J., aliquid. ' J., et maxime. "^ O. per nonaginta annos. " O. om. cum—- gravissimis. " O., ostenderet, fro valeat ostendere. " O., seeurus. " V. om. sunt. " J., transcendunt V., transcedunt 24 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. ipse singulis illorum^ est in aliquibus par, et in aliquibus* singulos excedit Nee est aliquis inter Latinos quin multa bona valeat ab hoc puero auscultare. Nee aliquis tarn sapiens est, cui non sit necessarius multis modis. Quamvis enim omnia quae scit * didicit meo consilio et regimine et adjutorio, et multa* ipsum docui verbo et scripto, tamen me senem in multis transcendit propter meliores radices quas recepit quam ego*, ex quibus potest flores et* fructus salubres expectare, ad quos ego nunquam pertingam* Quare igitur gloriabor de scientia ? Nee aliquis, quantumcunque in studio senuerit, cum hie puer curret citius in magnalia sapientiae, si adhuc bono consilio dirigatur, ^icut ei hactenus est provisum ^ ? Non dico quin sapientes et experti® poterunt* per suam propriam virtu- tem facilius et citius eruere multa secreta sapientiae quam hie puer per seipsum, quia non est expertus vires suas, nee perci- pit quantum novit, nee aliquid potest facere juxta fundamenta sibi data ^^. Sed sicut in radicibus excedit alios, ut dictum est, sic vero, si sano et efficaci consilio et auxilio juxta fontalem plenitudinem quam habet dirigeretur, nullus senior ^^ conse- queretur eum in sapientialium profluviis rivulorum. Et quon- iam sapientes se sentiunt magis vacuos quam insipientes volunt ^ de ipsis cohfiteri, ideo videmus homines quanto sapien- tiores sunt tanto humilius se inclinare ad doctrinam alterius suscipiendam, nee dedignantur simplicitatem docentis, sed ad rusticos vetulas et pueros se humiliant ; quoniam simplices et idiotae aestimati ^ sciunt multoties magna quae latent sapi- entes, sicut Aristoteles docet in libro de Somno et Vigilia secundo. Nam cum simplicibus est sermocinatio Dei secun- dum scripturam, et experientia reddit nos certos in hac parte, quoniam plura secreta sapientiae semper inventa sunt apud simplices et neglectos, quam apud famosos in vulgo; quia homines famosi occupantur in eis ^* quae vulgantur. Et haec non possur\t esse magnalia, sicut patuit in prioribus, plura etiam ^ v., illorum quorum quatuor. O. om. quorum quatuor. ^ J., quibusdam. ' O. om. quae scit ^ O. om: multa. * O. om. quam ego. • O. om. flores et ' O. om. Nee aliquis — provisum. * J. O., expertl V., experte. • O., potuerunt " O. om. nee percipit — sibi data. " J.O., seniore. V., senior. *^ O., vel volunt " J. O., aestimati. V., aestimare. " J., his. CAUSAE ERRORIS. 25 utilia et digna sine comparatione didici ab hominibus magna simplicitate detentis, nee nominatis in studio, quam ab omni- bus doctoribus meis famosis. Proposui igitur Vestrae Sapi- entiae hoc exemplum, et transmisi personam non solum propter duas causas superius annotatas, sed in argumentum perfectum, ut nullus glorietur de sapientia, nee despiciat simplices qui sciunt proponere ea quae famosis hominibus in scientia Deus non concessit^, et sciunt revelare et renovare multa sapientiae^ secreta dignissima quae sapientes^ nondum perceperunt Capitulum XL Secundum vitium quod hie reperitur est quod ignorantia obtinet locum persuasionis. Sed cum Veritas impugnatur nefas est et puritas malitiae^; deinde ignorantiae turpi tudo crescit magis et clarius revelatur. Crescit quidem quia nititur a se et ab aliis excludere sapientiam ; apertius quidem revelatur, quoniam coram Deo et omnibus * Sanctis veraciter innotescit, ac secundum judicium omnis sapientis, quamvis* sit. languens ignorantia apud ignorantes et stultos, suam confusionem pal- liare vitant*. Tertip cum judex teneatur habere scientiam causae, non habet homo ignorans auctoritatem judicandi de his quorum habet ignorantiam, et ideo si affirmet^ vel neget, ejus judicio stari non debet, immo ex hoc vehementius- resisten- dum, quod sententia qualisciinque feratur ex ignorantia quae auctoritatem non habet Unde si verum diceret, verisimile .non esset, et sententiam ignorantia foedaret \ Nam ut dici- tur in libro de virtutibus cardinalibus, ibi nuUam auctoritatem habet sententia, ubi qui damnandus est damnat. Quapropter sive sapiens® apud vulgus^^ sive secundum veritatem, sive bonus seu sanctus affirmet vel reprobet quod ignoret, et maxime in excusationem suae ignorantiae vel ostentationem sapientiae apparentis, approbari non debet de hac parte, sed negligi et contradici, quamvis in aliis fuerit magnifice collaudandus. ^ v., cognoscit ; O., concessit * O. om. sapientiae. ' O., sapientes vulgati. • ^ O., malitia. ' O., hominibus. * O. om. quamvis — vitant ^ J. O., de iUis affinnet ® J. is imperfect : '...[? sententiam] ignorantia foedaret.' V., sententiandis ignorantia foedaretur. O. omits the words. ' O., sapientes. ^* J., sive vulgum. 26 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. Capitulum XII.i Hanc ^ vero * causam omnium malorum nostrorum cum aliis tribus ideo specialiter introduxi, ut sciamus nunc sicut retro- actis temporibus multa quae sunt utilissima et omnino neces- saria studio absolute considerato et quatuor modis relate praetactis negari, negligi, et ex sola ignorantia reprobari ; et pro infinitis latius explicandis posterius in singulis partibus sapi- n the entiae, volo nunc aliqua exempla praemittefe grossiora. Cum l«ifibst ^^^'"^ linguarum cognitio et mathematicae est maxime neces- saria studio Latinorum, ut tactum est superius, et exponetur loco opportuno, 6t fuit praecipue in usu sanctorum et omnium sapientum antiquorum, nos moderni negligimus hoc et annihi- lamus et reprobamus, quia ista et eorum utilitatem nescimus. Deinde ^i aliqui sapientes et^sancti aliqua neglexerunt aut humana fragilitate devicti aut ex causa rationabili, nos prae- sentis temporis obstinate et pertinaciter negligimus et re- probamus, fortificantes nostram negligentiam propter Jioc quod sapientes et sancti neglexerunt, non volentes considers^rc quod in omni homine est multa sapientiae imperfectio, tam in Sanctis quam in sapientibus, ut prius evidenter et multipliciter probatum est tam per eorum exempla et auctoritates quam per rationem et experientiae certitudinem. Praeterea non solum {non] volumus humanam fragilitatem considerare, sed nee causas rationabiles, quas sancti et sapientes multi * habuerunt, quare pro tempore et loco multa utilia vitaverunt propter abusum hominum in eis, quia ea convertebant ad impedi- mentum majoris* utilitatis et salutis. Ne igitur nos simus causa erroris nostri et jSat magnae sapientiae * impedimentum ex eo quod vias sanctorum et sapientum non intelligimus ut expedit, possumus auctoritate sanctorum et sapientum anti- quorum milltipliciter prius assignata considerare mente pia et animo rervrerenti propter veritatis dignitatem, quae omnibus ^ J., Rubric : ' Distinctio quarta in qua ostenduntur causae quare sancti et primi- tiva ecclesia non habuerant usum scientiarum magnarum; quae tamen [MS. tunc] locum non habent modo ut yitemus artium sapientialium magnalia, Meet vulgus hoc faciat allegans quod sancti doctores et ecclesia primitiva his non utebantur . . .' * J., Hanc. v., Nunc. O. om. vero. • O. om. multl ^ O., majora impedimenta. ' O. om. sapientiae. CAUSAE ERRORIS. 27 antefertur, si sancti et sapientes caeteri aliqua quae humanam ^ imperfectionem^ important protulerunt in quibus seu affirmatis seu negatis non oportet quod nos imitemur ex fronte. Scimus quidem quod non solum dederunt nobis consilium et licentiam faciendi hoc ^, sed conspicimus quod ipsi multa posuerunt magna auctoritate quae postea majori humilitate retractarunt ; ergo latuit in eis magna imperfectio prioribus temporibus. Quod si vixissent usque nunc, multo plura cor- rexissent et mutassent; cujus signum est sicut et argumentum principalis intenti, quod doctores posteriores quamplurima de sententiis sanctorum mutaverunt, et pie ac reverenter inter- pretati sunt in sensum quem eorum litera non praetendit. Praeterea sancti adinvicem fortiter contendebant et mutuas positiones acriter mordebant et reprobabant ut taedeat nos conspicere, et supra modum miramur; quod evidens est in epistolis beatorum Augustini et Hieronymi, et multis aliis modis \ Cum enim Hieronymus se comparavit bovi lasso, qui fortius figit pedem, propter hoc quod jam in studio sacro senuerat *, et Augustinus fuit junior eo, quamvis episcopus, re- spondit monacho pontifex quod bos senex fortius figit pedem non animi vigore sed corporis senectute. Et cum Augustinus multa quaereret ab Hieronymo, dicit Hieronymus, ' Diversas tu nominas quaestiones, sed ego sentio meorum opusculorum reprehensiones continentes. Praetermitto salutationis * officia, quibus meum demulces caput; taceo de blanditiis quibus reprehensionem meam niteris consolari, ut ad ipsas causas veniam ; observari quidem ceremonias non potest esse in- differens, sed aut bonum aut malum ; tu vero bonum, ego assero malum ; dum aliud vitas, ad aliud devolveris ; dum enim metuis Porphyrium blasphemantem, Ebionis haeretici laqueos incurris.' Et talia innumerabilia colliguntur ex Itbris sanctorum et historiaruni • quae tam in rebus de quibus est contentio quam in modo reprehensionis multum in Sanctis humanae fragilitatis ostendunt, qua affirmabant quae non ^ J., . « • imperfectionem. O., humanam imperfectionem. V., humana hn- perfectione. * J., hoc faciendi. 'jO. om. modis. * O., senuerit. * O., sahxtationes. * O. om. et historianim. 38 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. debebant Sed constat non ex certa scientia haec feceruht ; ergo ex apparent! etaestimata laboraverunt in hac parte. Capitulum XIII. Caeterum non solum ^ ex hujus mortalitatis imperfectione multa reprobabant, quibus non oportet nos obstinate inhaerere, immo magis ad honorem eorum pie et reverenter interpretari, secundum leges veritatis ; multa et n^axima neglexerunt ex causis certis. Una est quia non fuerunt translata in linguam latinam, nee ab aliquo Latinorum composita, et ideo * non fuit mirum si illorum non aestimabant valorem. Platonis enim libros doctores omnes assumebant in manibus, quia translati fuerant, aut inveniebant in Graeco*; sed libri Aristotelis non fuerunt tunc temporis^ translati. Nam Aug^stinus fuit primus translator Aristotelis et expositor, sed in minimo et primo . libellorum suorum, scilicet in praedicamentis ; nee fuit philo- sophia Aristotelis tunc temporis Graecis philosophis nota, nee Arabibus^ sicut prius tactum est. Et ideosancti sicut alii neglexerunt philosophiam Aristotelis, cujus usum non habe- bant ^ laudabant tamen Platonem. Et quia intellexerunt quod Aristoteles perspcutus est Platonicas sententias, Aristotelem in multis reprobant, et dicunt ipsum haereses congregasse ^ ; sicut Augustinus dicit libro de Civitate Dei, ipsum adhuc magistro suo, scilicet Platone®, vivente, multos in suam haeresim congregasse. Sed tamen omnium philosophantiuni testimonio Plato nullam comparationem respectu Aristotelis noscitur habuisse. Si igitur sancti vidissent philosophiam ejus pro certo ea usi essent, et altius extulissent, quia veritatem non negassent manifestam, nee maxima pro minimis declinassent Caeterum ey libro praedicamentorum manifestum est quantum sancti laudassent Aristotelis* magnalia, postquam ilium libel- '^ O. has non solum after caeteram, V. omits ; J. b wanting. * O. om. ideo. • O. om. aut — Graeco. * O. cm. temporis. 'J bids. O. om. nee. Arabibus . . . tactum est ' O. om. cujus usum non habebant. ^ O. om. et dicunt — congregasse. * J., riatone scilicet • V., Aristotelem. CAUSAE ERRORIS. 29 lum, qiii respectu suae sapientiae in mille tractatibiis difTusae unam non valet festucam, magnifice extulerunt \ Nam Augus- tinus ipse transtulit ilium ' de Graeco in Latinum pro filio suo, et exposuit diligenter, plus laudans Aristotelem de hoc nihilo quam nos extollamus eum^ pro magna parte suae sapientiae. Quoniam in principio illo* praedicamentorum dicit, 'Cum omnis scientia et disciplina non nisi (M-atione tractetur, nullus tamen, o fili, in quovis genere ^ pollens inventus est, qui de ipsius orationis vellet origine principiove tractare. Idcirco miranda est diligentia Aristotelis philosophi, qui disserendi de Again a gr omnibus cupidus ab ipsius cepit examine quam sciret et prae- ^tinj. ^ termissam a cunctis et omnibus necessariam/ Et in fine dicit, • Haec sunt, fili carissime, quae jugi labore'assecuti ad utili- tatem tuam de Graeco in Latinum vertimus, scilicet ut ex his quoque bonam frugem studii a nobis perfecti suscipias.' Et Alcuinus de expositoribus sacrae scripturae unus, et magister magni Caroli, illam translationem Aug^stini de praedicamentis mire laudavit, et metrico prolc^o decoravit sub his -verbis, Continet bte decern naturae verba libellus, Quae jam verba tenent rerum ratione stupenda Omne quod in nostrum poterit decurrere sensum. Qui legit ingenium veterum mirabile laudet, Atque suum studeat tali exercere labore. Nunc Augustino placuit transferre magistro De veterum gazis Graecorum dave Latina, Quem tibi, rex! magne, sophiae sectator, amator, Munere qui tali gaudes modo* mitto legendum. Boetius quidem ^ longe fuit post sanctos doctores, qui primus incepit libros Aristotelis plures transferre. Et ipse aliqua logi- calia et pauca naturalia et aliquid de Metaphysicalibus trans- tulit® in Latinum. Nee adhuc medietatem nee partem meliorem habemus. Nam Aristoteles quidem fuit diu ignotus etiam philosophantibus, nedum® aliis, et vulgo Latinorum ^®. Caete- ^ O. om. Caeterum — extulerunt A few words of it can be read in J. ^ J., ipsum. O., librum praedicamentorum. ' J. omits eum. ^ J*» illorum. • J. O., in quovis genere pollens. V. om. genere. • V., non, pro modo. ^ J., quidem fiiit ... ^ O., pauca de aliis transtulit. • v., nondum. '•* O. om. Nam — ^vulgo Latinorum, 30 OFERIS MAJORIS PARS PRIMA. rum sancti^ grammaticalia, logicalia et rhetorica, et com- munia mathematicae multum efferunt, et in sacris abundanter utuntur. Unde Augustinus libro de doctrina Christi secundo, tertio, quarto docet ista applicari ad divina, et alibi similiter tangit de eisdem ; necnon et sancti caeteri idem volunt Sed dc aliis raro et parum loquuntur, et rarius * immo multum neg- ligunt et negligi edocent aliquando, sicut patet per Ambrosium super Epistolam ad Colossenses, et per Hieronymum^ super illam ad Titum, et per Rabanum de pressuris ecclesiasticis, et sic in locis aliis quamplurimis. Sed constat omnibus philoso- phantibus et theologicis scientias has nullius valoris esse re- spectu caeterarum, nee alicujus dignitatis. Quapropter si sancti habuissent usum scientiarum philosophiae magnarum, nunquam cineres philosophicos in tantum extulissent, et ad sacros usus convertissent * ; quanto enim scientiae meliores sunt et majores, tanto sunt aptiores ad divina. Sed quia ad manus eorum noh cjevenerunt libri nisi grammatici, logici, rhetorici ac de communibus mathematicae, ideo his se juverunt secundum gratiam eis datam, quicquid * poterunt de his laudabiliter ex- trahere, convertunt copiosius ad legem Dei, ut in expositionibus eorum et tractatibus singulis manifestum est ; et hoc suo loco planius exponetur^ Capitulum XIV. Deinde considerandum est diligenter, quod quamvis hab- uissent multa de majoribus scientiis, vel si aliqua habuerunt, tamen non fuit tempus utendi eis, nisi in duobus casibus^ scilicet, astrologia ^ pro calendario, et musica pro officio divino. Patet enim per® historias, quomodo® Eusebius Caesariensis et Beatus Cyrillus^® et Victorinus et Dionysius Abbas Romaiiiis, cujus doctrinam nunc sequitur Ecclesia, et alii ex ^ v., deterum cum grammaticaliiu ' O. om. et rarius. ' J. O., per Hieronymum. V., Hieronymus. ^ O. om. et — convertissent. ^ O. om. quicquid — exponetur. ' J. O., duobus casibus. V. om. casibus. ' J. O., astronomia. ' J- O., enim per. V. om. enim. * J., quomodo. V., quando. ^° J. O., beatus Cyrillus. V., Boncus Cyrilius. CA USAE ERRORIS. 3 1 mandate apostolico per leges astronomiae^ laboraverunt in hac parte. Sed aliae scientiae majores fuerunt neglectae, et praecipue illae' quae judicia et opera sapientiae magnifica noscuntur continere. Et hlijus causa fuit quadruplex \ Nam philosophia ante Christi adventum dedit leges mundo, prae- terquam populo Hebraeorum, tam de cultu divino quam de moribus et legibus justitiae, pacis inter cives, et belli contra adversarios reipublicae*. Et quoniam hujusmodi leges fuerunt datae quantum potuit humaiia ratio, secundum quod ^ Aristo- teles vult in fine Ethicorum, ubi transit ad librum legum dicens, Dicamus nunc quantum possibile est philosophiae in rebus humanis, principes mundi per philosophos regulati* noluerunt recipere legem Christi, quae fuit supra rationem humanam, et ideo philosophia ingressum fidei impedivit, in hoc quod mundus ea deductus legi celsiori horruit consentlre. Caeterum non solum hoc modo philosophic retardavit fidem Christi, sed jure legfum suarum de reipublicae defensione ab omni contrario sensu visa est per judicia futuroruiii, et ostensionem rerum occultarum praesentium, et per opera mirabilia supra naturae et artis communiter operantium potestatem, contendere cum fidei praedicatoribus, quorum proprium fuit non per naturam et artem, sed per Dei vir- tutem, prophetiam de futuris eructare, occulta producere in lucem, miracula suscitare. Nam quod prophetiae^ potestas valeat magnifica peragere, quae vulgus non solum laicorum sed clericorum duceret pro miraculis, sequentia declarabunt Necnon rectores rerum publicarum ubique per consilia philo* sophorum suas leges zelantium persecutionis et mortis judicia Sanctis Dei graviter intulerunt. Insuper ars magica per totum orbem invalescens, occupans homines in omni super- stitione et fraude religionist quamvis fuerit* philosophis odiosa et ab omnibus debellata, ut certificabitur suo loco, tamen sancti primitivi invenientes mundum hac occupatum ^ O. places per leges astroriomiae after Ecclesia. ^ O.; istae. • 0.,quintiplex. * O. om. reipublicae. • O., ut/fw secundum quod. . ' O. om. per philosophos regulati: after rationem humanam, O. has, et ipsi fuerunt regulati secundum philosophos. ' O., prophetlca. * O. om. religionis. •J. O., fuerat. 32 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. sicut philosophia pro eodem artificio utraihque reputabant, qiioniam ambae fidei fructum impediebant multis modis. Nam sicut magi Pharaonis Moysi resistebant, et populum Aegypti mandate Dei inobcdientem faciebaiit, sic fuit in principio Ecclesiae per artis magicae violentiam. Quae cum in eundeni eiTectum, scilicet contra opus fidei, cum philosophia concordabatS totum ejus vituperium in philosophiam, quae principalis fuit, redundabat Praeterea Deo placuit a principio Ecclesiae quod nullum testimonium humanum ei daretur, sed ut Veritas fidei tanto vigore mundo radiaret, ut probaretur' solum Deo auctore* promulgari per testes ab ejus imperio destinatos. His igitur de causis philosophia fuit ab Ecclesia in principio et Sanctis Dei non solum neglecta, sed eis odiosa ^ non tamen propter aliquid quod in ea continetur* contrarium veritati. Nam licet imperfecta sit respectu professionis Christianae/ tamen ejus potestas non est Christ! sectae* dissona, immo totaliter* ad eam disposita et ei utilissima ac omnino necessaria, sicut omnes credunt et certificabitur evidenter. Non igitur propter Again the aliquod malum philosophiae Ecclesia Dei neglexit et repro- oUltti/*'* bavit eam a principio, sed propter abusores ejus qui voluerunt missing in J. eam suo fini, qui est Veritas Christiana, copulare. Et propter hanc causam E(;clesia primitiva non fuit sollicita de transla- tione scientiarum magnarum philosophiae, et ideo sancti doctores Latini copiam magnalium philosophicorum non habebant, et configurantes se primordiis Ecclesiae neglexerunt multa philosophica dignissima, sicut in principio fuerunt propter causas neglecta supradictas, non propter aliquid falsum vel indignum quod in philosophica potestate ^ reperiri possit ; et haec® certius suo loco per ipsos Dei sanctos pate- bunt®. Nam ostenditur quod sancti Patriarchal et Prophetae a principio, mundi omnes scientias receperunt a Deo, quibus illam vitae longitudinem magnam dedit, ut possent experiri ^ v., concordabant 0., concordabat. * J. O., auctore. V., actore. » J. 0., sed eis. v., sed odiosa. * v., continealur. » J., sectaeChristi. • J. O., totaliter. V., taUter. ' 0., philosophia, pro philosophica potestate. ' O. om. haec » O., palebit. CAUSAE ERI^ORIS. 35 quod eis fuerat revelatum, quatenus, fide Christi introducta et evacuata artis magicae fraudulentia^ potestas philosophiae ad divina: utiliter rapiatun Capitulum XV. Sicut vero doctores sacri magnificas scientias philosophiae non habuerunt in usu, sic nee posteriores, scilicet Gratianus, Magistri sententiarum et historiarum, Hugo de Sancto Victore, et Ricardus de eodem. Nam non fuerunt in eorum temporibus translatae, nee in usu Latinorum, et ideo neglexe- runt eas, nee dignas sacris mysteriis sciverunt judicare, sed humano sensu respuebant, quorum exercitium ^ non habebant, et in multis obloquuntur, sumentes nihilominus occasionem ex hoc quod sancti doctores easdem * neglexerunt ; sed non attendebant causas sanctorum, scilicet quia non fuerunt trans- latae in eorum tempore, et quia Ecclesia neglexit eas jubere transferri propter causas quinqiie prius tactas. Moderni vero doctores vulgi licet multa de philosophiae magnalibus' sint translata, tamen non habent eorum usum, cum etiam in parvis et vilibus delectati duos libros logicae meliores negli- gunt, quorum unus translatus est cum* commentario Alpharabii super ilium, et alterius expositio per Averroem facta sine textu Aristotelis est translata. Et longe magis caetera quae majorem' obtinent dignitatem, sicut novem scientias mathe- maticae, et sex scientias magnas naturales, quae multas alias sub se comprehendunt ^ atque morales quatuor partes negli- gunt dignissimas ; et suae ignorantiae quaerunt miserabile solatium per Gratianum et caeteros magistros authenticos, qui non habuerunt notitiam partium philosophiae, sicut ® nee praesentes ; et per dicta sanctorum aliquc«-um simplicia,non intelligentes causas antedictas ® Nam sancti post Christum non sunt usi multa philosophiae dignitate, non propter hoc quod ipsa sit sacris contraria sententiis vel indigna, cum ad * O., usum. * O., prius easdem. • O., de philosophia. * O., cum. v., a. "J., comprehenderunt O. V., comprehendunt. ' O. om. iicut nee praesehtes^antedictas. 3 34 OPERIS MAJORIS PARS PRIMA. theologica absolute intelHgenda et respectu Ecclesiae Dei ac reipublicae fidelium et conv^rsionis ^ infidelium et reproba- tionis praescitorum utiliter ac magnifice possit adjuvare, sicut certificabitur cum erit necesse. Et tanto mirabilius est quod multitudo studentium modemorum magnas negligit scientias, cum tamen fuerint introductae post Gratianum et ^ alios et in usu per viros sapientiae excellentis, quos oculis nostris conspeximus*; et aliqui adhuc vivunt qui in solemni- bus studiis eas sapientibus perlegerunt.* Capitulum XVL* [Quamvis autem istas causas malorum omnium univiersales persequor ex animo, et vellem omnia reduci ad auctoritatem solidam, et sensum sapientum et expertorum, qui pauci sunt, non tamen credat Serenitas Vestra,quod ego intendam^ Vestrae clementiam Sanctitatis excitare, ut auctores fragiles et ipsam multitudihem Majestas Papalis violenter invadat ; nee quod ego indignus sub umbra Gloriae Vestrae suscitem aliquam super facto studii molestiam ; sed ut mensa Domini ferculis sapientialibus cumlilata, ego pauperculus micas necessarias® mihi colligam decidentes. Poterit igitur^ Vestrae Potentiae magnitudo sibi et successoribus suis providere de totius sapi- entiae compendiosa plenitudine non solum absolute habenda, sed quatuor modis praedictis comparata. Deinde cum Vestrae Paternitatis discretio pleniorem de his certitudinem reporta- verit, poterit auctoritatis vestrae judicium studiosis et sapienti- bus de facili persuadere, ut quod vulgus studentyim capere non potest, cupidi sapientiae se gaudeant obtinere ; insuper quantum sufflcit multitudini spes promittit Nam Hierony- mus dicit super Isaiam, * Multitudo, accepta veritate, de facili ^ v., om. infidelium. O. om. reprobationis praescitorum. * O. om. et alios — conspeximus. ' O., qui in studiis eas perlegerunt. ^ This chapter is omitted in J. and V. But it is found in another context and in another part of the Vatican MS. 40S6. See additional notes. ' O., intendo. ' O. om. necessarias. ' O., enim. CA USAE ERRORIS. 35 mutat sententiam.' Et hoc verum est nisi quando ^ capitibus malesanis retractetur. Nam licet vulgus de se sit proclivius * ad malum, et quia saepius invenit' caput langfuidum, tamen nisi qui praesit impediat, satis facile est ad bonum imper* fectum, quia suapte natura instabile* est, et semel motum* modum servare non potest, et ideo de facili quantum est de se vertitur ad coritraria secundum regimen praesidentis ; quoniam omni vento doctrinae flectitur, velut arundo, et quod prxncipi ejus placet apud ipsum® legis habet vigorem. Nos enim hoc videmus in omni congregatione hominum, quod secundum arbitrium capitis membra moventur. Nam si qui praeest bonum negligit, subditi obdormiunt; si ad malum excitat^, in illud® currunt cum furore; si ad bonum im- perfectum ®, similiter sine discretione festinant^®. Si tamen ^^ vias perfectionis moveat ^, tunc olfacit a longe multitudo, sed gustare nee potest nee curat ^' nee ab ea debet requiri, ut supe- rius ostensum est K Quod si non esset temporis vestri omnia apud vulgum consummare ; poterit Vestra Magnificentia locare fundamcnta, fontes eruere, radices figere, quatenus '^^ Vestrae Sanctitatis successores quod feliciter inceptum fuerit valeant facilius adimplere.] ^ Vat. oxn. qflando. ' O., proclive. • O., invenitur. ^ O., instabilis. ^ O., mota. ' O. oxn. apud ipsum. ^ O., excitati. ^ O., idem. • O. om; imperfectum. w O., festinat. " O., Et si. '^ O., movet. " O. om. nee curat. ^* C, ut superius ostensum est Vat., ut loco proprio exponetur. " O., ut. PARS SECUNDA"^ HUJUS PERSUASIONIS. Capitulum I. Relegatis igitur in infernum * quatuor causis totius erroris humani generalibus et penitus ab hac persuasione suspensis, volo in hac secunda distinctione ostendere ^ unam sapientiam esse perfectam et hanc in sacfis Uteris contineri, de cujus radicibus omnis Veritas exivit*. Dico igitur quod yel* est una scientia dominatrix aliarum, ut theologia cui reliquae penitus sunt necessariae, et sine quibus ad effectum per- veniri non valet •, quarum virtutem in suum jus vindicat, ad cujus nutum et imperium caeterae subjacent; aut melius^ una est tantum sapientia perfecta, quae in sacra scriptura totaliter continetur, per jus canonicum et philosophiam expHcanda. Expositio etenim ^ veritatis divinae per illas scientias habetur. Nam ipsa cum eis velut in palmam explicatur, et tamen totam sapientiam in pugnum colligit per seipsam ; quoniam ab uno Deo data est tota sapientia et uni mundo, et propter finem unum". Quapropter haec sapientia ex sua tripHci compara- tione unitatem sortietur. Caeterum via salutis una est, licet gradus multi ; sed sapientia est via in salutem. Omnis enim consideratio hominis, quae non est salutaris, est plena caeci- tate, ac ad finalem inferni deducit caliginem ; propter quod multi sapientes famosi in hoc mundo damnati sunt, quia veram ^ In J. the greater part off. 83, on which Part ii. begins, is destroyed. V., (in margin) 2^ distinctio. O., Secunda parshujus persuasionis. 2 O. om. in infernum. • O. om. ostendere. * O., eruitur. • O. om. vel. • O., pervenire non potest ' O., una tamen est, • O., et expositio. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 37 sapientiam non habuerunt, sed apparentem et falsam, unde se aestimantes sapientes stulti facti sunt secundum scripturam. Caeterum ^ Augustinus loquens de sacra scriptura dicit libro^ secundo de doctrtna Christiana, si alibi est Veritas, hie inveni- tur; si noxium, hie damnatur. £t vult' quod ubicunque invenerit Chrtstianus Domini sui intelligat esse veritatem, ut a principio dictum est^ £t Veritas Jesu Christi est sapientia sacrae scripturae. Ergo non est alibi Veritas, nisi quae in ilia continetur scientia. £t Ambrosius super Epistolam ad Colos- senses dicit, Omnis ratio supernae scientiae et terrenae crea-^ turae in eo est qui est caput et auctor, ut qui hunc novit, nihil ultra quaerat, quia hie est perfecta virtus et sapientia. Quic- quid alibi quaeritur, hie perfecte invenitur. Cum ergo sacra scriptura dat nobis hanc sapientiam quae Christus est, mani- festum est quod hie omnis Veritas sit conclusa. Caeterum ^ si alibi dicatur sapientia, tunc si est contraria huic erit erronea, iiec habebit nisi nomen sapientiae, vel ® licet non dicatur con- traria est tamen diversa.® Sed diversitas, quamvis alibi non faciat contrarietatem, hie tamen eam ^ inducit, sicut patet per evangelicam auctoritatem. Qui non est mecum, contra me est. Sic de hac sapientia venim est, ut quod illi annexum non est, contra illam esse probetur, et ideo Christiano^ ,abhorrendum. Capitulum IL* Hoc ^ autem manifestius patet consideranti divisionem scien- J., f. 83b tiarum aestimatam ". Nam si nitamur separare scientias ab in- tirdT^'i vicem,non possumus^* dicere non theologiam [esse] et scientiam until neai of page. * O. om. Caeterum. * J., 'hoc libro.' O., secuado libro. * v., cum velit O/, vult • * O. om. ut— dictum est * O., Si autem est sapientia huic contiaria erit erronea. * O. om. yel— diyersa. ' O. om. eam. • J., Christianae. * J., Rubric, Capitulum secundum in quo [osten] ditur [pro] positum descen- dendo ad jus canonicunu * J., Haec O., Haec . . . patent " O. om. aestimatam. ^ O., mm possiimus dicere theologiam ; om. et scientiam— philosophiam. V., non poMumus dicere no& theologiam («/ j^.). SaBrldf«sni 38 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. juris canonic! et philosophiam; sub unaenim parte philosophiae, scilicet sub scientia morali, qua'm civilem nominavit Aristoteles, continetur jus civile, ut inferius enotescet. Canonicum vero jus vel a scripturis canonicis nuncupatur, non ab aliis^sicut ipsum nomen demonstrat ; quae scripturae canonicae dicuntur libri Veteris'Testamenti, sicut Decretorum parte prima dis- tinctione nona pluries^ habetur, et alibi ; aut ab eodem, scilicet a canone nuncupantur\ nam canon Graece regula Latine dicitur. Et tarn jus canonicum quam divinum regularem modum Vivendi reddere comprobatur. Caeterum jus canonicum tota- liter fundatur super auctoritate scripturae et expositorum * ejus, sicut clarius patet per totum corpus Decreti et Decretalium. Nam aut* pro constitutionibus canonum* allegantur auctori- tates* expositorum sacrae scripturae, ut Augustini, Hieronymi, Gregorii, Ambrosii, Isidori, Cypriani, Hilarii et aliorum, aut sacri® et sumihi pontiBces pro suis statutis inducunt auctoritates et exempla Novi et Veteris Testament! ; et ideo hoc jus non est nisi explicatio voluntatis Dei in scriptura. Item jus can- onicum vocatur jus^ecclesiasticum, quo regitur in spiritualibus Dei Ecclesia tam in capite quam in membris. Sed nihil aliud sonat haec * scriptura nisi hoc regimen. Praeterea jus naturale continetur in sacra scriptura, sicut docetur in principio Decreti •, sed quaecunque moribus recepta sunt vel scriptis comprehensa, si naturali juri fuerint adversa, vana et irrita sunt habenda, ut parte prima distinctione octava continetur. Et ideo jura can- onica non possunt esse aliena a jure divino, immo de fontibus illius bportet ea derivari. Et jus commune vel est divinum vel humanum. Divinum est, quod sensu ^ et spiritu Dei alla- tum est mundo in sua scriptura; humanum, quod sensu hominis est adinventum. Sed constat Ecclesiam r«ji " sensu et spiritu divino, et ideo jure divino quod sacris Uteris includitur, et certum est /Ecclesiam regi jure canonico. Quapropter id ^ O. om. pluries ; after habetar, O. has aut canones nuncnpantur. * O., expositore ; om. sicut— decretalium. * Y., dum. ^ O., om. canonum. ^ O., auctores sacrse scripturae ut Augustinus et alii ; om. Hieronymi — et aliorum. * O. om. sacri et. ^ O. om. jut. * O. om. haec. * O., in principio Decreti manifeste, omitting rest of sentence. ^® O. om. sensu et. ^ 0.| regi jure canonico, omitting intermediate words. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA APFINITAS, 39 jus est divitium de thesauro sacrae scripturae eruendum. Et hoc manifestum est consideranti partes juris canonicL Nam ^ ordinat* gradus ecclesiasticorum officiorum, vel sacramenta Dei determinate vel forum conscientiae discutit, aut causas ecclesiasticas descindit Sed horum omnium radices et ipsa stipes erecta apud sacram scripturam reperiuntur; rami vero penes expositores ejusdem, ut in canonum* corpore folia flores et fructus salutiferi capiantur*. Nam sermonis* canonici suavis ornatus foliis comparatur ^ secundum scriptu- ram, florum autem et fructuum utilitas sub propria metaphora praedicta quatuor comprehendit Et ideo canones non suiTt nisi culmi^ segetum aurei, et palmites u varum maturitio per virtutem scripturae suae offerendi. Quoniam igitur ita est jus canonicum sub potestate scripturae in uno corpore contin- etur, sicut unius® arboris corpus ex radicibus et stipite, ramis, floribus et fructibus constituitur. Capitulum III* Quod autem philosophiae potestas non sit aliena a Dei sapi* entia sed in ipsa conclusa, manifestandum est in ^® uniyersali et particulars Nunc autem per auctoritates et exempla et rationes communes hoc declarato, deinceps uberius explicabitur ad. quatuor vel quinque partes philosophiae descendendo juxta singularum scientiarum et artium potestatem ^®. Si enim a philosophis tanquam injustis possessoribus rapere debent Christian! utilia, quae in libris eorum continentur, sicut ^ tetigi a principio per sententiam Augustini, patet quod philosophia f. 84 of J, est condigna et propria ^* sacrae veritatL Et ^ in eodem libro -^^ f^^ impe * O., nam veL * V. O., ordinant * O., in canone. * O., capiuntun • O., sennones. • O., comparantur. ' J., cubiL • J., uni. * J., Rubric : Capitulum tertium in quo ostenditur propositum descendendo ad philosophiam et hoc per sententias beati Augustini prindpaliter. ^ O. om. in universali— artium potestatem. ^^ O., sicut dicit Augustinus. ^ O., om. et propria. " O., Et itemm in libro octavo de doctrina Christiana. 40 OFERIS MAJORIS PARS SECUNDA. the dicit quod philosophorum aurum^ et argentum non ipsi insti- "^^ ^^ • tuerunt, sed de quibusdam quasi metallis divinae providentiae, quae ubique infusa* est, eruuntur, quod praefiguratum fuisse ostendit dicens, *Sicut Aegyptii * vasa atque omamenta de auro et argento et vestem, quae ille populus * exiens de Aegypto sibi potius tanquam ad usum meliorem vindicavit, sic doc- trinae gentilium liberales disciplinas usui veritatis aptiores et morum praecepta utilissima continent, deque ipso Deo colendo nonnulla ^ inveniuntur apud eos, quod eorum tanquam aurum et argentum debet ab eis auferre Christianus ad bonum usum praedicandi EvangeliiV Et hoc explicat in omnibus humanis tractatibtts quae vel sunt moralia vel historialia, vel artificialia, vel natural ia, vel logicalia et grammaticalia. Nam pro moralibus dicit, * Vestem quoque illorum ^ id est hominum quaedam instituta, sed tamen accommodata humanae societati, qua in hac vita carere non possumus, in usum convertenda Christianum ^ [habuere licuerit]/ De historialibus dicit, ' His- toria gentilium plurimum nos adjuvat ad sanctos libros io- telligendos. Nam® et per Olympiadas et consulum nomi]\a multa saeps quaeruntur a nobis, et ignorantia* consulatus quo passus est Dominus nonnuUos errare coegit, ut putarent quad- raginta annorum et sex aetate passum Dominum, quia per tot annos aedificatum templum esse dictum est a Judaeis, quod imaginem dominici corporis habebat' Et istud manifestum est per loca quasi innumerabilia in Novo et Veteri Testamento*. De aliis vero considerationibus humanis, tam artificialibus quam natviralibus, dicit, ' Artium autem caeterarum, quibus aliquid fabricatur, vel quod post operationem remanet, ut domus^ scamnium ^^ vas et hujusmodi, vel medicina et agricultura et gubematio ^\ vel quorum omnis effectus actio est, sicut salta- tionum, cursionum, luctaminum ^* ' : harum autem cognitio ^ O., aurum sap-en tiae. * O., est effusa. * V., episcopi Aegyptii. < v., phiiosophus ; O., populus. * O., nulla ; O. oro. quod eorum — Evangelii. * V. O., quorum illorum. ^ O., Christianum debet. * O. om. Nam et — Testamento. In J. this passage is destroyed, in V., in- correctly transcribed. * v., ignoramus consulatus quod. . ^0 v., scannu. J., stramium. O., domus et hujusmodL u O. om. et gubernatio. " O. om. luctaminum. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS, 41 usurpanda est ad judicandum ne omnino nesciatnus quid scriptura velit insinuare, cum de his artibus aliquas figuratas * locutiones * inserit, et licet large sumere • naturalia, ut sub eis medicinalia contineantur *, et quae agriculturae sunt. Nam de rebus naturalibus istae scientiae constituuntur, atque sunt duae de octo praecipuis naturalibus, ut inferius elucescet Tamen universaliter* pro omnibus naturalibus dicit, 'Benignam sane operam faceret pro sacra scriptura, qui proprietates tem- porum et locorum, lapidum et caeterarum rerum inanimatarum, plantarum et animalium colligeret/ Et pro Ic^calibus dicit primo ^ quod disputationis disciplina ad omnia genera quaes- tionum, quae in Uteris Sanctis sunt penetranda et dissolvenda, plurimum valet Et alias® in eodem dicit, quod secus est de logica et aliis scientiis^ Nam de eis pro theologia possunt quaedam necessaria coUigi et condigna, sed Non video, ut ait, utrum hoc possit fieri de logica, quia ipsa per totum textum scripturarum colligitur nervorum vice. Atque in libro tertio^ de ordine disciplinae dicit, quod ad scientiam sacram nullus debet accedere sine scientia® potentiae logicalis. De gram- maticalibus vero assumendis ad sacra, fere secundus tertius et® quartus liber pef totum hortantur. Et Hieronymus super Epistolam ad Titum, loquens de utilitate grammaticae respectu theologiae prae multis aliis scientiis dicit, Grammaticorum doctrina potest et proficere ad vitam dum fuerit in meliores usus assumpta, de qua magna et plura in sequentibus ^^ sunt ponenda ^ Sed de mathematicis dicit Cassiodorus in suo libro de hac scientia, 'Has scientias quatuor,scilicetgeometriam,arith- meticam,astronomiam,musicam,cumsollicitamenterevolvimus, f- 84b of J scnsum acuunt, limumque ^^ ignorantiae detergunt, et ad illam the uppeT speculativam^ contemplationem, Domino largiente, perducunt, aJ»«ostenti ^ J*> figuras. v., signatas. O., aliquas facit figuras. * O. om. locutiones inserit — tamen universaliter. * V., sumendo. ^ J., continentur. ' O. om. primo — aliis scientiis. • J., alias, v., aliquis. ' J. O., 2^ * O., sine scientia logicali ; omitting what follows as £ur as ponenda. • J. omits et *® J., * se quaestionibus,' the last word being altered to *quae sequuntur.' ^^ J., lumenque. O., limamque. V., limumque. *' O., dlvinam. 42 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. quas merito sancti patres legendas persuadent \ quoniam ex magna parte per eas appetitus a camalibus rebus extrahitur, et faciunt desiderare quae solo animo largiente^ corde possumus respicere.' Sed * haec copiose manifestabuntur suo loco. Et si de his ita se habet, multo fortius metaphysicalia sunt consona colloquiis divinis. Nam loco upius partis theologiae apud philosophos metaphysica est, quae cum philosophia morali ideo ab eis scientia divina et theolog^'a physica vocatur, ut patet ex primo Metaphysicae Aristotelis et undecimo et ex nono et decimo Metaphysicae Avicennae. Nam de Deo et angelis et hujusmodi divinis multa considerat, et sic patet quod omnis sapientiae pbtestatem vindicat sacra scriptural Sed non solum Augustinus docet praedicta sed hoc multos sanctos fecisse commemorat cum quaerit, ' Nonne aspicimus quanto auro subfarcinatus exierit de-Aegypto Cyprianus doctor suavissimus et martyr beatissimus, quanto Lactantius, quanto Victorinus* Qptatus, Hilarius, ut de vivis t?iceam, quanto in- numerabiles Graeci, quod prior ipse fidelissimus Dei famulus Moyses ^ [fecerat], de quo scriptum est quod eruditus fuerit omni sapientia Aegyptiorum * ? ' Capitulum IVJ Non solum quidem beatus Augustinus, sed etiam alii sancti asserunt, quod ® et iste, et figuratum etiam ostendunt et sanctos sic fecisse testantur®. Nam Hieronymum* ad magnum oratorem censeo ^^ ad praesens vocandum, qui dicit, * Quid autem quae- 1 O. om. quas— persuadent. * O. om. animo largiente. * O. om. Sed haec copiose — sacra scriptura.' * V., Victorias Aptatus. ' V. om. fecerat. ^ O. om. reference to Lactantius and Hilarius, and generally condenses the passage. ' J., Rubric : [Capijulum quartum, in quo idem ostenditur per Hieronymum et Bedam. B O. om. quod — testantur. * O., Hieronymus— dicit ; O. begins the quotation with Si scripturas, ends it with gentilium libris, condensing the remainder, and shifting the reference to Epimenides, and Menander to end of chapter. w v., Senteo. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFF2NITAS. 43 ris? cur in opusculis nostris secularium literarum interdum ponamus exempla, et candorem Ecclesiae ethnicorum sordibus polluamus? Responsum breviter habeto. Nunquam hoc quaereres, nisi te totum Tullius possideret ; si scripturas sanctas legeres, si interpretes earum omisso^ Vulcatio evolveres. Quis enim nesciat et in Moyse ac prophetarum voluminibus quaedam assumpta de gentilium libris, et Solomonem philo sophis Tyri et proposuisse nonnulla et aliqua respondisse? Unde in exordio Proverbiorum commonet, ut intelligamus sermones* prudentiae* versutiasque verborum, parabolas et obscurum sermonem, dicta sapientum et aenigmata quae pro- prie dialecticorum * et philosophorum sunt. Sed et Paulus apostolus Epimenidis poetae usus versiculo est, scribens ad Titum, Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri. In alia quoque epistola Menandri^ ponit senarium, Corrumpunt bonos mores confabulationes pessimae. Et apud Athenienses in Martis Curia disputans Aratum testem vocat, Ipsius enim et genus sumus, quod est Graece clausula ® versus heroici. Ac ne parum hoc esset, ductor Christiani exercitus et orator invictus pro Christo causam agens etiam inscriptionem fortuitam arte torquet in argumentum fidei. Didicerat enim a vero David extorquere de manibus hostium gladium, et Goliae superbissimi caput proprio mucrone trunc- are. Legerat enim in Deuteronomio Domini voce prae- ceptum, mulieris captivae radendum caput, supercilia, omnes pilos et ungues corporis amputandos, et sic eam habendam conjugio. Quid ergo mirum, si et ego sapientiam secularem propter eloquii venustatem et verborum pulchritudinem de ancilla atque captiva Israeliten ^ facere cupio ? et si quid in ea mortuum est idolatriae voluptatis erroris libidinum vel prae- scido® vel rado, et mixtus purissimo corpori vernaculos ex.ea genero* Domino Sabaoth, labor mens in familia Christi proficit Julianus Augustus septem libros in expeditione ^- 85 of J. Farthica adversus Christum evomuit ; si contra hunc imperfect nice * v., emissio. * J., symonis. V,, sermonis. • J., pradentem. V., versutias verboramque parabolas. ^ J., deabeticorum. ' J^, Menandi. V., Menandum. * J., clasula. ' v., Israelitae. • J., praecido. • V., generatio. ves. 44 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. ceding scribere tentavero puto interdicis mihi ne rabidum canem philosophorum et Stoicorutn doctrinis, id est Herculis clava ^ repercutiam?' Et inducit ad hujusmodi probationem prophetas et omnes doctores famosos a principio Ecclesiae qui philoso- phorum doctrinis fidem Christi persuaserunt principibus et infidelibus ac roboraverunt multipliciter. Et Beda super librum Regum dicit quod liberalium scientiarum utilia^ quasi sua sumere licet Christianis ad divina. Alioquin Moyses et Daniel sapientia et Uteris * Aegyptiorum et Chaldaeorum non paterentur erudiri. Item in libro* de factura templi dicit Sol- omonem cum suis servis significare * Christum,, et Hiram cum suis designare* philosophos et sapientes de gentilibus, ut tem- plum Dei, hoc est Ecclesia, non solum sapientia apostolica sed philg^ophorum construeretur. Et dicit ^ scriptura, Servi Hiram doctiores erant servis Solomonis ad caedendum ^. Quia, ut dicit Beda super hoc^ gentiles ab errore conversi at'que ad veritatem Evangelii transformati melius ipsos gentium errores noverant, et quo certiiis noverunt, eo artificiosius hoc expug- nare atque evacuare didicerunt Paulus Evangelium quod per revelationem didicerat melius novit Sed Dionysius melius revincere poterat falisa Athenarum dogmata, quorum cum erroribus similibus® argumenta a puero noverat, et ideo Solomon dicit, Scis enim quod non est in "populo meo vir qui noverit ligna caedere sicut Sidonii. Haec et hujusmodi multa allegat venerabilis Beda, et multi alii, sed haec nunc sufficiant Capitulum V. Causae autem quare sancti sic affirmant ^® quod quaerimus, etfiguratum fuisse declarant et a Sanctis effectiy mancipatum denunciant^S possunt assignari. Primo propter hoc quod ubicunque ' Veritas invenitur, Christi judicatur, secundum 1 v., clausula. ■ O. om. utilia. * O. om. et liteiis. * O. om. in libro. * 0'» figurare. • O., significare. ' O. om. Et dicit^— caedendum. * O. om. ut dicit — hoc. * O. om. simillbus. ^^ J., affirmant et figuratum fu . • • ^^ O. om. et a Sanctis — denunciant. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 45 sententiam^ et auctoritates Augustini* superius allegatas: secundo*, quamvis aliquo modo Veritas philosophiae dicatur esse eorum,/ad banc tamen habendam primo lux divina influxit in animos eorum, et eosdem superillustravit Ilium- inat enim omnem hominem venientem in hunc mundum, sicut dicit scriptura, cui sententiae ipsi philosophi concordant Nam ponunt intellectum agentem et possibilem. Anima vero humana dicitur ab eis possibilis, quia de se est in potentia ad scientias et virtutes et eas recipit aliunde. Intel- lectus agens dicitur, qui influit in animas nostras illuminans ^ ad scientiam et virtutem, quia licet intellectus possibilis possit dici agens ab actu intelligendi, tamen sumendo intellectum agentem, ut ipsi sumunt, vocatur influens et illuminans possibilem ad cognitionem* veritatis. Et sic intellectus agens, secundum majores philosophos, non est pars animae,. sed est substantia intellectiva alia et separata per essentiam ab intellectu possibili. Et quia istud est necessarium ad propositi persuasionem, ut ostendatur quod philosophia sit per influentiam divinae illuminationis, volo istud efficaciter probare, praecipue cum magnus error invaserit® vulgus philosophantium in hac parte, necnon multitudinem magnam theologorum, quoniam qualis homo est in philosophia, talis in theologia esse probatur. Dicit igitur ^ Alpharabius in libro de intellectu et intellecto, quod intelHgentia ® agens, quam® nomi- f. 85b of J navit Aristoteles in tertio tractatu suo de Anima, non est i^^^ecn materia, sed est substantia separata. Et Avicenna quinto depreceding Anima et nono* Metaphysicae idem docet. Necnon ipse Safy'in tih Philosophus dicit quod intellectus agens est separatus a"PPJ'^^*^" possibili et immixtus. Item vult quod intellectus agens sit incorruptibilis secundum qsse et substantiam, quoniam dicit ipsum differre a possibili penes incorruptionem. Sed possibilis est incorruptibilis secundum substantiam et corruptibilis ^^ secundum esse, propter separationem ejus. Ergo agens * O., sententias. ' O., om. Augustini. ' O., idcirco. * V. J., illuminationes. O., illuminans. • J., congre[g>tionem (jiV). • J., invaserit error. ' O., enim. • O., intellectus agens quern. • O., decimo. " O., corruptibilis. V., corporalis. 46 OFERIS MAJORIS PARS SECUNDA. secundum esse et substantiam erit incorruptibilis, qua- propter non erit pars animae, quoniam tunc secundum esse suum in corpore corrumperetur quando separaretur. Et dicit quod se habet ad possibilem sicut artifex ad materiam, et sicut lux solis ad colores. Artifex autem ^ est extra materiam in qua ^ agit, et separatus per essentiam ab ea. Similiter lux solis expellens tenebras a coloribus ^ et aliis rebus separata ^ est per essentiam ab eis, et advenit aliunde. D^cit^ etiam quod intellectus agens scit omnia et semper in actu, quod nee animae rationali * nee angelo convenit, sed soli Deo. Item * si esset pars animae, tunc anima sciret idem per agens, et ignoraret per possibile, quia agens est in actu quale est possibile in potentia, ut Aristoteles testatur®. Item a digniori parte magis habet res denominari, ergo magis dicetur sciens per agentem, quam ignorans per possibilem ante inventionem et doctrinam. Si ^ dicatur quod agens, licet sit pars animae, non tamen est actus et forma corporis sicut possibilis, et ideo homo habet operationes possibilis et non agentis, hoc est contra definitionem animae, qua dicitur quod anima est attus corporis physici. Nam si una pars ejus tantum est actus, quod forma corporis tunc male datur differre animae totalis, et absolute et simpliciter per actum corporis, et ideo tunc debet excipi ilia pars quae non est actus corporis, sicut ipse Aristoteles in principio secundi libri, quando ponit aliquas partes animae esse non solum actus corporis totius, sed partium ejus, ut sensitivam et vegetativam, excipit intellectum, quem negat esse actum et perfectionem partis corporis, quia noh est alligatus organo sicut caeterae partes animae ^ Et® ad hoc expressius intimandum, dicit quod ® intellectus est in cor- pore sicut nauta in navi, quoniam ad hoc quod non est alligatus alicui parti, sicut nee nauta navi, licet® sit actus et perfectio totius •• Nauta tamen non est navis^® perfectio, sed motor tantum. Item ^^ tunc componetur anima ex substantia separata ^ O., enim. ' O., quam. • O., corporibos ; om. et aliis rebus. * O., separatus. • O. om. rationalL • O. om. Item si—testatur. 7 O. om. Si dicatur— partes animae. * O., Item Aristoteles dicit quod * O. om. licet— totius. ^^ O. om. navis. " O. om. Item tunc — speciei oppositae. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 47 et coiijuncta, sed hoc est impossibile. Nam intelligentia, sive angelus, et anima differunt secundum speciem penes unibile ^ et non unibile, et ideo anima non componetur ex aliquo quod est actus corporis, et ex aliquo quod non est tale. Nam species una non componitur ex aliquo alterius specie! oppositae. Cum ergo haec sentential sit consona veritati, et textus Philosophi hoc evidenter praetendat atqiie ejus * expositores maximi * ipsum sub hac forma * declarant, et * haec verba agens et possibilis sunt a Philosopho non a Sanctis accepta, longe melius est secundum Philosophi sententiam agentem intel- lectum penitus dicere substantiam separatam ab anima per essentiam. Non enim est dubium experto in philosophia quin haec sit sua sententia, et in hoc omnes sapientes antiqui experti concordant. Nam universitate Parisiensi convocata, bis vidi et audivi venerabilem antistitem dominum Gulielmum Parisiensem Episcopum felicis memoriae coram omnibus sen- tentiare quod intellectus agens non potest esse pars animae ; et dominus Robertus Episcopus Lincolniensis et frater Adam de Marisco et hujusmodi majores hoc idem firmaverunt. Qualiter vero refellantur quae hie objici possunt, manifesta- bitur in opere principali, cum de naturalibus fiet sermo. Verumtamen ne^ cavillator aliquis a latere insurgat, allegans f. 86of J. illud quo vulgus decipitur, dico quod cum * Aristoteli impon- ^fJ^^the^prJ antur ^ haec verba, * Quoniam autem in omni natura est aliquid ceding leave: quod agat et aliquid quod patiatur ita et in anima,' primo ® fijstlfew Une respondeo quod mul tot ies falso translatum est, et' pluries *'* ^°s,^ ^"/^ more than hs obscure. Nam cum tertio Coeli et Mundi dicatur quod of all the re- circulus et figura orbicularis replent locum, istud est falsum, ^™^he"^ ut sciunt experti in naturalibus et geometricis, sicut Averroes last 8 or 10 ; demonstrat ibidem. Et quod tertio Meteororum dicitur* quod 5 are com-^ iris non ex luna nisi in 50 bis, et hoc est iterum falsum. P^^te. Nam experientia docet quod quandocunque luna sit plena et pluat, nee ipsa sit nubibus co-operta, accidit iris. Et sic sunt multa alia falso translata, cujus causa patebit ex tertia parte * J., 'unibile [altered from 'unile'] et non • . .' V., inibilc. * J., sententiam [sic\ * O. om. ejus. * O. om. maximi — forma. ^ O. om. thirteen and a half lines resuming with Ne cavillator. * O. om. cum. ^ O., imponuntur. * O., immo. * O., dicitur de iride. 48 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. hujus operis, cum^ fiet mentio de vitiis translatorum^; sed longe plura sunt obscure et non intelligibiliter translata, in quibus quilibet* alii potest contradicere. Et in hoc loco accidit utrumque vitium vel saltern secundum, quod probo per ipsum Aristotelem. Nam ipse dicit secundo Physicorum, quod materia nori coincidit cum aliis causis in eodem secundum numerum, ergo in nulla natura sunt simul agens et materia, ergo nee in anima. Si igitur ad literam teneatur textus male translatus, tunc omnino falsus est, et contra Aristotelem alibi ; et non * contradicit sibi tantus auctor. Et qualitercunque con- tingat, verbum suum in secundo Physicorum est verum et ab omnibus concessum ; ergo sermo suus tertio de Anima est falso translatus, vel indiget expositione. Nam nihil aliud intendjit nisi quod in anima et* in opcratione animae* requir- antur^ duo, scilicet agens et materia, sicut in omni natura. Id est, in omni operatione naturae duo exiguntur, scilicet efficiens et materia, et illud est verum ; sed agens est semper aliud a materia, et extra eam secundum substantiam, licet operetur in eam.* Caeterum possumus aliter hunc locum consolari. Nam Aristoteles quarto Physicorum dicit quod octo modi sunt essendi in aliquo, quorum unus est ut movens est in moto, quia movens seu agens est secundum virtutem suam in materia mota ^, licet non secundum substantiam. Et sic agens® est in omni natura in quam ® operatur, et ita in anima. Et sic nullo modo sequitur quod intellectus agens sit pars animae, ut vulgus fingit Et haec sententia est tota fidelis, et a Sanctis confirmata ; sciunt^^ enim omnes theologi, quod^^ Augustinus dicit in Soliloquiis et alibi, quod soli Deo est anima rationalis subjecta in illuminationibus et influentiis omnibus principali- bus. Et quamvis angeli purgent mentes nostras et illuminent et excitent multis modis, et sint ad animas nostra^ sicut stellae respectu oculi corporalis, tamen Augustinus ascribit Deo in- fluentiam principalem sicut soli influentia luminis cadentis per fenestram ascribitur, et angelus aperienti fenestram com- • O. om. cum — translatorum. ' O., quilibet ; V., cuilibet. ' O. om. non. * O. , scilicet in operatione ; om. animae. • O., requinintur. • O., ea. ' O., sua. • O. om. agens, • O., qua. " O. om. sciunt— quod. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 49 paratur, secundum Augustinum in glossa super illud* Psalmi, Da mihi intellectum. Et quod plus est, vult pluribus locis quod non cognoscimus aliquam veritatem nisi in veritate increata et in regulis aeternis, et hoc saltern habet ^ intelligi effective et per influentiam ; licet Augustinus non solum hoc velit, sed aliud innuit in verbis suis, propter quod quidam posuerunt* eum majora hie sentire, ut scitur communiter. Quae oipnia attestantur in hoc quod agens principale illu- minans et influens intellectum possibilem est substantia sepa- rata, hoc est ipse Deus. Cum igitur Deus illuminaverit animas eorum in percipiendis veritatibus philosophiae, manifestum est quod eorum labor non est alienus a sapientia divina. Capitulum VI. Tertia causa propter quam sapientia philosophiae reducitur ad divinam est quia non solum mentes eorum illustravit Deus ad notitiam sapientiae acquirendam, sed ab eo ipsam f. 87 of J. habuerunt, et eam illis revelavit, praestitit* et dedit. Omnis ^ere is^^ enim sapientia a Domino Deo est sicut dicit auctoritas imperfect, . . A 1 1 -r^ . . only the last scnpturae, quia, ut ait Apostolus, quod notum est Dei mam- few lines beii festum est in illis, Deus enim illis revelavit*. Et Augustinus jhru^^^Vlir dicit super Johannem quod eis praestitit *, et summus ® Philo- are entirely sophus Aristoteles in libro Secretorum asserit manifeste totam ^*^^^* philosophiam fuisse a Deo datam et revelatam. #Et unus de maximis philosophorum ^, scilicet Marcus Tullius, primo de Quaestionibus Tusculanis quaerit, Philosophia quid est nisi ut Plato donum, ut ego®, inventum Dei? Unde etiam dicit quod nee poeta grave plenumque carmen sine coelesti aliquo mentis instinctu ® effudit Et Augustinus octavo de Civitate Dei docet et approbat quod Socrates pater philosophorum magnorum firmavit, qliod non potest homo causas rerum scire nisi in luce divina, et per donum ejus, et quilibet potest ^ O. om. super -illud. * J., habet. V., habent. * J., imposuerunt. ^ O. om. praestitit et dedit — Deus enim illis * O., praestitit sa[Hentiam. revelavit. * O. om. summus philosophus. ^ O., philosophis. * O., ut ego creda • O., instructu. so OFERIS MAJORS PARS SECUNDA. per se experiri quod nihil primo ab homine invenitur, quod sit de potestate philosophiae. Et pono ^ exemplum in minimo ; quoniam licet universalia Porphyrii sint apud eum fere * suffi- cienter explicata, et alibi per logicam et metaphysicam et naturalem philosophiam et perspectivam* sufficienter* exposita, tamen non est homo ita bene studiosus quin oportet quod doctores multipliciter habeat et per longa tempora audiat et studeat antequam sciat totam veritatem universalium. £t nuUus vix ante mortem haec sufficienter ^ cognoscit, quantum- [cun]que habeat doctores ^ quod patet propter^ discordiam omnium in hac parte ; quia aliqui ponunt ea sola in anima, aliqui ^ solum extra, aliqui secundum esse in rebus, sub ratione tamen universalis in anima. Et Avicenna ostendit super Porphyrium sextum universale ei defuisse et ipsum plures falsitates dixisse®. Si ergo ignorantia horum est apud quem- libet, quamvis per totam vitam suam studeant in libris philo- sophorum, et licet doctores habeant solemnes, multo magis quilibet homo ignorabit haec, et nunquam per se inveniret horum veritatem sine libris et doctoribus. Quapropter necesse est horum veritatem a principio fuisse homini revelatam. Si etiam aliquis quantumcunque sciens universalia tradidisset oblivioni librum Porphyrii et omnia quae necessaria sunt universalibus sciendis, et non posset libros vel doctores habere, impossibile esset quod unquam^*^ veritatem univer- salium expljcaret Loquor ^^ de universalibus secundum eorum esse, verum sicut metaphysicus habet considerare, non solum secundum puerilem doctrinam Porphyrii et secundum logicae rationem. Quapropter quilibet potest per se considerare quod revelatio necessaria est in hac parte ; et cum haec sint puerilia et minima, multo fortius erit hoc in tota sapientia philosophiae. Quod autem a Deo et quod ipse revelavit et praestitit et dedit, oportet quod suae sapientiae sit omnino conforme. 1 V„ pone. * O. om. fere. * O. om. et perspectivam. * O., sufficientissime. ^ O. om. haec sufficienter. * O. om. quantumcunque— doctores. ^ J., per. * O., aliqui extra, aliqui medio modo. * O. much condenses remainder of chapter ; see ist ed. **J., unquam. V., nunquam. " J»> et loquor. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. $1 Capitulum VII. Caeterum et totus ^ philosophiae decursus consistit ut per cognitionem creaturae * cognoscatur Creator, cui propter rever- entiam majestatis et beneficial creationis et conservationis et futurae felicitatis serviatur in cultu honorifico et morum f. 87b of J. pulchritudine et legum utilium honestate, ut in pace et justitia ^^^,^»Bir vivant homines in hac vita. Philosophia enim speculativa except in t decurrit usque ad cognitionem. creatoris per creaturas, et moralis philosophia morum honestatem, leges justas et cultum Dei statuit, et persuadet de futura felicitate utiliter et magnifice secundum possibile ^ philosophiae. Haec sunt certa discurrentibus per omnes partes philosophiae principales, sicut sequentia docebunt Cum igitur haec sint omnino iiecessaria Christianis et omnino consona sapientiae Dei, manifestum est quod philosophia necessaria [est] legi divinae et fidelibus in ea gloriantibus. Capitulum VIII. Item omnes sancti et sapientes antiqui in suis expositionibus sensum literalem colligunt ex naturis rerum et proprietatibus earum, ut per convenientes adaptationes et similitudines eliciant sensus spirituales. Quod declarat Augustinus in libro de Doctrina Christiana secundo, ponens exemplum de verbo Domini dicentis apostolis^ Estote pruderites sicut serpentes et simplices sicut columbae. Nam voluit Dominus per hoc, ut ad similitudinem serpentis totum corpus exponentis pro defensione capitis ^ apostoli et apostolic! viri se et sua darent pro Christo capite suo et pro fide ejus ^. Et propter hoc omnis creatura in se vel in suo simili vel in universali vel in particulari, a summis coelorum usque ad terminos eorum ponitur in scriptura, ut sicut Deus fecit creaturas et scripturam, ^ O., totius. ' O., suae creaturae. ' O., beneficium. ^ O., secuadum quod possible est. ' O. om. Apostolis. * O. om. capitis. ' O., sua. 52 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. sic voluit ipsas res factas ponere in scriptura ad intellectum ipsius tarn sensus literalis quam spiritualis. Sed tota philosophiae intentio non est nisi rerum naturas et pro- prietates evolvere, quapropter totius philosophiae potestas in sacris Uteris continetur ; et hoc maxime patet, quia longe certius ac melius et verius accipit scriptura creaturas quam labor philosophicus sciat eruere^ 'Quod pro infinitis exemplis pateat in iride ad praesens. Philosophus Aristoteles suis obscuritatibus nos perturbat, nee aliquid quod dignum sit valemus per eum inteUigere ; nee minim, cum Avicenna ejus ^ praecipuus imitator^ princeps et dux philosophiae post ' eum, ut super capitulum^ Aristotelis de Iride tertio Meteororum dicit commentator^, fateatur se naturam iridis non bene agnovisse. Et causa hujus est quia philosophi causam finalem iridis ignoraverunt, et* ignorato fine, ignorant ^ ea quae ad finem sunt, quia finis imponlt necessitatem his quae ad finem ordinantur, ut Aristoteles vult secundo Physicorum. Causa vero finalis iridis est dissipatio humiditatis aqueae, sicut patet ex libro Genesis, unde semper in apparitione iridis est nubium resolutio in stillicidia infinita, et consumuntur* aqueae humiditates tarn in aere quam in mari et terra ; quia una pars iridis cadit in sphaeras aquae et terrae. Consumptio vero aqueae* humiditatis* non potest esse per iridem nisi propter radios solis facientes eam, nam per varias reflectiones et fractiones congregantur radii infiniti, et congregatio radiorum est causa resolutionis et consumptionis aquarum, et ideo iris generatur per reflectiones multiplices. Non enim possunt radii congregari nisi per fractionem et reflectionem, ut postea suo loco scietur*. Ex scriptura igitur^ Geneseos cum dicitur, Fonam arcum meum in nubibus coeli, ut non sit amplius dilu- 88 of J. vium super terram, accipitur causa finalis ipsius iridis, ex qua ^ wnts^!' investigari potest causa efficiens et modus generandi iridem, e first few qui modu^ non fuit notus philosophis suflicienter, secun- les, and only e last few e complete* ^ !• O., eruere. V., enarrare. ' O. om. ejus— imitator. * O. om. post eum— commentator. ^ J., '• . . antur ea quae.' O., ignorantur. B O., aquae. . * .0., patebit., om. suo loco. ' O. om. igitur. * O., quo. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 53 dum. quod libri eonim nobis manifestant. Et ita est de omni creatura. Impossibile enim est quod homo sciret veritatem creaturae ultimam, secundum quam accipitur in scriptura, nisi fuerit specialiter a Deo illustratus. Nam creaturae accipiuntur ibi propter veritates gratiae et gloriae eliciendas, quas philosophi nesciverunt, et ideo ad potestatem ultimam sapientiae creaturarum non venerunt, sicut sacra scriptura eam in suis continet visceribus. Unde tota philoso- phiae virtus jacet in sensu literali sacris mysteriis gratiae et gloriae decorata, tanquam quibusdam picturis et coloribus nobilissimis redimita. Capitulum IX. Et hoc ultimo confirmari potest per hoc quod eisdem per- sonis data est philosophiae plenitudo, quibus et lex Dei, scilicet Sanctis patriarchis et prophetis a mundi principio. Et non solum est necessarium propter articulum qui hie tractatur, sed propter totum negotium sapientiae certificandum. Nam impos- sibile fuit homini ad magnalia scientiarum et artium devenire per se, sed oportet quod habuerit revelationem, qua probata nihil debet apud nos dubitari de arcanis sapientiae repertis apud auctores, quamvis^ nos in illis fuerimus inexperti. Sed nullum capitulum sapientiale est tanti laboris sicut est certifi- catio hujus rei, eo quod est magnum fundamentum totius comprehensionis humanae, atque contrarietates et dubia multipliciter intercurrunt ^ et oportet auctores et volumina abundantius revolvi quam pro aliquo alio articulo, qui in toto sapientiae studio valeat reperiri. Dico igitur quod eisdem personis a Deo data est potestas philosophiae, quibus et sacra scriptura, scilicet Sanctis ab initio, ut sic appareat una esse sapientia completa hominibus necessaria. Soli enim patri- archae et prophetae fuerunt veri philosophi qui omnia sciverunt, scilicet ' non solum legem Dei, sed omnes partes philosophiae. Hoc enim ipsa sacra * scriptura nobis satis * evidenter ostendit, * O. om. quamvis — ^incxDcrtL ? O., intercurrerunt. ^ O. om. scilicet. ^ O., nostra. ^ J., satis nobis. 54 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. quae dicit Joseph erudivisse principes Pharaonis et senes Aegypti prudentiam dociiisse, ^et Moysem fuisse peritum in omni sapientia Aegyptiorum. Et BezaleeP et Aholiab hoc demonstrant, qui omni intellectu et sapientia renim naturalium fuerunt illustrati ; uno enim flatu Spiritus Sanctus eos illumin- avit et docuit* totam potestatem naturae in rebus metallicis et caeteris mineralibus. Sed et Solomon sapientior omnibus praecedentibus et subsequentibus secundum testimonium scripturae plenam obtinuit philosophiae potestatem. Et Josephus primo* antiquitatum libro dicit quod cum filii Adae per Seth fuerint* viri reh'giosi et ab ipso Deo facti, Deus dedit eis sexcentos vivere annos propter gloriosas partes philosophiae, in quibus studuerunt, ut quod Deus eis revelavit possent experiri per vitae longitudinem. Et addit* quod Noe et filii ejtfs Chaldeos docuerunt partes philosophiae, et quod Abraham intravit Aegyptum et docuit Aegyptios. Et postea in octavo libro addit, quod nullam naturam ine^^aminatam Solomon praeteriit, sed de omnibus philosophatus est, et disciplinam proprietatum earum evidenter exposuit, et tangit quomodo descendens ad singula composuerit ^ quatuor millia librorum et quinque; et® adjungit multa quae naturam com- muniter operantem scimus nullatenus adimplere.® Et maximus Aristoteles ipsa veritate coactus dicit in libro Secretorum, Omnem sapientiam Deiis revelavit suis prophetis et justis et quibusdam aliis quos pracelegit, et illustravit spiritu 88b of J. divinae sapientiae, et dotavit eos dotibus scientiae. Ab istis mperfec?^ sequentes viri ^ philo§ophi philosophiae principium et originem ep. 52). habuerunt, Indi^, Latini, Persae® et Graeci. Ab istis enim habuerunt® et scripserunt artium et scientiarum principia et secreta, quia in scriptis ipsorum nihil firmum, nihil reprobum invenitur, sed a sapientibus approbatum. Philosophi enim ab eis habuerunt omnia et maxime Graeci, quia magis fuerunt studiosi. Et Averroes dicit super principium Coeli et Mundi 1 v., Besleel et Ocliab. O., Beseleel et Eliab. J., Besleel et Ochab. ' O., primo libro capitulo secundo. * J., fuerunt * O., addidit ' O. om. composuerit ^ O. om. et adjungit — adimplere. ' O. om. viri. ® O. om. Indi— habuerunt • V., Perses. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 55 quod in tempore antiquorum ante Aristotelem et caeteros^ philosophos fuit philosophia completa, ad cujus completionem Aristbteles suo tempore aspirabat^ Et^ in prolog© compo- sitionis astrolabii Ptolemaei^ et apud Albumasar in major! introductorio et alibi et penes alios* habetur multipliciter quod Noe et Sem filius ejus multiplicarunt philosophiam, et praecipue primogenitus * Sem prevaluit in hac parte. Deinde post istos fuerunt viri qui philosophi vocabantur* nomine vulgato. Omnes philosophi et poetae famosi ^ et majores et minores fuerunt post Noe et .Alios suos, et post® Abraham. Nam Aristoteles et omnes consentiunt in hoc quod primi philosophantes fuerunt Chaldaei et Aegyptii, unde adhaeret sententiis patrum Chaldaeorum in undecimo Metaphysicae. Et in Aegypto scholasticum studium primo institutum est, ut dicit in primo Metaphysicae. Quia licet Noe et filii ejus docuerunt Chaldaeos antequam Abraham docuit Aeg^yptio^, tamen non fuit studium more scholastico regulariter ita cito institutum, sed paulatim cfevit ordo ejus et excrcitium. Quatenus igitur omnis dubitatio tollatur in haic parte, videamus decursum et seriem infidelium philosophorum et poetarum, et omnium soUicitantium de studio sapientiali, ut percipiamus quod post Abraham et praedecessores* suos, quibus a Deo omnis ^^ sapientia revelata est, inventi sint singuli qui aliquem titulum sapientiae laudabiliter ^ adepti sunt Nam quamcunque volumus strictius computare, Zoroastres " invenit artes magicas secundum Augustinum vicesimo primo de Civitate Dei, et secundum omnes auctores hoc vulgatum est; sed hie fuit Cham filius Noe, ut Clemens libro suo et Magister Historiarum et Speculum Historiale conscribunt. Deinde lo, quae postea Isis dicta est, dedit literas Aegyptiis, ut Augustinus dicit libro de Civitate Dei octavo decimo ; ante cujus tempora non fuit secundum Augustinum sapientiae studium Uteris et ^ O., alios. 'V., conspirabat. O., aspirabatt * O. om. et in prologo— PtolomaeL * O., aliquos. * O. om. primogenitus. * O. has hiatus in place of qui philosophi yocabantur. 7 O. om. famosL ^ O. om. post. * O., decessores. ^^ O. om« omnis. 1^ O. om. sapientiae laudabiliter. ^^ J., Zoroastes. 56 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. scriptis pertractatum, quamvis doctrina^ verbi Abraham eos instruxit Et haec ^ Isis, ut Augustinus ait, dicitur fuisse filia Inachi, qui fuit primus rex Argivorum, qui r^navit primo anno Jacob et Esau nepotum Abrahae, sicut Augustinus et hi^toriae confitentur ; quamquam et aliqUi^ voluerunt quod Isis venerit de Aethiopia in Aegyptum regina*, et eis literas dedit, et multa beneficia contulit, sictit recitat Augustinus. Sed tamen ante tempus Inachi non fuit, nee* in ordine regum Aegypti in® chronicis reperitur, Eodem tempore fuit Minerva aetate virginali apparens, multonim ut ait Augustinus^ operum inventrix, quae Pallas dicitur, et apud poetas dea sapientiae nuncupatur, et Athena vocatur atque Tritonia, ut dicit Augus- tinus. Et Isidorus hunc locum esse in Africa, qui Trito vocatur, refert octavo libro Etymolc^iarum, et Flinius quinto libro, a quo Pallas dicitur Tritonia, et fuit tempore diluvii et ® Ogygii regis quod illi ascribitur, quia in Achaia accidit tempore ejus, qui secundum Augustinum, Eusebium et Hieronymum, ac Solinum libro de mirabilibus^ mundi, fuit tempore Phoronei filii InachL Regnavit autem Inachus quinquaginta annis^ et Phoroneus ejus filius 61 ^^ cujus tempore facta est repro- missio Jacob, sicut patri suo, ut dicit Augustinus. Et ideo Ogygius^ fuit tempore Jacob, unde Solinus dicit ^^ oU- diluvium primum in Achaia fuisse tempore Ogygii ^ et Jacob very imperfect patriarchae, quod diluvium fuit ante diluvium Deucalionis per onWcomte^ sexcentos annos, ut idem narrat Solinus. Nam ut Hieronymus at the foot et Eusebius narrant, regnante Cecrope " rege Atheniensium, ^jgSlLibieSub quo Moyses eduxit filios Israel de A^ypto, fuit Deuca- from discoTora- Honis' diluvium. Et sub Phoroneo moralis philosophia incepit vellum. apud inBdeles. Nam Augustinus dicit quod sub eo^^ legum et judiciorum Graecia clarior facta est institutis. Sed prius fuerunt mores et jura vivendi, quod patet per inhibitionem sanguinis, et licentiam de esu carnium post diluvium, et de ^ O., doctrine Abraham instruct! fuerunt * O. om. haec. ' O., aliL * O. om. regina. • O., ut ' J. p., Aegypti in chronicis. V., in chronicis Aegypti. ^ J., Augustinus libro dicto. O., libro piaedicto. • O. om. et • J., ruralibns. » J., he » J. v., Egigus. O., Ogigus. » V., Egigi. O., Ogigl " O., Cicrope primo rege. " O. om, eo. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 57 emptione et venditione apud Abraham pro spelunca dupHci, et de circumcisione et hujusmodi \ atque sanctitas Abrahae et patrum suorum leges honestas et sacras vivendi concludit fuisse ab eis edoctas^. Et cum minus utiles scientias per- fecenmt, non debuit tantorum virorum sapientia scientiam morum utilissimam negligere. Deinde primus inter viros titulo majoris sapientiae insignitus ^ fuit Prometheus ^ quem poetae ferunt de luto formasse homines, quia optimus sapientiae doctor* fuisse perhibetur, ut Augustinus dicit decimo* octavo* de Civitate Dei. Cujus frater, ut idem ait Augustinus, fuit Atlas magnus astrologUs ; unde occasionem, ut Augustinus refdrt, fabula*invenituteumportarecoelumconfingeret^,quamvismons ejus nomine nuncupetur, cujus altitudine potius coeli portatib in opinionem vulgi ® venisse videatur, qui in extremis Africae maritimis prope Gades Herculis attollitur velut in coelum. Sed priores fuerunt filii Noe et Abraham qui fuerunt periti astronomi, ut Josephus narrat, et Isidorus libro tertio, et Clemens libro primo, hoc* idem de Abraham 'confitentur* Nam hi secundum Augustinum floruerunt quando Moyses natus est, et Isidorus concordat libro quinto dicens quod Atlas fuit sub servitute^® filiorum Israel ante natum Moysen. Atlas vero,ut dicit Augustinus, fuit avus maternus Hermetis Mercurii majoris, qui magnarum artium peritus claruit, et eas hominibus tradidit, propter quod eum tanquam deum post mortem venerati sunt, et hie, ut dicit Augustinus decimo octavo libro, fuit tempore quo Moyses eduxit filios Israel de Aegypto^. Cujus nepos fuit Hermes Mercurius qui ad differentiam alterius dictus est Trismegistus, qui famosus fuit philosophus Aegypti et ^2 partium meridionalium maxime in moralibus, et quae ad cultum et divina pertinere noscuntur ^*, sicut Augustinus docet octavo de Civitate Dei ; et hie ^ scripsit ad Asclepium, sicut patet in libro de divinitate, qui satis habetur ; cujus Asclepii ^ O. om. et de — ^hujusmodi. ' O., edoctos. ' In O. the words insignitus and doctor have been interchanged. * O., Prometha. ' O,, ocXavo, pro decimo octavo. • O., febulam. ' O., quod — finxerit. V., quod — confinxerit. ** V. O., altitudinem vulgi om. venisse. ' O. om. hoc — confitentur. '* v., virtute. O., servitute. ^^ O. om. de Aegypto. ^* O. om. et partium meridonalium — noscuntur. ** O., hoc 4 Bridges in 58 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. avus fuit Aesculapius primus medicinae auctor apud philo- sophos infideles, secundum quod Augustinus recitat octavo libro. Sed tamen Isidorus dicit tertio libro Etymologiarum quod Apollo pater fuit Aesculapii, qui primo inter philosophos infideles dicitur docuisse artem medicinae. Nam et patri ascribitur medicina quantum ad documenta prima ; sed filio magis, quia banc artem ampliavit^ et certiori modo docuit. Nam Apollo per carmina et hujusmodi remedia processit, Aesculapius per veritatem experientiae, ut* Isidorus dicit, et creditur esse Apollo magnus*, qui a poetis fingitur esse inter deos et dare responsa in templo Apollinis in Delos insula, unde vocatur Apollo Delphicus. Et tamen ante istos fuit inaestimabilis gloria medicinae, secundum quod Aristoteles tangit in libro de Regiixiine Vitae, quam Adae et Enoch magis ascribit quam sequentibus philosophis. Et cum medi- cina sit magis necessaria homini quam multae aliae scientiae, non est dubium quin filii Adae et Noe illam adinvenerint *, quibus sapientiae plenitudo data fuit, et quibus concessui»-est tamdiu vivere propter studium sapientiae perficiendum. Capitulum X.^ Post haec, tempore Othonielis Judicis Israel, regnavit Cadmus Thebaeus®, qui primus dedit literas Graecis, ut in chronicis Cluniacensibus edocetur. Et Beda in libro tem- pOrum minore et caeteri concordant [quod] sub Aoth Judice Amphion musicus floruit ; qui Aoth fuit primus post Othonielem, sub Debbora^ et Barac. Fuit alius Apollo philosophus, . 89^ of J. secundum chronicam Cluniacensem auctor medicinae, contem- ■^el^lbte poraneus^ Herculi secundo, cujus facta celebrantur, sicut dicit hanthe Aug^ustijius decimo octavo de Civitate Dei, qui Hercules in ►thcr side. ° 1 O., applicavit ' O. om. ut. * O., magus, J. v., magnus. * O., invenenint » J., Rubric: Tertium capitulum, in quo desccnditur ad Cadmum et poetas theologos. * O., Thebeus. J. V., Thebeis. '^ O. om. Debbora et. * O., temporaneus. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 59 tempore Abimelech Judicis Trojam vastavit \ et pilas suas in India statuit, et in Gadibus columnas erexit, et dolorem morbi non ferens seipsum tempore Jephthae Judicis cremavit, ut per Augustinum et dicta chronica confirmatur. De hoc Hercule secundo propter hoc narravi, quia alius fuit Hercules prope tempus Mercurii majoris, qui parum post eum fuit, ut narrat Augustinus. Et post eum fuit tertius, qui certamen Olympia- cum constituit, quod intermissum filius ejus Picus^ instauravit post excidium Trojae anno quadringentesimo * octavo, ut Solinus scribit Unde multi decepti fuerunt, unum Herculem aestimantes, qui omnia fecerit * quae de pluribus scripta sunt, ut dicit Augustinus. Similiter erratum est de hoc philosopho Apolline. Nam omnes, ut dicit Augustinus, aestimant ipsum fuisse ilium qui pro deo in Delos insula colebatur, tanquam ^ unus et idem esset, cujus contrarium ostenditur® multis testi- moniis. Nam ille Apollo qui in templis dabat testimonia invenitur saltem respondisse quando primo facta est civitas Atbenarum ut ^ Athena, quae est Minerva, pro dea coleretur, et ideo ® hie philosophus non potest esse, qui pro deo Delphico colebatur. Sed secundum ® quod dicit Augustinus, fuit filius Latonae, cujus soror Diana. Et Isidorus octavo libro idem dicit. Similiter non videtur esse ille de quo Hieronymus scribit in Epistola ad Paulinum quae Bibliis praeponitur Latinorum. Nam ille Hiarchum invenit in aureo throno sedentem et docentem, qui Hiarchus dicitur esse Abrachis astronomus, qui post mortem Alexandri magni fuit, sicut docet Ptolemaeus in Almagesti. Et ideo secundum hoc tres fuerunt Apollines, sicut Hercules. Deinde sub Gideone Orpheus et Linus claruerunt ^^ secundum quod Beda refert. Et hi, scilicet Amphion et Orpheus et Linus et hujusmodi sui temporis^^ dicti sunt poetae theologi, secundum quod Augustinus dicit-, eo quod Diis carmina faciebant ; secundum Solinum autem Nicostrate^^ mater Evandri regis Romani dicta est a vaticinio 1 O., devastavit. * O. om. Picus. * O., quadringentl * V., sencit. O., fecerit " v., et tanquam. O. om. et. " V., ostendit O., ostenditur. ^ O., ut Athena. V. pulus Hebraeorum, ut Augustinus refert, ductus est in captivitatem. Alius de septem sapientibus apparuit, scilicet Pittacus^ nomine, et® patria ac gente Mytilenus®; et alii quinque fuerunt tempore captivitatis, quorum nomina sunt haec, Solon Atheniensis, Chilon Lacedaemonius, Pariandrius* [Periander] Corinthius, Cleobulus Li[n]dius, Brias [Bias] Prienaeus ^^ De his. Solon dedit leges Atheniensibus ad quas transferendas decem viros populus Romanus misit, et vocantur leges duodecim tabularum, sicut scribit Isidorus quinto libro, et ^^ Gratianus accepit ab eo. Alii vero quatuor nihil in scriptis reliquerunt, ut Augustinus dicit. Hi tamen omnes dicti sunt sapientes secundum Augustinum octavo de Civitate Dei, qui ab aliis hominibus vitae genere disttnguebantur quibusdam praeceptis ad bene vivendum accommodatis, et secundum Augustinum octavo hi sapientes fuerunt lonici, id est Graeci, ubi nunc Graecia nominatur^^ Aliud vero genus hominum sapientiae deditorum post eos exortum est in lingua Graeca, quod tamen vocatur Italicum^, sed ex ea - ^ O. om. qui ei successit. ^ O. om. quern — temporibus. . ' O., qui fuit unus de septem sapientibus et primus secundum Augustinum. ^ In O. chapter begins here. * O., auctores sapientiae. • O. om. et alios. ' O., Putacus. * O. om. et patria— My tilenus, • J. V. O., Pariandrius.* ^ O. Prierius. " O. om. et Gratianus— Graecia nominatur. » O., Ytalia. teBrldffftsm 62 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. parte qua Italia dicebatur antiquitus Magna Graecia, et quia ^ hi studuerunt in Italia, licet Graeci et in lingua Graeca. Et isti non voluerunt se vocari sapientes, sed amatores sapientiae ; quorum princeps fuit Pythagoras * Samius a Samo insula, a quo cum quaereretur quis esset respondit quod philo- sophus, id est amator sapientiae, sicut Augustinus dicit libro octavo ; sed decimo octavo libro' de Civitate Dei dicit Augus- tinus quod apparuit Pythagoras eo tempore quo Judaeorum soluta est captivitas. £t secundum TuUium in libro primo de Quaestionibus Tusculanis, Tarquinio Superbo regnante Romanis, qui fuit septimus^ a Romulo et ultimus rex Romanorum, posttjuem consules^ exorti sunt, venit in Italiam Pythagoras, et lUam Magnam Graeciam tenuit ^ cum honore, cum disciplina, cum auctoritate ; per ® multa secula postea sic viguit Pythagor[e]orum nomen, ut nulli alii docti viderentur. Et hie ^ Tarquinius, ut scribit Beda, tempore Cyri regis Per- sarum, qui laxavit captivitatem Judaeorum, incepit ® regnare ac regnavit tempore Cambysis filii ejus et duorum fratrym magorum,et Darii,in cujus anno secundo templum aedificatuni est, et tunc clarws habebatur Pythagoras, ut dicit Beda, et Zoro-. babel, Aggaeus, Zacharias, et Malachias prophetae claruerunt*. Pythagoras quidem edoctus fuit a Pherecyde Syrio ^^ ut dicit Tullius libro praedicto, qui Pherecydes primus animos^^ hominum posuit immortales ; cujus tempora non certificantur i nisi per tempus Pythagorae discipuli sui, quamvis et Isidorus libro primo dicat quod Pherecydes scripsit historias tempore Esdrae, quod potuit forte esse versus finem vitae ipsius Phere- cydis et in juventute Esdrae. Nam a tempore quo dictus ^^ est Pythagoras claruisse ^^ fluxerunt triginta sex anni quibus regnavit Darius, et viginti sex quibus Xerxes, et septeni menses quibus Artabanus^, et sex anni Artaxerxis Longi- * O. om. qhuL ' O., Phitagoras. * O., secundus. ^ O., procoDSules. ^ J., retinuit * J., multaque secula postea sic O., et postea sic viguit. ' O. om. hie. • V. repeats incepit regnare. * J., narravetunt*. " O., CiiO. V., Syro. 1^ O., animas. ^ O., dictus Phitagoras dicitur claruisse. » J., Arthabanus. O., Arthabas. V., ArthabalL PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS, 6z mani ^, antequam Esdras ascendit de Babylone in Jerusalem. Nam septimo anno regni ejus prima die mensis primi Esdras, secundum scripturam et chronicam ^, profectus est Capitulum XII.* Haec autem duo genera philosophantium, scilicet lonicum et Italicum, ramificata sunt per multas sectas et varios suc- cessores usque ad doctrinam Aristotelis, qui correxit ac mutavit omnium praecedentium positiones, qui philoso- phiam perficere conatus est Successerunt vero Pythagorae f. 9?^ of J. Archytas Tarentinus et Timaeus inter alios maxime nominati. l^^rfectTn Sed praecipui philosophi ut Socrates et Plato et Aristoteles ^^^ first doi non descenderunt ex hac linea, immo* lonici et veri Graeci fuerunt, quorum primus fuit Thales Milesius. Quomodo autem huic caeteri successerunt, ostendit Augustinus octavo libro de Civitate Dei. Nam post Thalem fuit primus Anaxi- mander ejus discipulus, cujus successor fuit Anaximenes, et hi duo fuerunt tempore Judaicae captivitatis, ut ^ dicit Augustinus decimo octavo de Civitate Dei, et alii similiter* concordant in hoc. Anaxagoras vero et Diogenes Anaximenis auditores^ eidem successerunt sub Dario Hydaspi, cujus anno secundo templum cepit aedificari. Anaxagorae, ut dicit Augustinus, successit Archelaus ejus discipulus, cujus auditor Demo- critus secundum Isidorum octavo libro ^ et Socrates secun- dum Augustinum octavo libro, Archelai fuisse discipulus perhibetur. Socrates autem natus est secundum Bedam sub Artabano*, qui Persis regnavit annis septem, cui in idem regimen^® successit Artaxerxes Longimanus, in cujus anno septimo Esdras descendit de Babylone ; et ideo simul fuerunt Esdras et Socrates, sed tamen ^^ prior natu fuit Esdras, sicut ^ O., Longimanus. ' O., scripturas et chronicas. ' J. , Rubric : Capitulum quintum, in quo tangitur de r[amificatione ?] philo- sophorum a septem sapientibus us[que] ad Aristotelem. ♦ O., immoyero. ■ O., haec. " J., sic. ^ O., auditores fuerunt et ^ O., octavo libro de Civitate Dei. * J,, sub Artabano. O., Archadabao. V., ab Archelao. " O. regnum. " O. om. tamen. 64 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. ex nunc dictis claret. Et ideo dicit decimo octavo libro^ Augustinus quod post Esidram fuit Socrates, hoc est pos- terior natu. . Nam quando floruit Esdras apud regem Per- sarum et Judaeos, tunc Socrates exortus est Hic est Socrates qui dicitur pater philosophorum magnorum, quo- niam Platbnis et Aristotelis magister, a quibus omnes sectae philosophantium descenderunt. Plato quidem, secundum Bedam in tractatu major! de temporibus, natus est sub Sog- diano*, qui mensibus septem regnavit, cui successit Darius cognomento* Nothus, quamquam sub eodem Dario Beda in majori * tractatu de temporibus scribat * natum esse Platonem. Sed in illo tractatu tempus Sogdiani, quia modicum fuit, com- putat sub regno Darii. Nam continuat eum cum Artaxerxe I^ongimano. Nascente vero Platone Hippocrates ® medicus, ut dicit Beda, insignis habetur, et hoc tempore Empedocles et Parmenides inventi sunt ; sed Plato Socratica primo addiscens, et ea quae Graeciae fuerunt, magister Athens^rum Aegyptum petiit, et Archytam Tarentinum et Timaeum, eandemque^ Oram Italiae quae Magna Graecia dicebatur, laboriosissime peragravit, ut dicit Hieronymus ad Paulinum. Et contra Rufinum scribit Hieronymus quod Plato post Academiam et innumerabiles discipulos, sentiens multum suae deesse doc- trinae, venit ad Magnam Graeciam, ibique ab® Archyta Tarentino Timaeoque® Locrensi Pythagorae doctrina eruditus elegantiam et leporem cum hujusmodi instituit^® disciplinis, Et iste Plato omnibus philosophis antefertur secundum sanctos, quoniam ejus libri ad manus eorum devenerunt, et quia sententias de Deo pulchras et de moribus et vita futura multa conscripsit, quae sacrae Dei sapientiae multum con- cordant, ut in parte philosophiae moralis explanabo; et ob hoc aestimaverunt multi viri catholici quod audi^ferit Jeremiam prophetam/in Aegypto. Nam ^^ Aegyptum petiit propter sapi- 1 0.,'libro de Civitate Dei. « O., Sogdiane. ' J., cognomento. V., cognomentL Oi, cognomine natus. ♦ J.,minori. O., in eodem tractatu. • J., scrilnt V. O., scribat • J. V. O., Ypocras. ^ J., eandemque.' V., eandem. O. om. eandemque-nlicebatur. * J., ad- ^ O. om. Timaeoque— doctrina. w J. O., miscuit. " O., Non. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 65 entiam et a barbaris sacerdotibus^ instructus est, ut scribit TuUius de eo* quinto Academicorum libro. Sed tamen Augustinus dicit quod non fuit tempore Jeremiae. Nam Jeremias, ut dicit decimo octavo de Civitate Dei, primo prophetavit tempore quarti regis a Romulo, qui vocatus est Ancus Martius, et in tempore quinti regis, scilicet Tarquinii Prisci. Sed Plato tunc non fuit, immo post tempus Jere- miae fere per annos centum, ut Augustinus dicit libro octavo, natus est Plato, nee* tamen*, ut alii aestimabant, invenit LXX. interpretes, a quibus instrueretur. Nam sicut Augustinus dicit libro octavo, et Tullius libro de Senectute, Plato mortuus est octogesimo primo anno vitae suae, et hoc in fine regni Artaxerxis, qui Ochus dicebatur, ut scribit Beda ; et a mortis ejus anno, ut dicit Augustinus, fuerunt fere trigintaf- 9^ o^J* anni ad LXX. interpretes, quapropter ab eis doctus nonfir§*fe^^[^ est in divinis rebus. Sed aestimat Augustinus quod cum c"|j«"ejy Jo« fuerit scientiae cupidus didicit literas Hebraeas, et libros upper half Veteris Testament! perlegit, quod ostendit per mundi cr^a- ™P^'^^^ j^^ tionem quam posuit conformiter scripturae, atque per nomen illegible. Dei quod Ipse imposuit in Exodo, Ego sum qui sum, quando Moyses quaesivit a Deo quod esset nomen ejus ; hoc autem nomine Dei Plato usus est, et ipsum esse nomen ejus affirmat Capitulum XI I L Ante vero mortem Socratis natus est Aristoteles, quoniam* per tres annos auditor ejus fuit, sicut in vita Aristotelis legitur. Et secundum Bedam natus est sub Artaxerxe ^ qui cognomina- tus est Mnemon^ qui successit Dario Notho; et in decimo septimo anno vitae suae fuit auditor Socratis, et ipsum per tres annos audivit ; et post mortem Socratis factus est auditor Platonis, secundum Bedam, et ipsum audivit viginti annos/ ut in vita sua legitur ; et post mortem Platonis vixit viginti tres annos''; unde in universo non vixit nisi sexaginta tres annos ^ sicut ex dictis patet Et hoc similiter scribitur ^ J. O., sacerdotibus. V., sapientibus. ' O. om. de eo. * J., Attamen. * V., quando. * O., Artharge. • v., Invemenon. O. om. qui — Mnemon. ' V., annis. 66 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. in libro Censorini de die natali ; quern ille Censorinus refert contra passionem mortalem per tres annos animi magni- tudine magis quam medicinae virtu te luctatiim fuisse. Hie Aristoteles magister Alexandri magni effectus duo millia hominum auctoritate^ discipuli sui misit per mundi regiones, ut naturas rerum exquirerent, sicut^ Plinius narrat in Natur- alibus octavo libro, et* mille libros composuit, ut in ejus vita legitur. Hie enim philosophorum praecedentium errores evacuavit, et augmentavit philosophiam, aspirans ad ejus complementum quod habuerunt antiqui patriarchae, quamvis non potuit singula perficere. Nam posteriores ipsum in aliquibus correx^'ferunt, et multa ad ejus opera addiderunt, et adhuc addentur usque ad finem mundi, quia nihil est per- fectum in humanis adinventionibus* ut in prioribus expositum est. Hunc natura firmavit, ut^dicit Averroes tertio de Anima, ut ultimam perfectionem hominis inveniret. Hie omnium philosophorum magnorum testimonio praefertur philosophis, et philosophiae ascribendum est illud solum quod ipseaffir- mavit; unde nunc temporis autonomatice * Philosopljus nominatur in auctoritate philosophiae, sicut Paulus in doctrina sapientiae sacrae Apostoli® nomine intelligitur. Quievit autem et siluit philosophia Aristotelis pro majori parte, aut propter occultationem exemplarium et raritatem, aut propter^ diffi- cultatem, aut propter invidiam, aut^ propter guerras Orientis, usque post tempora Machometi, quando Avicenna et Averroes et caeteri revocaverunt philosophiam Aristotelis in lucem plpnae ® expositionis. Et licet aliqua logicalia et quaedam alia translata fuerint ^® per Boetium de Graeco, tamen a tempore Michaelis Scoti, qui annis Domini 1230 transactis apparuit deferens librorum Aristotelis partes aliquas de Naturalibus et Metaphysicis ^^ cum expositionibus authenticis ^*, magnificata est philosophia Aristotelis apud Latinos. Sed respectu multi- tudinis et magnitudinis sapientiae suae in mille tractatibus ^ O. om. auctoritate discipuli suL ' J. O., sicut. V., nam. * v., mille. O., et mille. * J., inventionibus. O., perfectionibus. " J., autonomasice. O., autonomatice. V., authonomasice. * O. om. Apostoli— intelligitur. ^ O. om. propter difficultatem aut. * O. om. aut— orientis, • O., plenam. J., plenae. w J, O., fiierunt* ^ O., mathematicis. " O., sapientibus. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 67 comprehensae \ valde modicum adhuc in linguam Latinam est translatum, et minus est in usu vulgi studentium. Avicenna quidem praecipue imitator et expositor Aristotelis, et complens philosophiam secundum quod ei fuit possibile, triplex volumen condidit philosophiae, ut ipse dicit in prologo libri Sufiicientiae: uitum vulgatum juxta communes sententias philosophorum Peripateticorum, qui sunt die secta Aristotelis; aliud vero secundum puram veritatem ^ philosophiae, quae non timet ictus lancearum contradicentium, ut ipse asserit ; tertium vero fuit conterminum ' vitae suae, in quo exposuit priora et * secretiora naturae et artis recollegit*. Sed de his voluminibus duo non sunt translata ; primum autem secundum aliquas partes habent Latini, qui vocatur liber Assiphae ^ id est, liber Sufiicientiae. Post htinc venit Averroes, homo solidae sapientiae, corrigens f. 91b of J. multa* priorum et addens multa, quamvis corrigendus sit in /]^J^^*[^, aliquibus, et in multis complendus. Nam ^ faciendi plures note at begi libros nullus est finis, ut scribit Solomon in Ecclesiaste ^, ***°^^ * ^ Capitulum XIV.8 His consideratis, patet intentum principale, et manifestum est quod omnes philosophi infideles et poetae et Sibyllae et quicunque sapientiae dediti fuerunt, inventi sunt post philo- sophos veros et fideles et perfectos, qui fuerunt filii Seth et Noe cum filiis suis, quibus Deus dedit vivere sexcentos annos ad minus® propter studium sapientiae complendum, Ut dicit Josephus primo Antiquitatum, asserens quod in minori tem- pore non potuerunt complere philosophiam, praecipue propter astronomiam, in qua est major difficultas eo quod a coelestibus homines mortales multum distant. Sed Deus eis revelavit omnia, et dedit eis vitae longitudinem ut philosophiam per experientiam complerent Sed propter malitiam hominOm ^ 0.,compreheiisum. V. J., comprehensae, * O., veritatem. V. J., virtutem. • O., cum termino. ^ J., priora secretiora. V., priora et secretiore. O. , exposuit secretiora naturae, * O., Assephae. J. V., Assiphae. * O., dicta. ^ O. om. Nam — Ecclesiaste. ' This chapter appears in O., p. 36, as Pt. iii. cap. 2 (ed. 1S97, vol. i. p. 64). ' O. om. ad minus. 68 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. qui abusi sunt viis sapientiae, ut primo Nemroth^ et Zoroastes et Atlas et Prometheos et Mercurius Trismegistus * et iEscuIapius et Apollo et Minen'a et hujusmodi qui* cole- bantur * sicut Dii propter sapientiam, Deus obscuravit insipiens cor multitudinis ; et cecidit paulatim usus philosophiae usquequo iterum Solomon earn revocavit et perfecit omnino, sicut Josephus docet octavo Antiquitatum. Et iterum propter hominum peccata evanuit studium sapientiae paulatim, donee Thales Milesius resumpsit earn, et ejus successores dilataverunt, usquequo Aristoteles consummavit, quantum fuit possibile juxta tempus illud. Sed isti ab Hebraei's didicerunt omnia, sicut Aristoteles dicit in libro Secretorum, ut prius^ expositum est. Quoniam igitur primi philosophi infideles, ut Nemroth • et Prometheus, Atlas et Apollo et alii fuerunt post Seth et Noe ef^ Sem et Abraham, et ^ post filios eorum qui com- pleverunt philosophiam ^ ; et post Solomonem qui secundo perfecit eam, fuerunt^ reliqui philosophi infideles, Thales et Pythagoras et ® Socrates et Plato et Aristoteles^ manifestum est quod philosophiae perfectio fuit primo data Sanctis patri- archis ^® et prophetis, quibus lex Dei similiter fuit ab uno et eodem Deo revelata ; quod non fuisset factum nisi philoso- phia omnino esset Sanctis Dei et legi sacrae conformis, et utilis ac necessaria propter intellectum legis et executionem" et defensionem ; insuper ut fiat ejus persuasio et probetur et communicetur et dilatetur, nam omnibus modis his necessaria est, sicOt discurrendo per partes philosophiae singulas appare- bit. Et ideo philosophia non est nisi sapientiae divinae explicatio per doctrinam et opus. Et propter hoc una est sapientia perfecta quae sacris Uteris continetur, et ^ Sanctis a Deo data ; per philosophiam tamen, sicut per jus canonicum, explicanda. 1 J. O., Nemroth. V., Nenproth. ' O., ac Trismegistus. V., attrism^stus. * O., Apollo et alii qui. * J. O., colebantur. V., colebatur. * J., prius. v., primo. O. om. ut— expositum est. * O., Nemphroth et alii fuerunt ' O. om. et post— philosophiam. * J., fiierint. 'J. omits et. ^^^ v., patribus patriarchis. J. O., om. patribus. u O., excusationem. " O. om. et Sanctis— explicanda. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 69 Capitulum XV.i Ex his sequitur necessario quod nos Christian! debemus uti philosophia in divinis, et in philosophicis multa assumere theologica, ut appareat quod una sit sapientia in utraque re- lucens. Quam necessitatem volo * certificare non solum propter unitatem sapientiae, sed propter hoc quod inferius * oportet nos in philosophia revolvere sententias fidei et theologiae magni- ficas, quas reperimus in libris philo§ophorum et in partibus philosophiae ; ut non sit mirum quod in philosophia tangam sacratissimas veritates, quoniam philosophis Deus multas con- cessit sapientiae suae veritates. Oportet igitur ut trahatur philosophiae potestas ad sacram* veritatem quantum* pos- sumus, nam valor philosophiae aliter non lucescit, quoniam philosophia secundum se considerata nuUius utilitatis est Philosophi vero infideles damnati sunt, et * cognoverunt Deum, nee • sicut Deum glorificaverunt, et ideo stulti facti sunt, et evanuerunt a cc^tationibus suis,' et ideo philosophia non potest aliquid dignitatis habere nisi quantum de ea^ requirit Dei sapientia. Totum enim residuum est erroneum et inane ; J. ^ 92. ^ et propter hoc dicit Alpharabius in libro de Scientiis, quod aUrost the sicut puer indoctus se habet ad hominem sapientissimum in "^^ ^^^ philosophia, sic homo talis ad sapientiam Dei revelandam^ lines; oni; noscitur se habere, Quapropter philosophia secundum se nihil ^^| ™f^t est, sed tunc recipit vigorem et dignitatem, quando sacram sapientiam dignatur assumere ^ Praeterea* semper crescere potest in hac vita studium sapientiae, quia nihil est perfectum ^ J., Rubric : Tertia distinctio in qua ostenditur necessitas utendi philosophia ia divinis non solum propter uaitatem sapientiae perfectae sed quia in sequentibus partibus hujus persuasionis adducuntur multae veritates divinae quae de in \sic\ libris philosophonim eztrahuntur ; et habet quinque capitula. This chapter and the next form Pt. iii. cap. 2 in O., p. 37 (ed. 1897, vol. i. p. 56). ' O., voluero. * O., quod inferius tangam. ^ J. omits sacram. * J. O., quantum. V., quam. • J., non. ^ O., aliquid dignitatis habere nisi quantum de ea. V. om. habere, and has ' fi ' for nisi. ' O. om. revelandam—^ignatur assumere. * O,, praeterea. V., propterea. 70 . OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. in humanis inventionibus. Quapropter antiquorum defectum deberemus nos posteriores sjipplere, quia introivimus in labores eorum, per quos, nisi simus asini, possumus ad meliora excitari; quia miserrimum est semper uti inventis et nunquam inveni- endis, ut dicit Boetius, et probatum est efficaciter superius suo loco. Itena Christiani debent ad suam professionem, quae sapientia Dei est, caetera pertractare, et ^ vias philosophorum infidelium complere, non solum quia sumus posteriores et debemus addere ad eorum opera, sed ut cogamus sapientiam philosophorum nostrae deservire. Nam hoc infideles philo- sophi faciunt ipsa* veritate coacti quantum' ipsis est datum' ; nam totam pihilosophiam deducunt ad divinam*, ut ex libris Avicennae in Metaphysica et Moralibus, et per Alpharahium • et Senecam et TuUium, et per Aristotelem * in Metaphysica et MoraKbus [patet]. Nam omnia reducunt ad Deum, sicut exer- citus ad principem, inferen[te]s de angelis et de aliis multis ; quoniam principales articuli fidei reperiuntur in eis ; nam ut in moralibus exponetur, Deum esse docent, et* quod sit unus in essentia, infinitae poterrtiae et sapientiae et bonitatis, trinus in personis, scilicet Pater et Filius et Spiritus Sanctus, qui omnia creavit ex nihilo ; et de Domino Jesu Christo, et de beata Vir- gine multa tangunt Similiterque de Antichristo et ^ angelis et custodia hominum per eos®, necnon de resurrectione mortuorum et de judicio futliro et de vita futurae felicitatis ^ quam Deus promittit ^® obedientibus sibi, et de miseria futura quam pro- ponit inferre ^^ his qui mandata ejus non observant. Scribunt- que innumerabilia de morum honestate, de legum gloria, de legislatore, quorf debet accipere legem a Deo per revelationem, qui sit mediator Dei et hominum et vicarius Dei in terra, Dominus terreni mundi ; de quo cum probatum fuerit, quod receperit legem a Deo, ei credendum sit in omnibus exclusa omni dubitatione et hesitatione; qui debet totum genus huma- ^ O. om. et. * J. O., ipsa. V., prima. * J. O., in quantum eis datum est ^ J., divina. • O., per Aristotelem patet • J. omits et. ^ J., atque de. O. om. de. ' O. om. per eos. ' O. de felicitate futura. ^* J., promittit. O., promisit V., praemittit " J. omits inferre. V. O., proponit inferre. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 71 nutn ordinate in cultum Dei et legibus justitiae ac pacis, et in virtutum exercitu propter reverentiam Dei ac futuram felici- tatem. Et quod idolorum cultural deberet destrui\ et quod prophetaverunt * de tempore Christi. Haec et his similia unde- cunque ^ habuerunt philosophi, in libris tamen eorum hujusmodi reperimus, sicut probatio certa docebit* in sequentibus, et quilibet potest experiri qui vult libros* philosophorunii perlegere. Negare enim non possumus quin scripta sint ab eis, undecunque* hujusmodi receperunt^. Nee mirandum est quod philosophi talia scribant ; nam omnes philosophi fuerunt post patriarchas et prophetas, sicut ® de hoc prius facta est con- sideratio suo loco®, et ideo legerunt libros prophetarum et patri- archarum qui sunt in sacro textu. Capitulum XVL« Et similiter alios libros fecerunt^^ tangentes Christi mysteria, £ 92b of J. ut in libro Enoch et in libro de" testamentis" patriarcharum J^note^oo et ^ in libris Esdrae tertio, quarto et quinto, et in multis aliis ^ 92). libris de quorum aliquibus fit mentio in sacro textu, ut de libris Nathan et Samuelis et Abdon prophetarum. In hujus- modi enim libris tanguntur expresse articuli fidei, et longe expressius quam in canbne scripturae. Nam praeter caeteros libros liber de testamentis patriarcharum Ostehdit omnia quae de Christo adimpleta^* sunt Quilibet enim patriarcha in morte praedicavit filiis suis et tribui suae, et praedixit eis ea quae de Christo tenenda sunt, sicut manifestum est ex libro illo^*. Et hi libri licet non sint in canone scripturae ^, tamen sancti et ^ J., debeat destnii coltunu ' J., prophetizaverunt. • v., undecunque. O., nunquam. * J., licebit \sic\ G. et V., docebit • J., hos libros. • J., ubicunque. ' J., receperuerant [nV]. ' O., sicut prius dictum est. ' J., Rubric : Capituluol secundum. In O. no space for a chapter is indicated. (See above, p. 69,) *• O., quos fecerunt. " V., et in testamento. ^* O. om. el. " O., impleta. " O., suo. *• O. om. scripturaie. 72 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. sapientes Graeci et Latini usi sunt eis a principio ecclesiae. Nam beatus Judas de libro ^ Enoch accepit auctoritatem, et Augus- tinus quarto [quinto decimo] * de Civitate Dei multum fundatur super ilium librum ut ostendat ' quod prius ^ fuit sapientia apud sanctos quam apud philosophos, et ait quod magis * propter nimiam antiquitatem ille liber non est in auctoritate, quam propter aliud*. De libris autem aliis^ manifestum est^ quod in usu sanctorum et sapientum antiquorum sunt propter hoc quod planas veritates de Christo continere noscuntur. Philo- sophi igitur curiosi et diligentes in studio sapientiae peragra- runt regiones diversas, ut sapientiam inquirerent, et ideo^ libros sanctos® perlegerurit^^ et didicerunt^^ ab Hebraeis multa. Nam Avicenna in radicibus moralis philosophiae recitat verba Esaiae de vita aetema, dicens illam esse quam oculus non vidit nee auris audivit, et recitat quod ^\ eleemosyna tollit peccatum, sicut propheta veritatis dicit, scilicet Tobias. Et Augustinus vult octavo de Civitate Dei quod Plato legerat librum Genesis, propter creationem mundi quam posuit similem ei quae ^^ ibi describitur ; et quod legit ^* librum Exodi^, propter nomen Dei quod ibi ponitur, scilicet, Ego sum qui sum. Nam hoc usus est Plato, et alibi non potuit invenire, ut consentit ^* Augustinus. Et praeter sacros libros prophetales patriarchae et prophetae composuerunt libros philosophiae, immo totam philosophiam bis perfecerunt ; et quod philosophi non habuerunt nisi ab eis, sicut Aristoteles dicit ^^ ostensum est in praecedentibus evidenter. Et quia una est sapientia completa ^® quae sufficit humano generi, ideo sancti in libris philosophicis miscuerunt divina multa cum aliis, quantum potuit philosophia recipere. Et propter hoc per istos libros philbsophicos sanctorum multa perceperunt philosophi de divinis veritatibus. ^ O., de hoc Enoch. ■ O., decimo. • v., ostendit. * V. O., prinio. • O., jam. * O., aliquid aliud. ^ J., manifestum est aliis. ' O. cm. ideo. • J. O., sanctorum. *• O., perlegerant et didicerant. ^^ O. om. quod. ^ J., qui \sic\. " O., legis librum legit, scilicet Exodi. " O., dicit. ^' O. om. sicut Aristoteles dicit. ^* O. om. completa. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 73 Capitulum XVII.! Praeterea cum ipsi philosophi fuerint dediti veritatibus et omni vitae bonitati, contemnentes divitias delicias et honores, aspirantes ad futuram felicitatem quantum potuit humana fragilitas, immo victores effect! humanae naturae, sicut Hier- onymus scribit de* Dic^ene in libro contra Jovinlanum, non est minim si Deus, qui in his mihoribus illuminavit, daret eis aliqua lumina veritatum majorum; et si non principaliter propter eos, tamen propter nos, ut eorqm persuasionibus mundus disponeretur ad fidem. Et ad hoc facit quod Sibyllae multae inventae sunt, decem scilicet prophetissae, sicut omnes sancti' concordant, ut Augustinus decimo Octavo libro de Civitate Dei, et Isidorus libro Etymolc^iarum septimo, et alii similiter*. Necnon historiae. et philosophi et poetae concor- dant universaliter in his Sibyllis. Sed certum est eas reci- f. 9? of J- tasse divina, et ea quae de Christo habentur, et de judicio ^^j^'^' futuroet hujusmodi. Ergo multo magis probabile est quod ^««"5"™o« , M ...... . . ^ 1 . or less impel philosophi sapientissimi et optimi a Deo receperunt hujus- feet, espedai modi veritates. Quod vero Sibyllae locutae sunt veritates *^^^^^^ divinas, manifestum est per sanctos et alias ; et sufficit recitare practically quod Augustinus dicit in libro de Civitate Dei decimo octavo. ^"*P ^^^ Dixerunt igitur istae m'ulieres hujusmodi sermones ; * dabunt Deo alapas manibus incestis, et * impurato ore exspuent • ven- enatos sputos, dabit vero ad verbera simpliciter sanctum dorsum, et^ colaphos accipiens tacebit, et corona spinea coronabitur. Ad cibum autem fel, et ad potum acetum dederunt Insipiens gens, Deum tuum non iritellexisti ludentem ® mortalium mentibus, sed spinis coronasti, horri- dum® fel miscuisti. Templi vero velum scindetur, et medio ^ J., Rubric : Capitulum tertium. Pt iiL cap. 4 in O., p. 39 (ed. 1897, vol. L p. 59)- * J. om. de. ' O., scilicet decem, sicut omnes sancti. J. omits sancti. ^ O. om. et alii similiter. * J. om. et * J., exspuen . . . 0.,ezpuent V., spuent. ^ O. om. eL * J. et O., ludentem. V., bidentem. ' J. et O., horridum. V., hordium. 74 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. die nox erit tenebrosa tribus horis. Et morte morietur tribus diebus somno suscepto.* Et iterum metrice dixit Sibylla, Judicii signum tellus sudore madescet, Ex caelo rex adveniet per seda futurus, Scilicet in came praesens ut judicet brbem, Unde Deum cement incredulns atque fidelis Celsum cum Sanctis aevi jam termino ^ in ipso, Sic animae cum came aderunt quas judicet ipse, Exuret terras ignis pontumque polumque. .... Sontes * aetemum flamma cremabit. Actus occultos retegens ' tunc quisque loquetur, Secreta atgue Deus reserabit pectora luci. Eripitur solis jubar et chorus intent* astris, Volvetur caelum, lunaris splendor abibit, Ejiciet coUes, valles extollet ab imo. Sic pariter fontes torrfentur^ fluminaque igni. Tartareumque Chaos monstrabit terra dehiscens. Excidet e caelis * ignis que et sulphuris ' amnis." Si igitur mulierculae fragiles hujusmodi dixerunt, longe magis credendum est philosophos sapientissimos hujusmod^ gustasse veritates. Et Augustinus vult decimo octavo de Civitate Dei alios percepisse Dei veritatem quam illi qui de linea. Abraham usque ad Christum et deinceps descenderunt ^. Nam Job scivit resurrectionem et Dei veritates. Et in chronicis Eusebii legitur, quod Helena® et Constantino imperantibus fuit cadaver effosum, cum quo inveniebatur scriptura haec, Credo in Christum; sub Helena® et Constantino iterum me videbit^ol. Et nunc tempore Domini Alexandri Papae quarti Saracenus in Bozea mundum contemnens, vacans in lege sua Deo et virtuti® et contemplation! alterius vitae, recepit visita- tionem angelicam et consilium ut converteretur ad fidem ^ J., 'jam • • • er • • • o' [?tennino] O., jam termino. V., ejus a termino in ipso. * O. before Sontes has tradetur, which refers to a previous line omitted in the quotation : alter sontes aU MSS. have aetema for aetemum. See add. notes. * J., deteges [but perhaps the mark over the last ' e,' denotiog an ' n,' has been obliterated by the fire]. V. O., detegens. ^J.ylnterit O., vicerit. V., intererit. * O., torrentque. * So quoted by St Augustine. V's reading is, caelo et ignis sulphuris. ^ J., descendunt * J., Hirena. O., Hireno. ' J., veritate. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 75 Christi, et baptizatus est per sacerdotem mercatorum Januen- sium \ Hoc Domino Alexandro et multis notum fuit, et adhuc recolunt quamplures. Capitulum XVIII.« Potest etiam adhuc hoc idem ostendi per proprietates duas metaphysicae*. Nam haec scientia est de illis quae omnibus rebus et scientiis conveniunt, et ideo ostendit numerum scien- tiarum, et quod oportet esse * aliam scientiam * ultra philoso- phiam, cujus proprietates tangit in universali, licet in particular! non possit eam assignare. Scit en|m philosophia suam imper- f. 93^ of J. fectionem, et quod deficit a plena cognitione eorum quaej^^^^ maxime sunt cognoscenda,sicut Aristoteles dicit in Metaphysica of f. 93)« pluries^ et Avicenna similiter, ut tactum est superius, et* iterum suo loco tangetur. Et propter hoc deveiiit philosophia ad inveniendum^ scientiam altiorem, et probat quod debet esse, licet^ non in speciali valeat eam explicare^et haec scientia est tota divina^ quam theologiam perfectam vocant philosophi, et ideo philosophia elevat se ad scientiam divinorum. Item soliciti fuerunt philosophi super omnia inquirere de certificatione sectae in qua esset salus hominis, et dant modos probandi hoc praeclaros, sicut ex moralibus manifestum erit®. Et inveniunt ^® certitudinaliter quod aliqua debet esse secta fidelis et sufficiens mundo, cujus proprietates assignant, quae non possunt reperiri nisi in ^ secta Christi, ut probatur suis locis, et ostenditur quod de bonitate Dei est et ^ necessitate humana quod sciatur ab hominibus^ haec secta fidelis. Sed non potest hoc probari ^ J. has here Rubric : ' Capitulum quartum.' O. om. per— Januensium (and then passes on to ' Ante vero mortem Socratis/ as in p. 65 above. Cf. O., p. 40» 1. 3)- * O. has this and the following chapter on pp. 3iz-34, as Pt. ii cap. 13, 14 (ed. 1S97, voL i. pp. 61, 62). * J. O., metaphysicae. V., mathematicae. ^ J., scientiam esse. * O. om. pluries. • O. om. et — tangetur. ^ O., inveniendum scientiam. V., veniendum in. ' O. om. licet non— tota divina. ' O., est. ^* O., invenerunt " J. et O., nisi in. V. om. nisi. .^ O., de, pro et, " O. om. ab hominibus. 76 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. infidelibus^ per legem Christi, nee per aiictores sacros, quia eX' lege disputationis- pos^unt negare omnia quae in lege Christi sunt, sicut Christiani negant ea quae in aliis legibus continentur. £t etiam quia Christum negant, non est minim si auctoritates Christianorum negent. Persuasio autem fidei necessaria est, sed non potest hoc esse nisi duobus modis, aut per miracula^ quae sunt supra fideles et infideles, de quibus nuUus potest praesumere', aut per viam' communem fide- libus et infidelibus, sed hoc non est nisi per philosophiam. Ergo philosophia habet dare modos probationis fidei Christianae. Articuli vero hujus * fidei * sunt principia propria theologiae ; ergo philosophia habet descendere ad probationes principiorum theologiae, licet minus profunde quam^ ad principia® aliarum* scientiarum ; et hoc modo supponatur ex hac ratione donee veniatur ad probationem sectarum. Nam ibi ostendetur quod moralis philosophia efficacius theologiae^ deservit in hac parte, etideo licet secundum veritatem® hujusmodi® sunt theologica, nihilominus tamen sunt philosophica,sed^® proptfer theologiam^®. Capitulum XIX." Praeterea tota philosophia speculativa ordinatur in finem suum qui est philosophia moralis. Et quia finis imponit necessitatem eis quae sunt ad finem, ut Aristoteles dicit secundo^* Physicorum, ideo speculativa^ sciential semper aspirat ad finem suum, et erigit se ad eum, et quaerit vias utiles in ipsum, et propter hoc potest philosophia speculativa praeparare principia moralis philosophae. Sic igitur se habent ^ J., in fideli^us. ■ J., miracula. O. V., mirabilia. * J., praesumere, aut per viam. V., potest sumere viam. O., potest praesu- mere viam. ^ Jv, fidei hnjus* * J. O., qaam. V. quantum. * 0.,ada]iquamaIiam. ^ 0.,inhomine. ' O., virtutem. * J., hujus. V. et O., hujusmodi. ^ O. om. sed propter theologiam. " J., Rubric : Capitulum quintum. ^ J. O., 'secundo.* V. has * 3.* ** J. O., philosophia speculativa. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 77 duae partes sapientiae apud infideles philosophos; sed apud Christianos^ philosophantes scientia moralis propria* et perfecta est theologia, quae^ super majorem philosophiam infidelium addit fidem' Christ! et veritates quae proprie sunt divinae. £t hie finis habet suam speculationem praecedentem, sicut moralis philosophia infidelium habet suam. Quae igitur cst^ proportio finis ad finem est proportio speculationis ad specula- tionem ; sed finis, ut lex Christiana, super* legem philosophorum addit ® articulos fidei expressos per quos complet ^ legem moralis . philosophiae ^, ut fiat una lex completa. Nam lex Christi leges et mores philosophiae sumit et assumit, ut certum est per sanctos et in usu theologiae et ecclesiae. Ergo speculatio Christianorum praecedens legem suam debet super specula- tionem alterius legis addere ea quae valent ad legem Christi docendam et probandam, ut consurgat ® una speculatio com- pleta, cujus initium erit® philosophia^^ speculativa philosopho- rum infidelium; et complementum ejus erit superinductum theo- ^^ ^U- logiae et secundum proprietatem legis Christianae, Et ideo The first lin< philosophia completa apud Christianos debet sapere multum goil^i^'aTh de divinis plus quam apud philosophos infideles ; et propter hoc next 8 or 9 Christian! debent considerare philosophiam ac si modo esset fcjjrat^^n de novo inventa, ut scilicet eam facerent aptam suo fini : et ideo "j"g *"d 5"? debent multa addi m philosophia Christianorum, quae " philo- (two-thirds c sophi infideles scire non poterant. Et hujusmodi sunt rationes ^\^^^!^' exsurgentes in nobis ex fide et auctoritatibus ^* legis et sancto- plete. rum qui sapiunt philosophiam, et possunt esse communia philo- sophiae completae et theolc^iae. Et haec cognoscuntur per hoc quod debent esse communia fidelibus et infidelibus, ut sint ita nota cum proferuntur et probantur quod negari non possunt a sapientibus et instructis in philosophia infidelium. Nam philosophi infideles multa ignorant in praesenti de divinis, ^ v., apud bonos Christianos. J. O. om. bonos. ■ J., proprie et perfecta. V., propria et perfecta. O., proprie et perfecte. * O., quae semper majorem philosophiam fidelibus addit et fidem. * V. om. est. • O., semper. * O., addidit ^ O., completur moralis philosophia. * O., surgat. • J., est. *• 0. om. philosophia. " J. et O., quae. V., qui. j ^ O., auctoribus. 78 OPERIS MAJORIS PARS SECUNDA. quae si ^ convenienter ^ proponerentur eis et probarentur per principia philosophiae -compjetae, hoc est per vivacitatem rationis, quae sumit originem a philosophia iniidelium, licet complementum a fide Christi, reciperent sine contradictione et gauderent de proposita sibi veritate, quia avidi sunt sapientiae et magis studiosi quam Christiani. Non tamen dico quod aliquid de specialibus articulis fidei Christianae reciperetur in probatione, sed multae sunt veritates communes rationales quas omnis sapiens de facili reciperet ab alio, quamvis secundum se ignoraret *, sicut omnis homo studiosus et desi- derans scientiam multa addiscit ab alio et'recipit per rationales persuasioiies, licet prius ignoraverit * eadem. Non igitur mirentur philosophantes si habeant elevare philosophiam ad divina et ad theologicas * veritates et sanc- torum sAictoritates, et uti eis abundanter cum fuerit opportunum, et probare eas cum necesse est, et per illas alia* probare; quoniam proculdubio philosophia et theologia communicant in multis. Et sancti non solum loquuntur theologice, sed philosophice, et philosophica multipliciter introducunt Et ideo Christiani philosophiam® volentes* complere debent in suis tractatibus non solum dicta philosophorum de divinis veritatibus colligere, sed longe ulterius progredi usquequo totius philosophiae potestas compleatur. Et propter hoc com- plens philosophiam' per hujusmodi veritates non debet ideo dici theologicus ^, nee transcendere metas philosophiae; quoniam illa^ quae sunt communia philosophiae et theologiae potest secure tractare®, et ea quae communiter habent recipi a fidelibus et infidelibus. Et talia multa sunt praeter dicta philosophorum infidelium, quae tanquam propria infra limites philosophiae debet recte philosophans colligere, ubicunque ea invemt^^ et tanquam suahabet congregare, sive inJibris sane- * O. om. si convenienter. * J. has "ignoraret" with what is perhaps meant for "ur** added. V. O., ignoraret O. om. sicat omnis— ignoraverit eadem. * J., ignoraverat * O., theologiae. * O., alias. • J., volentes philosophiam. 7 J., theologicus, V., theologiis. O. om. * J., ista. • J., contractare. O., tractarc. *• O., invenerit. PHILOSOPHIAE CUM THEOLOGIA AFFINITAS. 79 torum, sive in libris philosophorum, sive in scriptura sacra, sive in historiis sive alibi. Nullus enim auctor est quin^ praeter principalem intentionem aliqua incidenter recitet quae sunt alibi magis propria ; et hujusmodi * causa est annexio scien- tiarum, quia quaelibet ab alia quodammodo dependet Sed f. 94b of J. omnis qui debito modo tractat de aliquo debet quae sunt ei (^beginninj propria assignare, et quae necessaria et suae competunt' digni- ^^ ^- 94)- tati ; et ideo ubicunque ea inveniat novit * sua recognoscere, et ideo* tanquam propria habet rapere et in locis propriis col- locare. Propter quod philosophans Christianus potest multas auctoritates et rationes varias ^ et sententias quamplurimas de scripturis^ aliis quam de libris philosophorum infidelium adunare, dummodo sint propria philoso*phiae, vel communia ei et theologiae, et quae communiter habent infideles et fiddles recipere®. Et nisi hoc fiat non perficietur, sed multum ei dero- gabitur. Et non solum debet hoc fieri propter complementum philosophiae, sed propter conscientiam Christianam quae® habet omnem veritatem reducere ® ad divinam', ut ei 3ubjicia- tur et famuletur ; atque propter hoc quod^^ philosophia infideli- um est penitus nociva, et nihil valet secundum se considerata. Nam philosophia secundum se ducit ad caecitatem infemalem, et ideo oportet quod secundum se sit tenebra et caligo. ^ J., quL ' J., hujus. • O., competentia. * O., velut sua cc^oscere, • O. om, ideo. • O. om. varias. ^ O., scriptis. • O., reperire. •J., "quaeh . . . reducere." O., quae habet omnem veritatem ducere. V., quae habet casum mentem reducere. ^ O. om. quod. PARS TERTIA HUJUS PERSUASIONIS. DE UTILITATE GRAMMATICAE.1 Capitulum I. Declarato igitur quod una est sapientia perfecta quae sacris Uteris continetur, per jus canonicum et philosophiam expon- enda*,qua*mundus habet regi, nee alia requiritur scientia * pro utilitate generis humani, nam^ totam juris et philosophiae continet in se potestatem * ; nunc volo descendere ad ea phrlo- sophica^ quae maxime valent hujus sapientiae magnificae exposition!. Et haec sunt quinque, sine quibus nee divina nee humana sciri possunt, quorum certa cognitio reddit nos faciles ad omnia cognoscenda. Et primum est Grammatica in linguis alienis exposita, ex quibus emanavit sapientia Latin- orum. Impossibile enim est quod Latini perveniant ad ea quae eis ^ necessaria sunt in divinis et humanis nisi per notitiam allarum Hnguarum, nee perficietur eis sapientia absolute, nee relate ad Ecclesiam Dei, et reliqua tria praenotata* Quod volo nunc declarare, et primo respectu scientiae absolutae. Nam totus textus sacer a Graeco et Hebraeo transfusus est, et philosophia ab his et Arabico deducta est ; sed impossibile est quod proprietas unius linguae servetur in alia. Nam et ^ O., Rubric: 'Tertia pars hujus persuasionis de utilitate grammaticae.' J.^ Rubric : * Seq[uitur pars tertia] de uti[litate sdendi] li[n]guas alien[as habens] tres distinctiones [quarum] prima habet quinque ca[pitula in] primo ponuntur tre[s ratio] nes de necessitate li[nguarum].' ^ O. om. exponenda. » J. om. scientia. * O. om. Nam— potestatem. • O. om. philosophica. • O., praenominata. LINGUARUM COGNTTIO. 81 idiomata ejusdem linguae variantur apud diversos, sicut patet de lingua Gallicana, quae ^ apud Gallicos et Picardos et Nor- mannos et Burgundos et^ caeteros^ multiplici idiomate variatur*. Et quod proprie et* intelligibiliter* dicitur in idiomate Picardorum horrescit apud Burgundos, immo apud Gallicos viciniores, quanto magis* igitur* accidet* hoc* apud Hnguas diversas ? Quapropter quod bene factum est in una lingua non est possibile ut transferatur in aliam secundum ejus proprietatem quam habuit in priori. Unde Hieronymus in epistola de optimo genere interpretandi sic dicit, • Si ad verbum interpretor, absurdum resonat Quod si cui* non videtur linguae gratiam interpretatione mutari, Homerum ad verbum exprimat in Latinum. Plus aliquid dicam ; eundem ® in siia lingua prosae^ verbis* interpretetur, videbit ordinem ridiculum • et poetam eloquentissimum vix loquentem/ Qui- cunque enim aliquam scientiam ut logicam vel aliam quam- cunque^^ bene sciat, eam^^ nitatur in linguam convertere matemam, videbit se non solum in sententiis sed in verbis f. 95 of J. deficere, ita ^ quod scientiam sic translatam nullus intelligere ^^ts aV poterit secundum ipsius scientiae potestatem.^* Et ideo nullus whole of t T ^- • ^« • ^ ^ t_M !_• ^ -x ^ first SIX hr Latmus sapientiam scnpturae sacrae et philosophtae potent ut and part oportet intelligere, nisi intelligat linguas a quibus sunt trans- ^^ °"' *" latae. Secundo^ considerandum est quod interpretesnon habuerunt vocabula in Latino pro scientiis transferendis, quia non fuerunt primo compositae in lingua Latina. Et propter hoc posuerunt infinita de Unguis alienis, quae sicut non ^^ intelliguntur ab eis qui illas * linguas ignorant sic nee rite ^ proferuntur nee scri- buntur ut decet. Atque, quod vile est, propter ignorantiam linguae Latinae posuerunt Hispanicum, et alias linguas mater- ^ O., quae est ^ Omitted in O. ' O., variantur. * J-» O., igitur magis. * O., cuique. * J. v., eundem. O., Si quis autem eundem. ^ J. V, O., perse. Jer. (ed. Migne) prosae. * J., verbum. * O., ridiculosum. V. mdiculum. ^® J. O., quamcunque. V. quantumcunque. " O., eam et si. '* O. om. ita — potestatem. ^ O., et secundo. " O,, nee, " O.^recte. 5 Bridges m 82 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA, nas, .quasi infinities pro Latino. Nam pro mille millibus exemplis unum ponatur de'libro Vegetabilium Aristotelis, ubi dicit 'Belenum in Perside pernitiosissimum transplantatum ^ Jerusalem fit ^ comestibile.' Hoc vocabulum non est scientiale sed * laicorum ' Hispanorum ^ Nam jusquiamus *, vel semen cassilaginis, est ejus nomen in Latino; quod sicut multa alia prius^ ab Hispanis scholaribus meis^ derisus cum non intelli- gebam quae legebam, ipsis vocabula linguae matemae scienti- bus, tandem didici ab eisdem. Tertio cum ^ oporteat interpretem ^ optjme scire ® scientiam quam vult transferre et duas linguas a qua® et in quam^^ transferat, solus Boethius primus interpres novit plenarie linguarum potestatem; et solus dominus Robertus dictus Grossum Caput, nuper® episcopus® Lincolniensis ^ novit scientias. Alii quidam" medii, ut Gerardus Cremonensis, Michael Scotus, Aluredus Anglicus, Hermannus Alemahnus quern vidimus Parisius, defecerunt multum tarn in linguis quam in scientiis ; sicut idem Hermannus de se ipso et de aliis est confessus quod ostendit ipsorum translatio ^\ Nam tanta est perversitas et cruditas^ et horribilis difficultas maxime in libris Aristotelis translatis, quod nullus potest eos intelligere, sed quilibet alii contradicit, et multiplex reperitur falsitas, ut patet ex collatione diversorum interpretum et tex- tuum diversarum linguarum. Et similiter in textu sacro inveniuntur falsa et male translata quamplurima. Nam Hierpnymus probat translationem LXX interpretum et Theodotionis et' Aquilae multas habuisse falsitates, quae quia fuerunt vulgatae ^^ per totam Ecclesiam, et omnes stabant maxime pro translatione LXX sicut pro vita, reputabatur Hieronymus falsarius et corruptor scripturarum, donee paula- * O., sed transplantatum. - J. O., fit. V., sit. ' O., laico Hispanicorum. ^ J* O., jusquiamus. V., jusqueamus. * J. O., prius. v., primo. • Omitted in O. ' O., oportet quod interpres. ** O., sciat. * O., quibus. ^^ O., quas. " O., quidem medici translatores defecerunt multum tarn in scientiis quam in linguis, quod ostendit ipsorum translatio, instead of the passage quidam medii .... ipsorum translatio. '- V., crudelitas. O. i tionibus nudis, sed impotens omnino® in practicis et in his pi«te,asa] quae pertinent ad salutem ; secundum quod Aristoteles dicit that follow primo Moralis Philosophiae, qUod par peccatum est "^^the- ^]f^gPj^^ ® maticum uti argumento rhetorico et rhetorem demonstrationem words ( in potentia. " O., est omnino. " J. O., quoniam. V,, quia. ® J., scientiam {sic), ^ O. om. nudae. ^® J., libellos. " O. om. et Averroes et Alpharabius — argumentis. **-* O., deberet. ^ J., cujusmodi. V,, cujus. " Omitted in O. " O., v. duo. " J., ministra. " O. om. et omnis — privatae personae. 1* J. v., praesuasio. *• O., etiam quam vis. 88 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA. mentorum secundum artis logicae potestatem^ Qualitcr autem componantur haec argumenta non est ad praesens dicendum ; sed in opera * quod Vestra Beatitudo postulavit debent^ explicari. NihiH tamen de scientiis speculativis utilius est propter fidem probandam infidelibus, ut flectantur ad credendum et ad amorem fidei Christianae ; et similiter ut artificialiter praedicemus omnibus quibus praedicatio necessaria est, et sic de aliis persuasionibus utilibus ad salutem. Magnum autem adjutorium habemus per Augus- tinum in tertio et quarto de doctrina Christiana, et per libros Tullianos, et per libros Senecae, et epistolas eorum*, et^ quaedam ^ alia ^ quae possunt colligi in lingua Latina de his argumentis, quamvis ipse textus® Aristotelis nobis deficiat. Capitulum III.^ Quinta ratio est ad hoc, quoniam eodem*^ sensu sunt scientiae* compositae et expositae, et ideo cum scientiae fuerunt traditae Latinis linguis^ alienis omnes sancti et philosophi Latini, qiii exponunt scientias, usi sunt Unguis^ caeteris copiose, et multiplicant nobis infinita^ vocabula Graeca et Hebraea et Chaldaea et Arabica, praeter ilia ^® quae in textibus continentur. Et nos sumus filii et successores sanctorum et sapientum philosophorum, ut Boethii, Plinii^ Senecae, Tullii, Varronis et aliorum sapientum, usque ad haec ultima tempora. Nam vidimus aliquos de antiquis qui labora- verunt multum in^ Unguis*, sicut fuit dominus Robertus praefatus translator et^ episcopus, et" Thomas venerabilis antistes Sancti David nuper * defunctus ^ et frater Adam de Marisco, et^ magister^ Hermannus* translator, et quidam ^ O., traditionem ; tamen necessaria sunt multis modis. - O., hoc opere. * 0„ debet. ^ O., Nihil, v., vel. ^ Omitted in O. « O., textura. ' No break here in J. ; but in margin * [Gipitulum t]ertium de [quinlta causa.* ^ O., ex. • J. O., a Unguis. *° O., ea. " O., et dominus. LING UAR UM COGNlTtO. 89 alii sapientes. Sed quoniam eos non imitamur, ideo ultra id quod credi potest deficimus a potestate scientiarum, quia expositiones authenticas non possumus intelligere et per consequens nee intellectum scientiarum possumus obtinere. Et pro infinitis pono duo exempla. Hieronymus dicit in prologo Danielis, quod Daniel et Esdras scribuntur^ Uteris Hebraicis sed Chaldaeo sermone, et una pericope Jeremiae. Hanc autem pericopem ^ omnes theologi dicunt esse Threnos Jeremiae, quia pericope idem est quod pars ^ parva seu par- ticula. Sed omnes Hebraei sciunt quod Threni scribuntur^ literis Hebraicis et Hebraeo sermone. Et* quicunque scit aliquid dp Hebraeo potest hoc percipere ; unde puer hie non ignorat istud*. Deinde possumus dieere^ Kane pericopem ex decimo capitulo Jeremiae, ubi dicitur, Sic ergo dicetis eis, Dii qui eoelum et terram non feeerunt pereant de terra, et^ de his quae sub eoelo sunt Nam hoc tantum in Jeremia habet^ sermonem Chaldaeum, sieut omnes Hebraei literati sciunt Et eertum est quod® Chaldaeus^ et* Hebraeus® habent eandem linguam sed diversum idioma, sicut Gallieus et Pieardus ; idioma enim est proprietas linguae apud aliquam nationem determinata^^ Unde Hebraeus dicit Heloim pro Deo vel Diis^ Chaldaeus dicit Heloa, et ^^ pro caelo vel cadis dicit ^* Hebraeus Samaim, Chaldaeus Samaa ^*, et ^^ pro «t?« .Hebraeus dicit lo, Chaldaeus vero dicit la ; et sic in aliis diversitatibus ^^ accidentalibus ejusdem linguae diversifieantur. Et ita est in pericope praetaeta. Ante^ tamen quam^* haec pericope scribatur hie sermone Hebraeo et Chaldaeo, ponetur alpha- betum Hebraeum, ut faeilius valeat intelligi quaestio proposita. Et primo seribuntur figurae Hebraici ^ alphabeti ^^ secundo in linea superiori ponuntur nomina, et supremo assignantur ' O., scribimus. '* O., pericope Jeremiae. ' J. O., pars parva. V. om. parva. ^ O. om. Et quicunque —istud. ' J., dare. V.,dicere. O. omits. « J. O. om. et ' J. O., habet. V., item, 8 J. O., quod, v., quia. ' O., Hebraei et Chaldaei. '• O., determinalam. ^* Omitted in O. ^ Omitted in O. ; supplied in margin by a modem hand. ^ O. omits diversitatibus — Ante. " 0., quod. " O., Hcbraicae. 96 OPMRIS MAJORtS PARS TERTIA. literae nostrae ^ quae Uteris Hebraicis correspondent ; ut literarum Hebraicarum sciamus virtutes et potestates* so- norum secundum^ quod quaedam sunt vocales, quaedam consonantes. 2 V e d* g * a zain vaf he dalet gimel bet aleph T 1 n n ^ n K . /// / ch ^A 1 / h mem uverte lamet chaf chaf iot teis heis D h ^ 1 3 % t3 n s s iazake dreite* sazaketorte' a ^ ain r s samech D n nun dreite*^ I n nun torte^ 3 m mem close ^ D t taf s sin r ris k kof P P Pe n B' 1 P ^ D Sunt autem sex vocales, aleph^ ain, he, heth, iot, vav ; reliquae sunt consonantes; he et heth aspirantur ut he in principio, heth non solum in principio sed in fine, et heth ^® generatur in gutture, he in ore. Aleph similiter in ore et ain in gutture. Sed considerandum quod solum iot habet unum sonum^^, scilicet ^* j, sicut j nostrum, et fit consonans et vocalis sicut j apud nos. V ^^ vero, ut dicit Hieronymus in Hebraicis quaes- tionibus, habet duplicem sonum, scilicet v nostrum et o. Reliqua ^* quatuor habent sonum quinque vocalium nostrarum scilicet a e i o u ^^ sicut patet per Hieronymum in libro inter- pretationum. Et banc diversitatem sonorum designant ^® per puncta et tractus. Nam si sub aleph trahatur linea^^ sine * J., vestrae. O. omits. '** O., potestatem. ^ O. omits secundum . . . (tu ihe end of the Hebrew alphabet) ; after sonorum i# begins (fresh paragraph) sunt autem, etc. '* J., cose, v., clase. • J., tor. " J., drait. " J., saziketor. ^ J., sazikedrait. ^ J. O., scilicet aleph. ^'^ J., v., hec. O. omits. " O., sonum. V. J., solum. « J., scilicet. O., v., omit. " q., Vau. " O., Reliqua vero. ** O., et u. " O., signant (altered io signal). ^' J., liam [sic). LINCOARVM COCNtTlO. ^\ puncto sic, K, vel cum puncto sub linea ^ sic, % sonatur a. Si vero duo puncta fiant jacentia sub aleph ex transverse, K, vel duo stantia, ^, vel tria in modum trianguli, ^, vel quinque puncta hoc modo, ^, sonatur e. Si vero tria puncta jacentia sub aleph ex objiquo descendentia sic, ^, sonatur u *. Si vero unus punctus ponatur sub litera, K, sonatur i. Si vero unus punctus fiat supra, sonatur o, sic *«. Et ita est de ain et he et heth, quod habent hos quinque sonos per istorum signorum diversitatem. Et cum vaf sonat u, potest esse signum trium punctorum ut dictum est sic, \, vel potest poni unus punctus in ventre sic, -1. Quoniam autem parum^ scribuntur* per figuras vocalium, et quando per eas scribitur, adhuc ponunt signa praedicta. Ideo oportet sciri quod ad consonantes ponunt haec signa ut sciatur sonus vocalis syllabicandus cum consonante, ut si volo desig- nare ba, be, bi, bo, bu, scribam ^ : ^ ^ bi te ^ j^^^ habent alia signa per quae designant sonos consonantium aliquando ^ fortificari, aliquando® remitti. Unde quando tractus ponitur supra literam tunc remittitur, quando punctus in ventre ponitur tunc fortificatur. Unde quando supra daleth ponitur tractus sic, n, tunc debilem sonum [designat] quasi nostrum * z, ut cum dico, adamas, Quando vero ^® punctus in ventre ejus collocatur sic, \ tunc fortiter sonat, ut cum dico, dabo, Et sic invenitur hie in hoc Hebraeo quod sequitur '^\ \ Litera Hebraica J- Senno Chal- J daeus. dii eis lehom dicetis temerun sic chidena non la terrain et areka ve coelum semaa qui di K? r^m\ ^^9^ T ' J., litera. O. inserts here Dc underlined (probably an ignorant effort to write the Hebrew Aleph). After sonatur a, O. continues, Si vero duo puncta fiant jacentia, breaks off here, and begins again with cap IV. Scxta ratio, et seq. •"* Erasure in J. ^ J., parvum {sic), * J., scribunt. •"' J., scribam sic. " J., 3« '' i't al[i]um. * J., alium. " J., nostri. *® J. omits vero. " The Hebrew in the passage that follows is inaccurately written in J., and the Latin words are not rightly superposed. As to Bacon's vocalization, see addit. notes. 92 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA. terra de area me pereant lebedu n5J»! fecerunt ebadu : 1 coelo semaa sub dc et thehot mi u dii elohim 1 eis [ahem dicetis tomeru sic CO rf3 Uterae Hebrai- cae Sermo Hebraicus. fecerunt non asu lo sub de et thahat mi u nnnp^ terram ct coelum ares ve samaim terra de cresme qui eser "^« pereant iobedu isto ele coelo samaim Manifestus igitur propter ignorantiam accipitur de Graeca. :n^» et vilis est error omnium in hac parte harum linguarum. Aliud exemplum E^ quia multa exempla Graeca addentur in sequentibus, ideo volo hie ponere alphabetum Graecum cum diphthongis quibus scribunt ; multo enim evidentius per hoc ^ patebunt quae dicenda sunt a b K d c z alpha \\\a? gamma delta e. penti, uc. quintum dta a 3 7 5 < f 1 th /3 k / m ita thiU iota kappa labda mi ^ 9 « K K M n X P r s ni xi 0. micron pi ro sima ¥ 1 Q ir 9 , prosopon irpotrwiroy. rov ta. theu 0cov, quod est Graeco sermone prosopon tu theu. * J., significat. * Title in margin of J. : * Capitulum quartum, in quo sexta ratio assignatur [in] universali.' O. begins again here. ' Omitted in O. ** J. om. textu. • O. om. propter — infinita. w J., Deus ipse. LfNGUARUM COGNITIO. 95 vel ^ dubia homini qui consideravit banc corruptionem ^, et si litera sit falsa vel dubia tunc sensus tam * spiritualis quam * literalis falsitatem - et dubitationem ineiTabilem continebit ; quod volo nunc ostendere sine contradictione possibili \ Nam Augustinus dicit contra Faustum, si discordia est in codicibus Latinis, recurrendum est ad antiquos et plures^ Nam an- liqui, ut * sententiat \ praeponendi ® sunt novis et plures pauci- otibus praeferuntur. Sed omnes antiquae Bibliae quae ubique^ jacent in monasteriis, quae non sunt adhuc glossatae nee tactae, habent veritatem translationis quam sacrosancta a principio recepit Romana Ecclesia, et jussit per omnes Ecclesias divulgari. Sed haec^ in infinitis® contradicit® exemplari Parisiensi. Ergo hoc exemplar magna indiget correctiohe per antiqua. Caeterum Augustinus ibidem dicit, quod si dubitatio adhuc remaneat in antiquis Bibliis, recurrendum est ad linguas Hebraicam^® et Graecam. Et hoc dicit secundo de doctrina . Christiana, et^ ostendit* in^ exemplis^. Et Hieronymus hoc docet^^ ad Frecellam et* Sunniam et super Zachariam, et omnes sancti concordant in^ hoc, et quilibet habens rationem. Sed Graecum et Hebraeum stant cum antiquis Bibliis contra exemplar Parisiense ^, ei^o oportet quod sit ^* multipliciter '^^ corrigendum ^^. Caeterum Hieronymus dicit ad Damasum^* in hoc casu quod* ubi est diversitas non est Veritas nota. Sed illi^^ qui nituntur^® cum omni veritate^^quam sciunt corrigere textum, scilicet^ duo ordines Praedicatorum et^ Minorum, jam de corruptione formaverunt varias scripturas, et plus quam una Biblia contineat ; contendunt ad invicem et contradicunt in- * O. om. vel dubia — corruptionem. ■^ Omitted in O. » O.. et. * O., possibili. V., populi. • I- O., plures. V., pluries. * J. O., proponendL ' O., hae. * O., infinitum. ^ O., distant ab. ^® O., scilicet Hebraicam. " O., dicit. '^ For the passage in hoc — Parisiense, O. has sed antiquis Bibliis concordant lingua Graecorum et Hebraeorum contra exemplar Parisiense. *' O. , corrigatur. " O. , Damascenum. '• O. om. illi qui — scilicet. ^' J,, nituntur. V., vincuntur. " J., veritate qua. V., virKite qua, " J. O., et, V. om, 96 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA. finities^; et non solum ordines ad invicem, sed utriusque' ordinis fratres sibi invicem' con trariantur plus quam ordines totales. Nam omnis ^ domus alii contradicit, et in eadem cor- rectores sibi invicem succedentes mutuas eradunt positiones cum infinito scandalo et confusione. Unde cum jam * a * viginti anhis* praedicatores redegerunt® correctionem in scriptis^, venerunt alii et novam ordinaverunt correctio nem quae continet plus medietate unius Bibliae, cujus ^ flores aliqui collecti® vix ponuntur in tanta scriptura quam Novum continet Testamentum®. Et quia vident se errasse in^® antiqua correctionej'amfecerunt statutum" quod nullusilli^^adhaereat, et tamen^^ secunda correctio propter sui horribilem quantitatem simul cum veritatibus multis habet sine comparatione plures falsitates^* quam prima correctio,sicut^^ Vestra Gloria evidenter poterit intueri, cum probatio in speciali auctoritati vestrae praesentetur ^*. -Capitulum V." Quod autem dixi ^ in universali, potest patere in exemplis. Nam infinities accidit corruptio additione, subtractione, immu- tatione*, conjunctione, divisione orationis^, dictionis, syllabae, literae, diphthongi, aspirationis notae^*, ut** non solum litera sed sensus literalis et spiritualis mutentur.*^ Et non solum ^ cadunt haec vitia contra unam orationem, sed contra multas, immo ^ penes * folia* quamplura \ Et nunc * de singulis unum ponam exemplum, vel duo. Nam multi prolc^i superfine ** ponuntur in textu, cum non sint prologi textus in quibus redditur ratio ' J. omits infinities. ^ O. om. utriusqae^ omnis. ' Omitted in O. * J. O., ad. » O., annos. * J. O. v., redigerunt. ' O., scripturis. * O. om. cujus flores— Testamentum. • J., telecti. i« J. om. in.' " O., statuta. " O., el '' J., omni (for omnino). ^^ J., fticultates. ^' O. omits sicnt ... (to end of chapter). ^' J., praesentetur. V., praesententur. ^7 No break in text of J. ; but title in margin. ' [Gijjpitulum quintum in quo explicatur [sext] a ratio in particulari.' ^ J., nunc dixl *• O. omits orationis — notae. * O., et. . '^ O., mutantur. ® O., solum. J. v., tantum. ** O., sjiiperfiui LINGUARUM COGNITIO, 97 translationis librorum quibus praeponuntur ^ ; sed sunt vel' epistolae familiaribus missae, prout' epistola Hieronymi ad Paulinum qu? j in capite Bibliae reputatur prolc^s et vocatur a vulgo, quae tamen in Hbro epistolarum Hieronymi* con- tinetur ; vel * sunt prologi in commentarios in * originalia non in textuin,sicut illud quod praemittitur ante librumEcclesiastes. Nam proculdubio prologus est ipsius originalis et patet ex sentential Et sic est de multis aliis quae non sunt in Bibliis antiquatis. De una oratione superflua est exemplum Deuteronomii xxvii^^ Maledictus qui dormit cum Uxore proximi sui, et dicet^ populus® Amen; quoniam nee antiqui codices nee Hebraeus nee Graecus habent® versum. De superfluitate dictionis horribile est ac nefandum exemplum * octavo Genesis, cum dicitur quod corvus non est ad arcam reversus. Nam* Hebraeum* habet* affirmativam *, et omnes Judaei de* mundo* sentiunt* hoc*: et omnes Bibliae ^^ antiquae^^ habent affirmativam ^^ et ^* Hieronymus^* in ^^ original!. Et accepta ^* est negatio a paucis temporibus de alia translatione, scilicet LXX. interpretum, cujus falsitatem Hieronymus ostendit locis infinitis, et quae jam a tempore Isidori et ante evacuata est. Nam ipse dicit in libro de Officiis quod generaliter omnes Ecclesiae Latinae utuntur translatione Hieronymi, pro eo quod veracior sit in sententiis et clarior in verbis, excepto quod propter ^ nimium usum psallendi in Ec- clesia solius psalterii translatio secundum LXX. interpretes remansit. Sed antequam Romana Ecclesia jussit transla- tionem banc ubique haberi, Augustinus et alii et ipsemet Hieronymus tempore suo usi sunt, sicut Ecclesia, translatione antiqua. Et ideo Augustinus quando recitat textum hunc ' J., ponuDtur. *^ Omitted in O. ' J. O. , ut * O. omits vel sunt — sententia. * J., et in. 'J., xxvii". O., 27. V., xxviii*. ^ O., dicit * J. O., omnis populus. • J. O., habet hunc '® O., libri antiqui. " et omnes Judaei — affirmativam omitted in text of J.; but [et] omnes Judaei [s]entiunt hoc is supplied in margin, prima manu, ^ O. omits et Hieronymus — pro contradictione ponatur (p. 98). "J. om. in. "J., accepta est. V., om. est. ^ J., propter. V., praeter. 98 OPEXIS MAJORIS PARS TERTIA. sexto decimo de Civitate Dei et exponit, oportuit quod uteretur translatione quae fuit vtilgata et recepta apud Latinos, nee potuit aliud facere. Quoniam vero glossator a centum annis infixit glossas super textum, accepit auctoritatem Augustini de Civitate Dei, et earn posuit juxta textum, sed non mutavit eum nee intulit negationem. Modemi autem non advertentes diversitatem translationum, nee considerantes qua utuntur translatione, inseruerunt negationem auctoritate propria et primo [alijquis famosus inter caeteros hoc fecit ^ Et sic vulgatus est horribilis error, cum cpntradictorium pro contradictione ^ ponatur. Sed videmus^ in philosophia quod ejusdem libri est aliquando ^ duplex et triplex translatio, et una habet diversum vel aliquando contrarium alii^ Sed nullus e^t qui ausus est translationem unam miscere cum alia. Quod autem libri ^ ecclesiastic! habent in legenda nega- tionem, hoc est ^ ex ® corruptione exemplaris apud studentes ad ecclesiasticos libros^ derivatum. Et de syllabae muta- tione ^®, et per consequens totius dictiohis, exemplum ^^ mira- bile est de Joseph, qui dicitur in exemplari vulgato venditus fuisse triginta argenteis propter exemplum Domini. Sed secundum antiquos codices et Hebraeum et Graecum et Arabi- cum, et Hieronymum in originali, et Josephum in primo ^^ antiquitatum, ibi ^ debent esse viginti non triginta. Et similiter in psalterio ad syllabae mutationem mutatur tota dictio cum infinito errore, cum dicitur, Sitivit^* anima mea ad Deum fontem vivum. Nam cum Ecclesia in psalterio ^^ solo ^ utatur ^® trans- latione LXX. interpretum, Hieronymus correxit banc transla- tionem bis, et posuit fortem ubi ponimus fontem per errbrem propter ^^ similitudinem dictionum, et propter hoc quod in praecedenti versu fit mentio de fonte, et propterea quod sitis ^ J., fecit v., fecerit. '-* J. , contradictione. V., contradictorio, ' J., videtuir. ^ J., obiter. » O., alteri. « Omitted in O. 'J. 0.,est V., et. » O., de. • J., hos. O. omits. '® J., imniutatione. " O., et exemplum. « O., Ubro. " O., quod. " J., Si scivit. " J., solo psalterio. " O., utatur translatione. V. J., om. translatione. " O. om. propter similitudinem — fecit de Hebraeo (p. 99). LINGUARUM COGNITIO. 99 ordinatur ad aquam. Sed ut dixi, Hieronymus Correxit fortem ; et ita est in Hebraeo et Graeco et in translatione Hieronymi propria, quam fecit de Hebraeo ^ ; et ita est in omnibus antiquis Bibliis, et ^ in psalteriis antiquis monasteri- orum. Nam hoc diligenter inspexi, et omnino certum est quod non est ibi nisi error ^ vilissimus propter similitudines praedictas^. De literae mutatione hoc^ est exemplum notabile primo Judicum, cum dicitur in monte Hares, quod interpretatur testateo, ut penultima litera sit^ e, noni; sed communiter habetur testatio per i, ut sit nominativus casus et idem quod testificatio a teste ; sed debet® esse ablatiyus derivatus a testa, nam in omnibus antiquis libris ^ est testateb per e, et in Graeco et in 8 Hebraeo, ut habetur Hares. Hieronymus transtulit testam, vel aliquid^ derivatum a testa, veP^ aliquid con- simile, ut later vel ariditas ^^ Nam Hares in Hebraeo testam vel aliquod " praedictorum significat ^* in Latino. Unde Hieronymus in sexto libro super Isaiam exponens illud verbum sexti decimi capituli, ' His qui laetantur super muros cocti lateris ' dicit, * Hares testam sive coctum laterem significat,' et in octavo libro super illud vicesimo quarto Isaiae, * Erubescit '^ luna,' dicit quod hares testam^* vel ariditatem significat ^^ Quod vero tricesimo primo Jeremiae et tricesimo^®, secundo ^* confunduntur haec nomina Ananeel et Anameel ^^ per errorem, ut literae ^m et n ^® indifferenter ponantur^ in ^ penultima ?\ est ^ error magnus in mutatione unius literae. Nam Hiero- nymus dicit in originali quod Ananeel ® per n scriptum est turris, per m est filius Sellum ^ patruelis Jeremiae ; et sic in- venitur in Hebraeo. 1 O. om., as stated p. 98. ' O. om. et in psalteriis— praedictas. ' J., herror, om. nisL * J. O. omit hoc. "J. O., sic. V., scilicet. • O., si deberet' ^ J. O., bibliis. * Jf. om. in. • J., quid. " O. om. vel-— ariditas. " O., aliquid. " J. O., significat. V., signat. " J. O., enibescet. ** O., testam sive coctum. " J- O., sonat. " O., 3*% altered to 22*. " O. Emameel. " V. J. O., in litem " J. omits * ni.' O. omits * m et n.' * J. O., ponuntur. ^ Omitted in O. *■ O., et est. ® J- O'l Ananeel. V., Amaneel. xoo OPERIS MAJORIS PARS TERTIA. De^ diphthongo est illud' Proverbiorum sexto decimo, lapides sacculi secundum Hebraeum et Graecum et antiquos, quamvis communiter habeatur seculi sine diphthongo pro^ saeculi in aliquibus non multum antiquis ; cujus error inolevit quod hoc nomen seculum debet scribi per diphthongum S et sic veraciter scribitur apud omnes libros antiquos in omni facultate. Et quia modica differentia est inter c et e, ideo ^ aliqui de antiquis prope modemos tamen decepti mutaverunt primum c in e, ut scriberent saeculi ; et quia modemi non scribunt per diphthongum, ideo retinuerunt hoc nomen seculum scriptum more suo, et n^lexerunt hoc nomen sacculum quod est vera litera. De aspirationis nota exemplum est prima® ad Thessaloni- censes secundo, cum ^ dicitur * Ad tempus ® ore,' ut sit ablativus casus hujus nominis^^j oris, et non genitivus hujus nominis hara horae. Scribitur igitur® in ablativo casu, et glossatur non a sancto sed a Magistro Sententiarum qui glossavit epistolas; sed sicut multipliciter alibi ^® defecit^n expositione propter ignorantiam Graeci, ita defecit^^ hie, quoniam ^ proculdubio in Graeco, a quo sumptum est, geniti- vus casus hujus nominis hora invenitur horas, et aspiratur tam apud Graecum quam Latinum. Sed os oris non aspiratur, hoc enim nomen hora est Graecum, licet Latino more declina- tum sicut domina. Sed Graecus declinat sic hora horas hora horan ^ hora. Unde nominativus dativus " et vocativus similes sunt, accusativus in an, genitivus in as, ablativum non habent Graeci. Et hoc ^* in Graeco est horas, sicut ego legi diligenter, et quilibet potest probare qui ^® scit Graecum, et in antiquis invenitur aspiratio. Haec exempla volui afferre, ut aliqua " probatio innuatur quod necesse est linguas alienas sciri propter textus Latini corruptionem, tam in theologia quam in philosophia. Quo- ^ O. omits the whole paragraph De diphthongo— vera litera. •^J., ilkid. v., aliud. ' J., vel. ^* J., diphthongum. V., diphthoi^an. ^ J., oi [=omni ; probably a blunder for m, i.e., ideo]. « O., prime. ' J., quod cum. » O., cujus. « O., enim. ^^ Omitted in O. " J. O., fecit. ^ O. om. quoniam proculdubio et seq, to end of chapter. ^ ],, horam {st'c), " J., et dativus. " J., hie " J., quid. '^ J., quicquam. LINGUARUM COGNITIO. loi modo vero decurrit plana probatio, et in speciali per omnes corruptiones Bibliae, in aliud tempus differtur propter rei magnitudinem, quae potest, cum volueritis jubere, Vestrae Sanctitati praesentari, sed non per me ut sufficiat, sed magis jper alium ; quam vobis in sequentibus explicabo. Capitulum VI.^ Septima ratio, quare ^ necesse est ut Latini sciant linguas, est ^ specialiter propter sensus falsitatem, etsi litera esset verissima K Nam tarn in theologia quam in phiiosophia neces- sariae sunt interpretationes, et praecipue in textu sacro et in textu medicinae et sctentiarum secretarum, quae nimis occul- tantur propter ignorantiam interpretationum. Nam medici confusi sunt propter malas interpretationes, quas vocant synonyma. Non ^ est autem possibile eis uti medicinis authen- ticis propter errorem istorum syno[ny]morum ^ et ideo accidit in manibus eorum infinitum periculum. Eodem modo in ^ textu sacro ; nam summa difficultas, quae est apud ipsum sciendum, est propter varietatem et obscuritatem infinitarum interpretationum, ut^ in exemplo familiari pro** infinitis** aliis^ apparet Vulgus enim hoc tiomen Israel pro patriarcha interpretatur virum^ videntetn^ Deum^ et^^ praevaluit hoc in usu usque ad tempus Hieronymi, et etiam usquequo sua trans- latio et sua expositio jussae sunt per omnes ecclesias divulgari. Sed ipse dicit in originali, ' Quamvis grandis auctoritatis sunt et eorum umbra nos opprimat, qui Israel virum videntem Deum interpretati sunt ^^, nos tamen magis consentimus Deo vel angelo qui hoc " nomen imposuit, quam auctoritati alicujus eloquentiae secularist Et^^ ideo probat ^ Title in margin of J. : * [Distinctio] secunda in qua spe[cialiter ratio septima] et octava po[nuntur] habens sex [capituU].' ^ J., quare. V., quia. ' V. J., et, for est. * J., veracissima. •"* Non est — synonymorum is from J. V, omits. O. agrees with J. down to propter, then errorum isturum synonymorum ignorantiam, et. «0.,estin. ^ q.^ et. '^ Omitted in .0. • O., vir videns. *" O. om. et praevaluit— interpretati sunt. " O., in hoc. **- O. om. Et— affirmat. 102 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA, ^r^ie quod affirmat^ Nam illi qui sic interpretati sunt crediderunt quod hoc vocabulum significet idem conjunctum et divisum, sicut^ respublica apud nos. Sed hoc non est generaliter verum, immo in pluribus habet^ instantiam in omni lingua. Apud vero Hebraeos^w est vir, ravidens, ^/ Deus, et ide6 c'rediderunt multi quod hoc nomen patriarchae habeat* resolvi in ilia tria. Sed Hieronymus reprobat per multa argumenta ; quatuor enim possunt ex dictis suis sumi a parte vocis, et quatuor vel quinque a parte rei. Nam in illis tribus nominibus aliae literae et plures quam in nomine patriarchae, et aliter ordinatae et syllabicatae . reperiuntur. Ex* hoc igitur triplici ai^mento sumpto per* literas con- cluditur per Hieronymum quod idem significari non potest hinc in^e ; cum ratio significationis ejusdem sumatur propter vocis identitatem. Sed patet ^ vocem et literas nimis variari-, quoniam in nomine patriarchae sunt hae quinque literae per ordinem, lod, Sin, Res, Aleph, Lamet) sicut ipsum Hebraeum hie positum declarat ^"5^, Iserael ®. Sed in hoc triplici vocabulo hae octo literae hunc habent ordinem, scilicet Aleph, lod. Sin Res, Aleph, He, Aleph, Lamet, ut hoc Hebraeum ostendit el I ra I ii Et quarto ai^i potest ex pronuntiatione. Nam sicut puncta Ostendunt, nomen proprium non retinet apud Hebraeum sonum praecisum illorum vocabulorum trium, sed majorem habet, quia Iserael sonatur in quatuor syllabis; trium vero vocabulorum sonus in solis tribus syllabis coarctatur, ut dicatur £f, ra^ el\ quoniam punctum unum sub litera sonat I, duo puncta sonant e, et linea cum puncto sub ea sonat a, Sed argumenta fortiora trahuntur ex sensu vocis ^ secundum ^ Hieronymum®. Nam® per textum Hebraeum et Graecum et Latinum, et per Josephum, patet quod Israel non debet dici 1 O. om. Et— affirmat. ^ J. O., sicut. V., sic. ' For habet — Hebraeos, O. has est fiUsum. Nam apud Hebraeos. * O., habet. ° O. omits Ex hoc — sensu vocis. ** J., penes. ^ J. omits pattt. ^ J., Iserael. V., Iserel. ^ O., Nam secundum Hieronymum et. LINGUARUM COGNITIO. 103 vir videns Deum, sed principans^ vel princeps cum Deo, quoniam in Hebraeo ad literam est sic, ' Et dixit Deus, non vocabitur nomen tuum amodo Jacob, sed Israel, quoniam si principatus ^ vel princeps fuisti cum Deo, et cum . hominibus poteris principari.' Et ideo dicit Hieronymus quod sensus est, Non vocabitur nomen tuum supplantator, hoc est Jacob, sed vocabitur nomen tuum princeps cum Deo, hoc est Israel. Quoniam enim * ego princeps sum, sic * enim * tu qui mecum luctari potuisti princeps vocaberis. Si autem mecum pugnare potuisti \ quanto magis cum hominibus, hoc est cum Esau, quem formidare non debes. Et ^ hoc ostendit ipsum Hebrdeum hie scriptum hoc modo. Jacob laecove non lo dixit et • iomer va nomen tuum simecha amodo oze dicetur ieamer 1P^ ito ^»« ki ^9 Israel icerael si' im quoniam ki ^5 Deo elohim simul principatus^ im saritha poteris et • tuchal va him hominibus enasime simul et im ve Dyi ' O., principalis. * Omitted in O. ' O., sicut. * O., invaluisti. ^ O. omits Et hoc ostendit— to end of Hebrew passage, beginning again Et textus Graecus. ^ The Hebrew in J. is too £siulty to be worth insertion. See additional notes. 7 In inner margin of J. and V. (partly hidden in latter) is a marginal note on quoniam si (same hand as text : — ' Modus loquendi Hebraicus est, hoc est Sed Israel (scilicet dicetur nomen tuum.') ^ Ronton principatus in outer margin of V. and J. (in same hand as text) : * fuisti vel princeps fuisti. Nam in Gallico Hebraei dicunt princeias verbaliter uno vocabulo pro praeterito tempore indicativi modi, et sic est in Hebraeo et Graeco, licet Latinum habeat duo vocabula in tali praeterito. (J. writes : ceicLs verbas for princeias Tjerbaliter and omits tempore. ) ® Note on poteris in V. and J. (in same hand as text) : * principari scilicet, sed superfluit una copulatio ; sed modus Hebraicus est.' I04 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA.- Et textus Graecus habet sic : quia invaluisti cum Domino, et cum hominibus valebis. Atque Latinum habet : quoniam si contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra homines praevalebis. Et Josephus, primo antiquitatum libro, Israel ideo appellatum dicit, quia contra angelum ^ steterit Omnia igitur haec, scilicet principari ^cum Deo, et invalescere, et fortem esse, et* stare* contra* vel* cum* Deo*, reducuntur ad eundem sensum, ut * patet *, sed diversis vocabulis inter- pretatum \ quorum nullum de virtute suae significationis potest elicere visionem Dei. Et ideo vera interpretatio est princeps cum Deo, Et adhuc confirmat hoc Hieronymus per ai^men- tum derivationisr Nam Sarith, quod * ab Israel nomine derivatur, principem ^ sonat ut* dicit*. Unde et* Sara uxor Abrahae princeps dicitur, . sicut • dicit Hieronymus super* decimum* septimum* capitulum* Geneseos*. Quapropter si vulgus vel aliqui antiqui, ut Eusebius Caesariensis in libro nominum Hebraeorum, quem Hieronymus in Latinum vertit, et alii, famosa abutentes interpretatione, dicant ^ Israel inter- pretari^ per virum videntem Z^^i^i^; *, dicamus cum Hieronymo; ' Illud ^ autem quod in libro nominum interpretatur Israel vir videns Deum^ omnium pene sermone decretum, non tarn vero quam violenter, nihil interpretatum videtur.' Si igitur per Eusebium in libro nominum, quem Hieronymus transtulit in Latinum, et per Ambrosium et alios forsan ^® sanctos, allegare quis contendat quod recta ^^ expositio ^* hujus" vocabuli ^* Israel sit vir videns Deunty dicendum est quod locuti sunt secundum vulgatam expositionem antequam Veritas fuit patefacta, quam postea beatus Hieronymus vera et recta interpretatione Latinis revelavit ; sicut in ejus libris continetur, et in glossa etiam habetur®. Si ^* vero ^ dicatur ^ quod consuetudo vulgi theologorum modernorum hanc interpretationem frequentet, patet responsio per supradicta secundum Augustinum et Cyprianiim et Isidorum et alios et* per* varias* declara- * O., Dominum. -^ Omitted in O. ^ O., interpretationam. * O., et. * O., etprincipem. • O., ut. " O., dicunt. ^ J., interpretati (sic), * O. omits Illud autem— habetur. *® !•» forsitan. " J. , rita. ^^ J. , hujus vocabuli expositio. " O., Et si forsan dicitur. LWGVARUM COONlTlO. loj tiones^ Nam secundum eos manifestatae^ veritati* cedat consuetudo, ut^ relicto errore vulgi sequamur veritatem; et quod ex ^ ignorantia venit non debet all^ari, sicut accidit iti proposito. Et praecipue contra auctorem et^ doctorem^ sacrum non licet contraire ubi ® pro se rationes sufficientes et auctoritates all^at Porro ^ ad omnium affirmationem potest quilibet Hebraeos ^ peritos consulere, et inveniet sententiam beat! Hieronymi ratam et inconcussam ^ Summa vero neces- sitas remediorum falsitatis requiritur in his interpretationibus propter formam Hebraei sermonis. Nam in interpretationibus vulgatis, quae in fine Bibliae ponuntur, sunt infinitae occasiones errorum propter hoc quod unum vocabulum^ aestimatur secundum ^^ normam Latinam, quae est multiplex apud Hebraeos. Et abundantius erratur quod tali vocabulo dantur variae interpretationes, tanquam ejusdem sint vocabuli Hebraei ^, cum tamen quaelibet sit diversi, eo quod vocabu* lum Hebraeum apud nos male consideratum in scriptura una habet diversas literas apud Hebraeos -et^ diyersas^ scripturas ^, penes quas recipit ^^ diversas interpretationes ; secundum quod Hieronymus ponit exemplum in epistola de Mansionibus. Nam or, si scribatur per aleph, significat lutnen ; si per ^Sxiypellem ^ ; per \i^\}[\,fora'men ; per he ^, montent. Dicit igitur quod vicesimo Numerorum quidam interpretati sunt his modis quatuor ; sed opiniones tres destruit, quia in Hebraeo scribitur hie per he ^^ literam ^, et ideo solum montem in hoc loco designat. Sed in praedicando et legendo theologi recurrunt ad omnes quatuor expositiones ^ in hoc vocabulo; et sic in^® aliis^® propter" hoc quod sic habetur in inter- pretationibus ^^. Ultima ratio scientialis de necessitate linguarum aliarum ^ est quod grammatica in lingua Latinorum tracta est a Graeco et Hebraeo. Nam literas accepimus a Graecis, ut docet ^ Omitted in O. '-* J., manifeste. * J., veritate. * O., et. 'JO., ex mera. « O., nisi. ' O. om. Porro — inconcussam. ** J., Hebraeo. ^ O., vocabulorum. "^^ O., simplex secundum. " J., recepit. ^ q., pedalem. » O., heu. "J. omits he. " J., exceptiones. ^* O., alias. ^^ For propter — interpretationibus, O. has igitur multipliciter errant 6 Bridges III io6 OPERIS MAJORIS PARS, TERTIA. Priscianusy et^ totam rationem tractandi partes orationis Priscianus accepit a Graecis, ut testatur, et miscet Graecum in magna abundantia^ per omnes libros suos. At ipsa vocabula linguae Latinae \ et tarn theologica quam philoso- phical ab alienis Unguis pro parte maxima sunt transfusa; quorum ^ aliqua Latini suspicaptur esse atterius lingua^ et de aUquibus non considerant quod ab alia lingua descendunt^. Multa^ vero^ aestimantur^ quod sint penitus Latina, cum tamen sint Graeca vel Hebraea, Arabica vel Chaldaea, in quibus tam in pronuntiatione quam in scriptura et sensu accidit multi- plex error Latinorum. Nee est modicum inconveniens ^ errare in vocabulis ; quia per consequens homo ® errat ^ in orationibus, deinde in argumentis, et tandem in his quae^ aestimantur^ concludi®. Nam Aristoteles dicit, Qui® virtutis* nomirium sunt ignari saepe paralogizantur. Et primum et principale fundamentum doctrinae ponit Boethius in certa et Integra cognitione terminorum, sicut docet in libro de Disciplina Scholarium ; atque nos experimur hoc ^^ in singulis scieotiis. Nam principalis difficultas ^ et * utilitas sunt " ut ^^ homo sciat intelligere vocabula quae dicuntur in scientia, et prudenter et^ sine errore proferre. Quando vero^* hoc^^ sit", aliquid* potest per seipsum proficere sine ulteriori doctrina si sit diligens in studio. Nam textus scientiarum sunt ei plani postquam^^ noverit ^* proprie ac recte intelligere et interpretari ; et sine difficuitate potest quemlibet sapientem intelligere, et cum quolibet sufficienter conferre, et ^* a quolibet si necesse e§t edoceri ^\ Et ^ Aristoteles dicit primo ^® Coeli et Mundi, Parvus" error in principiis^ est magnus in principiatis. Qui enim in fundamento^® errat, necesse est eum* errore totum aedificium cumulare. * O. omits et totam— Latinae. 'J., Abundamus. ' O. on^ts quorum— descendunt. * O, et multi vero aestimant. * Omitted in O. • J., hie. O. omits. "' O., errabit ** O., aestimatur conclusio. ^ O., quod qui. ^® J. omits hoc. ^^ O., est quod. ^■- O., veraciter scit hoc. ^ J., plusquam voverit. O., quando noverit. " O. om. et a quolibet— edoceri. ^* J. omits et. " O., in primo. ^' O., quod parvus. ** O., principio. " O., fundamentis. * O., ei in. LINGUARVM COGNITIO. 107 Aestimamus igitur linguam nostram Latinis dictionibus esse compositam, et pauca esse vocabula aliarum linguarum, cum tamen quae^ communiter utimur^ sint^ de Unguis alienis, ut domus^ scyphus^ clericus, laicus, diabolus^ Sathanas, ego, pater, mater/ ambo, leo, bos, ager, malum ^ et sic de paene^ intinitis quae vix in® magno volumine possent congr^fari; praecipue si scrutarentur® vocabula singularum^^ scientiarum, et maxime theologiae et medicinae ; quo volumine nihil esset utilius, si ^^ vocabulorum omnium recta scriptura ac pronun- tiatio^* debita cum fideli derivatione et certa interpretatione praeberentur ^. Sed nunc in his quatuor erramus ^ infinities ^ in magnum totius sapientiae detrimentum; quod paucis exemplis potest intelligi. Nos enim non consideramus ordinem linguarum, nee quod prior lingua non recipit interpretationem posterioris, nee quod diversae linguae, in eo quod diversae sunt, non se mutuo exponunt, secundum quod dicit Hiero- nymus Ge[nesis]^* septimo decimo, * Nemo aliqua lingua quod- libet vocans etymologiam sumit vocabuli ex altera ' ; et Servius dicit hoc in commentariis Vii^ii ^*. Et maxime prior ex pos- teriori non potest originem habere, ut certum est omni homini rationem habenti. Unde Graecum non oritur ex Latino, nee Hebraeum ex Graeco. Et ideo ^ non debet Hebraeum etymo- logiam ^^ capere ^ ex Graeco, nee Graecum ex Latino. Unde Hieronymus contra quosdam dicit loco^^ memorato^®, Sarra non Graecam sed Hebraeam ^^ debet habere rationem, Heb- raeum^ enim est Et^® Servius dicit quod Lenaeus a leno^ lacu, dicitur, non a^ lenio^^ quia Graecum nomen non^^ potest Latinam etymologiam recipere. Sed contra hoc facimus communiter et indifferenter ^^. Nam dicimus ^ quod ' O., qui. '-^ O., utuntur. ' J., tarn sint. O., sunt. * O., domus. V. J., doma. ' O., ciphus. . * Q. om. diabolus— malum. ' Omitted in O. ^ O., etiam in. ® O., scrutemur. ^® O., singulorum et singulanim. " J. O., si. V., sed. ^'J. O., pronuntiatio. V., pronuntiatione. ^' O., praeliarentur. " O. omits Ge — Virgilii. ^* J. , capere et3rmologiam. ** O., quod. "J., Hebraicam. " O., Hebraea. ^' For Et Servius— et indifferenter, O. has et nos contra. *•** J., a leino. V., ab alieno. '-** J., nomen non. V. om. nomen. ^ J., discimus. io8 0P£RIS MA/ORIS PARS TERTIA. afnetif licet sit Hebnieum, dicitur ab a Graeca ^ praepositione \ quod est sine, et mene 'GrsLCco, quod est defectus. Et cum Pardsceve sit Graecum, dicimus quod dicitur a paro paras et coena coenae, quae sunt Latina. Et^ dicunt quod dogma dicatur a doceo, et quod jubileum a julnlo\ et sic de infinitis, quae omnia -falsa sunt Et non solum vulgus Latinbrum ^ sed ^ auctores in ^ his ^ oberrant ; ut Hugutio ^ et ejus seqiiaces, qui ^ aestimaht jubileum a jubilo derivari, cum tamen jubileum debet esse Hebraeum, et® jubilus est Latinum. Sed nee debet dici jubileum, ut litera / sit in secunda syllaba sicut in jubilo, immo debet ibi esse e litera ut dicatur 'jubeleus ^, sicut vult Isidorus et Papias, et omnes libri antiqui sic habent. Nam diciter a jobel, quod est Hebraeum. Capitulum VII.** Quoniam autem scimus quod multa vocabula, quae sunt in usu I^tinorum, debent expoiii per alias linguas, assueti in hoc credimus quod longe plura quam Veritas sit capiant ® etymo- logiam aliunde. Nam sola ilia vocabula quae oriuntur et derivantur ex ^^ Graeco et Hebraeo debent habere interpreta- tionem ^^ per linguas illas. Ea enim quae pure^* Latina ^* sunt ^^ non possunt habere expositionem nisi per vocabula Latina. Nam purum Latinum est omnino diversum ab omni lingua, et ideo non recipit ^ interpretationem aliunde. Sed Latini hoc non considerant, immo indifTerenter pura Latina per alias linguas interpretantur, sicut ^* a Graecis derivata. Unde multis modis hoc nomen caelum, quod est pure Latinum, Graece interpretantur ^^, dicentes quod ^ caelum dicitur tanquam casa ^ Omitted in O. ' O. omits Et dicunt— jubilo. ^ O., sed etiam.' * J., Hugocio. O., Hugo. •■* O. omits qui aestimant — to end of chapter. •* et omitted or erased in J. ' J«» juWleus {sic). ^ Title in margin of J. : 'capitulum tertium q[uod non de]bent vocabula [pu]re Litina [exponi] per Graecum.' » O., capiunt. '" J. O., ex. V., a. " O., interpretationes. '^ J., pura sunt Latina. !^ O., potest habere. ^* O. omit9 sicut — interpretantur. LINGVARUM COGNITIO. 109 kelios \ id est domus solis, nam sol dicitur helios. Sed incon- grue dicunt et falso. Nam cum helios sit nominativi casus et^ non genitivi,casa helios incongrue dicitur; deberent enim dicere casa heliuy quia heliu est genitivi casus. Deinde ^ falso dicitur ; nam sicut^ Varro peritissimus Latinorum, ut sanctorum et philosophorum utar eloquio, docet, et^ Plinius in* prologo naturalis philosophiae confirmat^ caelum dicitur a caelo caelas^ quod est sculpo-^^pis^ quia stellis sculptum est et ornatum, quod ® manifestum est ex lege scripturae vocabulorum. Nam caelo — las pro sculpo — pis ^ scribitur per diphthongum ae in omnibus libris^ antiquis; et similiter hoc nomen caelum apud omnes codices antiquos scribitur per diphthongum eandem, et ideo derivatur a caelo, quod est sculpo. fet ex hoc sequitur quod non derivatur a celo celas, quod est occulta — tas^^ sicut illi dicunt qui huic nomini dant etymologiam LatinsUn, dicentes sic dici quia occultatur et elongatur a nobis, vili crrore sicut priores decepti ®. Similiter hoc nomen avcj quod est pure Latinum, Graece exponunt, dicentes' quod dicitur ab tf, quod est sine, et ue^^, quasi sine ue^^. Sed hoc fieri non debet, quia hoc vocabulum non sumitur a Graeco vocabulo o^atae " significationis ^\ Nam cAere in Graeco significat ^^ ave in Latino, sed haec duo non concordant, et ^^ ideo multo magis ab aliis suam non trahet ^* expositionem. Hoc igitur est unus modus quo infinitis quasi vocabulis errant Latinis.^^ Capitulum VIII.^« Alius modus est quod in Graecis vocabulis non attendimus ^^ scripturam quam habent multipliciter variatam, quodque^ * J., helaos. O. has casefalios for casa helios. ^ For et non genitivi— deinde, O. has^ 11 enim est genitivi casus, et ideo. ' O. omits sicut Varro-r-et. * For in prologo— confirmat, O. has dicit quod. • J., sculpis. • O. omits quod manifestum — detepti. 7J., sculpis. *J., hb. *J., occultas. io[=vae?]. "Omitted in O. >« J., significat. V.,signat " O. omits et ideo— to end of chapter. ^"^ J., trahat. "J., Latini. " Title in margin oi J. : Capitulum q[uartum] de scripture [erro>iea Graecoram [vo]cabalorum. No break in O. '^ O., intelligimus sacmm. '^ J., quod. 0.,quia, 6« Bridges in no OPEJRJS MAJORIS PARS TERTIA. vocabula consimilia in sono distinguunt ^ in significata Unde habent triplex i et duplex o et duplex / ac / et r ; et habent undecim diphthongos et multa alia, ut sic varietatem suorum vocabulorum in significando designent Nam cenos, quod est inanis, a quo cenodoxia'vdi est inanis gloria, de quo Deuteronomii septimo, scribitur per e breve; tXcenos quod est novus, a quo en- cenia^ id est innovationes ut nova festa et dedicationes ecclesi* arum ^ de quo Johannis decimo ^ scribitur per ae diphthongum, sic caenos. Cenos vero quod est ' communis, a quQ cenobium et eptcenon^ scribitur per oi dipthongum, quamvis Latinus pro- ferat e^ sed deberet proferre i, ut diceret cinos. Unde ab hoc dicitur cinomia^ quod est secundum Hieronymum in correc- tione psalterii, communis vel omnimoda musca. Unde Papias dicit quod scribitur per diphthongum in prima syllaba sic coinomia\ et hoc manifestum e^ ex Graeco psalterio. Et etiam' cynos, canis, quando scribitur per j/ Graecum, unde cynomia id est musc^ canina, de qua Exodi octavo. Et xetws per x est peregrinus, a quo xenia quae sunt munera seu dona, de quibus primo Machabaeorum et^ vicesimo^ EcclesiasticL Et schenos per sch ^ est funis, a quo schenobaUs qui graditur in fune et super ^ funem ; et' scena est umbra vel tabemaculum, a quo scenopegiay id est fixio tabemaculi, et scenofactoria ars in * qua Paulus apostolus laborabat. Cum ergo derivativa istorum vocabulorum et composita sic variantur in significatis, licet sint similia in sermone et sono, sicut' primitiva^ manifestum est quod non est possibile evadere in sensu literati sine errore, qui non advertit scripturam hujusmodi dictionum \ Unde magni vivi et famosi expositores aliquando decepti sunt, sicut^^ Rabanus, qui octavo ^^ decimo ^^ Actuum" dicit quod sceno- factoria ars docet facere funes, quia aestimabat quod schenos, quod est funis, esset illud a quo nomen derivatur. Sed Beda docet contrarium, volens quod a scena ^ derivetur^. Et hoc manifesttim est per scripturam vocabuli, scilicet ^^ octavo decimo ^ O., distinguunt, V. distinguant. ' Omitted in O. '^ O., i8* [perhaps lo* badly written ?]. * J., donomia (sic), • J. omits et • J. 30** (altered from 20°). O., 2*. ' O., sche. 8 O., supra. »0., estin. " O., sicut V. J. sic. " O., 8. " O., schena. » J., O., derivatur, " O. omits scilicet octavo decimo— per aspiratioQem, LING U ARUM COGNITIO. iii Actuum in Graeco textu scribitur vocabulum prima syllaba sine aspiratione, et per vocalem quae vocatur ita, scilicet quae est i longum, et sic scribitur scena pro tabemaculo ; sed schenos pro fune scribitur per oe ^ diphthongum et per iaspirationem *. Et sic cohtentio est inter doctores de cynomia et' caeteris prae- dictis. Unde de * xeniis credit vulgus quod nihil sit ; et corri- gunt in textu sacro, dicentes exenia\ Sed in Bibliis® antiquis non est^ sic, nee in Graeco, nec^ potest sic dici secundum Graecam grammaticam, quia oporteret quod ex^ praepositio Graeca, poneretur ibi, quod non est possibile ; postquam voca- bulum incipit per consonantem, sicut patet ex grammatica Graecorum \ Per hunc modum accidit error quasi in infinitis vocabulis. Capitulum IX » Et ^ tertius modus est quod licet Latini multum communi- cant cum Graecis, tamen in aliquibus difTerunt, quod non observatur ut oportet Nam cum dicat Priscianus et omnes Latini sciunt quod nomen arboris apud Latinos est feminini generis et terminatur ^® in us, et nomen fructus est neutrum et terminatur in um, ut pomus pontum, pirus pirum^ et sic de aliis, aestimant quod hoc sit intelligendum de omnibus vocabulis quae ^unt in usu Latinorum, ut^^ de mcUo et de amigdalo et aliis. Nam regula Latinorum est solum intelli- genda de Latinis dictionibus, non de Graecis nee aliis. Et quod hoc sit verum patet primo, quia Latinus dat regulas de Latinis, et non pertinet ad eum ordinare regulas de linguis . alienis; deinde Pris[cianus] dicitquod omneGraecum cadens in usum Latinorum retinet genus suum quod habuit^^ apud Graecos ; et ideo cum malum pro arbore sit Graecum et neutri ^ J., oe. v., ae. ' O. omits scilicet octavo decimo — ^per aspirationem. • J., O., et de. * O., et de. " O., xeunia. « J., O., Bibliis. V., libris. ' Omitted in O. ^ O. om. nee potest— Graecorum. ' Title in margin of J. : * [ca]pitulum quintum de de[ri]vatione Graecorum vocabu- lorum £Edsa in usu Latinorum.' ^® J., terminantur {sic), ^^ For ut de malo— quod habuit, O. has id est, ut teneant genus suum, quod habent* ' 1 1 2 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA. generis, erit sic apud usum Latinorum ; et ideo ^ tarn pro fructu quam pro arbore erit ejusdem generis et ejusdem terminationis. Et ^ hoc probatur per Virgilium qui dicit in Georgicis mala insita\ arbores quidem inseruntur, non ^ fructus; et super hoc^ Servius* commentator* qui fuit major qiiam® Prisdanus^ nam ® ejus^ aiictoritate saepius utitur ^ dicit quod haec regula, Omne nomen arboris est feminini generis, intelligenda est de Latinis non de Graecis. Malum ^ autem Graecum est, ut infert ; et certum est quod® est Graecum, licet secundum morem Latinorum aliquantulum aliter^ prolatum, quia ^^ nulla dictio apud Graecos terminatur in m literam, sed in n ; et Latinus ^^ co'nsuevit^^ terminare dictiones suas in m, ut scamnum^\ lignum^ i>omum^ et hujusmodi. Item multoties Latinus mutat aliquam^vocalem in vocabulo Graeco, ut ubi Graecus dicit grammaticos Latinus dicit grammaticus^ et sic multipliciter ; et sic est hie ; Graecus enim dicit ^* melon pro arbore et fructu ; Latinus mutat e in a, sicut n in m, et dicit malum. Sed ista mutatio non mutat vocabulum secundum substantiam-et secun- dum radicem; quia acceptum est a Graeco, licet aliter prolatum, et hoc omnes auctores testantur. Caeterum per textum Lati- norum in antiquis libris tarn de theologia quam de philosophia invenitur semper malum pro arbore. Nam in primo Joelis invenitur communiter apud omnes Biblias malum pro arbore ; et^^ usque nunc^^ correctores dimiserunt illud in novis Bibliis, et in ^^ omnibus^^ antiquis^** quatuor Canticorum similiter^^ ubi ^* dicitur, Sicut malum inter ligna silvarum ; et sic exponit Beda in originali. Et duodecimo Ecclesiastis est amigdalum in ^^ omnibus ^^ antiquis ^^ : et malogranatum in singulari et malo- granata in plurali in^^ libris^® legis^® invenitur^*^; quod non fieret si malum non esset neutri generis. Mutantur igitur haec^^ vocabula secundum formam Latinarum ^ dictionufti ^ incon- 1 O., tunc. ^ For Et hoc— Servius, O. has sed Servius. •*J. in(«V). * J., super hoc. V., ideo. ' J., commendator. ^ O., Prisciano, cujus. 'J. O., utitur. V., utimur. ^ For Malum— quod, O. has Et certum est quod malum. * O., sit aliter. " Omitted in O. " O., Latini omnes consueverunt. '^ J. O., scannum. V., stagnum. " J. omits pomum. " O., Nam Graecus dicit. V. J. om. dicit. ** O., etiam. " O., ibi. 1? O., hujusmodi. '^ O., Latinorum. '* O. omits dictionum — ^to end of chapter. LINGUARUM COGNITIO. 113 venienter, et praecipue mirum est quod in aliquo correctores dimittunt antiquam Hteram, et in alio abradunt, quod est omnino contra rationem. Capitulum X.i Similiter in pronuntiatione Hterarum Graecarum multum erratur propter hoc quod Latini volunt formam suam pro- nuntiandi * servare in Graecis dictionibus. Et in hoc peccatur maxime; cum omnes poetae Latini^ et* omnes' antiqui' proferebant secundum primam institutionera. Sed nos moderni violavimus hoc * multis modis contra usum omnium antiquorum et* auctorum*. Verbi gratia, cum* Pris- cianus dicit quod nomina possessiva desinentia in niis longantur et acuuntur in penultima, ut Latinus, bovinus, equinus et hujusmodi', intelligenda est regula de Latinis dictionibus, non de Graecis, propter^ aliquas rationes tactas prius I Et ideo cum odamanHnum, byssinum^ crystallintim, hyacinthinum^ bombycinum^ Qnychinum^ amethystinum, sniarag- dinum et hujusmodi, sint ^ Graeca, debent breviari in penultima, sicut Graeci faciunt Praeterea nee ista sunt possessiva; ^ nam duae tantum sunt terminationes possessivorum apud Graecos, scilicet in cos^ ut grammaticos^ et in os^^ ut uranios, id est caelestis. Caeterum omnes poetae Latini breviant penultimam, et ideo non est poetica licentia, quia * communiter* fit* ab^ omnibus * et * ubique * ; quod enim raro fit et ex causa licentiae poeticae ascribendum est, sed non quod fit semper * et * com- muniter. Unde Juvenalis Amethystina ^^ convenit illu Et idem dicit grandia tolluntur crystallina, penultimam corripiendo. Et " Persius abbreviat dicens hyacintJiina laena in fine versus ^^, et sic omnes faciunt et nullus facit contrarium. Ergo non est poetica licentia, sed^ ex* lege* naturali*. Et cum secundo Regum decimo septimo ^* capitulo habeatur quasi siccaret ptis- * Title in margin of J. : Capitulum sextum de pronuntiatione. ^ Omitted in O. ' O., et omnes antiqui Latini. * J. O., hoc. v., haec. ' V., nam cum. J., nam(om. cum). * O. om. equinus et hujusmodi. ' O. omits propter prius. ' V. J., sicut. • O., nios. ^ O., araatistiam {sic). *^ O. omits Et Persius— versus. *' J. O., 17'. V. septimo. SUPP. VOL. I 114 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA. anas, expositio famosa vocabulorum Bibliae, cui omnes adhae- rentj nititur^ probare quod media sit producta; et auctor illius expositionis defendit se per versum Horatii, qui* dicit*. Tu cessas agedum ' sume hoc ptisanarium oryzae. Sed error est, nam, sicut per omnes auctores probari * potest*, nunquam ab'scinditur in metro nisi yna sy llaba in fine dictionis; et ideo sic debet scandi, hoc^ ptisanari oryzae^ ut haec syllaba sa brevietur et quod* haec syllaba na longetur. Et hoc patet aliter, quia in omnibus derivativis a ante rium * longatur, ut • contrariunty armarium et hujusmodi infinita ; quod observatur in hac scansione, sed non in vulgata cum dicitur ptisanar oryzae, ut duae syllabae auferantur, quia ibi breviatur haec syllaba na ut patet Ergo oportet quod media hujus dictionis ptisana sit brevis et gravanda*. Praeterea erratur in scriptura. Nam in novis Bibliis habetur tipsanaSy quod nihil est ; et ideo * debet/ anteponi, sicut in hoc nomine Ptolemaeus et multis^. Et in hoc modo errandi * erratur infinities in aliis vocabulis ; et tam ® violenter mutavimus • veras accentuum ^^ regulas, quod non est remedium.per magistros; quoniam consuetudo cogit omnes male proferre, ut in uno patet exemplo pro milHbus ^^ Butyrum habet penultimam correptam apud auctores. Unde Statius Achilleidos *, Lac tenerum cum melle bibit, butyrumque comedit Et Macer in Hbro herbarum. Cum butyro modicoque oleo decocta tumorem. Et Graecus sic breviat, atque componentia ipsum requirunt hoc. Nam componitur de tyros et bos^ et tyros est breve in prima syllaba ; et est ^ lacticinium, quod a bove venit. Sed longe sunt majores errores apud^ multos, et ignorantia veritatis apud omnes circa accentus. Sed major disputatio requiritur^* quam praesens scriptura concedit" ^ J. v., innititUr. O., nititur. 2 Omitted in O. • V., agendum ; J. et O., agedum. * O., probatur. • O., u. • O. omits ut contrarium. gravanda. *^ J., multis aliis. O. omits et multis. * J., tamen. ' O., mutamus. ^^ O., accidentium causas et. ^ O., mille millibus. " J. v., tyros est. " q. omits apud multos— requiritur. " O., concedit inquirere. Part III. ends here in O. LINGUARUM COGNITIO. 115 Capitulum XL^ Cum jam manifestavi quomodo cognitio Hnguarum est necessaria Latinis propter studium sapientiae absolutum, nunc volo deciarare quomodo oporteat* eam haberi propter sapi- entiam comparatam ad Dei Ecclesiam,et rempublicam fidelium, et conversionem * infidelium, et eorum reprobationem qui con- vert! non possunt. Nam quatuor modis^ necessaria est Ecclesiae, primo videlicet propter officium divinum, eo quod Graecis, Hebraeis et Chaldaeis utuntur in officio, sicut in scriptura ; et plura accipimus quorum scriptura non habet usum, sicut agios, atheos*, athanatos, iskiros, imas^ eleyson, kyrie'^ et hujusmodi. Cum igitur ignoramus scripturam et pronuntiationem rectam et sensum, multum deficiemus a veri- tate et devotione psallendi ; nam loquimur sicut pica et psittacu3 et caetera bruta animalia quae voces imitantur* humanas, sed nee rite proferuntur nee intelligijntur quae dicuntur. Cum enim dicimus alleluia infinities in anno, deceret multum et expediret ut omnes per totam Ecclesiam psallentes scirent quod sunt duo vocabula, scilicet alUlu et ia. Nam €dlelu significat idem quod laudate, et ia denotat Domtnum, quoniam est unum de decem nominibus Dei, sicut Hieronymus scribit ad Marcellam; et praecipue significat invisibilem, et Deus est maxime invisibilis. Unde non quemcunque ^ invisi- bilem sed Deum designat Et cum in omni missa dicimus Osanna^ haec dictio est composita ex corrupto et integro. Nam ut Hieronym^us dicit ad Damasum Papam, osi'^^ est idem quod salvifica, et anna est interjectio deprecantis, secundum quod per aleph scribitur syllaba prima. Unde significat idem quod salva deprecor. Nam aliter scribitur prima syllaba per he literam, et tunc significat ^^ conjunctionem quam Latinus sermo ^ Title in maigin of J. : [Distin]ctio tertia [refeiie]iis linguas [ad Ec]clesiam, etc. , habens 4 [c>pitula. ^ J . , oportet. • J., conversionem. V., conversationem. *J., ineis. » J. V. , otheos. • J . , ymas. ' J. omits kyrie. 8 J. , emitantur («V). • J. , quemque. *° J. , os. " J. , significat. V. , signal. Ii6 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA. non habet. Et cum gloriosam Virginem salutamus dicentes, Ave Maria gratia plena, Dominus tecum ^, multum esset neces- sarium ad intellectum veracem et devotum ut quilibet literatus sciret sensum vocabuli, et praecipue cum multi aestimantes se scire multa hie oberrent Syrum quidem vocabulum est Maron^ et significat Dominum^ a quo venit Maria ; et idem est quod dominatrix, ut dicit Hieronymus in interpretationibus. Et hoc valde competit beatissimae Virgini, quia dominatur super omnem immunditiam peccati expellendam ' a nobis, et omni diabolicae fraudi et nequitiae, quia ipsa est terribilis peccato et daemonibus, sicut castrorum acies ordinata ; et non solum ipsa, sed onfmes qui in ea veraciter confidunt Haec vero interpretatio rectissima est et sine calumnia. Dicit vero Hier- onymus in interpretationibus, quod multi aestimaverunt Mariam debere interpretari illuminatricein vel Smymam maris ; quod ipse non recipit, sed dicit quod debet dici Stella maris vel amarum mare secundum Hebraicam interpretationem. Et vere dicitur Stella Maris, ut nos dirigat ad portum salutis, et Amarum Mare, quia in omni paupertate et amaritudine tem- porali vixit in hoc mundo, et tandem ipsius animam pertran- sivit gladius in morte Filii, ut sit nobis in exemplum omnis patientiae, et confortatrix in omni adversitate hujus mundi. Necesse est igitur nobis in omnibus psalmodiis et obsecra- tionibus nostris ut sciamus rite proferre et intelligere, quodque juxta verborum proprietatem sciamus devote petitiones nostras formare, ut quod recte et devote petimus, Dei et sanctorum pietate et meritis Ecclesiae consequamur. Sed hoc non pos- sumus facere sine notitia vocabulorum alterius linguae; et ideo multum expedit et necessarium est ut hoc sciamus. Secunda causa est quia * Ecclesiae Dei necessaria est cog- nitio linguarum, propter sacramenta et consecrationes. Nam intentio necessaria est sacramento, ut theologi sciunt Et intentioacm praecedit intellectus, et notitia rei faciendae. Et ideo per omnem modum expediret Ecclesiae ut sacerdotes et praelati omnia vocabula sacrificiorum et sacramentorum et ^ J., Dominus tecum. V. om. Dominus tecum. ^ J., expellandam. ' J., quare. LINGUARUM COGNITIO. 117 . consecrationum scirent rite proferre et intelligere ; sicut a principio sacri et summi pontiiices, et omnes sancti patres et institutores ordinum ecclesiasticorum, constituerunt et scive- runt qualiter in verbis et sensibus mysteria Dei consistunt. Unde incipiendo a primis ut ab exorcismis et catharizationibus *et sic per baptismum ^ et omnia sacramenta discurrendo, non solum decens est sed expediens et necessarium esset, ut ab eis quiministrantsacramentasciretur recta pronuntiatio et debitus intellectus, quatenus in nuUo derogaretur sacramento. Sed modo per universam Ecclesiam innumerabiles proferunt verba instituta ab Ecclesia et nesciunt quid dicunt, nee verborum servant rectam pronuntiationem ; quod esse non potest sine injuria sacramenti. Utinam fiat cum plena eflicacia effectus sacramentalis ! Et cum Ecclesia statuit haec ex certa notitia, et omnes patres antiqui sciverunt rectam pronuntiationem et sensum vocabulorum secundum quod competebat sacramentis, nos nullam habemus excusationem ; sed turpis et vilis ignor- antia est, nulla tergiversatione excusanda. Et quando in con- secrationibus ecclesiarum cuspide^ bacult pastoralis iiunt literae alterius linguae secundum ordinem alphabet), certum est quod paucissimi faciunt figuras debitas, secundum quod a Sanctis patribus et Ecclesia fuerunt institutae, propter ignor- antiam characterum * linguae * alterius ^ Et praecipue in hoc erratur quod tres figurae iiunt, quae nullo modo scribi deberent in alphabet© Graeco. Nam proculdubio figurae quae vocantur episemon * s, koppa, et character ?|*, non sunt de alphabet© Graecorum, nee Graeci unquam inseruerunt in ordine litera- rum; sed sunt figurae et notae numerorum. Moderni vero Latini n9n considerant quod Graeci numerant per literas alphabeti, et quod ad complendum computationem interserunt tres figuras prius nominatas, scilicet has s S ^^- Sed hoc faciunt quando numerant, non quando utuntur^ figuris pro literis ' J., baptismum. V., baptisma. '-* J., cupide {sic), 'J., caracterarum alterius linguae. ^ V. J. have episimon scopita et caractira. It would seem that the scribe mis- taking s for B, prefixed it to the koppa^ and by joining the cross-bars of sanpi turned it into dE. ^ V. leaves a blank space for these symbols. J. omits the first, and gives the second imperfectly. • J., nominatur (iiV). ii8 OPERIS MAJORIS PARS TERTIA. et scripturis ; unde in scribendo nunquam utuntur his tribus figuris, nee ponunt^ eas in okxiine alphabet!. Sed Ecclesia instituit quod literae solae alphabet! scriberentur in consecra- tione EccFesiae, et decrevit uti literis non notis numerorum. ^uapropter valde indignum est quod per universam Ecclesiam fiat hujusmodi erronea scriptura. Et vile est quod haec nomina IHC. XFC. scribuntur per literas Graecas, et aestimatur quod sint Latinae, aut nescitur cujusmodi sint Graecae. Nam proculdubio in hoc nomine IHC. prima est iota, quae valet j nostrum ; secunda est ita^ quae valet e longum ; tertia est sima, quae valet s nostrum. Et in hoc nomine XPC. prima est chi, quae valet ch aspiratum ; secunda est ro, quae valet r nostrum ; tertia est sima. Terti^vero causa est de notitia linguarum Ecclesiac Dei necessaria. Nam multi Graeci et Chaldaei et Armcni et' Syri et Arabes, et aliarum ' linguarum nationes subjiciuntur* Exclesiae Latinorum, cum quibus^ habet multa prdinare, et illis varia mandare. Sed jion possunt haec rite pertractari, et ut oportet utilitcr, nisi Latini scirent linguarum hujusmodi rationem. . Cujus signum est, quod omnes dictae nationes vacillant fide et moribus, et negligunt ordines Ecclesiae salu- tares, quia persuasionem sinceram non recipiunt in lingua matefna. Unde utjique apud tales nationes sunt mali Chris- tiani, et Ecclesia non r^itur ut oportet. Quartavero causa est propter totius Ecclesiae decursum a principio usque in finem dierum. Nam dicit Dominus, Iota unum iaut unus * apex non praeteribit a lege, donee omnia fiant. Et ideo docetur pulchre in libro de sensibus scripturarum quomodo singulae literae alphabet! Hebraei signabant super populum antiquum, et ostendunt^ numerum centenarionim annorum quibus decurrebat status illius gentis juxtfei singulas aetates et segula, secundum ^ speciales vires et potestates literarum} et deinde decursum Ecclesiae La^inorum per virtutes literarum Latinarum. Et consimilis* est consideratio super Ecclesia Craeca per literas sui alphabet!. Et in hujus- * J., ponant. « J., Armeni et V.om. Armeni et. • J., alia. * J., scribimtur, corrected in margin to sub(jici]unt[ur]. » V., quilibct {sic), *y.J., unum apex. ' V. J., ostendit. 'J., secundum. V.,per. *J.,cum^miIis. LINGUARUM COGNITIO. 1 19 modi consideratione mirabili notantur^ tempora secundum omnes status Ecclesiae usque in iinem, et per quot centenaries annorum durabit quaelibet mutatio quae accidit Ecclesiae in decursu suo. Cui considerationi mirabili si prophetias et testimonia digna necteremus, possemus per Dei gratiam prae- sentire utiliter ea quae Ecdesia recipiet tam in prosperis quam adversis. £t ideo nihil utilius esset quam hujusmodi virtutem literarum considerare cum aliis considerationibus similibus. Nam ad certificationem tantarum rerum multae viae requi- runtur, quarum saltern una non ignobilis est per literas lingruarum diversarum. Et nequeo satis admirari qualiter fuit' haec con- sideratio excogitata, cum videatur inexpertis habere debile fundamentum, scilicet literas alphabeti, quae sunt prima puer^ orum rudimenta. Sed secundum documentum Apostoli, minora sunt magis necessaria et majori honore circumdanda., Et sicut Deus elegit iniirma ut fortia quaecunque* confundat, ita in rebus quas reputamus minimas posuit majestas majora quam possit intelligere mens humana. Et sic est in his Uteris triplicis alphabet! ; unde non sine causa ^ in epitaphio Domini scriptum est Hebraice Graece et^ Latine, ut doceremur quod Ecclesia cruce Domini redempta habeat considerare virtutes literarum triplicis alphabeti ; praecipue cum Ecclesia incepit in HebraeiSy et profecit in Graecis, et consummata est in Latinis. Capitulum XI I.® Secundo est multum necessaria reipublicae Latinorum dirigendae cognitio linguarum propter tria. Unum est com- municatio utilitatum necessariarum in mercaturis et negotiis sine quibus Latini esse non possunt, quia medicinalia et omnia pretiosa recipiuntur ab aliis nationibus, et inde oritur magnum damnum Latinis et fraus eis infertur iniinita, quia linguas ignorant alienas quantumcunque ^ per interpretes eloquantur ; ^ J. omits notantnr. * J.^ fiierit ' J., quaeqnc ^ J.y maxima causa. < J. omitu et * TiUe in maigin of J. : [capitulum] secundum de compaiatione [reium necessari]- arum ad rempu[bl]ca]m Latinoram. ' J., quamhabet (j» in secundo Phy«cae » secundo Physiconim. p. 102, L 28, ft incompositum *> et incompositum. p. 104, 1. 12, • • difficilia •9 difiUcilioia. p. 105, 1. 19, •> physicae >* Physiconim. i> ^ *o. f> metaphysico >l Metaphysicae. p. 106, 1. 30, >» nonum 9» nona p. 107, L 13, • > » cum. p. 109, cap. i., L»o, fir compositiones »» operationes. p. Ill, L 10, fir per rerum generationem >» pro rerum generatione. p. 113, L 5, 9$ perspectiva » perspectivae. >» 1- 35> f> a sole 9* a quolibet puncto scdis. p. 115, 1. 13, l» vidcbit •* videbit a. „ L 20, 2] I| *f columnari et pyrami- 1 dali annulari et ovali / •1 vel columnari vel pyra- midali vel annulari vel ovali. p. 118, L 37, » xiil » XV. p. 120, 1. 2, >l unigenius 9> unigeneus. p. "i> 1. 4» >l abalto 99 ab alto perpendiculariter. p. 122, 1. 15, »» nulla » ilia. »> 1. 3»> » quando 99 quod. p. 123, L 24, » xvii. 99 xiii. (see add. notes). p. 125, 1. 32, 9» turn 99 tamen. p. 126, U IS, >9 judicamus 99 judicamus quando ton- sideramus. p. 130. 1. 9, >» aeutes 9> aetates singuks. p. 132, 1. a8, after magnitudinem insert et altitudinem. „ cap. ill, » I. 2,/^ eoram read earum. p. 133, L 24, fir adhuc 99 ad hoc. p. 135, L I, 99 leni 99 levi. 7 Bridges in I30 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. L P- i35» I- t9. M lenitatem read levitatem. p. 136, 1 9. » redeunt 99 ac deinde redeunt „ I. 19, .. et ut fere 99 ctfere. P- «37, L *3, >. et Libra satis >. et satis. ,, 1. »7f chapt er should be continued to confirmare, p. 138, 1. 2. p. 138, 1. 15, »» descinduntur read dedduntur. p. 140, I. 3, .. abejus 99 asua. ,» l 17. » potest hoc scire 99 potest scire. p. 141, 1. 11-14, place full stop after terrae, and comma alter ocddentis. », I. *3, .. existentes read ezistentis. .» I- 3»» >. hie intdligo quod sit 99 faitelligo quod hie sat p. 141, L 33, .1 somnis 99 flomno. p. 143, 1. 2, 9. nascimtur 99 uascuntur. P- «44, ^ 9. 9. quod 99 quia. „ L II. .. quod actus a forma 99 quia actus id est forma. p. 14s, 1. 13, 9. quod 99 quin. „ 1. 19. 99 potentia 99 potentia continuL P- 147, L 31. comma after d, not after c. ,. 1. 38, 9. FipsiA read ./ipsifl. p. 148, L 15, cap. viii. to end, cap. ix. to begin. >. 1. ao, aftei • numero. add, et quod omnia essent unum corpus numero. p. 154, L 14, far figurae, intra read figurae intra. p. 15s, 1. 7. 9. W 9f iso. ,. L 8. »» ircpi nvrpo¥ 99 peri metron. .. L 10, .9 superfidalcs 99 superficies. p. 156,1. 8, 99 xxviiL .9 xviii. ,. 1.37, 9. aeque 99 aquae. p. 157, cap. xi., L irfori^t 99 juxta. p. 158, L 20, for xxxviiL .9 xxviiL p. 159, 1. 31, 9. r%rpi$ >. tetra& p. 160, L IS, 9. quinque anguli vel tres 9. quinque anguli vel qua- tuor v^ tres. p. 161, 1. I, .. et rectus 99 rectus. .. 1. ao. figura corporalis 99 figura regularis corporalis. p. 162, 1. • 9, .. magis • 9 magis proprie. p. 163, 1. 25, 9. sit 99 fit ,. I. 36, 99 insulis Hibemiae et India 9. in 3olis Hibemia et India. p. 164, 1. 12, ». hie non computantur .9 hoc non computatur. p. 166, 1. 16, 99 in mente 99 immediate. „ 1. 18, 31 } 9. linearum 99 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. I 131 p. 167, cap. XV. ,1.9. for descendant read descendent. » I. IS. >? S/^ centrum caelum* p. ijx, 1. 10, t* eigo primo. p. 173, L 17, 19 gravior gravios. p. 174, L I, 99 quod hujusmodi quod per hajusmodL p. 177, L 10, 99 sexto libro et per sextum llbrum. »> L 3«» 99 detegnnt deteigunt. p. 178, 1. 14, 99 caeteia caeca. »> I. ao, 99 omerium Memorium. p. >79» 1- ^3. 99 actons auctoris. p. 181, L 8, 99 Almagesto Almagest!. p. 182, L 17, 9> operationem compaxationem. » L 3o> 99 dictat dicat. ,. 1.36. 99 quia quast p. 183, 1. 31, 99 longitadinem latitudlnem „ longitudinem et latitudi- nenu p. 184, L 24, 99 99 chorographiam. p. 185, 1. 18, 99 99 o&teriam. ., I. 38. 99 viam 99 veram. p. 189, L I, 99 oonti^o 99 e contxario. p. 190, L 30, passage omitted (see additional notes) p. 191, L 17, f^ alteratio read altercatio. >i L 3*. «9 hix aux. p. 194, L 23, 99 Aegyptoin in Aegypto. p. 196, L 24, 99 quem p. 199, 1. 34, 99 xxviL dies xvii»». p. 100, L 7, 99 quare quod. p. 201, L 37, passage omitted ; see additional notes. p. 203, L 23, for vicesimo septimo read tricesimo secnnda. » L *4. 99 tabuUram 99 p. 205, L 25, 99 sequentes 99 sequacM. p. 206, 1. 35, 99 Quapropter 99 Pmeterea. p. 211, L 14, 99 pomeas 99 punuus (see add. notes). p. 213, L 16, 99 propter 99 per. p. 214, L 11, 12, 99 propter quod 9» propter hoc quod. »> L 30» 99 incedunt 99 intendunt. p. 218, 1. 27, 99 est 91 esca. p.'223, L %, 99 geometra 9» geometer. » L 33. 99 quantum 9> quoniam. p. 228, L 5, 99 54a.S70 »» S4»,7So- p. 231, L 13, 99 hnic correspondentis M huic cordae correspon- dents. » L26, 99 primae 99 innnae. 132 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. I. P- a34. 1. i3» far quae read qua. „ L 21, It Almagestum 99 Almagest!. p. 236, L 3*, 99 octava 99 octavo. p. 240, 1. 7, 99 sapentitkmis 99 sapeistitiosis. „ 1. 20, 99 99 p. 241, L ^ 99 damnant 99 damnantur. p. 243, L 17, 99 existentia 99 esse. p. H4, 1. 9. 99 quicunque 99 quandoque. p. 245, 1- «7» 99 quicnnque 99 quandoque. p. 246, L 35, 99 99 p. 247, 1. 7, 99 homilia 99 p. 249, L 8, 99 COgltUf t9 oogatur. p. 250, L 2, 99 99 .» L 33. 99 diversae 99 diversL „ I.3S, 99 propinqui 99 p. 251, L 25, »9 nativitatem 99 nativitatum. >* 1. 30> 99 occidere 99 acddere. p. 252, L 29, 99 contrarium 99 contrariam. >f 1- 3i> 99 voluntatem 99 p. 253, L I, 99 habeat 99 hahrt. p. 254, L II, after mundi insert quae sunt sex. p. 25s, 1. 10, M horizontcm read orientem. ., 1. 3*> 99 fuemnt 99 fiierint. p. 257, 1. 16, 99 habent 99 babet p. 263, L 12, 99 conjm^tnr 99 jui^^untur. p. 264, L 31, • 9 cursos 99 corsus. p. 266, L 18, 99 bic 99 hoc. p. 267, 1. 22, 99 ostenderentur 99 ostenderet. p. 268, L 3», 99 lodseis 99 lorisillis. p. 269, cancel footnote 2. See add. notes. p. vo, 1. 28, far tamen read tandem. p. 271, 1. 19. 99 crescit 99 crescunt. p. 272, L 15, 99 tenuit 99 tenuerit. „ 1.16, 99 mutavit 99 mutaverit. p. 274, L 7, 99 propter 99 post. p. 278, 1. 1, 99 xix. 99 xxix. p. 281, L 35, »» lunaris did primatio 99 lunam did primam p. 283, U r3. 99 parte prima 99 parte secunda» p. 284, 1. 24, 99 ecclesiae 99 ecclesia. p. 286, 1. 12, 9« debet »> dabit. » 1. »5. 99 mundo 99 ea. *9 L »7f 99 primo 99 quarto. u 1- »3. 99 dissert 99 disserere. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. I. 133 p. 286, L 23, p. 287. L 7. p. 287, L 9, p. 288, 1. 8» „ ib. „ I. II, » !• «6, „ 1.2*, » 1. 30f >. 1. 37, p. 289, I. 1, „ L 38. p. 291, L 9, p. 292, 1. 29, P»93,l- 4, p. 294, 1. 21, „ 1* 2$, p. 296, 1. 16, p. 297, L 13, p. 299, L 31, p. .301, L 14, „ 1. 3*» p. 302, 1. 9, P- 303, ^. 3, „ L 7, », 1. 17, p. 305,1 II, „ 1- 14, „ l.3«, p. 306, L 22, p. 308, L 12, p. 310, L 2, „ 1- 4, p. 311, L 16, p. 312, 1. 26, P- 3«3»1- 7, p. 314, 1. 14, p. 316, L 7, p. 317, L u, „ 1- 35, p. 318, L n, p. 319, 1. 19, „ L 22, ntiliUtes read utiliter. emit causantur. sciant rtad sciantor. prope t, proprie. primo f. primus. ttt hoc autem „ ad hoc autem quod. emit terrae. r$ad ifif^^orinaK|iTrmr %% imaginaverimus. earn ff, eum. tmaginemur M imflgif>iMnifff, alia ,9 aliae. see add. notes. essentr-distantes wd orientem ct occidentem „ oriens et ocddens. drcaet 9t circuiet hujus „ hujusmodL concunum • » CODCUISU. horiionte 9, horisoikta. orientis 9, horizontis. possit •9 posset. ▼adit W vadat multis •« in multis. ideo ,» et ideo. item t« heu. quando «» quoniam. piaedkU • > praedicto. t^T^tftH) „ tamen. umbiam nuUo ,« umbras nui>quam. ultra „ vel ultra. quod • 9 quod quia. mare ,9 man. tangat W tangit. horis ,, home. Selac t. Sesac. Hespera • » Hesperia. ex 9, 170. filio Cham, filio Noe 9, filii Cham, filii Noe. Tharsus • 9 Tharsis. Quum 9, Quoniam. aut •« et. smgulari 99 singulare. A^yptia •• A^;yptiae. 7a Bridgvs m 134 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. I. p. 320, 1. 19, f^ in aixolis nad aiToIis. » I. ao, oonyeniention .. quietiora. p. 311, L 29, sustinet t* lentit p. 322, L 4, <]uuin *. quandow p. 315, L 21, et .. id est. p. 326, L 27, Qt 9» etut4 P- 3*7. ^ 3», »» 25«n*— 32"". p. 328, 1. 23, DeuteroDomiae xL %* Deuteronomia iL » l-24> nomine >. nomine Ar. M 1* 3> »» Deateronomii. p. 329,1. II, 12, Exodi xxii et Numerontm I ,9 Ex. xxii Numeioram et P- 33». 1- 7» Sabae %% Saba (througboot the passage). I^ 334. 1' «3» '*' funditur 99 finditur. P- 335. L »o» ▼el 9. vel scilicet p. 336, 1. 28, Agar 99 ager. >. L 3>. sic 9. sicut p. 337, L 22, afUr bitoramis insert ' dicitur. p. 338, L »7. for lavari read levari. » L 3>.- dlxx 99 dlxxx. p. 339, L 22, j5, Joidanes 9. Jordanis. .. L 3*. Daneadem 9. Paneadem. p. 340, 1. 3, Jordanes 99 Jordanis. p. 342, L 14, post 99 post hoc. ., 1.38. mille quingenti 99 mille quinquaginta. p. 346, L 25, Pexa 99 Perea. p. 347, 1. 10, PhlHppus 99 foit Philippus. p. 348, 1. 15, fieri 99 fori. ., ^ 17. 99 didtor. ., 1. as. tota 99 toto. p. 349, L 29, Coele-Syria 99 Coele-Syriae. p. 350, 1. 23, totas — regiones 99 totam — regionem. p. 351, 1. i», Babylonem 9. Babyloniam. ., ^ 33. cum 99 cumquibu& p. 35a. 1- 4. Hydaspis 99 Hystaspis. p. 35*. L 34. N praedpue .9 piaedpua. „ note (i) . 1. 0. Sericum 99 0. siticum. p. 354, ^ 13. nt 99 et p. 357. L »5. loi^tudinemetlatitudinem „ loni^tudine et latitudine. p. 358, L 15, f. Leucoviam • 9 Leuooniam. ., L »9. .9 postea 99 post in. p. 359, L 22, 26^ ,, Balchi, Balchiam 99 Blachi, Kachiam. p. 361, L 2, M cum cxcFcitu 99 cum suo exerdtu. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. /.. 135 P- 363, L 8. >- bead read beatus. p. 364, 1. 15, .. latus 99 littus. » 1- 34> f. irruerunt 99 irruerent. p. 365, I. 19. f* proelati 9. praelati. p. 367, L 13, 14, 1 .» Balchi, Balchia 9> Blaci, Blacia. p. 369, I. 18, .. divisit 99 dimisit. p. 370, 1. 8, .1 egressu 9. congressu. p. 371, J. «• .. mulgeri 99 ntungi. f> L 2, ». nibris pannis 99 rubeis. p. 372, I. 16, .. octo et viginti 9. viginti. M L 18. .. exaltae »» excclsae. p. 374. 1. aS» 1. Balchia 99 Blachia. p. 375. 1. 7. 11 Scycione 9. Scyone. (et alibi) „ I. 16, .. ad 9. apud. .. !• »7. .» Libnia 99 Libumia. p. 376, L 12, .» quingenti 9. quingenta. P- 377. I. 3*. 33. 1 ... egressmn 9. excessuni. P- 37«. I. 3. .. aeqiialis 9. aequales.. » 1- 34> .. qui 9. quae. p. 379, L 12, » Haec 99 Hae. „ L3». »» putrefica 9» putTcfacla. p. 381, 1. 7, f. non' 99 nee. p. 382, L 24, •> qui 9. quoniara. .. 1- 3>> .. aspeqtum 9. respectunu p. 385. L 3, ». igitur 99 similiter. >. 1. 9. ». sed 9. sic „ 1. 10, .. quum 99 quonlani. .. L 36, .» ita 9. iHe. p. 386, L 14, .9 consuetae 99 consueta. p. 387, 1. 13, » eget 9. indiget. .. 1. 37. 9. oppositionem 99 oppositum. p. 388, L 18, 9. significationes 99 ceitificationes. p. 389, L 18, .9 comparatis 9. compeitis. .. 1. *». .. qui . 9. qvod. p. 390. 1- 3. 9. annunciatum »> annum era tuni. .. L *3. ». provisione .9 piaevisione. ,. 1.24, 99 utramlibet 9. utrumlibet. >. L 3». .. incaute 9» incauti. p. 391, 1. 24, 99 videret 9. viderit. p. 392, 1. 16, 99 Aiisset «> liiit. p. 394,1. 3, 99 Moysis .. MoysL .» 1. 7. 19 quicunque 99 quaecunque. 136 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL, IL P- 394. *• *4. p. 395, I 8, » 1. 30. P- 39^ >. 4» „ L 21, .. ti8. .. 1.36^ P- 3V» *• 9» „ I iO^ p. J9S, L 17, » ^ 3*. p. 39§, I. 11, .» 1- 3"» p. 400, I. 16^ » 1. M, p. 401, 1.^27, p. 401, I 7, p 403, L 10, for quum defamatur foenint objectitm horisoiite. Nsm ocufais finnat explicavi quid sancta consifia pkiYia rtad cdanu 9mU vtL quoniam. diffinnatur. „ foerint „ quando. ,y objectio, turn. », Iwrizonte; nam. ,y oeulis* yy format. », explaaavL „ quod. 9mU crideiis* >i *""• read Tidiettm. „ fitcta oonsimiluL ,, pKiviae. VOL.11. PARTY. P^ 1, title of distinctio prima, ^ instrumentis rtad mstnimenti. p^ J.l. 4. far bmtis t» nobis et bratis. p^ 4, 1. 21, sentence to end at divisioMS. p^ 5.i^J. after phantasia. read sen virtus fiustastica. p^ fr, I 15, for convexum $9 oonvexiow „ I 19. >> fonnaque tf fortnae. » I 5J. f» terminabiles *» terminabifis. p^ 7, I. >*, omit per. ,» L "J. tf sentiaiitur read sentimtur. „ cap. iv., title. ;/2?r memoriae »> memorativae. p- >,i. 11, /or complexionales; 91 complexionum. p- 9, ^ «». »f de replentibus M de figuris replentibos;. p- io,L I, »» dbtinctionem 99 divisionem. « t 4. »> quoniam 99 quasi. p^ 12, 1. r, y> Kbro »» libris. „ cap. ir., ,-f. 7, /elegit 99 legat. p- •5.1. 4. for sit 9f sit nimis. p- 14, I 11, *» duo »» plura. M i.i», f» mvolota 99 invoKUae. p^ 15, note(i; 1. „ MSS. 9* MS. and R^. and O. ,t 1. 9> »» interioris 99 interiori. .. cap. a, , 1. .8, for uveae 99 nvae. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL 137 P- P- P- P- P- P- P- P^ P- 16, I. 6, for turn ,. 1. 9, „ corneae >7, t. 17. » nvae 19} !• 7> »» anterioris „ L iS, „ est, aequi distans 21, 1. 16, „ citius „ cap. iii., 1. 7-11, 22, L 14, for etiam 24, note (i), 1. z.for these MSS. 26, cap, i, L 5, for cornea „ L 19,/valiqaod 27, cap. ii. 1. VJifor nimiae 28, cap. iii., 1. S,,^quae est nutrimentum 29> 1- 7,y&rqiioniam „ cap. iv., I. 6,y2)rsapp(Hiantur 30,1.13, for quod veniunt 31, 1. 38, „ ab luce 32, L 2, „ yermis qiiidam »> J» 3» »» oritur „ cap. ii. (title), after in nervo „ cap. ii., 1. 4, y^ quia 33, 1. 2, for quia 34, L 23, „ judicium quod 35, (title of dist),/ir capita „ 1. 29, >r posset 37, cap. ii., 1. 3,y27rmultiplicationis 38, 1. 19, for visum adeo fortem „ note (2X I, adeo .» 1- 34, f, propter ea 39, cap. iii., 1. 2,^rpurum 40, 1. 14, for genere colorum , sensum , sensibile 44,1. 8, „ 1. 12, „ I. 26, 45. 1- 9» ., I. U. 46, I. 2, „ 1. 16, per medio r nervum , turn , stoici 47, cap. i., I. i^for ostendum ,, 1. 2, for in quibus inest error „ L ^8, ,4 quod est alterius 50, cap. iii., I. I, 2,y^de Animalibus 52, 1. I, for ean^m rtad tamen. ,, craniL „ uveae. „ anterius. 9, est aequi distant. „ certius. see add. notes. read tunc ^ O. or H. „ corneae. „ aUquid. „ nimia* y, quia est nutrimentum. yy quidem. „ svperponantor. „ quae veniunt. „ ad lucem. „ vermes quaedam. y, oritur super ilia. etdd communL read quare. ,y qnando. „ indivisa quae. „ capitula. „ possit. „ multiplicationum. , , duo scilicet visum fortem . „ duo. „ propter aliud. ,, plenum. „ genere color is. „ sensu. „ visibile. „ propter. „ in medio. ,, numerum. „ tamen. ,, sancti. „ ostendendum. „ inconvenientia. „ qui est alterius. „ de Anima. ,, corum. 138 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. p- 52, cap. iv. 1.8. read circa cogmtioneni. „ '1. ii.y&rinvMU f» in visum. p- 54, cap. i., 1. la. /^etiam If tunc. „ 1. 18,/^rmtimore II ex timore. p- 56, cap. il, 1. a,y^firacto •I &cto. p. 59. 1- *i» fir quarta 1. quartam. ., 1* 34> •• cjosdem diametris terrae • .1 eisdem diametris. p- 6a, cap. L, 1.28, /Sv-venun >. vere. p- 63.1. 1. for tamen. II cum. „ 1.19. f» caerulei II azurini. p. 65,1. 6, ». eos II eas. ., 1. 17. 9» hoc •1 .hic „ L18, .. intelle<;tu n inteUectu& „ 1. ai. » consequentiae II consequenti. ,. 1- 3*. >. debitam II perfectam. p. 67, 1. ;. 69, I. u. ». pertransirit II transibit. p. >» existantiae II existentiae. p. 70, 1' 4. *> ultimi II vuH. „ 1. »8, >» yenim esse .. esse vere. p- 71,1. s. .1 quiescerent 1. quiesceret. „ cap. iv. (title), /or veritates .. veritatem. p- 72, I. 10, for edncationem 1. eductionem. » 1- 35» tl cui accidit II coacddit p. 73. J. 33. »» in sensibili II insensibili. .. *. *• erat II erit. p- 75. 1- «4. It videt II vidit. *. 1. ^9. 1. an Robertas II vel Robertus. „ note (3] 1. .. equally II more. p- 76,1. 9. t. turn II tamen. „ 1. 17, t. qaaelil^t 1. cujuslibet »» 1. 3^1 .» faciunt >i £Eu:iant. p- 78,1. 5. .. visu II visum. „ 1. 30. 1. usque 1. usque ad. p- 80, 1. 10, II, . OfHit sed — stellarum ; see add notes. p- 81, 1. 18, >> elegit read digit. .. 1. »s. ->» mathematicis II metaphysicis. p. 82, 1. 17, »• hie 1) haec. p- 83, cap. i., 1. 2, /tt Animalibus II Anima. p- 85.1. 5, for in II et. ,. 1. .6. »» experientia efficaciori II experientiae efBcacia. p- 86, 1. 17, 1* sit II fit. „ 1. 18, »* qui II quae. CORRECTJOIfS AND EMENDATIONS, VOL. IL 139 p- 89. 1. 3»> for Animalibus read Anima. M I 34. 1. philosophiae .. physicae. p- 90,1. I, »» Animalibus •> Anima. »i 1. 17, .. recepit .* recipit p- 91,1. 2, .. libris .. libris suis. ». !• 7. .» quum .» cum. n 1. »8, •t. sic *» sit. p- 92, cap. i., 1 •5./ ivnubilia >« nubila. p. 93.1, 8, >• propter .. praeter. p- 96. 1. 14.. ». Jka .. kd. p. 97, 1. a7. .. i^ypareat *. apparnt. .. 1. 30. .. omnibus » omnibus illiSk p- 99. 1. 15. ». septem .. novem (see add. notes). p. ] 00, 1. 2, .. videntur .. viderontur. p. 1 [01,1 4, .. aliquo .. • aliquo loco. r, L 23, .. species .* sphaems. p. 1 03. 1. 19. .. dent .» sic. .. 1. 3». .. disoemere .1 . extremitatum. p- 109, 1. 23, .. curva .» curta. p- no, L 28, .. hie 1. hunc. .. I. 3*. .. cuiUbet ». cujuslibet p- Ill, L 15, 9. .. circuli quL .. 1*7. .. gibbositatis .. gibbositas. .. 1. 30. ». arcus Solaris •» arcus pyramidis solans. .. 1- 35. .. ad invicem .. ab invicem. p- 114, L 6, .. sicut .» sed. p- 115, note (i) to be cancelled. p- 116. L 5, 6, .. compositionem — sub- jectam read comparationem --subitam. ,. 1. 30. f. dicetur » docetur. p. ] 117,1. », .. quarto .» quinto. » 1. 9. .* videtur. Sed .. ▼idetur, sicut .. 1. 13. i5j \ oriente 1. orizonte. M 1.16, .. possunt .. potest. p- 118,1. 6, .. ' accessionem >. accessum. ,. 1. 7. >. diminutio .. divisio. ,. 1. «, .» nubinm motus .1 nubinm* I40 CORRECTIONS AND EMENDATIONS^ VOL. IL p. ii8,l 9, >&r etadstdlam read ad stellam et „ 1. II, •» accemunus ff9 discemimus. „ 1. a6, i» piocedeiido 9f precedendo. p. 119, 1. 5, •» ea, aestimet 9» eas, aestimat ft 1- I4> f» res 9» ▼is. p. 120, 1. 6, »» molutioiieiii rt revoltttionem. » 1. *o. 9f movetur >f ▼idetnr. p. 121, 1. 16, >• 19,140 91 19,150. p. Ill, L I, f> totum 99 tantum. >i 1. ?• %% exprimitnr 9f p. 114, L 11, 99 ▼isibilem 9* ▼isibilis. p. 116, L 14, t» quod 99 u 1.16, >f hie »» haec. p. I*?, L 4, 9> mathematicis 9» metaphysids. p. 118, 1. 13, f» pertinet >9 pertinent M ih. 99 coUatio >> collectio. P- «3*» 1. 3> 19 alh-4uaX. »» a et ^— &ciunt. P- «34» L 3i 19 quam 91 quern. p. 136, L 18, *> visa f* visum. p. 138, 1. 14, ' •> intra »9 inter. „ L 10, 99 forma >9 forma/. p. 139, I. 8, 99 nulla enim »» nulla enim forma. p. 141, cap. v., 91 Cauda. p. 141, 1. 3, M manifesto »» manifeste. ». 1. 5, 99 propterea »» propter earum. p. 144, 1. 17, 99 videntur t> viderentur •> 1. 3«» 99 quod pionusi >9 quem promisi. p. 146, L I, 99 mutatur »9 numerantur. » 1* i9> 99 99 occurreret p. 148, 1. 4, 99 possint 91 possunt „, cap.ii., 1. 5,/v quando • 1 quomodo. p. 151, note (I), for quuni >l „ ib. 99 et cottcavitas 99 cujus concavitas. p. IS3, cap. iv. .1.9. for quando »» p. 155, L 16, for nee est haec 9* nee est hie p. 157, L 14, 99 imaginis ad sensura 91 imaginis. Ad secundum. >i 1. *3. 99 suppositt l> superpositL p. 158, 1. 11, 99 aliquando 99 alium. p. 161, 1. 9, 99 aliquot et 19 aliqua ut „ 1- «9. 91 compleatur 99 completur. „ 1. II, 99 deputandae >> deputanda. p. 162, 1. 6, 99 nimijtf >9 nimia. >* 1- ?«• 99 certior 99 incertior. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL 141 p. 163, L 7, 8, ffr qaam— deprehend^ read qua— dependet » ^ 9i „ qoantacunque »» quantumcunque. *> f> »», „ Propter hoc » propterhoc quod. fi 1- *9» „ oomparantur 9> comporatur. p. 167, L ., 1. p. 16S, L p. 169, L p. 170, L „ L p, 171, L „ 1. p. 172, 1. »» *" p. 173, L „ L ., L P- '74. >• p. 175, •• p. 177, L „ 1. „ L p. i7«, L p. 179, L ,. L p. 180, 1. ., «. .. 1. .. L p. 181, 1. „ L p. 1 82, 1. „ 1. „ 1, VOL. IL PARTVL 9, ,y scire nod 17, „ probavit „ 12, «, experientia „ 19, „ tunc „ 6, „ arguitur „ II, „ diffitentes ,» 18, „ hoc „ 14, >, donarc „ 26, 99 capiuntur ,, II, „ artU „ 13, 14, „ tophistkam artem „ 18, 9, experimenta „ 10, y, auctoritate „ 22, „ eigo „ 26, 27, „ et — inveniet „ 5, „ colons „ 32, „ venit „ 3, „ inter horizontem „ 10, „ solum „ 20, „ suppositam „ 11, „ usque „ 1, „ eztendantnr „ 14, „ pyramidnm „ 2, 6, „ verum „ 13, „ quum „ 19, „ tamen „ 27, „ superius „ to, „ quum „ 12, „ fit „ 2, „ sunt „ 7. >* ««b ^» 12, after horizontem insert scin. probaverit sua experientia. tantum. arguit. diffinientes. hujus. demonstrare. rapiuntur. artis et naturae, sdphbticum argumentum. expeiientiam. autonomadce. primo'Cigo. ut — inveniat. colorum. veniat. super horizontem. bene, supremam usque quo. extenduntur. pyramidis. nnde. qu( tum. saepius. quondam. sit. tunc sunt. quaa sub et dictum est quod iris apparere non potest quando sol est 42 gradunm super hori* sontem. 142 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL p. 183, L 10, f^ ezeante » l.«7. >» idem •f I- 3^ II vcrain p. 184, 1. 8, 17, 20, y w exeunte p. 185, 1. 20, for annon „ 1.3*, «• veniir p. 186, L 13, p. 187, 1. 11, II qao », 1- 34> II motum p. 188, 1. 14, »o, It (piuin » 1* iS> •1 yeruiD » L", II est p. 189, L s. II qaum M 1. «• II ^^tum „ l. 18, II ▼identem, quum » 1* 29f •I qunm p. 190, 1. 14, II nebulosam „ L 16, II quern „ L i«. II orientem p. 191, L I, II creaie » L »• II per .. M3, II quum >, I. *o. II aliquid p. 191, 1. 3, II qamn » 1. 30. II patet p. «94. 1- 3i II idem „ 1.11, II nube ib. II istod » 1. *S. II prios p. 19s, L II, II altera p. 196, L I, II alteram f'f I- «3f II fit » 1.14, II quod „ 1. 10, 14« 1 II angolo » 1.33, II colonun p. 197, 1. 16, •I quum .. Lii, •♦ numerom „ Lif, II natuialem p. «9«. I- 4. If eonmi „ 1. «7, If portione ., I- *S. II quum p. 199, L 17, 91 quum p. 100, L 31, %% eziens rtad existente. „ illud. „ unde. „ existente. II •». „ unde. „ [ad quae]. „ quibus. „ motus. „ quoniam. „ unde. „ erit. „ quoniam. „ contra. „ Tidentem quantum. ,, quando. „ nubilosum. „ quam. „ ocddentem. „ causare. ,, secundum. „ quando. „ aliquod. „ quando. „ patuit „ illud. „ nubem. „ istud prime „ primo. „ alia. sit quod tunc angulis. colons. quod. numerum rerum. numeialem. ipsorum. portionem. quando. quando. cxistcns. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL 143 p 200, 1. 34, for veniant p 201, I. 8, „ quae „ L 10, „ impossibilem ,, 1. 16, „ quaestiones p. 202, 1. 7, „ quum ,, 1. 8, „ sint „ 1. II, „ priushabeat »> i 13, »i sequitur ,, 1. 23, „ describontur p. 203, L 7, „ Alphaiagius p. 204, 1. 5, „ longae „ L 9, „ fucrit „ I. 17, „ in quo est >* I. 34. » quum p. 205, 1. 34, „ temperato usu „ L 36, „ animae p. 207, Li, „ dictione „ 1. 9, „ senectutis *i L 15, „ potuerunt „ L 31, „ Causarum p. 208, L 6, „ alia „ L 21, „ viriditatis p. 209, 1. 14, „ experientias. Verom et „ 1. 18, „ itaque „ l. 26, „ occultato cancel first sentence of note (2). p. 210, L 2, far quia „ 1. 3, „ videret p. 211, 1. 2, ,, proprietatem „ 1. 6, ,, passionem „ 1. 13, „ earn „ I. 17, „ froena p. 213, 1. 8, „ quum p. 214, 1. 14, 16, „ quum „ 1. 19, „ sunt „ 1. 21, „ et natoram p. 216, 1. 12, „ proprietas „ L 28, „ plus assentiont p. 217, 1. 6, „ virtutes „ 1. 22, „ quo tangerent „ 1. 25, „ Aristoteles „ a. „ dequo read veniunt quid. mihi possibilem. conclusiones. quoniam. sunt, post, lequatur. describantur. Alpetragius. longa. fuit. in quo erit. quando. temperamento. animL divisione. sanitatis. poteruilt. Canonis. alia a nim a li a. virtutis. experientias verum. Et. itaquod. occultatum. quasL viderat. potestatem. passiones. eum. fraena. quoniam. quando. sint. in naturam. potestas. I^losophi asserunt note 4 to be cancelled. read virtutem. „ quod tangerent. 9, Aristotalis. I, de quibtts. 144 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. p- 2i8, 1. 34, /s«^ capit nod rapit. p- 220, 1. 19, »• quantum «t quoniam. „ L »«, 9t qui vocantur ft quae vocantur. p- 221, L II, • » qaum tt » t 37> »9 quum tf quando. p- 222, L 2, It quingentos; tamen tt quingentos tantum. *• 1- 9> • • quadraginia tf quadrii^enta. „ 1. lO, • » per hoc ft post hoc „ 1. i6, t> et 19 ejus. f» 1* i9> •1 Ethoc tt Ethaec. „ L 20, ft parcatur tt parceretur. VOL. II. PART. VII. p. 224, L II, „ p. 225, 1. 3I „ p. 226, 1. 14, „ „ L 18, ,, p. 227, 1. I, „ ft *• **t tf tt I. 3*t p. 228, L 20, „ tt *• *4t tt p. 229, 1. 19, „ tt !• ^7» ft „ note (4), „ „ note (6), „ p. 231, 1. 26, „ $% !• *7t It p. 232, 1. 4, „ p. 233, 1. 6, „ tt 1- *6, „ ft ^ ^7f *f tt !• 33» ti p. 234, 1. 26, „ p. 235, 1. 14, ,„ ti 1- 30* »t p. 236, 1. 9, „ tt 1. "t It „ 1. 28, ,, „ note (4), M p. 237, 1. 16, „ intemus libio isthis ▼eritatibus potentiae materiae unumquidque cedant vel Flium utprobatum immutabili coosilio Mathematicis dens Spiritus ideoquod Jesum figaras immcu1^*T aliae mathematids concoidat comimpantur sed maneant comimpantur ultra motores visat „ intra. „ libris. „ illitts. „ multis. „ potentiae infinitae. „ naturae, cancel foot-note (3). read unumquodque. „ cadant. It sed. „ Filium. M. has nam . . . probatum est. read ingenio immutalnlL see note. read deum. ,» Spiritus Sanctus. „ ideoque. ,1 suum. „ fixuras. „ masculos. „ alias. ,9 metaphysicis. ,, concordet „ comimpuntur sed man- ent. I, corrumpuntur. ,, ultro. „ motiones. ti viseL CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL 145 P- a37, 1. 33. for philosophis reed prophetis. p. 238, 1. 13, irrationabiliter 99 irrationabilibus noa >. 1- 2$, utiles II universales. „ I. *9. istum • 9 ilium. p. 239, 1. 10, comprehendit • 9 reprehendit. p. 240, 1. I, 2, ad eadero, Anima 91 quod eadem anima. ,. * 1. *. »> enim vero »l numero. „ 1. 27ct30,„ autem 99 enim. p. 241, 1. 22, »i philosophiam 91 philosophum. „ 1. »3. t« prc^ter II praeter. » I. *9» »» potuerant II potuerunt. foot*note (I) to be cancelled. p. 242, 1. 26, »» isUus r§ad illius. foot-note (i) to be cancelled. p. 243, 1. 19, >i recepit read recipit. p. 245, 1. 2, »t omnis II omnium. „ 1. 28, >9 consUiis 99 consilio. p. 246, 1. I, • > quae 99 quod. p. 247, 1. 2, brackets should be removed. » 1* 5> >t secunda read secundo. note (3), M curarent, O. relegerent M. „ curarent, O. et M. p. 248, 1. 16, t* cum gratia 9> gratiae cum. » I- i9f »> tuum 99 unum. „ 1. 21, »t digneris 19 dignaris. p. 249, 1. 4, fl quam 99 quem. p. 251, 1. 17, „ instituendus 91 constituendus. p. 252 (foot-note), „ 0. et D. 19 D. p. 254, 1. 16, »* hominem 99 homines. p. *5S, 1- *. 19 partim 99 partem. „ cap. il, 1. 2^for ipsam 99 ipeum. p. 256, L 13, /«r haec 19 hae. » I. 18. >• vel 91 ut. P- *57, foot-note (4) to be cancelled. p. 258, 1. 2, omit quoque. p. 259, 1. 10, >• inteijectio read injectio. ., 1. 25» fl similiter 99 suum. p. 260, 1. 14. II Xalenchus 99 2^1euchus. ,. 1. i5» II adulteris 99 adulterio. p. 261, 1. 30, 19 hos »9 nos. p. 262, L 22, II produceret 19 perduceret. p. 263, 1. 3. II speciem 19 seriem. „ I. «5» 99 enim l» etiam. p. 264, L 15, 91 quaecunque, parva 91 quantumcunque parva. 146 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL, IL p. 164, 1. 24, for finguntur note (i), p. 165, 1. 19, note(i), It note (4), p. 266, p. 267, 1. 18, p. 270, 1. 20, p. 271, 1. 3, p. 272, 1. 16, „ L 31-2, M. ,, parvum „ Andsaepius „ And M. is . „ • insurgunt „ cajus est „ aut alium If nente • cogitatione „ posset after adolesoens p. 273, 1. ^, for nolite p. 274, I. 22, If L »3« „ L 26, » 1- 3S* p. a75» L 2, >* L I9» p. 276, L i; p. 277, 1. 23, >* L 2S, p. 280, L 3, „ 1. 20, p. 282, 1. 22, >» 1. 36* p. 284, l. 35, p. 285, 1. 19, p. 286, note(i), p. 287, L 21, ♦. L 3if p. 289,1 II, note (4), p. 291, L 25, p. 292, 1. i, P- a93. i- 4. P- a95. *• 3. M • S* t> . 10, p.. 297, 1. 6, [didt] autem sed pfomit habeat unum ostendum ut nunquam incuriam sunt rabies alium maledicenti decipiunt road sumuntur. O. panim. D. and O. have saepius. and are. incidunt note (4) to be cancelled. read cujas esset. „ vel aliud. ratione • • • 1 » mentem . . . rationem r ... cogitationem. „ ' posse. insert peccat, senez. haec ipsa — ^levitatem should be bracketed. read noli te. „ [came]. „ [Hcet]. ,, didt. I, enixn. „ Verum. „ [animus]. „ de. „ [fades]. „ [spiritu]. „ proponit „ habetunam. „ [Ule]. „ ostendendum. „ pntentis morbus]. „ ut sunt „ num quid. „ injuriam. see additional note. read ant „ rabiens. „ aliud. ,, maledicente. „ [suos]. „ [ipsi]. „ decipiant. ,. [parti]. ; „ . [secessuj. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II 147 p. 299, ^ »7i for advenos p. 300, L 5, tt quasit p- 3031 L s. »» et *f 1. »7. >» nunquam „ 1. 28. p. 304, note (2), I* ins. MSS. p. 305, L 2, p. 306, L II, •> L 13. M l.i«, note (3) t* MSS. p. 307, L 16, p. 30*. L 7. after minora „ 1.26, /or advcrsos p. 309, L 16, » ^ 3S> II quum p. 310, L 21, p. 311, L Si II impnidentia „ cap. xiL, ,Li8, .ytvinatri p. 312, L Sf ,, L «, fir possittn p. 314, 1. 10, „ L 21, fir sic »* I. »9. II dirigitur » 1. 36, p. 3"S. L 4f „ 1. II, p. 3"7»1- ". ft 1- 34» p. 319. 1. >. II similiter „ cap. xiv. , 1. 22 ti p. 3»»» 1- 8» >, 1. 15. >r jussit p. 322, L 8, „ 1.16, after ' mors est P- 3*31 ^ Si /^ sermonem n L 1*1 13. tamT adversus. II quasi. II et argento et. II nolhiiiL II [honore]. II inserted by Bacon. * II [aliqnol. II [non). II [virum]. II [si quis]. II D. II [hominumque]. insert scilicet contumalies. read adversus. »J [si]. II cum. II [esse]. II imprudentibus. »i matri suae. 19 [enim]. »l possem. tnseri ' Ddnde ad . propositum redit, dicens. read sL II er^tur. II [sibi]. II [viro]. II [omne]. II [aliquando]. 1* [tuo]. II sequitur. II [suos]. II [aetenia]. II [jussit]. II [iUa]. insert quia in tanta constantia turbaque rerum nil nisi quod praeterierit certum est. read sermone. II ac! divina doctrinam pbilosopbonim (om. [dicta]). 148 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. p. 3*3. '• >». >r contumeliae et injuriae rtad cmUumdU $t imfuria. P- 3*5. ^ *S. It [ilhmi]. >i t *7. 1. supervacaneun .9 supervacaum* p. 326, 1. 1, .» deinde tl deniqne. ., I 18. transfer brackets from vacavit to nihil- -fuit. p. 3»7. 1. ». M omnia read omnia sua. note (I) *> D .9 a et 0. note (2) »> quomodo 99 quoquc. p. 328, 1. 12, • 9 [muha]. >f 1* 21. .. josseritis 99 jusseris. p. 329, 1. 1, i> quum 99 cum. „ 1. 18, 99 [«K>]. M t »7. .. quum 99 qui p. 330, L 1, .. fiunc 99 nunc quoque. » L 6, .* [Boccho jacuktoribas] 99 [Boccho] jacuhitoribiis. „ 1. 18, .* antiquomm 99 antiquam. •. 1* 33. tf tuentur 99 bene tuentur. p. 331, 1. 8, ** quum 99 cum. „ L 14. 99 [quam]. P- 332, 1. 3«. 99 [atquej. P- 333. cancel note (2). P- 334, 1. 8, antii quidem. ,. 1.18, read [nota]. p. 335, cap. xviii., 1. 15. 99 [hie]. ib. 99 [caeteris} p. 336, 1. I, for superius .9 supra. ,. L 31. 99 [quoque]. p. 337. 1- 9. »o. 99 [ac detrimento} i» 1. 30, 9. latter [caducum]. part of foot-note cancelled. p. 338, 1. 19, nod [vir]. p. 339, 1. 28, 9. quod • 9 quam. p. 340, note >. estquas >» tttquos. p. 341, notes(i, »)» D. 99 D. and 0. ,. L 19, .. corpora 99 corpus. p. 341, L 18, .1 sdat 99 sciet „ L 21, 9. [Ulud]. p. 343. J. «5. »» homini 9. omnium. .. 1. 23. 9> [ab optimisl [istud]. „ L »6, • 1 ▼irtutem adorem et 99 virtutem' adorem 'et. p. 344. 1. 3, 99 [ilK]. M J.*4, »» deos 99 Deum. .• 1. 3»i • 9 [philosophiae]. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. 149 P-34S.I. 5» for abundantia read abundantL »> L *7, diYitiae without brackets. p. 346. L 6, read [primum]. p. 347. 1. », II [optimus]. p. 348, note (»), reading in O. is quique 1 sunt discursus siderum quique fuerunt p. 349, cap. XX., L8, y^porro read primo. •>. 1* 14. ft [non]. .. 1.18. ». [non]. p. 350, 1. 6, >. [et]. „ 1.18. .. [et]. „ 1. 10, I. [scUicet]. .. 1. 37. M corporis II corporum p. 351, 1. 11, f. super I. secundum. „ 1. 10, .. [eflScere]. P-35a. L 9» .. [servat]. p. 3S3. I. 34. .. [non]. P- 354. 1. 30. >. [alia]. » 1- 32* »* [nobis]. note (4), »» D. ct. O. 1. D. note (5), 1. iUud .. istud. p. 35S. L a6, .. [nobb]. P- 356. 1. 3S. >. [ubi]. p. 357, L 34, »» citra exempla »* citra [quam] exempla [iiortentur]. p. 359, 1. 10, >. antea I. ante. „ L i», II [hoc]. p. 360, L 12, f. casus f» status. .. !• 31* .1 snbmersa. »• submersa* p. 361, 1. 7. .. me istum antecedere „ me ' istum * antecedere. .. 1. *i. .. in » ex. p. 361, 1. II, in sufferendo pericula, 1 to precede neminem. note (»),>- expedicus read expediens. p. 363. 1- «. .. monachos 1. monachos suos. t». I. patientiae 1. penitentiae. ., L 3i .. nam » ne. .. t 5. ». quod .. quae. p. 364, L 18, 1. Liber f> Liber* ib. .. non I. •non. >» 1- 34. .1 homine 1. ore. p. 367, L 10, tf legem read finem. f> 1- I9> f. quo *> note quae. (3). See additional notes. p. 368,1. 8, .1 fidelium read fidelis. ISO CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. p. 36g, L 26, for iste fad ine. p. 371, L 1, „ distinctionein „ divisionem. i> ' L 15. ». aliud „ aliquid. p. 373, L 3». >• a philofophis „ philosophis. »• 1* 35* M tet „ erit. p. 374, 1. 15. n pnnctpio „ prima p. 375, 1- «» . », ▼egetivam „ v^;etativam. p. 376, 1. S, »f homines „ omnes. •1 I. 16, „ potuit „ potent >, L »7. M alios alias. » L 32> >i „ conferrent P* 377» !• '» •! demittere „ dimittere. »f *• *4f >f infinitae ,, infinita. „ 1. 20, 21, „ quare, si „ quod sL » L 28> „ est „ erit. p. 379. 1. 16, „ aliquid „ aliquod. >» !• ^0, f , majus „ magis. p. 380, 1. 4, contradictonim „ contradictoria. p. 381, 1. 10. „ possent p. 382, 1. 8, alias „ aUos. p. 383, L IS, », ▼eio „ veri. P. 384, L 3t .f hujusmodi „ hujus mundi. » 1. 4, „ similia „ sensibilia. „ 1. 26, „ veritatem „ veritates. p. 387, 1. 14, „ „ Manguchan. p. 388, L 29, „ vita sanctonun „ in vitis patrum. p. 389, 1. 18, homines „ hominem. p. 390, L 2, „ etaquilone „ ab aquilone, », ^» 4, », tredecim „ a tredecim. >f *• 5i »» istius „ illius. M I. I3l II fidem „ finem. II L 29i n fas „ fesest. p. 39I1 1- 3f >• quingenti „ quingentos. f> 1. *7» », pnmorum „ illorum. p. 393, L 21, MoysU „ Mo]rsL p. 394, 1. 5, illi „ istL P 39Si 1- «8. alterius „ alicujus. 1, 1- 19, II item ,1 idem. II 1. 35i inMoysi „ MoysL p. 396, 1. 8, quum— alius „ quoniam — aliquis. p. 3981 1- "» II a „ de. f, 1. 36, 37. >• et vera est „ omit. p. 399> ^ 5» •» qualem ,, quantum. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. 151 P* 399> 1* i^t fif" ex read in. note (i) to be cancelled. read volet. „ istios. ., hoc bonum. p. 400, L 16, •t ▼oluit p. 401, 1. 27, i» illius p. 403, L i7f •> Donum MULTIPLICATIO SPECIERUM. p. 409, L i», $t quanto read quinto. ib. t* apud II ut apud. p. 410, 1. 26, fi quum II quoniam. » 1- 32> 11 speciemet II speciem in. p. 411,1. 8. If in actu tale quale cstagens „ in potentia tale quale [agens est in actu. >, !• 9f It idem If ibidem. ., 1. 30, 3«, i» completa II complenda. first sentence of note (i) to be cancelled. p. 4«, L 9, fi subalteme read subalterna. .. ^ 30, If senabilem II sensibiliter. p.4i3il. if »f oiganum II organa. M 1.16, II sit renovatuxh II sic renovatum. >, L 17. »» et sit •I sit. p. 414, L 32j »f tamen II tunc p. 416, L 23, II tantum II tamen. p. 417, 1- *• II quamcunque II quodcunque. „ 1. 22, II quando II quomodo. p. 418, 1. 19, II agant II note 1 agunt. (3) transpose O. and Reg. p. 419, L 8, It et quod read eoquod. „ 1. 16, II modi II modo. .» 1- »5. II et ignis II ut ignis. p. 420, 1. 10, „ L II, >» Et. illud II Item. » L 13, II sint II sunt. „ 1. 18, II quum II quoniam. p. 421, L 6, II quum II quoniam. M L 3»i II Aristoteles II Aristotelis. » 1' 34» II hie II hoc. p. 422, L I, i> auctores II auctoritates. >• L ai» II hie II hoc. » t a4. •» quae quod. a. II contradicentis II consequentis. p. 423, 1. II, 11 corpore II corpus. 152 CORRECTIONS AND EMENDATIONS^ VOL. IL p. 413, L 23, for ea fonna proprie nod forma propria. p. 424, I. 12, 1, seddico i> dico. p. 425, I. 35. 1, Metaphysicae II Meteororum. p. 426, 1. 27, 1, e forti II afortl p. 427, 1. 1, „ percipimus ,f perdperemos. „ I. 10, ,1 et densum 1, si densum. .1 I. 14, ,1 didtur 1, debet. .. L26, II quae II quod. n L *6, 27 1 ,f cofQin pantcf II corrumpantur. p. 4*8, L *8. II fiant 1, sint. M J. 30. II requiritur ,1 p. 429, L 23, „ feunat ,1 £uut. p. 430, 1. 4, 1, quttm sxnt II quoniam sunt. II ^ 9. ,1 autonomatici II autonomatice. II ^ 19. f» singularum •1 smculanum. p. 432, L 24, ,, velpatiens II et patiens. „ L»8. ,, materia II materiae. .1 1- 30. II qoarundem 1, fl uar\inflam ■ p. 433i I. «7. II quod modo habent siinili< tudinem • ,1 quae hoc modo habent solvi. p. 434, 1. 22, ,1 ▼erum II unde. II L *3. •1 prindpale II prindpakm. ,1 1. *9. II quia sequitur II quin sequatur. p. 435, L »6, fi gignitur II ignitur. M L »3. „ vel II sed materiam aeris vel. P» 436,1. 5. „ continente •1 continue. II 1* 7. ,1 necessitatem II naturam. p. 437, L i7i 1, radius solis II radius debilis solis. p. 438, cap. iv., 1. i,/«ril]a II ista. •I 1. »7, for ▼eniens II adveniens. P- 439- I- «. II universaliter II similiter. 1, L M, ,1 lux Solaris dlcitur II lux solis debet. ,1 1. iSi 1, resistet 1, resistat. 1, I. *s. II alteret aliquid II alterat atiquod. p. 440, 1. 5, II distinctio II divisio. ,1 1. »5i l» contradistinctione II conditione. „ I- »7i ,t quae non II quod non. ,1 1. 3*/ II hie intelligi ad 1, hoc intelligi quantum ad. p. 441, 1. I, ,1 quoad 1, quantum ad. 1, 1* 3» II media »i medii. ,1 1.28. • 1 similes 1, simul. ., 1- 3«, »l in superficie »i a superficie. p. 442, 1. 16, 1, quam fieri II quantum fieri. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II. 153 p. 44»r I. 18, for alterare read alterari. p. 443, I. 10, aliam 1* 1. 16, generalibus generabilibus. M 1. »5. aliam aliqoam. .. 1.18. secunda. p. 444. 1- 7, prima primae. „ L 26, quae quia. p. 447.L 9. non et non. >• 1- 22, quidem quidam. If I* 2$i alterius cujasque cujuslibet alterius. p. 448, L "1 ad quam quoniam. 1. l 29. codem •f deeodem. n 1- 30, idem Ulud. .. 1- 35. est aliud estaliquid. p. 449, L 10, hujus hujusmodL P-450|l. 7. substantia spiritoalis substantiae spirituales. *. L »7, ▼el et p. 45«.l- 5» ▼enim unde. p. 4S2, L 17. naturalis materialis. „ L 20, posita positae. » L 21, suuDCiunt sufficit. p. 457. I. 9, capitulo decimo capitttlis decem. p. 458,1. 7, et alterius ▼el alterius. fi 1' 9i insert {after nullam) sed non secundum nullam. i» 1. 10, far directiiMiem read cuwBfentiam. „ L 21, quae exeat quod exeat. .1 L 31. directiones differentias. n 1- 34, terminantur continuantur. p. 459, 1. 7, et fractionis aut fractionis. „ J. «5. feciunt feciat. p. 460,1. 9, divisionem dimensionem. ,. L ". impeditur quando impeditur. ,. I- U. incessum incessumVpedei. .. i. »5i vero enim. p. 461,1 4, idem mud. ., 1. 5. stellae Stella. „ 1. 6. ut aqua vel aer at aer. p. 462, L 25, at inferius et inferius. p. 463, L 21, ctoto atota „ 1. 29, (^)erationiim operum. p. 464, 1. 12, veram unde. p. 465, cap. iil, 1 1. 12, ,y^ rectum acutum. ib. for concavum concavam* 8 Bridges HI 154 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. IL p. 466.1. 8, > specierom read superficierum. p. 468, L 19, ,1 fecial ,, fiunet. i» 1- aSt ,» aptatur 1, aptetur. p. 469, 1. 14, », Stat ,, stet. n 1. 18. ,, tantum ,, tamen. p. 470, 1. I, »» feratur ,, ferebatur n 1. 33» ,, umiliter ,» simuL » 1.38, „ urinale ,, • uriualis. p. 471, 1. 16, ,, occurrat ,, occurrit. p. 47*, cap. iv., 1.7. >r secundum ,, sciendum. p. 473, I- ", far utrique ,, utique. „ 1. 18. », fuerit », fiierint. p. 474, L 30, », in qua », VBk quo. p. 475,1. 15. f, ^ pervenient ,, pervenirent. p. 476, L 14, ,1 veniret ,, venerit „ 1.18, ,1 dicunt ,, dicit. „ 1.16, ,1 qui exit ,» quae exit. „ 1. 28. », hie ,, haec M 1- 33, „ qui est »» quae est P- 447,1. 5, . ,» exeuntium ,, existentium p. 478, cap. v., 1. 8,y^r transeunt ,, transeant. ib. for aUi ,, aliU. p. 479, 1- 6, », esset ,, essent „ I. 9, ,, crystallum ,t oystallus. „ 1. 26, *• partes », partes ejus. „ 1. 29, ,, quum ,, quoniam. „ 1* 34, ,, figuretur „ figatur. p. 480, 1. 26, ,, venim ,, unde. p. 482, L 4 et 12, „ directae ,* differentia. n 1. 17, contingentes »i contingens. „ note (i), ,, directa communis ,, differentia communis. p. 483, 1. 16, ,* Uneantur *) lineentur. ., 1. 17, ,, veniunt ,, veniant „ 1. 20, ), in foramina ,» a foramine. „ 1. 21, ,» circumstant ,, circumstent. „ I. 26, continenda », contuenda. p. 485, 1. 5, ,, uterque »» uterque sit „ 1. ^, anguli »t trianguli. p. 486, 1. 9, qui ,, quae. „ 1- 12, aequalitatis >, aequalitas. p. 487, 1. 28, ,, circulo »» speculo. p. 489, 1. I, ,, quoniam »i qui. p. 490, 1. 32, ,» quantum >» quam. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL, II 155 p. 49«. i- »• for pateat read patent p. 49a, 1. 10, ,1 proprietate II potcstate. 1, 1. »8» II aliquantum »» aliquantulum. II 1. 37i II proportion! »* portioni. p. 493, L 28, II continentur II continent!. ib. II fracto 1* frigido. \% 1- 33i II Stat ti staret. p. 494, 1. ao, 11 ejus If cujus. „ cap. ix., L 3,y&rmodo f » mundo. p. 495il. 6, M duobus fi duabus. I. 1. i3» II inumbram II umbra. p. 496, 1. II, II aliquando II aliquae. p. 498, 1. 29, II veniat II venit. p. 499i 1- 6, II optimum II opportunum. p. SOI, I. 15, II operationem II operationi. p. 502, 1. 5, II multiplicata fi multiplicatae. „ 1. 16. 11 dato If data. ,1 L 20, II quaecedat ff qua cedat. p. 503, 1- 4, II quiadese II quia se. . II 1- 7i 1, corpora II corpus. p. 504, L 22, ,1 proprie II primo. p. 505, l. 6, II in qua sit II in qua fit. p. 506, 1. 4, II in quo sit f » in quo fit. II 1. 12, II tenebrae If tenebnu II 1. I7i II possibilis II passibilis. 1, note (3) to be cancelled. p. 508, L 8, I, multipliciter read multiplex. II !• 3^1 11 trinas dimensiones If trinae dimensionis. p. 509. i- «i II materia ff materiae. 11 1. i7i II naturale If materiale. p. 510, I. 25, II recepit ff recipit. p. 511,1. II, II decimo II decimi. M 1. 30, If naturale If materiale. p. S12, 1. I3i II mixta ab eis ff mixta ex eis. p. 513,1-26, II manifestando ff manifeslandae. p. SH, 1. 3i II contrariam ff contrarium. p. 515, 1. 8, II relinquit f f relinquat. 1* i- 9i II quum ff quoniam. ,1 1* 23, II in foramine fi a foramine. „ 1. 30, II quod tenendum If quid tenendum. p. 516, 1. 15, II quomodocunque II quodcunque. p. 517, cap. i., L 9,yS?rdensationem ff condensationem. p. 518, I. 23, 24, propter generationem— in natura wrongly repeated. iS6 CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL, IL p. 518. i. »8. fin- debilitatem retui debilitationem. p. 5«9. 1. 4» quae .. quL .. K 6, debUitateni ,* debilitationem. p. 510, 1. II, aggregatur ., aggregetur. » 1. »ii similiter .t simul. p. S21, notc(i), a deorsum in sursum .» a sursum in deorsum. p. 5"» >• «3. natura .. materia. t> 1. 19* infiniU ,» finita. p. 5»3. 1- S. prius *, cum prius. p. 5*4, 1. 8. pluvia ,* pluma. >, I. 18, condusioni „ quaestioni. „ L 23, »8. e terra ,. a terra. P- 525, I. 8, 9, infinitae 1. infinita. p. 526, I. 26, instante „ instantL p. 5*7. 1. «3, in sensum ,, tnsecundam. p. 528. I, 28, manet „ movet. » i. 33. quare agentia «, quia agentia. p. 53«. I- 4. sol f, solis. p. 532, L 20, sit uniformitas ft fit uniformitas. »» 1- 31. 1, congregari. .. I. 36, incidentales ,1 incidentes. P- 533. 1- 34, primo II secundo. p. 535. note (2), I St line, omit p. 536, 1. 14, for super lineas read super lineas alias. ,. 1. 15, fortior „ fractio. „ L as. diversis „ ipsis. .. 1. 38, si a sit res ,, si a/ sit res. p. 538, 1. 30, concavum ex alia », concavum ex una parte, et convexum ex alia. P- 539. cap. iii., I..3 tfortA quern ,, ad quod. p. 540, 1. 8, omit dash after brevioris. ,. 1. »*. afUr quatuor angulis imert drcumstantibus conum. ,. 1. 36, 37 ,for simul si read simul cum hoc si. p. 541.1. 8, ., Et quum „ Et quoniam. „ L 22, ,, pyramidis ductae ,, pyramidis dictae. P- 543. 1. 9, ., volumus ,» voluimus. p. 544. cap, i.ri [. I, a/'/rrmultiplicatione insert ' et actione, „ 1. 6. for corrumpantur read corrumpuntur. p. 545. 1. *i, ,, ipsarum „ ipsorum. „ l.»6, »» ita habeat », itahabet. „ cap. ii., 1. 2,y^recedat ,» speaes recedat p. 546, 1. 14, for calor », talis. ». 1. *9. 1, suit ejusdem I* sunt ejusdem. CORRECTIONS AND EMENDATIONS, VOL. II 157 P- 547. 1. 8, for quare duo read quae duo. p. 548. >. 3. 5» 22,,, punim »» pure. }« 1. 15, t» recjuintur »» sequitur. »> >. 37t »t ejus productio )» sua productio. p. 549. 1. 9, >« quia f> unde quia. »> L16, >> unde area est res »» et hoc est unde est res. p. 550. 1. 20, >9 debiliutem »» debilitatam. »♦ L26, »» multitudinem )} multiplicationem. p. 55>. . 1. 28, >t vera >* bene. »> 1.29. )l animae »> aliqua. p. 55*1 ,1. 1, >» debilitatam *> debiliter. >> L 3, *> videtur i> vel. » L 4, f> et quod exit ») est quia existit )> L 5. »t debitae >> debilem. ib. f> transeunte »» transeunte extra. t) 1. 7, 8, >> vera ejus substantia f» natura ejus specifica. »» 1. 9. » lumen »» lunam. >» 1. 13, >t durant in sua substantia >} differunt in substantia specifica. »» 1.15, ■ ff aeris communis »i accidens commune. 8a Bridges lU ADDITIONAL NOTES. VOLUME I. p. xiii. 1. 6. They have been] This sentence should b^n : They have been collated with and in part recopied from those of a MS., etc. It should be added that fig. 47 is inaccurately drawn. p. xiv. 1. zz. These two MSS.] This should be : The unpublished parts of these two MSS. p. XV. 1. II. JuL and Tib. are spoken of in this Supplement as J. and T. Further remarks on these and other- MSS. of which use has been made, will be found in the Preface to this volume. p. xxxiiL 1. I. condemnation in IZ77] Doubt has been thrown on the con- demnation and imprisonment of Bacon on the ground that no earlier authority can be found for it than that of Antoninus. But the following extract from the Chronica xxiv Generalium Ordinis Minorum (Assisi MS. 3Z9, f. 109a), wbich I owe to the kindness of M. Paul Sabatier, the discoverer and editor of the earliest life of St. Francis, carries the authority at least a century liirther back than Antoninus. Hie Generalis frater Jeronimus de multorum fratrum consilio condempnavit et reprobavit doctrinam Rogerii Bachonis Anglici sacre theologie magbtri continentem aliquas novitates suspectas propter quas liiit idem Rogerius careen condempnatus precipiendo omnibus firatribus ut nuUus illam teneret sed ipsam vitaret ut per ordinem reprobatam ; super hoc etiam scripsit Domino Pape Nicholao prefato ut per eius auctoritatem doctrina ilia pericnlosa totaliter sopiretur. • Of this Chronica M. Sabatier remarks, ' Elle a M compost siirement dans la premiere moiti^ du XI V°^* si^le (puis continue jusqu'en 1374). ' Ce passage sur Roger Bacon (109 a) a toutes les allures d' un extrait des Chroniques officielles de Tordre, tenues sans cesse k jour (mais perdues pour cette ^poque) et constamment utilisees par le compilateur de la Chron. xxiv. Geiv' Scepticism as to Bacon's imprisonment has no basis but the absence of any complaint from him in the treatise (Compendium Theologiae) written after his release. He was then very old. Whethet religion or fear restrained him, we do not know ; but either would suffice to explain his silence. p. xciii. Analysis, chapter ii.] Abelard here printed by mistake for Adelard. p. xcviiL-ix. chapter xiv.] The chapter marked in the text xviii should foUow chapter xiii ; chapter xiv should be xv and xvi ; and the other chapters should follow ; the section ending with chapter xviL C£. revised text as printed in this Supplementary volume. p- 2. 1. 7. p- 2. 1. 8. p- 2. L 12. p- 2. 1. 14- ADDITIONAL NOTES, VOL, I 159 p. ci. Analysis of Part III. last line] add, (6) for conversion of the heathen, (7) resistance to the enemies of Christendom. (Cf. rev. text, pp. 120-5.) p. I. Opus Majus] The title Opus Majtis is not found in the work itself. But as the treatise is continually spoken of by this name in the Opus Tertium it is convenient to preserve it here. The heading here given to Pars Prima is from O. In V. there are no rubrics. In J. nearly all of those in Part I. have beoi destroyed ; we see however that the last of the four distinctiones began with cap. xii. (rev. text, p. 26}. O. numbers the chapters consecutively without reference to distinctiones. p. I. (note) epistolae praecedentis] It seems clear that the reference is not to the Pope's letter, but to the Opus MinuSy or as Bacon frequently calls it Opus secundum or secunda scriptura^ which as we learn from the opening sentences of the Opus Tertium was conveyed to the Pope by the same messenger who was charged with the Optis Majus, See O. T. p. 5, in which this work is spoken of as Introductaria Scriptura, Further on (O. T. p. 7) a long extract from it is given, in the course of which (O. T, p. 9) it is spoken of as kac epistola praeeunte, (See also notes to p. 11. 1. 2 and to p. 31.) p. 2. 1. 4. septimo Metaphysicae] Met vi. cap. 4. § i, 2. Seneca] De Benef. vii. i ; and Natur. Quaest. vil 32. in Hortensio] Acad. Prior, ii. 3, 7. secundo Metaphysicae] Met lib. i. (minor) cap. i § 2. Avicenna] Gundisalvi's translation of Avicenna's Metaphysics, made at Toledo in the 12th century, was printed at Venice in 1498. The passage cited will be found lib. ix. cap. 7. p. 4. cap. ii. 1. 6. libro secundo epistolarum] O. has secundo ; V. and J. rightly secundarum. The ret is to the 123rd letter (lib. xx. Ep. vi. ed. Haase). The quotation is slightly condensed. p. 6. 1. 4. in periculum ducit] This passage is corrected in the revised text. O. V. and J. all have crudelitate, but Adelard wrote credulitate. p. 6. 1. 5. aeternitate Dei] Thus O. ; but V. and J. have aetemitate mundi. The reference is probably to the work on this subject of Joannes Grammaticus Philoponus, an Alexandrian writer of the 7th century. In the Latin translation of it by Jean Mahot (Lyons 1557) there is a passage (lib. vii. cap. 2) which is perhaps the one here meant. p. 6. 1. 8. G)nsuetudo est] The passage will be found as indicated in the Venice edition of 1495 of Averroes* Commentary. In the edition of 1552 it has been shifted from the second book of the Physics into the first. p. 6. 1. 15. opposita principiorum] See Averr. Comm. Met. lib. ii., near the end. p. 6. L 18. Jerome's words are, Quae (veritas) et suorum paucitate contedta est et moltitudine hostium non terretur. p. 7. L 7. quarto Ethicorum] Eth. iV. cap. i § xo. note(i). Add; c£. Boetius De Arithmetica lib. i. cap. 20. De generatione numeri perfecti. p. 9. 1. 7. libro problematum] Sectio xxviii. i. p. 9. L 8. lomo Ethicorum] Eth. x. 9 § 5. p. 9. L II. Et Sallustius] Bell. Jugurth. cap. 90. i6o ADDITIONAL NOTES, VOL, L p. 9. 4. 15. multitudo semelmpta] M. Ann. Sen. Excerpt. Controv. lib. iii. Controv. 8. p. 10. note (2), primo libro Topiconim] Top. lib. i. cap. 1 f 7 (not cap. 2 as in text). p. 1 1. L 2. in omnem eventum] Here V. adds, ut suo loco magis explicabitur. In place of these words, J. has, ut in epistola praeennte notavL Cf. Dr. Gasquet's ' Unpublished fragment ' (Eng. Hbt. Review, July 1897, pp. 497-S. The passage here referred to is on p. 505)^ p. II. L 13. secundo Topiconim] Top. lib. ii. cap. 2 f 5. p. 12. L 6. de copia verborum] From the collection of Seneca's aphorisms usually called De Moralibusj(Ko. 23 ed. Haase). Seneca has dimiserit for deriserit. p. 12. 1. II. Augustinus praecipit] De baptismo contra Donatistas iii. cap. 8. p. 12. 1. 29. regratiatur] Met. i. cap. 3 § i, 2. p. 13. Addition to note (i). Here, as in other references to the Nat Quaest. of Seneca, it appears that ia Bacon's copy the books were not arranged as in the text now received. p. 13. cap. vi. 1. 6. secundo Ethicorum] Eth. iL 6 f 14. p. 13. 1. 24. dicit in prologo] This should be dicit Priscianus. The word is omitted in O. and illegibly written in J. but clear enough in V. In Proem, vol. maj. Priscian speaks of the mistake made by Latin grammarians in imitating the £Eiultsoftheolderof their Greek predecessors, neglecting the younger and more vigorous. p. 14. 1. 6. lumis inexpressam] Cf. De Caelo L 10. The reading is that of O. V. has virtus expressam, which is unintelligible. In J. the words are destroyed. p. 14. 1. 7. quadraturam circuli] Met. i. 2 f 12. Aristotle died thirty 'five years before the birth of Archimedes, who dealt with the problem conclusively. p. 14. 1. 23. omne peccatum] In the 7th chapter of the ninth book of his Metaphysics, Avicenna niaintains that the soul after death will gradually become purified from sin : ex quo sequitur ut poena quae debetur huic non sit perennis sed removeatur et deleatur paulatim, quousque purificata anima perveniat ad felicitatem sibi propriam. p. 15. 1. 21. quamvis auctoritatis] Lib. Hebraic Quaest. in Genesim (vol. iii. col. 99S-9 ed. Migne). p. 16. 1. 6. se magis ye^] Eth. L 6 f i. p. 16. 1. II. Boetius] *De disciplina Scholarium cap. 5. This quotation is omitted in V. but given by jf* and O. p. 16. 1. 24. de Trinitate] Aug. vol. viii. col. 869 (ed. Migne). Augustine's words are : In istis [meis litteris] quod certum non habebas nisi certum intellexeris noli firmiter retinere. p. 18. 1. 21. cum omnis homo] Eth. iv. i § 20. p. 18. 1. 23. nemo sibi soli] Senec. £p. 94 (lib. xv. £p. 2, § 54 ed. Haase) secundo should be secundarum, as on p. 4. Seneca has dementiam : changed by J. V. and O. to sententiam. p. 19. 1. 3. Nata enim nobis] Nat. Auscult. i. i § 2. p. 19. 1. 32. post mortem famosi] The story is told by Johannes Diaconus in the life of Gregory commonly prefixed to his works (vol. i. col. 221-2, ed. Migne). ADDITIONAL NOTES, VOL, L i6i Johannes Diaconus lived late in the 9th century. There is no contemporary authority for the statement. p. 20. 1. 2 1 . Parisius] The text should be, Parisius diu fuit contradictum naturali philosophiae et metaphysicae Aristotelis per Avicennam et Averroem expositis. The decree of the Gxincil of Paris on this subject will be found in Jourdaln, pp. 189-90. It enacted that the body of Amaury of Rennes should be disinterred and thrown ii\to unconsecrated ground : that a long list of clergymen should be degraded, imprisoned, or handed over to the secular arm ; that the works of David of Dinant should be burnt; nee libri Aristotelis de naturali philosophia nee commenta legantur Parisius publico vel secreto. In 12 15 Robert de Cour9on, papal legate, renewed the prohibition, expressly including the Metaphysics. In 123 1 a bull of Gregory IX. modified this decision. The prohibited books were not to be used ' quousque examinati fuerint et ab omni errorum suspicione purgati.' p. 21. 1. 7. infnictuosa] J. and O., infrunita : V., infinita. p. 21. 1. 13. ut prius] p. 2. p. 22. 1. 22. et ipse] After singulis eorum V. has quorum quatuor, which is unintelligible. The reading in the text is that of O. In J. the passage is destroyed. What Bacon seems to have meant is, < He is a match for all of them in some things : in some points more than a match.* p. 24. L 5. omnis sapientis] Here V. supplies words (see revised text, p. 25) which are not very intelligible. In J. they are nearly erased. p. 24. L II. verisimile non esset] Here V. adds et sententiandis ignorantia foedaretur. J. is imperfect, but ignorantia foedaret can be deciphered. Sen- tentiam should probably be supplied. p. 24. 1. 12. de virtutibus] Cf. Sen. De remediis fortuitorum, cap. 7. p. 24. 1. 19. Gipitulum xiL] Here J. has the following rubric, the first that has been preserved : Distinctio quarta in qua ostenduntur causae quare sancti et {Hrimitiva ecclesia non habuerunt usum scientiarum magnarum quae tunc {sic) locum non habent modo ut vitemus artium sapientialium magnalia licet vulgus hoc fociat all^ans quod sancti doctores et ecclesia primitiva his non utebantur. The substitution of tamen for tunc would make this intelligible. Cf. rev. text, p. 26. p. 25. 1. 32. cum enim Hieronymus] For this correspondence see Aug. vol. iL (ed. Migne) £p. Ixvii., Ixviii. and Ixxiii. p. 26. cap. xiiL 1. 19. De Civitate Dei] lib. viii. cap. 12. p. 27. L 6. declinassent] Note the passage here supplied by V. (rev. text, pp. 28, 29), in which Bacon's disr^;ard for formal logic is illustrated. (Cf. vol. iL p. 81, and O. T. cap. 28.) p. 27. 1. 32. Boetius] V. has (revised text, p. 29 ) for pauca de aliis, pauca Naturalia et aliquid de metaphysicalibus. Boethius is stated in a letter written to him by Theodoric, preserved in Cassiodorus, to have translated many. Greek scientific works, notably those of Euclid, Archimedes and Ptolemy. Among the anthon mentioned in this letter is Aristoteles logicus. Of Aristotle's Physics and Metaphysics there is no mention ; and certainly nothing was known of Aristotle in Christian Europe during the nth and 12th centuries, except the aliqua logicalia of which Bacon speaks. The pauca naturaKa et aliquid de metaphysicalibus may possibly be attributed to a Dominican who bore the name of Boetius. (See Jouidain pp. 52-58.) i62 ADDITIONAL NOTES, VOL, L p. 28. 1. 3. de doctrina Christiana] lib. ii. cap. xi. p.- z8. 1. 6. per Ambrosium] Ep. ad G>loss. cap. ii. v. 8, 9. p. 28. L 8. per Rabanum] Rabanus, a pupil of Akniin, became in 817 abbot of Fulda, d. 856. What work is here referred to is uncertain. But cf. De Clericomm institutione lib. iii. cap. 16-26. p. 29. 1. 5. in fine Ethicorum] Eth. x. 9 § 22. p. 30. L 29. . Magister] This should be Magistri ; viz., Petrus Lombardus and Petrus Comestor. See note voL L p. 194. p. 31. 1. 4. duos libros logicae] That is, the theoretical parts of Rhetoric and Poetic See O. T. cap. Ixxy., also p. 71 and pp. 100-102 of vol i. of this work. p. 31. Capitulum xvL] This chapter is omitted by J. and V. It is contained however in a tract by Bacon found by Dr. Gasquet in the same volume as V. (Vat 4086, if. 75-82), and published by hun in the Engl. Historical Review (Juty 1897). Dr. Gasquet, while at first of opinion that this tract was a fragment of the Opus Minus, arrived finally at the opinion that it was an independent summary or introduction written expressly for the Opus Majus, and distinct alike' from the Opus Minus and the Opus Tertium. I cani^t but think that the first of those views is the better founded. That the Opus Majus was accompanied by an epistola praecedens is certain. But Bacon's words in the beginning of Opus Tertium seem to show that the whole of the Opus Minus or Opus Secundum (two titles repeatedly used in the Opus Tertium as identical) was regarded by him as forming this preliminary lefter. After a brief reference to Opus Majus, he speaks (O. T. p. 5) of the necessity of an opuscule which should indicate the general purport of the principal work. Vehit intro- ductoriam vohii secundam parare scripturam. On p. 7 (of O. T.) he goes on to say, Primo igitur in Opere secundo sub his verbis incepi perorare, Cum tantae reverentiae dignitas etc. What follows in O. T., quoted from Opus Secundum or Minus, is almost identical for nearly six pages with the opening part of Dr. Gasquet's fragment. It seems therefore that in any edition of Bacon's complete works this tract should take its place as an addition or rather prefix to the fragment of the Opus Minus edited by Brewer. The Opus Minus is expressly designated by Bacon himself, in the citation from it given in O. T., as epistola praeeuns. In hac epistola praeeunte philosophorum sententias securius allegabo (O. T. p. 9). . In any case the fragment discovered by Dr. Gasquet is of great interest. And though nearly all that it contains has been repeated in the Opus Tertium, there is a sentence in it which throws a new light on Bacon's method of composition, and which may help to explain many of the perplexities which confront his editors. Sentiens tneam imbecillitatem nihil scribo difficile quod non trtknseat usque ad quartum vel quintum exemplar antequam habeo quod intendo, V. and J. repre- sent perhaps two'of these preliminary drafts ; J. differing materially from V., and containing much (e.g.^ pp. 120-5 o^ i^^^* ^^xt) that V. omits. There are grounds for thinking that O., with all its imperfections and omissions, was copied from a more finished draft than either J. or V. ; and this may perhaps account for the transposition of chapter xvi. , which in any case fits the place assigned to it in the text. p. 3^ Pars secunda] The heading in the text is that of O. In the margin V. ADDITIONAL NOTES, VOL, I 163 has secunda distinctia In J. fol. 83, on which this part began, is nearly destroyed. See rev. text, p. 36. P* 33* 1* 7* virtutem] quarum has been omitted before virtutem. . p. 33. 1. 8. una tanien] This should be as in V., aut melius una est tantum. p. 34. 11. 3, 4. si venim est] De doctr. Christiana, ii. 42. Neither in O. nor in V. is the passage correctly qiioted. Augustine wrote, quicquid homo extra didicerit, si noxium est, ibi damnatur ; si utile est, ibi invenitur. p. 34. 1. 8. ad Colossenses] col. 427 of Ambrose's Commentary on this £{HStle (ed. Migne). The quotation is very freely condensed from the originaL From this point onwards throughout part ii. the omissions in O., as compared vdth v., and, where possible, with J., become frequent and copious, as will be seen by reference to the revised text (hereafter noted as r. t). p. 34. Cap. ii.] Rubric preserved in J. : Capitulum secundum in quo ostenditur propositum descendendo ad jus canonicum. CC r. t. p. 37. p. 34. L 24. non possumus dicere theologiam] This reading of O. is unintel- ligible. J. is wholly wanting. In V. we have, non possumus dicere non theologiam et sdentiam juris canonici et philosophiam. If esse be supplied after theohfgiamy the sense becomes more clear. The three are inseparable parts of one whole. p. 35. Cap. iii.] Here the rubric is preserved in J. Capitulum tertium in quo ostenditur propositum descendendo ad philosophiam ; et hoc per Sententias beati Augustini principaliter. V. in. this chapter has twice the number of words that are in O. ; and the. excess continues, though not in the same proportion, throughout this part It will be noted however that O. loses little of the meaning : and as Bacon frequently tells us how he detested horribilis prolixitas^ it is not impossible that at least part of this condensation may have taken place by his orders, in his final draft. (CI r. t. p. 39. ) p. 36. 1. 7. sicut Aegyptii] August., de Doct. Christ., lib. ii. cap. 28. p. 36. 1. 22. artium autem ceterarum] Ibid. cap. 25. CI also cap. 39, 40. p. 36. 1. 35. dicit Cassiodorus] Cf. p. 177, where this quotation is repeated. For an account of Cassiodorus' (or Cassiodorius') encyclopedic work, De ctrUbus ac disciplinis liberalium iiterarum, see Cantor, vol. i. pp. 481-4. See Migne, vol. 70, coL 1203-4. p. 37. 1. 12. si scripturas] See Jerome's £p. Ixx. (sometimes numbered Ixxxiv.) addressed. Ad magnum oratorem urbis Romae. The quotation is given at much greater length in V. and J. than in O. - p. 37. 1. 21. Solomonem] Beda, de templo Salomonis, cap. 2. p. 38. 1. 15. impotens] This should be, in potentia. p. 39. 1. 32. soli Deo] Note the passage inserted from V. in r. t. p. 46. P* 39* 1* 35* ^t doctrinam] Here O. omits a yet longer passage, in which the view that the intellectus agens is not pars animae is reinforced. The passage is not transcribed correctly in V., and is erased in J. But the meaning is fairly clear, if in the sentence beginning Now si una pars ejus^ quod he omitted before forma corporis^ differentia or diffinitio be substituted for differre^ and pro aetu for per actum, p. 40. 1. 5. declarant] Here O. omits a long and interesting passage, in- cluding the reference to William of Auvergne, Grosseteste and Adam Marsh, i64 ADDITIONAL NOTES, VOL. L given in O. T., cap. 23. In V. most of this b given ; omitting however Adam's keen rejoinder to captious questioners. Quando per tentationem et derisionem aliqui Minores praesumptuosi quaesivenint a fratre Adam, Quid est intellectus agens ? respondit, Corvus Eliae : volens per hoc dicere quod fiiit Deus vel angehis. Sed nohiit exprimere, quia tentando et non propter sapientiam quaesiverunt. p. 40. L II. istud est £Eilsum] (Addition to note i.) Nevertheless, neither of the above errors is to be found in the Latin version of Aristotle printed with Averroes' G>mmentary in Venice, 1495. This edition includes the Physics, De Caek>, De Anima, and Meteorologica. ' Oi the first three, two versions of Aristotle are given. One of these is made directly from the Greek, and corresponds to the extracts numbered vii., x., xix. in Jourdain (pp. 405-18). The other version is from the Arabic, corresponding to extracts v. and viiL of Jourdain. Of the Meteorologica, only the Greco-Latin version is given. This is probably that made by William of Moerbeka for Thomas Aquinas. In this version Aristotle's remark about the lunar rainbow is correctly translated : In annis quinquaginta bis comperimus solum. In the passage from de Caelo of which Bacon speaks, both the Greco-Latin and the Aiabico-Latin version are substantially accurate. The version used by Albertus Magnus was also Aiabico-Latin, but by another translator, perhaps Michael Scotus. If we refer to his Commentary on the Meteorologica, we shall find the error which Bacon denounces ; and it will be seen that Albert had also rejected it. Albert observes, Dicit enim (Aristoteles) quod non videtur iris lunae in quinquaginta annis nisi bis. But trustworthy observers, he says, liad seen it twice in the same year. He himself had seen j^ lunar rainbow when the moon was in the south and not quite fiiU. He adds, Puto ego quod istud Aristoteles redtaverit ex opinionibus aliorum, et non ex' veritate demonstrationis vel experimentL Vincent of Beauvais and Bartholomew, the two principal encylopedists of the 13th century, perpetuate the error without the correction. (See Albert., Meteor., lib. iii. Tract 4. cap. 11 ed. Boignet, 1891 ; Bartholom., De Proprietatibus, lib. xL cap. 5, and Vincent. Belluac. Speculum Naturale, lib. iv. cap. 79). In O. T. cap. 23 Bacon admits the existence of other translations : aliae translationes habent aliter. (Cf. r. t. P- 47-) p. 40. 1. 2o. secundo Physicorum] Nat. Auscult., lib. ii. cap. i. p. 41. 1. 10. soli Deo] Cf. Aug. in Joannis Evang., tractat. 23. p. 4^. Cap. vi. I. 8. Philosophia quid est] Tusc disp., i. 26. p. 41. Cap. vi. 1. 12. Socrates] De Civ. Dei, viii. 3. p. 43. Cap. viii. 1. 24. ignorasse] O. omits here a reference to Averroes' criticism of Avicenna, who had attacked the explanation of the rainbow put for- ward by the Peripatetics, while, as Averroes says, knowing nothing of the matter himself. (See Averroes* Comm., f. 379 b and c, Venice, 1495.) See r. t p. 5*. p. 43. Cap. viii. 1. 26. imponit necessitatem] Nat. Auscult., ii. 3 § 3. p. 44. cap. ix| Distinctio finalis] The reference to ' the MSS.' is to D. and O. only. In J. this, as well as all prex-ious notices of distifuHones in Part iL, is destroyed. Further on, however, p. 56, the chapter beginning Ex his sequitur is marked in J. as tertia distinctio ; (wrongly printed in the text as quarta). p. 45. 1. 26. Josephus] Antiq. Jud., i. 3 § 9. The second reference is to viii. »§$. ADDITIONAL NOTES, VOL, I 165 p. 46. 1. 8. partem] Error for principiam. See Averroes (Venice, 1495), f. 166 b. p. 46. 1. 14. V. supplies the hiatus indicated in the note : qui philosophi vocabantur. p. 46. 1. 17. primi philosophantes] Cf. Metaph., i. i § 11 and xiiL 4 § 4. p. 46. 1. 29. artes magicas] De Civ. Dei, xxi. 14. p. 46. L 32. speculum historiale] Part of the Speailum quadruplex of Vincent of Beauvais : the other sections being, doctriftale^ ftaturaJe^ attd moraie. Vincent died 1256. p. 47. 11. 4,9, 20. iilia Machi] It is regrettable that Jebb's mistake of writing Machus for Inachus should have been repeated in the text. p. 47. 1. 14. Isidorus] EtymoL, lib. viii. 11 § 74. Cf. note on p. 178. The Etymologiae (otherwise called Ori^nes) occupy col. 9-728 of Migne*s 82»<* volume. p. 47. 1. 23. Solinus] See note on p. 143. Cf. p. 52 B. of ed. of 1554. p. 48. 1. II. tertio libro] Et}'mol. lib. iii. 25 § i. p. 48. 1. 13. quinto libro] Etymol. v. 38 § 9. p. 48. L 21. philosophus Aegypti] De Civ. Dei, viii. 23. This chapter contains a long quotation from Apuleius' translation of the dialogue Hermetis Aesculapio. p. 49. Cap. X. L 4. juniori] Erratum for minore. Ci Beda, De Temporibus, cap. 19. This was the earlier, the shorter, and the more elementary of his two chronological works. The second and in every way more important work is De Temporum Ratione. p. 49. 1. 15. celebrantur] De Civ. Dei, xviii. 13 (the footnote here refers not to the Cottonian MS. but to Jebb*s ed.). p. 49. 1. 25. ut Solinus scribit] p. 7 B (ed. citat). p. 50. 1. I. filius Latonae] De Civ. Dei, xviii. 13. Ct Isid., £t3n:noL iv. 4. p. 50. L 3. Hieronymus] Epist. 53. Jerome is speaking here not of Apollo, but of ApoUonius. p. 50. 1. 13. Nicostrates] Sic O. and V. It should be Nicostrate. p. 50. 1. 24. multi auctores] De Civ. Dei, xviii. 23. p. 50. 1. 33. Abdon] V. Jabdon. J. gives the right reading Labdon. Cf. De Civ. Dei, xviii. 19. p. $!• !• 4. Thales] De Civ. Dei, xviii. 24. p. 51. Cap. xi. L 24. TuUium] Tusc. Disp. i. 16. p. 52. L 3. Tarquinius] Bede, de temp, ratione, vol. i. col. 537 (Migne). p. 52. 1. 10. Syro] sic V. O. has Ciro. Syrio is apparently meant p. 52. 1. 13. Isidorus] EtymoL i. 42. P* 53* 1* 7* secundum Isidorum] EtymoL viii. 6. p. 53. 1. 21. sub Sogdiano] De Temp. rat. coL 539-40 (Migne). p. 53. 1. 32. contra Rufinum] Jerome voL iu col. 486-7 (Migne). p. 54. L 6. scribit Tullius] De finibus v. 29. p. 54. Cap. xiii. L 6. auditor Platonis] Bede vol. i. col. 539-40 (Migne). p. 54. „ L 10. libro Censorini] De die natali cap. 14. p. 55. L 4. Plinius narrat] Nat. Hist. viii. 16. CL Comp. Studii (Brewer) p. 473. i66 ADDITIONAL NOTES, VOL. I p. 55. L 26. Michael Scoti] For an account of Scotus' life and work, see Jourdainpp. 124-134. Bacon's expression, appamit deferens partes aliquas etc. , is curious. In Compend. Studii (IBlrewer p. 472), Bacon says that though Michael claimed these translations as his own, they were really made by a Jew named Andrew. In any case some of them, perhaps all, were very bad. Albertus Magnus confirms Bacon's un£sivourable judgment In his Comment on Arist. Meteor, he says, (lib. iii. tract iv. cap. 26) Michael Scotus . . . in rei veritate nescivit naturas, nee bene intellexit libros Aristotelis. Cf. voL ii. p. S5 \,noU)> Whether Scotus deserved the place allotted to him by Dante is another question. p. 56. 1. 8. assephae] Kitab alch^ift, according to Jourdatn's transliteration (p. 388). p. 56. cap. xiv. It ¥dll be seen that in the revised text the last chapter of Part ii. (cap. xviii.) is here inserted, (p. 67, r. t). Further, the present chapter is divided into two; the division taking place (p. 58 1. 11) Et similiter etc. The present chapter, therefore, becomes cap. xv. and cap. xvi. ; cap. xv. becomes cap. xvii. ; cap. xvi. cap. xviii. ; cap. xvii., which ends part ii., becomes cap. xix. p. 57. 1. 10. Boetius] De disciplina scholarium cap. v. f>. 57. L 22. nam ut in Moralibus] Much of this paragraph is repeated in the first division of Fart vii. C£ vol. ii. pp. 228-30. In the Metaphysics of Avicenna, especially in the ninth and tenth books, much is said of fiiture rewards and punishments, and of other doctrines here mentioned. The final chapter of lib. X. is headed De eligendo successore et de summo sacerdote et de artibus et moribus. Of such a man, when endowed iijrith intellectual and moral virtue, he says, fortasse fiet deus humanus quem licet adorare post Dcum, quia ipse rex terreni mundi est et est vicarius Dei in illo. (See however note 2 on p. 228, and note 2 on p. 230 of vol. iL) This version of Avicenna's Metaphysics, Venice 1498, is described in the colophon as optinu castigata by two theologians ; who were perhaps inclined to strain his language into accordance with Christian doctrine. f>. 58. 1. 13. In testamento Patriarcharum] Matthew Paris (ad. ann. 1252) mentions the discovery' of this work at Athens by John of Basingstoke, and its translation from the Greek by Grosseteste. {Et should be supplied in the text after Patriarchajrum.) See Migne Patrol. Graeca, vol. xi. col. 1026-1159. p. 58. 1. 26. multum fundatur] De Civ. Dei, xviiL 38. Cf. xv. 23. The reference is wrongly given both in O. and V. p. 59. 1. I. recitat verba Esaiae] Avicenn. Metaph. x. 2. p. 60. 1. 5. imputato] erratum for impurato. p. 60. 1. 13. metrice] See 8th book of Sibylline poems (ed. Aloisius Rzach Prague, 1891). As St Augustine explains (De Qv. Dei, xviii. 23), the initial letters of the Greek lines, when fully written, form the words ^qo'oi^f XpcM'r^f Bcov v/^f 9wt^^^ condensed, by again taking the initial letters, into the word ix^r ; in quo nomine raystice intelligitur Christus, eo quod in hujus mortalitatis abysso velut in aquarum profunditate vivus, hoc est sine peccato, esse potuerit St. Augustine gives an avowedly fiulty rendering of the Greek verses into Latin. And, moreover, the version is here quoted by Bacon in a mutilated form destroy- ing the acrostich. p» 62. cap. xvii.] In the revised text this chapter is cap. xix., and closes Part ii. (p 76, r. t) ADDITIONAL NOTES, VOL, L 167 p. 62. Cap. xvii. 1. 3. eis quae sant ad finem] Nat. Auscult ii. 8. p. 64. cap. xviii.] This in the revised text is cap. xiv. p. 65. L 4. primo antiquitatum] Antiq. Jud. i. 319. p. 65. 1. 15. per fecit omnino] Antiq. Jud. viii. 2 § 5. p. 66. note i] The expression * all the MSS. ' is true only of O., and of those primarily or secondarily derived from it (D. and the copy of D. in the Gale MS. of Trin. Coll. Camb. ) V. omits all headings. J. divides this section into three distinctions. The first has five chapters : the second, beginning on p. %\, 1. 27, has six; the third (p. 92. I 5) has four. (Cfl r. t. pp. 80, loi, 115.) ¥^th the whole of this section should be compared pp. 331-359 of O. Min. ; cap. lx.<-lxiii of O. T. ; and Compendium Studii, cap. vi.~xil ; all in Brewer's ed. of Opera Inedita. p. 67. 1. 4. Si ad verbum] Jerome £p. IviL (ad Pammachium). The quotation ends (1. 9) with vix loquentem. p. 67. L 23. libro vegetabilium] I. 17. ed. Meyer (Lips. 1841). The treatise ircpl 0vTdy (quoted vol. i. p. 133 and voL ii. p. 234) is a Renascence translation into Greek of the Latin version made by Alfredus firom the Arabic. Nicolaus Damascenus was the author : Isaac ben Honain the Arabic translator. p. 69. 1. 17. Spuria vitulamina] De Doct Christ, ii. 12. p. 69. 1. 22. Nam quod] Jerome, Comment, in Isaiam, cap. 19. p. 69. 1. 23. saginali] Err. of O. for originali. p. 69. L 34. adveniens formidat initium] This reading of O. should be changed to advenientem formidat inimicum (V. and J.). C£,p. 83 of r. t. p. 70. 1. 3. Quarta causa] cap. ii. (of first Distinct) in J., cap. iL V. p. 73. 1. 9. Quinta ratio] cap. iii. J. and V. p. 73. 1. 25. prologo Danielis] Jerome's prologue to his Comment on Daniel does not contain any allusion to Chaldaean. But cf. Comment, cm Dan. iv. 3. p. 74. 1. 4. caelis] After caelis supply the words (omitted in O. but supplied in V. and J.) dicit Hebraeus, Samaim, Chaldaeus Samaa. p. 74. 1. 25. non solum in primo] Primo wrongly printed for principio. p. 74. 1. 14. et seq.] The following points need notice. In V. and J, the Hebrew letters are in the upper line, the Roman letters in the lowest line. Two forms of mem are given, spoken of as uverte and close. Two forms of nun and of tzadik^ called respectively torte and tireite. Two forms of ^, Farther, tzadik precedes/^. (See p. 90, r. t) p. 75. L 22. dabo] Here follows a passage written in Hebrew, and again in Chaldaean. But in J. it was so inaccurately transcribed that it was omitted firom the printed text In the revised text an exact copy of V. has been given, as will be seen in the facsimiles from ff. 15, 16 of V. contained in this volume. Dr. S. A. Hirsch, in his important article in the /ewisA Qttarierfy /Review for October 1S99, *' Early English Hebraists : Roger Bacon and his predecessors," has referred at length to this passage, and to that given in p. 83 (p. 103 of r. t). I am indebted to his kindness for the following note : " The vocalization in' the Hebrew quotations is altogether faulty. It appears that the writer inserted the points, not firom a written copy, but in accordance with the sounds the trans- literation attributed to them. Hence - for % the transliteration of either being a ; - for V, transliteration : ^ ; c^ for Ir, transliteration : s,*' etc i68 ADDITIONAL NOTES, VOL. L p. 76. L 20. obviaret] This should be obviavit, to be followed in the next line by dixit (distaret is inserted by mistake). p. 77. 1. 16. Sexta ratio] This is the beginning of Cap. iv. in J. and V. It should be compared with Op. Minus pp. 334-349. p. 77. 1. 30. contra Faustum] xL cap. 2. The quotation is freely condensed from the original. p. 78. L 1 1, ad Frecellam] Jerome Ep. 106 (Migne). p. 78. L 15. ad Damascenum] Sic O. ;^but Damasum (V. J.) is meant p. 78. 1. 30. fecerunt statuta] In Chartularium Universitatis Parisiensis (Denifle et Chatelain 1889), there is a record of a chapter of Dominicans held in Paris.in 1236, which made the following order: Volumus et mandamus ut secundum correctionem quam faciunt fratres quibus hoc injungitur in provincia Frandae aliae bibliae ordinis corrigantur et punctentur. Another Dominican chapter held in 1256 ordered as follows : Item correctionem bibliothecae (err. for bibliae) Senon- ensem non approbamus ; nee volumus quod illi correctioni fratres aliquatenus innitantur. There was another Correctio Parisiensis Cardinalis Hugonis: and yet another of the Dominicans. p. 79. L 6. ad PauUnum] £p. 53, which contains brief remarks on each book of the Bible. The prologue to Jerome's commentary on Ecclesiastes is addressed to Paula and Eustochium ; that to the commentary on Jeremiah to Eusebius. p. 79. 1. 23. quod generaliter] Isidorus de ecclesiasticis officiis L 12 § 8. p. 79. L 36. negationem] The lacuna here indicated is filled up in revised text (p. 98). p. 80. 1. II. viginti] Jerome's version and comment is : etvendiderunt Joseph Ismaelitb viginti aureis. Pro aureis in Hebraeo argenteis habet Neque enim viliori metallo Dominus venumdari debuit quam Joseph. p. 80. L 12. In Psalterio] Jerome Breviar. ad Psalmos. vii. 949 (Migne). p. 80. L 34. hares] Jerome iv. 237 (Migne) cf. iv. 287. p. 81. 1. 3. Ananeel] Jerome iv. 886. p. 81. I 5. in Hebraeo] In revised text here follows a paragraph, omitted by O.y.as to errors connected with mode of writing diphthongs. Note the expression, modemi non scribunt per diphthongum (p. 100, r. t). p. 81. L 16. horam] J. has horam, instead of horan. The error is repeated in them. col. 1163. p. 200. 1. 34. Bede De Temporum Ratk>ne cap. xi. (col. 342, ed. Migne) ; some words are omitted by Bacon in this quotation. p. 201. 1. 37. after facere cibaria, J. V. O. have as foUoMrs (om. in P.) : in die Jovis pro die Veneris et die Sabbati, quod esset grave et tediosum et maxime in calida regione et in calido tempore sicut est terra Hebraeorum. Iterum si aliquis esset mortuus in die Jovis, non sepeliretur usque ad diem Dominicam, quod non esset tolerabile in terra ilia. Si vero die Veneris indperet annus, tunc decima dies esset dies Dominica, et tunc eadem inconvenientia nunc dicta sequeretur, quia non est vis sive decima dies praecedat S&bbatum sive sequatur. Quapropter oportet sciri bene tabulam et caetertr ei anqexa si quis vult habere legis intellectum. p. 202. 1. 3. propter rerum magnitudiaem] Cf. the corresponding passage in O. T. cap. Ivii. p. 206. 1. 7. si revolvamus] Petr. Comest. col. 1616 (Migne). The latter part of the quotation somewhat modified. p. 208. L 17. Quatenus] J. and V. omit this passage, and all that follows (including the table) as iax as p.. 210. 1. 16. It is given by P. O. T. and L. Note the fact mentioned on p. 209, that the tables were constructed for the meridian of Novara ; probably by Campano. Cf. voL ii. p. 365 (note). p. 211. IL 9 and 14. Cf. Pet. Comest. col. ii7i-2(ed. Migne) ; where how- ever nothing is said against the sphericity of these ornaments. The word printed pomeas in the text, and pumeas in O., should hepumeus as in J. and P. It is the plural of the old French word pome/ ot puffteL See quotations given in Fr. Godefroy's Dictionnaire de I'Ancienne Langue Fran9aise. . p. 212. 1. 15. All the MSS. (J. V. P. O.) have repeririaher vitiomm. This seems to teq^itt potest or some such word. p. 212. L 28. Quare] is an emendation of quod, which is the reading of the MSS. p. 213. L 8. Finem] emendation of finis, which is the reading of the MSS. p. 214. 1. 10. tripliciter] i.e, (i) by incident rays ; (2) by reflected rays ; (3) by the action of the ck>ud as a lens, resulting in convergence of rays to a focus. p. 214. 1. 28. J. P. O. have medium interstitium aeris. V. om. medium. p. 215. 1. 10. nullos] It is difficult to see what is meant by nuHos here as opposed to rectos. Bacon refers apparently to the absence of any angle (privatio anguli) between the incident and the reflected ray. p. 221. 11. 29, 30. ccc cumis] Pet. Comest. (col. 1157, Migne) says tulitque trecentos currus proprios et trecentos ab Aegyptiis. p. 222. L 4. de antiqua translatione] Pet Comest. (Migne, coL 11 90) says. Alia translatio habet viginti tria millia. p. 223. L 7* libro de Trinitate] Richard of Saint Victor, of Scotch or Irish 174 ADDITIONAL NOTES, VOL, L nationality, was prior of the abbey of Saint Victor 1 162-1 173. His treatise is in Migne's collection. In lib. iii. cap. 14 he shows diat there must be two persons for perfect happiness : three for perfect love. Mere duplication of the single person is not enough. Summus ille benignitatis gradus in divinitate locum non haberet si in ilia personarum pluralitate tertia persona deesset ; et certe in sola geminatione personae non esset cui posset quivis duorum praedpuas jucunditatis suae delicias communicare. The discussion of the three proportions spoken of in the text will be found lib. v. cap. 14. / p. SS4. L 21. Averroes consentit] See f. 215b of ed. of 1495 (Venice). He represents the degree as 60 miles. p. 131. 1. 29. et hoc instrumentum] ^th these words the MS. J. stops short ; continuing with Musicalia, on last line of p. 236. p. 234. 1. 8. tota superficies solis] This calculation of the circumference and of the surfece of the sun is in hopeless dtaaccordance with the data given. Assuming the sun's diameter to be 35941, this sum has been multiplied by three with addition not septinuu partis^ but tertiae partis^ to get 11 9803 as the circum- ference. [The MSS. V. P. O. T. all have tertiae, an error which is not committed in the other analogous calculations.] Next, the multiplication of the figures representing diameter and circumference yields no such result as is given in the text, but one seventy times less.' The calculations on pp. 226, 227 will be found to be accurate, assuming the data finom which Bacon starts. p. 240. 1. 13.* in libris magids] Here J. has a remarkable variant : in libro magioo cujus titulus insanns est, scilicet, Theoria artis magicae, quam plnres mutaverunt in librum de Radiis, quia auctor illius libri multa praedara praemiUit de radiorum multiplicatione quae physica sunt, ut magis alliciat animos legentium ad venenum felsitatis quod prindpaUter intendit. Alliciat refers to libro magico. The book had assumed the title of an innocent work of Bacon on a scientific subject (MuUiplicaHo specierum^ otherwise Tractaius de Radiis) in order to con- ceal its pemidous tendency. QL voL iL pp. 407-8 (note) and O. T. p. 227. p. 241. L 7. damnant] \y^th this word the MS. J. terminates. p. 269. note 2. L 3. For Cottonian MS. JuL should be read Cottonian MS. Tib. It should be added that this discussion of the Calendar is not contained in the portkm of Tib. C. v. which contains Fkrt IV. of Opus Majus, but in the MS. of Opus Tertium bound up in the same volume. C£ Cx)tt Tib. C v. fifl 4ob-4 jb. The' Lambeth MS. of part IV. also omits the sectbn on the Calendar. It is contained however in V. and in P. p. 274. 1. 21-25. Et quoniam— Aprilis] This passage is omitted in V. and P. The authority for it therefore is Op. Tert as indicated in the above note. p. 276. L I, 2. quia — ^horae] Omitted in V. and P. p. 278. L 28. dies 6940] Both V. and P. have here the same error, 69340. There is a similar agreement in error on 1. 36 ; XL. for quatuor. It may be said generally tliht in this section on the Calendar, V. and P.- are in very dose agreement p. 281. 1. 22-30. Et sicut— veritatem] Omitted in V. and P. It will Ise found in Tib. £ 42, b. p. 284. 1. 16. lapide selenite] Bede, De.Temp. Rat col. 482. p. 288. 1. 10. caeli] O. has caelestis, et coni isti sunt diversion natura et ADDITIONAL NOTES, VOL. L 175 pyramides similiter, quia diversas habent bases propter diversitate$ horizontium, ut superius visom est. p. 291. L 9. Indiam] V. adds, £t ideo illud prindpium Indiae non potest multiun distare a fine Hispaniae sab terra. Propter quod sequitur quod tarn parvum (et seq.)* p. 291. L 24. octavo Naturalium] Plin. viii. 16. * p. 294. 1. 16. duo genera Aethiopum] Cf. PtoL Cosmog. i. 8. In Ptolemy's fourth map of Africa, Aethiopia sub Aegypto is distinguished from Aethiopia Interior. Fig. 23 omitted in V. p. 305. 1. 37. ex Plinio] ii. 73 and v. 9. Lucan Pharsal. ii. 587 umbras nusquam flectente Syene. p. 312. L 31. Troglodytae gens.] Etymolog. ix. 2 S 129. p. 314. 1. 14. ut didt Plinius] Plin., v. 6, has clxx., which is the reading of V. p. 314. L 23. Cadmus] Etymolog. xv. i § 35. p. 315. L 5. libro Locorum] Lib. de situ et nominibus. Jerom. iiL col. 916 (Migne). p. 316. 1. 3. ut didt Sallustius] BdL Jugurth. xxL p. 317. 1. 20. Sallustio referente] BelL Jugurth. Ixxx. p. 318. 1. 33. Cyrenaicae regionis] Plin. v. 5 and 8. p. 319. L 5. affirmat Orosius] Lib. L 2. p. 319. 1. 1 6, Nilum oriri] Plin. v. 9. p. 320. 1. 20. loca convenientiora] Sen. Natur. Quaest. iv. 2. p. 325. 1. 9. Arabiae] Plin. vi. 28. p. 329. L I. Aroer] Jerom. Lib. de situ, voL iiL col. 864 and 868 (Migne). p. 330. 1. 34. Saba regio] Plin. vi. 28. p. 332. 1. 7. Hebraicis quaestionibus] Jerom. vol. iii. col. 955 (Migne). p. 334. L I. secundum Plinium] Plin. vi. 27. p. 335. 1. 16. Gaza] Lib. de situ, coL 899 (Migne). p. 336. L 6. Gerara] Lib. de situ, col. 898. p. 336. 1. 36. Ziph] Lib. de situ, col. 887 and 928. p. 337. 1. 16. Orosius] Lib. i. 5. p. 337. 1. 29. Zoara] Lib. Hebr. Quaest. in Gen. col. 959 (Migne). p. 340. L 28. Bethsan] Lib. de situ, coL 883. p. 341. 1. 7. de quo] In O. the words, habetur Judith primo, are supplied in the margin. V. P. T. L. C omit After occisus, L 8, a blank space is left in some MSS., but there is no hiatus. p. 342. L 23. in glossa magna] See Strabus voL ii. col. 204 (Migne). p. 343. L 22. civitas Philadelphia] Lib. de situ, col. 917. P* 343* 1* 31* Antilibanus] Lib. de situ, coL 868. p. 344. 1. 18. Epiphania] Lib. de situ, coL 870. p. 345. L 15. Plinius dicit] Plin. v. 19, 20. p. 345. 1. 27. Damascus est] Lib. de situ, col. 890. p. 347. L 16. Bosra] Lib. de situ, coL 880. p. 348. L I. glossa super Matthaeum] Strab. voL ii. coL 86 (Migne). p. 348. 1. II. noQ ad aliam] lb. coL 202. p. 349. 1. 19. octavo libro] Comm. in Isaiam lib. viiL cap. 27 § 2. p. 351. 1. 7. Orosius] Lib. i. cap. 2. 176 ADDITIONAL NOTES, VOL. I P* 353* I* 7* ^istola Hieronymi] Epi 53 (ad Paulinum). p. '353. 1. 12. ad Palladium j Thi^ is probably apocryphal. See Migne vol. xvii. col. 1131-1146. The passage in the text to the end of the paragraph is accurately quoted from Ambrose. V. prolongs the quotation for several fines. p. 362. 1. 25. secundo libro] Jerom. Ep. cvii. (ad Lactam). It may be noted, as illustrating the floating orthography of MSS. , that V. spelk Ararat in four ways in three consecutive sentences. p. 374. 1. 12. sensum dictionum] V. adds', et omnes istae r^ones Tartarorum et aquilonares ab Alamannia usque in oriens dicuntur Scythia apud antiquos, a quo Scythae. p. 376. 1. 20. scripturam] Here in P. (f. 62 d.) is written in a later hand- writing, Hie sequi debet tractatus qui incipit, Post locorum descriptionem. This treatise is contained in P. (£ 68 a) after interpolation qf a treatise of seven fofios on vision and mirrors. The text however in P. is extremely corrupt, and in what follows dependence has to be placed mainly on O. The treatise is given in no other MS. of the fourth part of Opus Majus that has come to my knowledge.- p. 380. L I. libro VegetabiUum] See add. note on p. 67. 1. 23. p. 39$* 1. II. nam ubi intentio] Cf. Opus Tertium cap. 26. Hie aer sic figuratus voce et habens fortem speciem animae rationalis potest alterari per banc virtutem et alterare res in eo contentas in varios efiectns et passiones ' varias. Similiter corpus fortioreni speciem facit ex his cogitationibus et desideriis animae et intentione et confidentia (et seq.). On line 22, there is a reference to Part iii. This is to the last three pages of the revised text (previously unpublished). p. 402. 1. 30. cogitationibus] With this word P. stops. The remainder is from O. only. VOLUME II. p. I. The exordium to the fifth section of the Opus Majus varies in different MSS. In Reg. after the rubric (which having bften at first erased was replaced by a maiginal annotation) we have Hie aliqua dicenda sunt de perspectiva. Auctores quidem multi tractant de hac sdentia. Sed quidam nimis parum (et seq. as in Combach's version). The Sloane MS. (2156) begins, Hie incipit tractatus perspectivae habens tres partes ; Prima est (et seq. as in the rubric of Reg. ). Then Hie aliqua (et seq. as in Reg. ). The MS. of the Perspectiva in St. Mark's Library, Venice, begins with Cupiens te et alios etc., as in Combach's ed. None of these MSS. have the reference to previous parts of the O. M. with which the printed text b^ns; (Propositis radicibus, et seq.). This is given by O., and also by the Vatican MS. of Perspectiva (Palatine 828, the date of which is fixed by a colophon at 1349). p. 5. In O; the rubric is : Capitulum tertium in quo determinat de 29 sensi- bilibus ; and cap. 3 begins thus : Similiter in prima parte ultimae cellulae est una virtus quae judicat de quibusdam sensibilibus ; nam sciendum est (et seq.). p. 6. 1. 29. inelementalis] Here O. reads in elementatis, Reg. in elementis. Combach reads as in the text, which is explained in Arist De Gener. II. 2 § 6- 8. In 1. 33. Reg. has terminares. But terminabilis (Comb, and O.) is the right reading. ADDITIONAL NOTES, VOL, II 177 p. 7. Cap. iv.] The rubric in the text is Combach's. O. has, Capitulum 4>n, in quo assignontor cetere virtutes 3, scilicet estimacio, memoria, cogitacio. Reg. has Capitulum de investigatione estimative. p. 9. Capitulum v.] This chapter in O. begins at the next sentence, Quoniam autem etc. ; the rubric being, Capitulum quintum in quo solvuntui 3 dubitaciones. Rubric of Reg. as in text. p. II. 1. 32. species] Reg. and O. have spiritus. II., species. Spiritus is the right reading. p. 12. Distinctio secunda] O; has Distincciu 2a de composicione ocitii et figuracione habens 6 capitula. Capitulum primum de neruis opticis. O., however, has only three chapters, like Reg. p. 16. 1. II. sclerotica] The reading in Reg. is schyros, in H. schiros, in O. sclyros. p. 17. title, araneae] Aranea in Reg., H. and O. p. 17. 1. 2. anteriori] Reg. and H. haveinferiori ; O., interiori. p. 20. Cap. ii. 1. 2. sphoera minor] O. has sphaera minor, id est uvcae, a majore scilicet corneae. Reg. as in the text. p. 21. Cap. iii 11. 7-1 o. Reg., H. and O., have uianifesli for manifesia, ur manifestae, throughout this passage. In line 7, in anteriori is to be omitted. In line 10, manifesta et oculi should be et numifesti oculi (the visible part of the eye). p. 23. L 4-6. certitudine] Reg. omits the words unam rem . . • yisibilis. O. and Comb, add the words, licet non in fine certitudinis. p. 23. 1. 16. Hanc autem] All from here to the end of the chapter is omitted in O. O. however gives Fig, 25 ; but not the alternative figure. H. also omits this ; but Reg. does not. It b quite unintelligible. p. 26. capitulum primum] To this title O. adds, De utilitate parcium oculi. p. 29. 1. 4. O. reads, after cerebrum, et est concavus quatenus, which makes the meaning clearer. Reg. and H. as in the text. !>. 30. L 28. l*rimum capitulum] O. has, Capitulum primum' quod species rei requiritur ut veniat ad visum. p. 33. L 19-20. The last six words of the cliapter arc superfluous and are omitted by Reg., O. and H. p. 36. 1. I. aut male per] O. here cumbers the sense by incorporating two glosses which are omitted in Reg. and H. p. 38. 1. 19. In H. adeo is substituted for duo in a later writing. |). 44. 1. I. distinguenti, (H), seems better than diligenti (Reg. and C). p. 45. 1. 24. ponitur] Reg., O. and H. have i)onit in numerum. Ponitur seems called for. p. 50. 1. 4. visuales] This is the first word of the fourteenth century fragment (flf. 125-148) of O., spoken of in vol. i. p. xiv. and in preface to this vol. p. 50. L 13. note (i). vi. g 21, is probably the passage in Bacon's mind. ** Ut igitur nos ad capienda spatia locorum diffusio radiorum juvat qui e brevibus pupulis in aperta emicant et adeo sunt nostri corporis, ut ijuanquum in ])r(x:i/l positis rebus quas videmus a nostra anima vegetentur." p. 51. 1. 16. Quondam porticus] The poem referred lu is the fourth Mctrnm in the 5th book. Bacon's confusbn of the two Zenos is not however shown by this pastflge : though it may be inferred from the 3rd line of the following page. 9 Bridges in 178 ADDITIONAL NOTES, VOL, IL p. 52. 1. 9. visus— passivus] O. and Comb, have virtus activa el paanra. Reg. as in the text p. 56. Cap. ii. 1. 19. quod sit] O. has multiplicatio sooi as a marginal gloss between quod and sit. p. 58. 1. 10. per lineam a bl The'diagram in Keg. and O. illustrating this has been omitted in the text and is given here. p. 59. In fig. %% Reg: has at the larger internal angle the words ocuH in suppremo terrae ; at the smaller internal angle, oculus in centro, p. 60. In Reg. the words uiiicei k d {}. 2.) are put out of their place into L 1. In O. the larger circle is labelled spera cell ; the left hand small circle, spera glacialis, the right hand small circle spent uveae ; points k and / are marked centrum glacialis and centrum uveae T d and are not joined. p. 62. Cap. L 1. 23. et raritatis] Reg.; O. om. p. 63. L 1.9. caerulei] Reg. and O. azurini. p. 65. 1. 33. debitam] O. and Reg. have perfectam. p. 67. I. 9. hoc non esset] hoc and esset omitted by Reg. and O., also ei in 1. II. Text as in Combach. In 1. 25. O. and Reg. have visionem for visum. p. 69. 1. 1 5. Socrates] Cf. Nat. Auscult lib. viii. cap. 8 § 6. p. 70. 1. 4. in fine] CI Nat. Auscult. lib. viii. cap. 10 S§ 1-3. Ultimi, err. for vult. p. 70. 1. 17. quarto Physicorum] Nat. Auscult. lib. iv. cap. 11. p. 72. 1. 35. cui accidit should be coaccidit (O.) Reg. quo accidit. p. yj, 1. 5. alia] The reading a/ia is supported by Reg. A. and O. but I cannot doubt that it is wrong. p. 77. 1. 29. medium sensiUfium] C£ De Anima tib. ii. cap. xi. § 1 1 wliere sensation is spoken of as a medium between opposite qualities in the objects of ^nsc p. 80. 11. 10, II. sed si~stellarum] These words are omitted in O. and are superfluous and misleading. The passage should continue the foregoing paragraph ; cujuslibet iilarum prius visarum, sed cognoscunt (et seq.). Reg. and A. omit Sed si — secundum Alhazen. p. 80. 1. 26. sed modos — proveniunt] omitted in Reg. and A. p. 83. title] Hie incipit, et seq. given in A. Reg. O. p. 83.' Cap. i. 1. 3. rectum est index] De Anima i. cap. 5 § 16. p. S4. note 2] Jebb's and Combach's reading of cohabitationcm is justified by Reg. and O. But the reading in the text is jtreferablc. p. 87. 11. 34, 35. inhabiliS'^illis] omitted in Reg. A. ends tlie sentence with inhabilis. p. 91. 1. 28. quod — expertus] omitted in Reg., A., O. p. 95. 1. 36. videbitur unum] Here Reg. repeats fig. 41, changing the letters ADDITIONAL AOTES, VOL, IL 179 k, 0, and h^ into r, //, e. In O., the lettering of figs. 40 and 41 is confused and inaccurate. p. 97. L 31. non solum] A. and Reg. have Non solum quidem fit diversa positio respectu axium, (et seq. ). p. 99. 1. 15. septem capitula] Reg. and O. have, rightly, novem. A chapter 5;hou1d liegin p, 123. L 3a ; this would complete the required number. p. ipi. 11. 13, 1 6. Sciendum— requiratur] omitted in Reg. p. 103. 1. 21, Prima causa est] omitted in Reg., A., and O. p. 103. 1. 26. compressione] Reg., O., comprehensione. A., compressione. p. 104. Cap. ii. 1. I. sunt per distinctionem] O. has cognoscibilia, in margin, Ix^fore sunt Some such word seems wanted. p. 107. 1. 8. subjectum] Reg. A. O. have lima ; ue, dryness brings out the full effect of heat p. 108. II. 13, 14. quia — ^figurae] om. in O. Reg. A. p. 119. 1. 29. O. and Reg. have quintam decimam for xix. p. 121. 1. 16. 29,240] O. Reg. have 29,250; cf. vol. i. p. 235. p. 123. 1. 32. si objiciatur] This is marked in Reg. as well as in O., as the beginning of a new chapter. p, 126. 1. 34. El jam in fine] marked as a new chapter in O., not in Reg. p. 130. The heading to Part iii., given in the text, is that of Combach. Reg. has merely Tertia pars perspectivae principalis in the margin. O.. and A. omit heading. p. 132. 1. 4. facit] We should expect £iciunt as on the last line but one of the foregoing page. But &cit is the reading of Reg. , O. , and Comb. p. 133. 11 1 8-20. vel quod— stellae] omitted in Reg. p. 135. 11. 22, 23. veruntamen— speculo] omitted in R^. p. 136. 11. 17-19. ut ergo — quam a piano] omitted in Reg. p. 137. 1. 23. capitulum iv.] In Reg. cap. iv. begins p. 138. 1. 8. p. 139. L 8. nulla enim] forma is to be understood ; O. supplies it. p. 144. 1. 33. capitulum vi.] chapter not indicated in Reg. or in A. p. 146. L 4. Distinctio secunda] O. omits title. R^. has Distinctio secunda tertiae perspectivae capitulum i. p. 150. fig. 61-6S] om. in A. and O. p. 157. L 14. ad sensum] The reading in the text is Combach's ; in O., A., and Reg. the previous sentence ends with imaginis, and Ad secundum begins a new sentence. ^ p. 163. 11. 7, 8. quam— deprehendet] O. and Reg. have qua— dependet. p. 168. L 3. In Vat 4091 (here called X., see pre&ce to this vol. ) this is given rather more fully. Et oportet nos experiri ; et hoc placet etiam ubi argumentum existimatur esse fortissimum. Nam in mathematicis est demonstratio fortissima, .et maxime in geometria quae est fundamentum omnium mathematicalium ; et prima inter omnes est fortior quia per illam ceterae sumunt vigorem, quoniam ejus con- clusio est principium probandi cetera. Si igitur fiat haec demonstratio sine experientia, Omnes lineae ductae a centro ad circumferentiam sunt equales, sed utrumque latus trianguli constituti super lineam datam egreditur a centro ad circumferentiam sicut ilia linea, ergo utrumque latus est equale lineae ; sed quae uni et eidem simt equalia sibi imncem stmt equalia ; quapropter utrumque latus non ttaiBridffMlU t8o additional \0TES, VOL, IL solum est equale lineae datae sed ad invicem sunt equafia^ et ideo tiiangulus erit cquilatenis : quicumque vero hanc demonstiationein potissimam habet sine ex- perientia (ct seq.). p. 168. 1. 21. sine demonstratione] X, has sine dnbitatioiie, which is doubtless right. p. 168. 1. 22. et hoc patet] X. has, Et si aigumentum non snfBcit ad certificationem .vecitatis, longe' minus auctoritas suffidt, quoniam debilior est ratione; ct argumentatio hnbet virtutem aunper rationem redpiat staHle funda* mentum. Haec igitur scientia vult docere quod non est coniidendum aigumento aut auctoritati nisi aliqua experientia fortis vel levis habeatur, ct hoc patef (et seq. ). p. 168. 1. 24. quae sunt omnino] quae sunt non solum dubia sed omntno (X.). p. 168. 1. 29. elaboratum est ad hoc] X. continues, et plures sapientes et expcrti tentaverunt hoc, et non invenenmt, quapropler yulgiis fatsum aut dubium assent in hoc casu. p. 168. 1. 30. vidi oculis meis] X. has, pr€>bavi per experientiam ante oculos meos. p. 168. 1. ;;i. hujus lapides] X. adds, et hoc sdunt rustic! qui dediti'sunt experinjentis gemmanim. p. 169. 1. I. sua testimonia] X. has, suos testieulos loco naturali, qnapropter castorea non sunt testiculi, sed humorum specialis congregatio quam natiira propter utilitates magnas sagadter operator, et hoc sdtnr ab eisqui videmnt et'experti sunt ; et ideo quod (et seq. ). p. 169. 1. 4. absdndit castprea] X. adds, et haec si essent extra corpus, nun- quam bnitum animal sciret quid libertas arbitrii hnmani cogitaret. p. 169. 1. 7. inimici sibi obviantes] X. adds, et qnod aqua calida sit rarior propter quod fortius penetrat lirigus, et ita pro fidsissimo sententiant et crednnt oplimas causas assignare ; sed certum est (et seq.). p. 169. 1. 8. experienti] sicut quilibet potest probare per experientiam (X.). p. 169. 1. 14. congelabitur frigida] X. inserts. Similiter fiunosi naturales et perspectivi credunt q^od speculo posito in aqua contra radios solis fit apparitio stellae cum sole ut stellae fixae, vel veneris solem concomitantis, quae non multum a solis vicinia elongatur. Quia neg%unt candelam experiri decipiuntur, ut prius cxpositum est; et ad radios lunae similiter apparent duo idola, unum majus et reliquum minus; cujus velodtatem nulla stella potest concomitari. Quia igitur in his et infinitis credimus sermonibus xnilgaribiis et &ntasticis argumentis non possumus esse sapientes ; et quod minim est, in textu Aristotelis et suorum ex- positorum multa reperiuntur &lsa, quae tamen forte debentur malis translationibus, propter defectum experientiae in sdentiis et in rebus. Per has igitur vias docet haec scientia experientialis speculativa quod non est in argumentis aut auctoribus sine experientia confidendum. Oportet igitur certificari omnia per veritatem experientiae. -> p. 169. 1. 20. sicut] similiter, X. p. 169. 1. 21. hominum] hominum fidelium, X. p. 170. 1. 2. • ut dicit] X. adds, Et qui hal)et utnunquc pcrfectus est in s.ipicntia, ut ipse ct Hali commentator ejus declarant. p. 170. 1. 6. didt] pulcre sententiat, X. |). 170. 1.1 1, diffitentes] difiinientes, X. ADDITIONAL NOTES, VOL, IL i8i p. 170. L 14. propter quod ait] X. has, et sic patet per vitam philosophorum et sententias eorain, ut in moralibus uberius exponetur ; propter quod Scriptura didt quod in malivolam aninuim non introibit sapientia, nee in corpore suhdito peocatis. Nam (et seq.X p. 170. 1. 21. veritatem] virtutem, X. p. 171. 1. 30. scientiis humanis] X. adds, Et quilibet delx^rct ad has experien- tias anhelare, non solum per vitam spiritualem, sed per certificationeni sapientiac n6n solum divinae sed humanae. Experientia igitur necessaria est nobis, et non sufticit argumentum. Et ideo (et seq.). p. 172. Cap. ii. 1, 1. Etquia] Before thisX. has, Nobiliorcm aiUcm scicntki- rum et utiliorcm post moralem dico esse scientiam cxperimentaleni. p. 172. 1. 3. ostendantur] X. adds, Quam lirevissime igitur ixissini trans- curram ejus radices altissimas inter sdentias, et ostendam (luomodo utilior est theologiae quam aliqua aliarum de speculativis scientiis. Ilaec igitur sola novit proferre certe quid possit fieri per naturam, quid per artes hominum, quid pi*r operationes spirituum veras, quid per fraudes malonim ; quid volunt (et seq.). p. 172.1. 16. ex principiis inventis] ex principiis inventis ad illas conclusiones. X. p. 173. 1. 7. sine matheinatica] X. adds, ut prius ostensum est; ct aliquae scientiae aliae habent experientias particulares incompletas, ut medicina et alkimia et hujusmodi. Sed si (et seq.). p. 173. 1. 10. auctoritate] autonomatice, X. and O. p. 173. 1. 13. apparet] apparent, X. p. 173. L 18. in hac parte] X. adds, Sed sermones eonim inutiles [sunt] c; per argumenta sine experientiis conclusionum sufBcientilnis, et ideo nullam certitudinem generant in cordilnis auditorum. Et non solum dubia inveniuntur apud doctos sed falsa. Nam in translatione libri Meteoronmi pervulgata dicitur quod a radiis lunae non fit iris nisi bis in quinquaginta annis. Et maximus naturalis et persi)ectivus quern vidi voluit ct hoc verum salvare et ejus causam reddere, dum ejus auditor a juventute fuerit constitutus. Sed ipse argumentis seductus [fiiit] ct tranlslatione falsa, quoniam experientia docet quod in omni plenilunio si luna lucet sine impedimento nubium et vaponim, et materia roricin sit generata in oppositions lunae, generabitur iris necessario. Sic est dc halo et linea peri>endiculari qunm fingunt esse tertiaiu impressionem coloratam. Sed licet textus Aristotelis pronuntiet hanc perpendicularem Umquam distinctam impressioncm, ct Seneca similiter in hoc de his impressionibus hoc idem asserat, tamen experimentitor scit quod id quoci vocatur perpend icularis ab Aristotele, et virga a Seneca, non est iinpressio nova et distincta ab halo, sicut (xistea ex|X)nit experimentator, quia sus])endit auctoritates et argimienta per instrumenta. Et cum omnes nudi naturales, et parum exercitati in experientiis, dicant hos colorcs iridis et halo fieri penes diversitatem nubis in spissitudine et raritatc secundum est quod mala translatio Aristotelis innuit, sed nee Aristoteles (et seq.). p. 174. 1. 9. a rotis molcndini] X. adds, solis radii penetrantes rorcs sparsos faciunt colorcs apparere. Similiter cum aquae descendunt cum imj^etu a lcx:o alto, ut a rupe et fiat roratio in acre, apparebunt colores. p. 174. 1. iS. ct similiter] X. has, atque quod majus est si (licie rcvelatn aspiciat contm solem in radiis sub umbra cilionmi. et itcrum si apponat v.is i8a ADDITIONAL NOTES, VOL, IL vitreum plenum aquae, ut urinale vel aliod, in radio solis apporeliunl colores iridis ; ct si daudat omnes fenestras domus* et ostia piaeter aliquam parvam fenestiam per quam radius intrat soUs, et convertat dorsum ejus ad solem sedens sub radio soils iti quod linea veniens a centro solis transeat per ocuhmr aspidentis sedentis sub radio, et recipiat aquam in ore et fortiter spargat ita quod guttulae iiant subfiles infinitae et tenues, videbit colores iridis ; aut si alius stet a latere et fortiter spargnt aquam et in abundantia videbit colores. Et si per hmpadem (et seq.). p. 174. Cap. ill. L 9. et experimur] X. has, ut saepius experimur ; ct in asper- sionibus inveniuntur fracti circuli et portiones circulorum, sed quod fortius et plcniiis et aliquantulum remotius fiat apparitio. p. I7S* 1* 9* horiaonta] O. has horiaontem. p. 175. 1. 32. in maxima altitudine] X. adds, super oriisonta, ct incipit postca declinare et desoendere .id occasitm donee cadat sub oriaqnte. Et hie circulus (et seq.). p. 176. L 2. in sph.iera] X. has, in sphaera mundi. Et qunrta istius circuli altitudinis continetur ab intersectione ejus cum horizonte usque ad zenith capitis, et alia quarta a zenith usque ad intersectionem ejas secundam cum horizonte. Et [si] omnes tpangulos [i»r, for circulos] dividamus in trecenta sexaginta partes sive gradus, qiuurta continebit xc gradus. Altitndo igitur (et seq.). p. 176. 1. 27. sint inaequales] X. inserts, et quaelibet inferior habet minorem circulum ; omnes tamen possunt intelligi in eadem superfide, et contineri infra circulum altitudinis stellae fixae, et ut quaelibet major contineat minorem, et ut sint ooncentrid per quorum diametsos transit axis horizontis \ et licet (et seq.). p. 177. L 10. corporum illorum] X. adds, sed bene habet comparationem ad dlstantiam lunae, et maxime illorum quae in aere (et seq.). p. 177. L 29. ut dictum est] X. adds, nam quando sic est, sol est in maxima depressione, et quanto sol deprimitur tanto iris elevatur; et ideo si materia (et seq.). p. 178. 1. 10. etideo in fervore] X. has, et ideo tunc in meridae, et prope, non potest iris apparere in caelo quamvis nulies sit praeparata ; et sic est in septirao climate hi quo vixit Aristotelcs, et in quinto in quo fuit Seneca natura non est magna diversitas, et ideo in hoc conveniunt quod post equinoctium in fervore aestatis non accidit iris in meridie et prope meridiem, ut in septiniam horani vel octavam,' quousquc sol descendat ad minorem altitudinem quam sit xlii gradus, et tunc potest apparere, et similiter in mane antequam sol vcniat ad illam altitudinem. p. 178. Cap. iv. L 12. horizontem] O. has horizonta. p. i8o. 1. 27. superius] X. saepius. p. 182. 1. 12. super horizontem] A passage is here omitted from O. : et dictum est quod iris apparere non potest quando Sol est 42 gracUium super horizontem. p. 183. 1. 10. exbunte] existente, X. p. 184. 1. 20. exeunte] existente, X. p. 185. 1. 8. potest fieri iris] X. adds, habitantibus sub polo. p. 185. 1. 18. oppositum solis] Here the correspondence of X. with O. ceases ; withf. 58 b., X. passes to the subject of haloes; and on 62 b. to extracts from Bacon's tractatus de potestatc artis et n.aturae (Brewer, p. 523). p. 253. I. 5. For nunc est. the reading of O.. M. has, non est. But Bacon ADDITIONAL NOTES, VOL, IL i8.^ complains frequently of the undue diffusion of civil law. (Cf. O. T. ed. Brewer, p. 84.) p. 254. 1. 14. After de Anima, M. has, et in radicibus moralis philosophiae quod. p. 254. L 16. After majores, M. lias, et propter hoc in septimo Metaphysicac vult Aristoteles quod bonum publicum est majus et melius quam privatum. p. 261. 1. 25. note (4). The reading of M. is imperfectly given ; it is Militaris viri pars est gloriae tolcrantia adversitatum ; exempla gloriantur (et seq.). p. 273. L 25. transeunt .... et] The dots here, and in the numerous quota- tions from Seneca that follow, are not to be understood as indicating a hiatus in O. They simply mean that Bacon left words or sentences unquoted. Words introduced from Seneca to complete the sense have been placed in brackets. See note on p. 365 ; also add. note. p. 287. 1. 30. after libro secundo should follow : Et non solum se ipsos amittunl sed proximos ; et non solum quos reputant inimi^os de quibus planum est, sed amicos. Nam, ut Seneca dicit libro secundo, Irati mortem liberb imprecantur, amicissimis hostes vitandique carissimis. Didt, Ira patri luctum, marito divortium attulit, magistratui odium. Et magnifica ponit exempla quomodo in amicos irruerunt p. 300. I. I. After pugnat, O. has Ecce spectaculum dignum ad quud respiciat intentus operi suo Deus. p. 365. 11. 5-9. This passage lias needed much correction. O. and the Dublin copy of O. read volens for volentis, intendatur animus vigorum for intendat animi vigorem, and saltem for psalterium. In general O., while very full of mistakes in his readings of Seneca, appears to be accurate, and at any rate is usually intelligiUe, in his rendering of Bacon ; the passage here referred to being a rare exception. With regard to the Seneca quotations, it has been objected that I should have done better to reproduce accurately the readings of the manuscript. They have been carefully recorded by Mr. Herbert, and may be found useful hereafter,' in the event of a complete edition of Bacon's works being contemplated. But the errors in the Seneca quotations are so numerous that to embody them in the text would have made it in many places quite unintelligible. To determine how many are due to Bacon's copyist, how many to scribes of the fourteenth and fifteenth centuries, would hardly be possible. Bacon seems to have discovered these * dialogues,' perhaps by Campano's help, during the progress of his work. If so, the copy would have been made hastily. p. 377. 1. 4. fratres de domo Teutonica] Cf. what is said on this subject in Part iii. (pp. 121-2 of^revised text). p. 407. 1. 8. Primum %[itur capitulum] Add. MS. 8786 contains on f. 20 b. col. 2 a preamble to this treatise, indicating its position as part of a larger philo- sophical treatise. The two extracts here subjoined show its purport. Postquam habitum est de principiis rerum naturalium, quae sunt materia et furmA, cl pnvatio potentiae activae et passivae, quae omnia sunt ordinata ad productioneui rerum naturalium et sunt a parte principii materialis, nunc dicendum est de hiis quae consequuntur ordine naturali Ad productionem vero rerum na(tura)lium de potentia materiae patientis primo incurrit influentia agentis in hanc materiam, ut de potcniia talis materiae eflfectus naturales producantur. Et ideo oportet sciri i84 ADDITIONAL NOTES, VOL, II, actioiieiii agenlis et modum agentis in matcruun antequam adamus ipsam pio- ductioocin sive generaUonem rci de potentia matcriae per virtutcm agentis. Virtos enim acdva agentis tiansmutat materiam natunUem et assimilat earn sibi, ut per banc asMmilatiranem fiunat effectus completos univocos vel equivooos. Univoons efiectns est qui nomine el diflbiitione concordat cum agente, ut homo gcnentos cum hnminr geneiante. Equivocus effectus est qui nun oommunicat in noqiiiie cun agente nee diffinitione ; ut hut generat calorem et calor putrefiictiunem, et sic de infinifis. Nisi igitur sdatur haec actio agentis in materiam naturalcm quam vQcanms inflncntiam agentis in materiam patientem nil polerimus scire de rflrrhmm prodoctione, et ideo immediate post praedicta oportet tractari banc iniiiifntiam. CSica earn vero plene intelligendam et distincte oportet ordinari x capitnla, qaoram prindpia aUqua habebunt capitubi aliqua subaltemata eis propter veritatnm multitndinem quae in nno particulari capitulo non possunt conchidi ; qnoniam ^Kmo oportet earn considerari in corporalibus agentibus et patientibns, secundo in spiritualibus ad invicem et respectu corporalium. In eorponlibos vero oportet primo [l>tos u cap. i] sciri quomodo vocetur hacc inflnentia ct quae sit Secundo [Pars L cap. x] quae res |Nissunt sic influerc ct agcre. Tertiu [Fars L cap. 3, 4] de modo generali efficiendi hujusmodi influcntiam in patiens ab agente. Quarto [Pars \, cap. 5] de nalura ct proprietatc patientium et rcdpicntinm hujusmodi influentiam ab agentilius eis proportionaliljus. Quintu [Pars L cap.*6] a quibus agentibus in quilnis patientibus potest haec infiuentia oompleri in effectus similes agentibus scilicet nomine et diffinitione. Sexto [Pars ii. J de modo muUqrficandi hujusmodi influentiam in corporibus ab agente et a loco suae genemtionis primo secundum modos linearum et angulonim et figurarum in quibus fiunt muUiplicationes naturales. Septimum [Pftrs iii.] est de modis spedalibus essendi hujusmodi inflnentiarum in rebus in quibus multiplicatae sunt. Octavum [Pars iv. et v.] est de actiune et alteratione naturali iu corporibus infidenda, cum plena invesligatione totius fortitndinis et debilitatis et omnium graduum istius actioois, secundum omnem varietatem ejus penes Uneas rectas fractas et reflexas, el penes angulos rectos et obliquos, et penes figuras sphaericas el pynunidales el alias in quibus actio naturae pulcris modis variator. Nono [Pars vi. ] de corruptione istanim influentiarum. £t capitulo x ut tangit spirituales substantias. Bacon proceeds to explain that in the examination of these subjects uur princqial idianoe must be placed on such writers as Ptolemy, Alhazen, Alkindi, Tidens, and others who have studied Optical Sdence ; Ixit little aid can be obtained firom Aristotle, Avicenna, and Averroes. He continues : Sed haec $ capitula prima paucas habenl veritales nee princiixiles circa hanc influentiam, sed introductorias tantum ad ea quae prindpaliter requirantur, ut patet ex serie tractatus. Scire enim debet philosophans in rebus naturalibus cpgnoacyndis quod naturalis philosophus duo considerat in quibus stat pundus et potestas naturalis philosophiae, scilicet motum secundum formam el motuui secundum locum circularem et rectum. Sed nioius secundum formam cumpre- hcndit geneiationcm, comiptionein, augmenlum, diuiinulioneui, et allcralioneiu ; et non potest intell^ ncc demonstrari sine multis, quorum ununi est infiuentia agentinm naturaliom qui £uiunt hos motus per suas infiucntias. liaec enim inihientia non potest sciri cansaliter nisi per auctores asi)ecluum cum adjutorio Euclidis. Theodosii, et Apollonii, ct hujusmodi, ut pars praesenj; maiiifcsie docebil ; ADDITIONAL NOTES, VOL, IL 185 sicut nee motus secundum locum rectus sciii sine libris ponderum potest nee ciicularis sine astrologia, quia ille motus adducit univeisalla gencnuitia, quae sunt stellae, ad singulas partes habitationis prout expedit mnnda Motns enim numorum et elementorum mixtionis in generatione rerum natnralinm secondnm gradus et proportiones varias, ut ezigitur in rerum generatione mixtarum, sciri non potest sine potestate sdentiarum quarum est omnia genera pioportkipnm consi- derare et harum rationem dare. Et hujusmodi sunt libri Elementomm, et liber de proportionibus, et arithmetica non solum specnlativa sed etiam pnulica, ex quibus Jacobus Alkindi suam scientiam utilem de gradibus extrshit. .S™i^<^ de generantibns ipsis universalibus, quae sunt caeli et steUae, non solum astrologia speculativa sed etiam practica necessariae sunt. • De geometria non solum qwca- lativa sed magis practica certum est quod effectus natnraks satis egent, sicut acddit in fabricatione speculorum comburentium, et fignratione peispicuoinm et mnhaium instrumentonim in quibus ostenduntur, et per quae finnt miramla opeiatioimm naturae, ut explanabitur infierius. Et ideo yolens scire generationem icram universalem naturalium non potest proficere nisi per Qiathematicas piacticas et speculativas et scientias aspectuum et ponderum ; sicut desiderans scire in particn- lari generationem harum rerum non potest scire aUquid dignum sine alkimia, et agri- cultura physica, et scientia experimentaU, eo quod, ut patuit in prima parte bnius operis, et in prima specie qualitatis in qua sdentiae distingunntnr, aiVtmiefao determinant de omnibus rebus inanimatis in particubri ab dementis usque ad partes animalium et plantarum inclusive, et agricultnra phjrsica deternunat in pvopffia disciplina omnes varietates naturarum et proprietatum in plantis et animalibus ; secundum quod Aristoteles 50 voluminibus explicayit naturas et proprietates animalium, et in multis libris eas quae ad plantas pertinent explicaverant ipse et alii philosophi, qui in libris naturalibus quorum est in universaU de illis detenninare non possunt nee debent coarctari, sicut nee ea quae de rebus inanimatis scicnda sunt, et quae aUdmistae explicant in particulari. Scientia antem particnlaiis docet certificari omnes conchisiones naturalis philosophiae, quod non potest natnralis philosophia tradita in libris Aristotelis apnd Latinos vulgatis nisi drca sua prindpia, quoniam per aigumenta convenit (continet?) conchisiones ex prindpiis sed non invenit eas per experientiam, et ideo certificare non potest sine hac somtia. Quapropter non est mirandum si drca certificatiooem agentium natnralinm irolo procedere per scientias aspectuum et alias practicas, quando natmaKter phikBo- phans in libris naturalibus quibus vulgus utitur Latinorum nndus est sine aliis sdentiis, nee potest multum nisi per viam narrationis et aigumenta dialectica et per effectus et causas remotas procedere, et multum in univeisali per omnia. Jam enim patuit quod philosophia naturalis communiter et large sumpta habet novem sdentias prindpales, quarum una et vilior est qua Latini utnntur in libris Aris- totelis, Avicennae, Averrois et aliomm. Communia enim haec sunt etieviter explicata in libris eonim qui apud Latinos sunt ; quorum intentionem cum causarum assignatione conabor ut potero assignare. Primum igitnr capitnlmn (et seq. as on voL vl p. 407). Few passages throw a stronger light on Bacon's philosophical positiaii than the foregoing. While antidpating the sdentific renascence of the i6th oentmy, he never lost his hold, as the second Bacon did, of the scientific inheritance handed down from the Greeks through the Arabians. Specially urmarkabir is i86 ADDITIONAL NOTES, VOL. II the part assigned to scientia particularis as the foandation of souttd philosophy. Without it the philosopher was mtdus, unequipped. His work was a mere collection of deductions from a few abstract, remote, and ^undemonstrated principles. p. 411. 1. 18. consimilis agenti] After agenti, Reg. has (in margin, same hand,) et ideo species cum sit primus effectus agentis erit similis in natnra (et seq. ). p. 416. L 13. ut docebatur prius] O. has ut docebitur postea. Cf. Pars i. cap. vi p. '417. L 7. Reg. om. etiam — ^voluntatem, and has si agat. p. 418. L 15. capitulum iL] This is the second of the ten divisions of the treatise spoken of in the foregoing preamble. In Reg. this chapter is subdivided into six sub-chapters. p. 418. Cap. iL 1. 12. nam rarefiunt — situ naturali] omitted in O. p. 419. L 8. quia — primo] omitted in O. p. 420. 1. 1. ergo cum— caloris] This sentence, and also the next but one, ergo — substantiae are omitted in Reg. p. 425. L 35. Metaphysicae] O. and Reg. have Meteororum (c£ Meteor, iv. cap. i § 1-4). p. 43a L 16. acddens] Here Reg. inserts (in early fourteenth writing). Item non determinatur aliqua alia natura activa ab Aristotele nisi in substantia et qualitate; quare patet quod alia non &ciunt "speciem. Item ilullam £eudunt transmutationem naturalem in rebus. Sed non fit species nisi per hujusmodi alterationes : quare ista non feciunt species. p. 431. capitulum iiL] This and the follovring chapter form the third of the ten divisions of the treatise. In Reg. cap. iii. is divided into two sub-chapters. p. 433. 11. 16-17. sed non plena—similitudinem] omitted in O. ; contained in Reg. p. 435. 1. 4. non evadet — effectum prindpalem] omitted in Reg. p. 435. L 37. omne generabile — sit comiptibilis] omitted in O. p. 438. capitulum iv.] In Reg. this has six sub-chapters. p. 445. capitulum v.] This is the fourth of the ten divisions. In Reg. it has three sub-chapters. p. 446. U. 1-3. et quod ilia— in materia] omitted in O. p. 449. capitulum vL] the fifth of the ten divisions. p. 450. 11. 17, 18. quando vero] ideo non, O. p. 457. L 9. capitulo dedmo] This should be capitulis decem. This second part forms the sixth of the ten divisions of the treatise. The title in Reg. is : Pars secunda hujus tractatus. Primum capitulum habens quatuor condusiones. p. 459. L 23. nisi per — naturae] omitted in Reg. p. 460. L 9. sed oportet] Cap. ii should begin here, as in Reg. p. 46a. L 34. quod vadit] O. and Reg. have quae vadit But neither reading is intelligible. We should expect, incessum qui vadit Fig. 73 and also Fig. 74 are omitted in O. p. 496. 11. 31, 33. undevicesimam] Prop. 19 in our editions. O. and Reg. have 19. p. 498. 1. 18. decimam sextam] O. and Reg. have 25«n, and also on p. 499. 1. 29, 30, and on p. 500. 1. i. ADDITIONAL NOTES, KOL, IL 187 p. 502. Pars tertia] This is the seventh of the ten divisions of the treatise. Reg. marks no division. O. has Incipit tertia pars hujus tractatus. p. 504. L 8. alias acddentaliter] om. in Reg. p. 506. 1. 34. minus] note 3 is in error. • Reg. has mitius. In O. the word is scored through. p. 512. 11. 7, 8. loquendo — loqiiimur] omitted in O. p. 517. Pars quarta] indicated by both Reg. and O. p. 521. Cap. ii. 1. II. ageret in infinitum] O. has, in infinitum crescit! p. 526. U. II, 12. quare — ^in instanti] omitted in Reg. p. 526. 11. 17, 18. et ita in tempore] omitted in Reg. p. 527. 1. 27. delationis] Sic. Reg. O. has dilatationis. p. 529. U. i6| 17. tempus — dictum est] om. in Reg. p. 535. L II. ad quam terminantur] omitted in Reg. p. 537. 11. 6, 7. in corpore subtili] ue,y the object being in corpore subtili. Reg. has, versus perpendicularem cl b. But 0, c.^ drawn firom the lifcus fractianis to the centre seems meant. O. omits %%, 104 ; and gives fig. 103 unintelligibly. p. 544. Pars sexta] This is the ninth of the ten divisions spoken of in the preamble. The tenth appears to be wanting. This part in Reg. (ff. 44b. 46b.) is in a different and somewhat later hand. There is no heading; but in the margin are the words (in contemp. writing), Tractatus de radiis, sive de speciebus. O. has, Incipit pars sexta hujus tractatus. p. 548. U. 28, 30. si dicatur — creator] omitted in O. p. 549. Cap. iv. 11. 7, 8. compositio — ethaec] omitted in O. p. 549. IL 5, 6. per actionem— corrumpatur] omitted in Reg. p. 551. 11. 15, 16. potest did — et aqua] omitted in O. p. 551. 1. 26. receperit] O. ends here with the colophon; Explicit Iractatos M. Rogeri bacon de multiplicatione spederum. What follows in Reg. is marked for omission by the note vacai in the margin. The tenth division of the treatise spoken of in the preamble is wanting. NBILL AND COMPANY, LIMITED, PRINTBKS, BDINBURGH. ^^H ^1 ^^H ^H STANFORD UNIVERSITY LIBRARIES CECIi H. GREEN LIBRARY STANFORD, CALIFORNIA 94303-6004 (415) 723-1493 1 All books may be recalled offer 7 days ^ ^^M L^; DATE DUE I 1 ^L Fi: JANO&OOS ^1 % \ 1 J